(TRH), wat de hypofyseklier prikkelt om thyroïd stimulerend hormoon (TSH) aan te maken. Dit activeert op zijn beurt de schildklier

Transcriptie

1 SCHILDKLIERPROBLEMEN Klier uit de bocht De schildklier is als een gaspedaal dat de energie in het lichaam regelt en onze lichaamsfuncties stuurt. Als dit kleine orgaan de kluts kwijtraakt, gooit dat het lichaam volledig uit balans. De schildklier is een vlindervormig orgaantje van zo'n 4 op 6 centimeter. De twee lobben liggen onderaan de hals, tegen de luchtpijp aan, en wegen amper 10 à 20 gram. Die ene kleine klier stuurt de energie in ons lichaam en heeft effect op elke cel. Problemen laten zich dan ook op verschillende manieren voelen, wat de symptomen niet-specifiek en soms moeilijk te diagnosticeren maakt. Vrouwen zijn vatbaarder dan mannen voor een defecte schildklier. Drie musketiers De schildklier is een endocriene klier: ze produceert hormonen, kleine boodschappers die allerlei lichaamsfuncties regelen. Maar vooraleer er hormonen aangemaakt kunnen worden, heeft de schildklier een startsein nodig. De hypofyse (klier onderaan de Een verstoorde schildklier veroorzaakt niet altijd problemen hersenen) en de hypothalamus (onderdeel van de hersenen) zetten het proces in gang. Een gezonde schildklier werkt steeds volgens dezelfde cyclus. De hypothalamus produceert thyrothropine vrijmakend hormoon (TRH), wat de hypofyseklier prikkelt om thyroïd stimulerend hormoon (TSH) aan te maken. Dit activeert op zijn beurt de schildklier die, afhankelijk van het TSHgehalte, meer of minder schildklierhormonen zal aanmaken. Hiervoor heeft ze jodium nodig, een bouwsteen die we opnemen via onze voeding. De schildklier produceert voornamelijk thyroxine (T4), dat kan omgezet worden in het actievere tri-joodthyronine (T3). Deze hormonen zijn daarna werkzaam in het hele lichaam. De schildklier regelt niet alleen de stofwisseling en de groei, maar ook het zuurstofverbruik van de cellen, de snelheid waaraan calorieën worden verbrand en zelfs de hartfunctie. Op het einde van deze cyclus geeft de schildklier ook feedback aan zijn kompanen: een laag gehalte aan schildklierhormonen in het bloed zal de TSH-productie stimuleren. Bij veel hormonen gebeurt het omgekeerde en wordt de aanmaak van TSH teruggeschroefd. De hypothalamus, de hypofyse en de schildklier werken dus nauw samen om dit fragiele evenwicht aan hormonen continu in balans te houden. Fragiel evenwicht Het is net wanneer deze hormonenniveaus uit balans raken, dat de meeste problemen ontstaan. Wereldwijd zijn er 200 miljoen mensen met schildklierproblemen. Meestal werkt de klier te 31

2 SCHILDKLIERPROBLEMEN Hormoonproductie, een kettingreactie De schildklier is niet op haar eentje verantwoordelijk voor de productie van de nodige hormonen. Vanuit de hersenen moet eerst een startsein klinken. TRH TSH snel, of te traag. Bepaalde medicijnen, zoals amiodaron (tegen hartritmestoornissen) en lithium (tegen bipolaire stoornis), kunnen de schildklierwerking in beide richtingen verstoren. T4 en T3 hypothalamus produceert TRH dat de hypofyseklier prikkelt hypofyse maakt TSH aan dat de schildklier activeert schildklier produceert hormonen die de lichaamsfuncties regelen en geeft feedback aan de hypofyse We spreken van hyperthyroïdie wanneer er te veel hormonen geproduceerd worden, meestal door een overactieve schildklier. Het is alsof het gaspedaal dan te hard wordt ingeduwd, en alle functies Vijf keer zo veel vrouwen als mannen hebben een verstoorde schildklier in overdrive schieten. De tegengestelde