DUMMY PGS 25 AARDGASAFLEVERINSTALLATIES VOOR MOTORVOERTUIGEN.

Transcriptie

1 Dummy PGS 25: Aardgasafleverinstallaties voor motorvoertuigen Deze publicatie is een dummy versie. Het is een voorbeeld om te laten zien hoe verwijzingen in het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal) naar een PGS-richtlijn doorwerken naar de verschillende onderdelen van die richtlijn. Daarnaast geeft deze dummy inzicht in de opzet van de PGS nieuwe stijl. Gekozen is om de PGS 25 Aardgasafleverinstallaties voor motorvoertuigen als voorbeeld PGSrichtlijn te gebruiken. Aan deze dummy kunnen geen rechten worden ontleend en deze dummy is uitdrukkelijk niet bedoeld voor gebruik in de praktijk, bijvoorbeeld in het kader van toezicht of vergunningverlening. PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 1 VAN 64

2 Dummy Aardgas afleverinstallaties voor motorvoertuigen Richtlijn voor de arbeidsveilige, omgevingsveilige en brandveilige toepassing van installaties voor het afleveren van aardgas aan motorvoertuigen. Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen 25, Dummy voor consultatie Bal PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 2 VAN 64

3 Ten geleide Een PGS-richtlijn is een document over specifieke activiteiten met gevaarlijke stoffen. Het beschrijft integraal de belangrijkste risico s van die activiteiten voor de omgevingsveiligheid, brandveiligheid en de gezondheid en veiligheid van werknemers, daarnaast beschrijft het mogelijke gevolgen van die activiteit voor de rampenbestrijding. De relatie met de wetgeving wordt benoemd en doelen worden zo specifiek mogelijk geformuleerd om de risico s te beheersen en de negatieve effecten voor mens en milieu te beperken. Meer informatie over de PGS en de meest recente publicaties zijn te vinden op: PGS nieuwe stijl In 2015 is gestart met PGS nieuwe stijl. De richtlijnen die in het kader van PGS nieuwe stijl worden gepubliceerd, zijn tot standgekomen op basis van een transparante risicobenadering, en bevatten heldere doelen en daaraan gekoppelde maatregelen. Deze structuur sluit goed aan bij de modernisering van het omgevingsveiligheidsbeleid. De PGS nieuwe stijl kent de volgende hoofdelementen: - de basis van de richtlijn wordt gevormd door de wettelijke kaders, - deze kaders en een uniforme, transparante risicobenadering met de relevante scenario s vormen de basis voor de doelvoorschriften in de PGS richtlijn, - met deze doelvoorschriften wordt een aanvaardbaar veiligheidsniveau uitgedrukt bij activiteiten met gevaarlijke stoffen, en - in de PGS worden maatregelen beschreven om aan de doelvoorschriften te voldoen. Wettelijke kaders Omgevingswet De Omgevingswet gaat over de fysieke leefomgeving en activiteiten die gevolgen hebben of kunnen hebben voor de fysieke leefomgeving. Het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal) bevat algemene rijksregels over een aantal van zulke activiteiten. Met het oog op het waarborgen van de veiligheid voor de omgeving zijn in het Bal ook regels gesteld over activiteiten met gevaarlijke stoffen. Deze regels kunnen verwijzen naar PGS-richtlijnen. Het naleven van de PGS-richtlijn is dan een zogenoemde verplichte maatregel. Bij een verplichte maatregel is steeds aangegeven met het oog op welke belangen de maatregel is gesteld. Dit wordt het oogmerk genoemd. Het oogmerk van een verplichte maatregel in het Bal werkt door naar de doelvoorschriften in deze PGS-richtlijn die zijn gekoppeld aan de omgevingsveiligheid: deze doelvoorschriften zijn weliswaar gebaseerd op de risicoscenario s, maar dragen ook bij het waarborgen van de veiligheid voor de omgeving. De maatregelen in deze PGS-richtlijn zijn gebaseerd op de risicoscenario s en de daaruit volgende doelvoorschriften. Een initiatiefnemer kan een alternatieve gelijkwaardige maatregel treffen, een toestemming is daarvoor niet nodig er is wel een melding nodig. Samen vormen het oogmerk van de verplichte maatregel in het Bal en de doelvoorschriften in de PGS-richtlijn het beoordelingskader bij het toetsen van de gelijkwaardigheid van alternatieve maatregelen. PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 3 VAN 64