situatie, waarbij er te weinig hormonen vrijkomen, noemen we hypothyroïdie. Dit tekort zorgt ervoor dat het hele lichaam een versnelling terugschakelt en trager gaat functioneren. De meeste symptomen voor beide aandoeningen zijn echter nietspecifiek, waardoor er te snel aan schildklierproblemen gedacht wordt, of het probleem juist niet herkend wordt. Er is niet één uitgesproken ziektebeeld met klassieke symptomen. Denk maar aan neerslachtigheid, slapeloosheid of zenuwachtigheid: wie heeft daar nooit last van? Hyper- en hypothyroïdie treffen vijf keer zo veel vrouwen als mannen. Schildklier op hol Een teveel aan schildklierhormonen in het bloed kan verschillende oorzaken hebben. We beperken ons tot de meest frequente: - De ziekte van Graves (of ziekte van Basedow) is een auto-immuunziekte die meer dan de helft HYPOTHYROÏDIE VOORKOMEN JODIUM, BROODNODIG OP UW BORD Om de nodige hormonen aan te maken heeft de schildklier jodium nodig, en dat haalt het lichaam uit onze voeding. Om problemen enigszins te vermijden, is het dus aangeraden om evenwichtig te eten. Wereldwijd is jodiumtekort, dat kan leiden tot kropgezwel of zelfs mentale achterstand, een groot probleem. Ook in België spreken we van een mild tekort, door onze onevenwichtige voeding. Regelmatig zuivelproducten, zeevis en schelpdieren op het menu zetten, volstaat al om jodiumtekorten te voorkomen. Jodium zit daarnaast ook in zeewier en gejodeerd zout (geen zeezout). Zelfs een dagje aan de kust krijgt een goed excuus: ook via de gezonde zeelucht krijgen we jodium binnen! Kinderen hebben een dagelijkse jodiumbehoefte van 90 tot 120 microgram, voor volwassen is dat 200 microgram. Zwangere en zogende vrouwen nemen het best meer jodium op in hun dieet, namelijk 250 microgram per dag. Een jodiumtekort tijdens de zwangerschap kan leiden tot een slechte ontwikkeling van de hersenen van de baby. De Hoge Gezondheidsraad heeft een (niet-verplichte) overeenkomst met de bakkerijsector voor het (gematigd) gebruik van gejodeerd zout in brood. En onthoud: gejodeerd zout blijft zout, en is dus ongezond in grote hoeveelheden. 32

3 van de hyperthyroïdiegevallen veroorzaakt. Het lichaam maakt afwijkende antilichamen aan die de hormoonproductie overstimuleren. - Een thyreotoxische storm (thyroid storm) is een plotse extreme overactiviteit van de schildklier. In het ergste geval kan dit levensbedreigend zijn, omdat alle lichaamsfuncties gevaarlijk versneld worden, ook het hart. Zo'n piek kan uitgelokt worden door verschillende stressfactoren zoals een zware infectie of het stopzetten van schildkliermedicatie. Hypo of hyper? Zowel hypo- als hyperthyroïdie hebben geen vaststaand ziektebeeld met klassieke symptomen. De klachten zijn niet-specifiek en komen niet altijd in dezelfde combinatie voor, waardoor ze niet altijd makkelijk te herkennen zijn. Hypo Lusteloosheid, onverschilligheid, zwakte Vermoeidheid, neerslachtigheid Droge en koude huid Schorre en diepe stem, traag spreken Oedeem aan de ogen en het gelaat Kouwelijkheid, minder zweten Droog en bros haar, haaruitval Ziekelijk bleke, wasachtige gelaatskleur Constipatie, overvloedige maandstonden Gewichtstoename, zelfs met afgenomen eetlust Stijve en verkrampte spieren Kropgezwel Hypothyroïdie is gevaarlijk voor de ontwikkeling van de foetus Op de rem Hypothyroïdie, een tekort aan schildklierhormoon, komt meer dan dubbel zo vaak voor als een overactieve schildklier. De klachten zijn eveneens erg uiteenlopend. De veranderingen treden meestal heel traag op, waardoor de symptomen gemakkelijk gemist