4 Voor milieubelastende activiteiten die als vergunningplichtig zijn aangewezen, dragen PGSrichtlijnen bij aan meer uniformiteit in de vergunningvoorschriften. Het bevoegd gezag gebruikt de PGS-richtlijnen voor het opstellen van omgevingsvergunningen. In een omgevingsvergunning kan net als in de algemene rijksregels worden bepaald dat de PGSrichtlijn moet worden nageleefd. Arbeidsomstandighedenwet De Arbeidsomstandighedenwetgeving bevat doelvoorschriften ter bescherming van werknemers. Werkgevers en werknemers maken samen afspraken over de wijze waarop zij hieraan kunnen voldoen. Deze afspraken worden (per branche) vastgelegd in zogenoemde arbocatalogi. Daarnaast geldt als uitgangspunt dat de maatregelen in een PGS-richtlijn: - geen extra risico mogen vormen voor de werknemers, en - passend zijn voor het te beheersen risico. Wet veiligheidsregio s Gemeenten zijn onder meer belast met de organisatie van de brandweerzorg en de rampenbestrijding. Tot de brandweerzorg behoort het voorkomen, beperken en bestrijden van brand, het beperken van brandgevaar en het voorkomen en beperken van ongevallen bij brand. De veiligheidsregio s hebben tot taak de gemeenten te adviseren over de brandweerzorg. Daarnaast dragen de veiligheidsregio s zorg voor de voorbereiding op de bestrijding van branden en het organiseren van de rampenbestrijding. In verband met de brandweerzorg en rampenbestrijding zijn PGS-richtlijnen afgestemd op de handreikingen van de brandweer en andere organisaties en: - besteden zij voldoende aandacht aan een veilige inzet van de brandweer en andere hulpverleningsorganisaties, en - besteden zij voldoende aandacht aan effectbeperkende maatregelen, zelfredzaamheid en voorbereiding rampenbestrijding. Proces tot stand komen van deze PGS Het Bestuurlijk Omgevingsberaad VTH (BOb) is de opdrachtgever van de PGSbeheerorganisatie en heeft deze richtlijn vastgesteld. In het BOb zijn de Rijksoverheid en de andere overheden vertegenwoordigd. Onder aansturing van de Programmaraad is deze PGSrichtlijn opgesteld door een team bestaande uit vertegenwoordigers van het bedrijfsleven en de overheid. De Programmaraad bestaat uit IPO, VNG, Inspectie SZW, brandweer, VNO-NCW en MKB. In bijlage K is de samenstelling opgenomen van het team dat deze PGS heeft opgesteld en de organisaties die zij vertegenwoordigen. Voor vaststelling van deze richtlijn door het BOb is deze getoetst door het RIVM. Beoordeeld is of de in de richtlijn opgenomen scenario s, doelvoorschriften en maatregelen overeenkomen met de scenario s die zijn gebruikt bij het bepalen van de veiligheidsafstanden die zijn opgenomen in het Bal. Deze PGS richtlijn is op dd door de Programmaraad accoord bevonden voor vaststelling door het BOb. Status van PGS-richtlijnen De partijen van het BOb hebben afgesproken om op de volgende manier om te gaan met de PGS-richtlijnen. - Het Ministerie van IenM bepaalt in de algemene rijksregels dat deze PGS-richtlijn voor zover gericht op het waarborgen van de veiligheid voor de omgeving moet worden PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 4 VAN 64

5 nageleefd en merkt deze richtlijnen aan als BBT-documenten voor de omgevingsvergunningverlening, - Het bevoegd gezag hanteert bij verlening van omgevingsvergunningen de PGS-richtlijnen als uitvoeringskader voor het toepassen van BBT, - De Inspectie SZW slaat bij het opstellen van Arbo-branche brochures en het stellen van eisen acht op de maatregelen in een PGS-richtlijn, - Veiligheidsregio s gebruiken de PGS-richtlijnen als richtlijn bij de advisering over brandveiligheid in omgevingsvergunningen en bij de voorbereiding van de brand- en rampenbestrijding, en - De toezichthouders van het bevoegd gezag, de Inspectie SZW en de veiligheidregio s beschouwen de PGS-richtlijnen als een belangrijk referentiekader bij het toezicht op de naleving van wettelijke verplichtingen zoals bijvoorbeeld het Brzo. Gebruik van normen en richtlijnen Als een norm (zoals NEN of ISO) of een ander normdocument of specificatie waarnaar in deze richtlijn wordt verwezen wordt de uitgegeven publicatie bedoeld, inclusief aanvullingen of correctiebladen, zoals die ten tijde van de publicatie van deze richtlijn luidde. Toelichting: Normen worden periodieke herbeoordeeld en zonodig herzien. De wijzigingen zijn vaak beperkt, maar wanneer alle bestaande bedrijven toch direct aan de nieuwste versie moeten voldoen kan dat grote (financiële) gevolgen hebben terwijl dit niet per definitie hoeft te leiden tot een beduidende verbetering van het veiligheidsniveau. PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 5 VAN 64

6 Inhoudsopgave Ten geleide 3 Inhoudsopgave 6 Leeswijzer 8 Deel A Algemene beschrijving, risicobenadering en doelvoorschriften 9 1. Inleiding Onderwerp Toepassingsbereik PGS 25 in relatie tot het Bal 11 2 Algemene beschrijving van een aardgas - afleverinstallatie voor motorvoertuigen Aardgasafleverinstallatie voor motorvoertuigen Algemene informatie over aardgas Gevaren van aardgas Comprimeren van aardgas Samendrukbaarheid van het gas 16 3 Risicobenadering Algemene informatie risicobenadering Beschrijving scenario s Beschrijving doelvoorschriften Doelvoorschriften voor de gehele installatie 20 Deel B Maatregelen 21 4 Inleiding bij deel B Koppeling tussen doelvoorschriften en maatregelvoorschriften 22 5 Toelichting op de maatregelen Maatregelvoorschriften voor gehele installatie 23 Deel C Informatie bij implementatie 28 6 Interne veiligheidsafstanden 29 7 Overige toelichtingen Nadere uitwerking van het toepassingsgebied Nadere toelichting over wat biogas is Nadere informatie over de aardgas-afleverinstallatie De compressor 33 PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 6 VAN 64

7 7.3.2 Soorten afleverinstallaties Nadere informatie zone indeling Zone-indeling geen ventilatie Zone-indeling beperkte ventilatie Zone-indeling kunstmatige ruimtelijke ventilatie Zone-indeling Kunstmatige plaatselijke ventilatie Zone-indeling Groot gebouw Belendend gebouw in gevarenzone Elektrische ruimte Normenoverzicht relevant voor materialen toe te passen bij de constructie van aardgas-afleverinstallatie(s) als bedoeld in M Europese normen Overige Europese en internationale normen Keurings- en onderhoudsschema aardgas-afleverinstallaties 42 Bijlagen 45 Bijlage A Afkortingen en definities 46 Bijlage B Relevante wet- en regelgeving 51 Bijlage C Normen 52 Bijlage D Wijzigingen t.o.v. vorige publicatie, inclusief overgangstermijnen vastgesteld door BOb 54 Bijlage E Informatie over aardgas 55 Bijlage F Matrix koppeling scenario s en doelvoorschriften. 56 Bijlage G Matrix doelvoorschriften en maatregelvoorschriften. 57 Bijlage H Uitwerkingen risicobenadering 58 Bijlage I PGS-risicobenadering 62 Bijlage J Referenties 63 Bijlage K Samenstelling PGS 25 team 64 PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 7 VAN 64