worden. Ook hier bespreken we enkel de meest voorkomende oorzaken: - Op wereldvlak is een tekort aan jodium de belangrijkste oorzaak van hypothyroïdie. Een zichtbaar (en soms pijnlijk) kropgezwel, een sterk vergrote schildklier, is het duidelijkste symptoom. In de westerse wereld bevat een gezond voedingspatroon genoeg jodium, en een licht tekort (zoals in België) kan bovendien snel en gemakkelijk verholpen worden. - Bij ons is de ziekte van Hashimoto, een ontsteking van de schildklier, de belangrijkste boosdoener. Opnieuw gaat het om een auto-immuunziekte, maar in dit geval valt het lichaam de schildkliercellen aan. Hoe meer cellen afsterven, hoe minder hormonen de schildklier produceert. - Bij pasgeborenen is een tekort erg gevaarlijk, aangezien schildklierhormonen cruciaal zijn voor de ontwikkeling van onder meer de hersenen. Aangeboren hypothyroïdie kan leiden tot mentale, motorische en groeiachterstand (cretinisme). Tegenwoordig worden alle pasgeborenen standaard gescreend op deze afwijking door middel van de hielprik. De prognose bij vroege ontdekking is zeer goed, mits een levenslange behandeling (met thyroxinesubstitutie). Knobbeltjes zijn meestal onschuldig Onschuldige knobbels op en rond de schildklier komen veel voor, bij 5 tot 10 % van alle volwassenen, en worden ook couranter met de leeftijd. Meestal zijn ze voelbaar onder de huid en zijn ze asymptomatisch, wat wil zeggen dat ze Hyper Zenuwachtigheid, bevende handen Slapeloosheid, emotionele labiliteit Vochtige en warme huid Rode handpalmen Versnelde hartslag, hartkloppingen Overmatig zweten, het warm hebben Fijn en zijdeachtig haar Uitpuilende en pijnlijke ogen Diarree Vermagering Spierzwakte Kropgezwel geen klachten met zich meebrengen. Knobbeltjes zijn veelal (95 %) goedaardig en zolang ze klein en pijnloos blijven, hoeven ze niet behandeld te worden. Een specialist kan bepalen of het om een warm of een koud knobbeltje gaat. Warme knobbeltjes produceren schildklierhormoon en zijn bijna nooit kwaadaardig, maar kunnen wel hyperthyroïdie aanwakkeren. Koude knobbels, die geen hormonen aanmaken, zijn wel een reden tot bezorgdheid. Eerder dan kanker zijn dit vaak cystes, met vocht gevulde blaasjes. Vaak worden deze goed opgevolgd, maar is een ingreep niet nodig. 33

4 SCHILDKLIERKANKER SLECHTS 5 % VAN ALLE KNOBBELTJES Schildklierkanker is de minst voorkomende kanker van allemaal, met jaarlijks 9 diagnoses per mensen. Interview Anny Verbist "Olie op het vuur" De kans op kanker is groot wanneer de knobbel hard en vast is (dus niet gevuld is met vocht), geen hormonen produceert ('koud' knobbeltje) en snel groeit. Vrouwen worden twee keer zo vaak getroffen door schildklierkanker, hoewel de prognose minder optimistisch is voor mannen. Ook leeftijd is bepalend: de prognose is slechter voor mensen jonger dan 20 of ouder dan 45. Er zijn vier types schildklierkanker met uiteenlopende ziektebeelden en dito prognoses. Papillaire kanker is goed voor ongeveer driekwart van alle schildklierkankers. Meestal is het genoeg om het gezwel weg te nemen, soms is een nabehandeling met radioactief jodium (RAI) noodzakelijk. De overlevingskans na tien jaar is 90 %. Het folliculaire type is hardnekkiger en vereist meestal een thyroïdectomie, het (bijna) volledig wegnemen van de schildklier, gevolgd door een RAI-kuur. Deze soort telt voor 15 % van de schildklierkankers. Ook deze kanker krijgt een tamelijk goede prognose: een overlevingskans van 80 % na tien jaar. Medullaire kanker is zeldzamer en dikwijls erfelijk. Genetische tests zijn hier