8 Leeswijzer Deel A Dit deel bevat: - algemene informatie over installaties voor het afleveren van gecomprimeerd aardgas, - de risicobenadering en de scenario s die zijn weergegeven in tabellen in hoofdstuk 2 en zijn ingedeeld in categorieën en genummerd als S1, S2, S3, etc., - doelvoorschriften, herkenbaar aan een blauw kader en genummerd als D1, D2, D3 etc. Deel B In dit deel zijn de maatregelen weergegeven die getroffen moeten worden om te voldoen aan het daaraan gekoppelde doelvoorschrift. Maatregelen zijn herkenbaar aan een oranje kader en zijn genummerd als M1, M2, M3 etc. Bij iedere maatregel is met de letters O, BO, A en Br aangegeven wat de wettelijke basis is. O : Maatregel gericht op omgevingsveiligheid met grondslag in Omgevingswet. BO : Maatregel gericht op brandpreventie en brandbestrijding met grondslag in Omgevingswet (adviesrol Veiligheidsregio/brandweer). A Br : Maatregel gericht op arbeidsveiligheid met grondslag in Arbeidsomstandighedenwet. : Maatregel gericht op brand- of rampenbestrijding met grondslag in Wet veiligheidsregio s. Deel C Deel C van de richtlijn geeft nadere informatie over de uitvoering van de richtlijn. Hierin zijn de interne veiligheidsafstanden opgenomen en nadere toelichtingen. Bijlagen In de bijlagen is informatie opgenomen waarnaar verwezen wordt in de delen A, B of C. PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 8 VAN 64

9 Deel A Algemene beschrijving, risicobenadering en doelvoorschriften PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 9 VAN 64

10 1. Inleiding 1.1 Onderwerp Deze PGS richtlijn gaat over het gebruik van een aardgasafleverinstallatie voor motorvoertuigen. Op basis van een transparante risicobenadering zijn doelvoorschriften geformuleerd die een aanvaardbaar veiligheidsniveau uitdrukken. Deze doelvoorschriften zijn gebaseerd op scenario s. Aan de doelvoorschriften kan worden voldaan door het treffen van de maatregelen die zijn beschreven in deel B. Deze richtlijn geeft invulling aan: - Omgevingsveiligheid (O) of brandbestrijding omgevingsveiligheid (BO) - Arbeidsveiligheid (A) - Brandbestrijding en rampenbestrijding (BR) Voor deze onderwerpen zijn de doelstellingen: Omgevingsveiligheid: Het voorkomen van voorvallen en het beperken van de gevolgen daarvan voor de omgeving met het oog op het waarborgen van de veiligheid voor de omgeving. O BO Arboveiligheid: Het voorkomen van ongevallen en het beperken van de gevolgen voor werknemers. A Brand- en rampenbestrijding: Het beperken van de gevolgen van een brand of ramp en het borgen van een doelmatige rampenbestrijding. BR Omgevingsveiligheid In het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal) zijn algemene regels gesteld met het oog op het waarborgen van de veiligheid voor de omgeving bij het onderhoud, beheer en in werking hebben van een CNG-installatie en het afleveren van CNG aan motorvoertuigen. Deze regels betreffen het in acht nemen van veiligheidsafstanden en het naleven van de maatregelen die zijn opgenomen in deze PGS. De maatregelen in deze PGS, die zijn gesteld in het belang van omgevingsveiligheid, zijn aangeduid met de letters O en BO. Bij BO gaat het om brandpreventieve en repressieve maatregelen. Deze maatregelen, die zijn gebaseerd op de stand der techniek/ BBT leveren een bijdrage aan het in acht nemen van de veiligheidsafstanden die zijn opgenomen in het Bal. Een belangrijk uitgangspunt bij de berekening van de veiligheidsafstanden is namelijk dat voldaan wordt aan de eisen uit deze PGS. Met toepassing van het gelijkwaardigheidsbeginsel in de Omgevingswet en het Bal kunnen andere maatregelen dan de in deze PGS voorgeschreven maatregelen (in deel B) worden PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 10 VAN 64

11 genomen. Een toestemming is niet vereist, er is wel een melding nodig. Voorwaarde is dat met het treffen van deze alternatieve maatregelen een gelijkwaardig beschermingsniveau voor de omgeving wordt bereikt. Dit wordt getoetst aan het oogmerk van de verplichte maatregel in het Bal. Dat betekent enerzijds dat met deze alternatieve maatregelen wordt voldaan aan de doelvoorschriften die zijn beschreven in deel A. Anderzijds betekent dit dat met die alternatieve maatregelen is gewaarborgd dat aan de veiligheidsafstanden wordt voldaan. Het alternatieve pakket van maatregelen mag dus niet resulteren in een grotere veiligheidsafstand dan in het Bal is opgenomen. Arboveiligheid De Arbeidsomstandighedenwet heeft tot doel de bescherming van werknemers. De stand der wetenschap is beschreven in een Arbo catalogus. Deze PGS richtlijn dient als referentiedocument voor toezicht op de naleving van de Arbo regels. De voorschriften en maatregelen op het gebied van arbeidsomstandigheden zijn aangegeven met de letter A. Eventueel kunnen PGS-maatregelen via een eis tot naleving verplicht worden gesteld door de inspectie SZW. Brand- en rampenbestrijding De maatregelen die in een PGS zijn gesteld in het belang van de brandbestrijding en rampenbestrijding zijn aangeduid met de letters BR. De veiligheidsregio/brandweer heeft wettelijke taken op die gebieden. Brandveiligheid van bouwwerken in algemene zin is geen onderdeel van deze PGS richtlijn. Overige wet- en regelgeving Deze PGS richtlijn beoogt een zo volledig mogelijke beschrijving te geven van de wijze waarop bedrijven kunnen voldoen aan de eisen die uit wet- en regelgeving voortvloeien. In bijlage B is een overzicht opgenomen van relevante wet- en regelgeving die voor een aardgasafleverinstallatie van belang is. 1.2 Toepassingsbereik PGS 25 in relatie tot het Bal Het toepassingsbereik van de PGS 25 is: - een aardgasafleverinstallatie bestemd voor het bemand of onbemand afleveren van gecomprimeerd aardgas (CNG) en gecomprimeerd biogas aan voertuigen die aardgas als motorbrandstof gebruiken, op een afleverdruk van nominaal kpa, - een aardgas-afleverinstallatie bestemd voor langzaam vullen (slow-fill), snel vullen (fast-fill) of een combinatie van beide, - een wisselreservoir met een inhoud van niet meer dan 150 liter, dat is bedoeld voor de aandrijving van hef- en transportwerktuigen, en - een reservoir van een tankwagen voor CNG. Onder aardgas wordt in deze PGS ook opgewerkt biogas verstaan dat minimaal voldoet aan de specificaties zoals gehanteerd in PGS 25. Het toepassingsbereik van deze PGS is ruimer dan het toepassingsbereik van 4.36 van het Bal. Het Bal is namelijk alleen van toepassing op het afleveren van CNG aan motorvoertuigen voor het wegverkeer, met een afleverinstallatie die een nominale afleverdruk heeft van ten minste kpa. Het Bal stelt derhalve geen regels aan de slow-fill installaties (thuistankers 1 ), het vullen van wisselreservoirs van hef- en transportwerktuigen en reservoirs van tankwagens. 1 Op deze installaties is hoofdstuk 13 van NEN 2078:2001 van toepassing. PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 11 VAN 64

12 Met de doorverwijzing van het Bal is deze richtlijn alleen van toepassing voor die situaties die vallen onder het toepassingsbereik van het Bal. Concreet betekent dit dat maatregel xx niet valt onder de werkingssfeer van het Bal. PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 12 VAN 64

13 2 Algemene beschrijving van een aardgas - afleverinstallatie voor motorvoertuigen 2.1 Aardgasafleverinstallatie voor motorvoertuigen Aardgasafleveringsinstallaties leveren gecomprimeerd (gasvormig) aardgas (CNG) aan motorvoertuigen. Het aardgas wordt onttrokken aan het aardgasnet en vervolgens gecomprimeerd. Veelal is het een aparte pomp met bijbehorend compressorhuis/ gasflessenbatterij die bij een bestaand tankstation wordt geplaatst. Dit moet onderscheiden worden van de LNG afleverinstallaties welke vloeibaar gemaakt aardgas (liquified natural gas) afleveren aan veelal vrachtauto's en bussen. LNG wordt aangevoerd per tankauto. Onderstaand is een schematische weergave van een aardgasafleverinstallatie en de bijbehorende installatieonderdelen. PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 13 VAN 64