aangewezen. Het wordt gelinkt aan het Multipele Endocriene Neoplasie-syndroom (MEN), deze patiënten krijgen een betere prognose. De schildklier wordt veelal volledig weggenomen. De uiterst zeldzame (2 %) anaplastische variant komt voornamelijk voor bij senioren en heeft een bijzonder slechte prognose. Zo'n 80 % van de patiënten sterft binnen het eerste jaar na de diagnose. Een typisch symptoom is een snelle en pijnlijke groei van de tumor. Wanneer het gezwel vroeg ontdekt wordt en nog klein is, kan een thyroïdectomie gevolgd door externe bestraling soms baat brengen. Anny worstelt met gezondheidsproblemen als gevolg van een defecte schildklier die onopgemerkt bleef. Hoe zijn de problemen begonnen? Het was lang wachten op de juiste diagnose. Zelfs zonder mijn hyperthyroïdie zou ik waarschijnlijk allerlei klachten hebben gehad. Ik heb altijd wel wat gesukkeld, ik ben nooit echt gezond geweest. Maar die schildklier heeft veel problemen verergerd, als olie die het bestaande vuur heeft aangewakkerd. Een vroege diagnose had veel verschil kunnen maken. De eerste aanwijzing was wat een onschuldige kuch leek. "Een allergische hoest", klonk het bij de huisarts. De medicijnen werkten echter niet, en na lang zoeken bleek ik een groot gezwel te hebben dat naar binnenklapte en zo mijn luchtpijp blokkeerde. Het moet er al een hele tijd gezeten hebben, maar de zwelling was niet te zien met het blote oog. De linkerlob van mijn schildklier werd weggehaald, en daarmee moest het opgelost zijn. Maar dat was niet zo? Nee. Ondertussen bleven mijn Een vroege diagnose had veel kunnen voorkomen hartritmestoornissen voortduren. Ik had geen weerstand meer: een verkoudheid waar een ander na een week van af is, duurde bij mij drie weken. Ik was altijd buiten adem. Ik raakte de trap niet meer op, kon niets optillen. Lastig als je in een kleuterklasje staat! En toen werd een tweede gezwel gevonden. Ook de rechtse schildklierlob werd verwijderd en sindsdien neem ik L-Thyroxine 150 (synthetisch schildklierhormoon, n.v.d.r.), anders raak ik de dag gewoon niet door. Welke invloed heeft dat op uw dagelijkse leven? Mijn overactieve schildklier heeft destijds blijvende schade aangericht. Ik heb pijnlijke spieren en gewrichten, net als darmproblemen. Vóór de diagnose was ik blij met mijn regelmatige stoelgang en slanke figuurtje. Nu lijdt mijn sociale leven eronder. Op restaurant gaan of een vliegreis maken, gaat amper. Als ik mezelf vermoei, zit ik gegarandeerd de hele avond op de wc. De problemen zijn gestabiliseerd, maar genezen zal ik nooit. Pijn, dat went, maar de sociale beperkingen, dat doet zeer. 34

5 OPGEPAST VOOR STRALING HOGERE KANS OP TUMORS Het risico op schildklierknobbeltjes is groter na bestraling. Mensen die eerder bestraald werden voor kankergezwellen in het hoofd, de nek of de borstkas lopen een hoger risico om tumors op de schildklier te ontwikkelen, vooral als dit op jonge leeftijd gebeurde. Meestal zijn deze goedaardig, maar soms gaat het om papillaire kanker. Mensen die in de buurt wonen van een kerncentrale hebben het best te allen tijde preventief jodiumtabletten in huis, in het geval van een kernramp. Bij een kernramp vrijgekomen radioactief jodium wordt namelijk opgeslagen in de schildklier en kan daar kanker veroorzaken. Door de schildklier op tijd te verzadigen met gewoon jodium wordt dit voorkomen. Wie binnen een straal van 20 km rond de kerncentrales van Doel, Mol-Dessel, Tihange, Chooz (net over de Franse grens) en Borssele (net over de Nederlandse grens) woont, krijgt zulke pillen gratis. Rond