14 Schema 1: schematische weergave aardgasafleverinstallatie voor motorvoertuigen Legenda: 1. Gasdroger 2. Lasgedrukbeveiliging (druktransmitter) 3. Compressor 4. Retourleiding aflevertoestel 5. Noodstop 6. Blowdown vat 7. Drukregelaar 8. Terugslagklep 9. Elektrisch gestuurde afsluiter 10. Afblaasveiligheid 11. Bufferopslag (gasflessen) 12. Flowmeter 13. Filterdrukregelaar 2.2 Algemene informatie over aardgas Aardgas wordt gewonnen uit diverse gasvelden en wordt daarna door gastransportbedrijven getransporteerd naar de grote industrieën en de gasdistributiebedrijven waar de druk wordt gereduceerd. Naast aardgas kan het gastransport en gasdistributienet ook gevoed worden met tot aardgas opgewaardeerd biogas. De samenstelling van aardgas kan variëren, afhankelijk van het gasveld of andere (bio)bron waaruit het is gewonnen. De gasdistributiebedrijven leveren een gassoort die afkomstig is uit PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 14 VAN 64

15 het Groninger veld, dan wel een gassoort die daarmee qua verbrandingseigenschappen ongeveer overeenkomt. Aardgas bestaat voornamelijk uit methaan en hogere koolwaterstoffen (zoals ethaan) en inerte gassen (zoals stikstof en kooldioxide). 2.3 Gevaren van aardgas Aardgas is weinig giftig, er is geen MAC-waarde vastgesteld maar het levert in hoge concentraties verstikkingsgevaar op. Aardgas is van nature reukloos. De typische geur wordt na winning aan het aardgas toegevoegd. Bij een concentratie van 0,5% tot 0,7% aardgas in lucht is de alarmerende geur al duidelijk waarneembaar. De ontstekingstemperatuur in lucht ligt op ongeveer 620 C. Een aardgas/lucht mengsel is onder atmosferische omstandigheden ontsteekbaar tussen 5,9 vol% en 16 vol% aardgas in lucht. Aardgas is onder atmosferische omstandigheden lichter dan lucht en zal daarom opstijgen en vervliegen als het vrijkomt. De relatieve dampdichtheid bedraagt 0,64 (lucht = 1,0). Voor meer informatie over de gevaren van aardgas wordt verwezen naar bijlage E. 2.4 Comprimeren van aardgas Bij het comprimeren van aardgas van lage druk tot KPa stijgt het waterdauwpunt zodanig dat uit het relatief droge aardgas water kan condenseren. De kans hierop is het grootst in de winter wanneer de bufferopslag door de lage buitentemperatuur sterk afkoelt. Bij een waterdampgehalte van 30 mg/m3(n) gas is het water-dauwpunt bij KPa circa - 6 C. Bij de aansluiting van de aardgas-afleverinstallatie aan het leidingnet kan het aardgas echter meer waterdamp bevatten dan de genoemde 30 mg/m 3 (n) gas. Oorzaken daarvan kunnen zijn: - afpersen met water van nieuwe leidingen; - operationele fouten bij de gasleverancier; - inlekken van grondwater via ondeugdelijk geworden verbindingen in - gasdistributieleidingen met een druk van maximaal 100 KPa overdruk. De laatstgenoemde oorzaak leidt tot een structureel hoog waterdauwpunt, waardoor in een aardgas-afleverinstallatie die vanuit dit soort leidingen wordt gevuld continue watervorming is te verwachten. Bij een relatieve verzadiging van CO 2-houdend aardgas met waterdamp boven 60 % begint CO 2-corrosie van koolstofstaal op te treden. Voor corrosie in drukhouders, leidingen en appendages gemaakt van koolstofstaal geldt dat, wanneer relatief weinig water in het gas aanwezig is, de corrosie stopt als het beschikbare water gebonden is tot FeCO 3. De corrosie start echter weer zodra het systeem met nieuw gas is gevuld. De mate van bescherming die de ijzercarbonaatlaag geeft tegen verdere corrosie is onzeker. De combinatie van vrij water en aardgas kan onder bepaalde voorwaarden hydraatvorming tot gevolg hebben. Hydraat is een vaste gekristalliseerde verbinding van aardgas en water, die verstoppingen kan veroorzaken. Hydraatvorming kan alleen optreden beneden een bepaalde temperatuur, welke temperatuur hoger ligt naarmate de gasdruk hoger is. Bij Gronings aardgas PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 15 VAN 64