Fleurus telt er een straal van 10 km. Let wel op, deze pillen zijn enkel nuttig bij een kernramp en mogen nooit op eigen initiatief genomen worden. Behandeling is niet altijd noodzakelijk synthetisch schildklierhormoon (T4). Een te hoge dosis kan leiden tot hyperthyroïdie. Een overactieve schildklier daarentegen onderdrukt men met schildklierremmende middelen. Omdat deze pas na een tijdje beginnen te werken, worden meestal ook bètablokkers voorgeschreven, die de symptomen (bv. een verhoogde hartslag) alvast onder controle houden. Radioactief jodium vermindert de werking van de klier ook, zijn radioactiviteit vernietigt de cellen. Soms is het nodig de schildklier gedeeltelijk of volledig weg te nemen. In bepaalde gevallen van kanker wordt de behandeling aangevuld met bestraling en/of een kuur met radioactief jodium. Ann Lievens en Daisy Van Lissum Een arts zal chirurgie pas overwegen wanneer het gaat om een kwaadaardige knobbel, wanneer het knobbeltje pijn doet of wanneer het te groot wordt en ademen of slikken bemoeilijkt. Een bloedtest brengt uitsluitsel Een arts zal altijd eerst vragen stellen en de schildklier betasten, maar een bloedonderzoek is onontbeerlijk om een diagnose te kunnen stellen. Een hoog of een laag TSH-gehalte in het bloed duidt op respectievelijk hypothyroïdie en hyperthyroïdie. In uiterst zeldzame gevallen is het de hypofyse of de hypothalamus die voor deze verstoring zorgt. Zijn de gemeten gehaltes normaal, dan is de hormoonproductie van de schildklier alleszins niet ontregeld. Bij een of meerdere knobbeltjes is een echografie aangewezen om de grootte van het gezwel te bepalen en vast te stellen of het gevuld is met vocht (cyste) of hard is. Soms voert de arts een scintigrafie uit, waarbij radioactief jodium wordt toegediend en nagegaan wordt hoeveel jodium de schildklier opneemt. Daaruit blijkt of deze normaal, over- of onderactief werkt. Vaak wordt er met een kleine naald ook een biopsie genomen, een staaltje van het weefsel, vooral wanneer het knobbeltje groter is dan 1 cm of de echo geen uitsluitsel biedt. Het laboratorium onderzoekt of het om goedaardige of kwaadaardige cellen gaat. Dit is eerder om kanker uit te sluiten dan om deze te bevestigen. Schildklierkanker is immers zeldzaam. Wat te doen? Niet alle schildklierproblemen hoeven behandeld te worden. Sommige klachten zijn acuut en verdwijnen vanzelf na enkele weken of maanden. Problemen worden het best wel nauwlettend in de gaten gehouden. Behandelingen worden vaak tussentijds geëvalueerd en eventueel aangepast. Bij medicijnen is de correcte dosis cruciaal, anders kan het probleem omslaan in de andere richting. Hypothyroïdie wordt behandeld met ONS ADVIES Alles begint bij gezonde voeding De beste aanval is verdediging. Neem voldoende jodium op in uw dieet. Zet twee keer per week zeevis of schaaldieren op het menu, en eet en drink ook voldoende zuivel. Gebruik zout met toegevoegd jodium, maar met mate. Interpreteer willekeurige klachten niet direct als schildklierproblemen. Ga wel naar de dokter wanneer de klachten enige tijd blijven aanhouden. Blijf kalm als u een knobbeltje vindt. In 95 % van de gevallen is dit onschuldig. Pijnlijke, snel groeiende of zichtbare knobbeltjes kunnen wel reden tot bezorgdheid zijn. Ook als u moeite hebt met slikken, ademen of spreken, gaat u het best zo snel mogelijk naar de dokter. Als u in het verleden bestraald werd ter hoogte van de borstkas, de nek of het hoofd, of een familiegeschiedenis met schildklierproblemen hebt, is extra oplettendheid aangewezen. 35