16 treedt bij een druk van KPa hydraatvorming op bij circa 22 C. Hierdoor zal, bij de aanwezigheid van vrij water vrijwel altijd hydraatvorming optreden. Verstoppingen kunnen zich voordoen in vernauwingen in de aardgas-afleverinstallatie, zoals leidingen, kleppen of drukregelaars, maar ook in overdrukbeveiligingen. Hieruit blijkt dat de aanwezigheid van vrij water in een aardgas-afleverinstallatie zeer ongewenst is en moet worden voorkomen. Het waterdauwpunt van gecomprimeerd aardgas (CNG) moet dus bij voorkeur niet hoger zijn dan de laagst te verwachten temperatuur. 2.5 Samendrukbaarheid van het gas De samendrukbaarheid van aardgas bij hogere drukken wijkt af van de ideale gaswet van Boyle-Gay Lussac. Uit figuur 2.5 blijkt dat bij temperatuurstijging de drukstijging hoger is dan uit de ideale gaswet zou volgen. Hiermee moet rekening worden gehouden bij drukveranderingen die het gevolg zijn van temperatuurveranderingen van aardgas bij constant volume Figuur 2.5 Cilinderdruk versus temperatuur PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 16 VAN 64

17 3 Risicobenadering 3.1 Algemene informatie risicobenadering Deze PGS richtlijn is gebaseerd op een risicobenadering waarbij op een systematische wijze doelvoorschriften en maatregelen worden geformuleerd. Op basis van kennis en kunde van het PGS-team (opstellers PGS richtlijn) zijn verschillende scenario s beoordeeld. Deze scenario s zijn nader beschreven en geclassificeerd op basis van de effecten(risicomatrix). Op basis van een scenario is een doelvoorschrift opgesteld. Soms zijn er meerdere scenario s die met hetzelfde doelvoorschrift gedekt kunnen worden. Per doelvoorschrift zijn er (soms meerdere) maatregelen uitgewerkt die in gezamenlijkheid er voor moeten zorgen dat aan het doelvoorschrift wordt voldaan. Een maatregel kan van belang zijn in relatie tot meerdere doelen. In het voorbeeldschema hieronder is de relatie tussen scenario, doelvoorschriften en maatregelen gepresenteerd. In bijlage F en G zijn matrixen opgenomen die de koppelingen weergeven tussen scenario s en doelen en tussen doelen en maatregelen. Voor een toelichting op de PGS-risicobenadering wordt verwezen naar bijlage. De risicomatrix is als bijlage H bijgevoegd. Schema 2: voorbeeld relatie scenario, doelvoorschriften en maatregelvoorschriften. Bedrijven die zelf de kennis en kunde hebben voor het veilig omgaan met gevaarlijke stoffen kunnen met deze PGS bepalen aan welke doelen zij moeten voldoen. Tegelijkertijd biedt deze PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 17 VAN 64

18 PGS bedrijven die deze kennis missen, de nodige informatie hierover in de vorm van uitgewerkte maatregelen. Voor bedrijven en overheden biedt deze richtlijn informatie over de risicovolle scenario s en de doelen. Zo kan worden gekozen voor een maatregel uit deze richtlijn of voor een alternatieve maatregel. De risicobenadering heeft verschillende voordelen: - risico's worden systematisch in kaart gebracht, - risico s worden vergeleken en keuzes maken wordt gemakkelijker, en - de doelen vloeien voort uit de scenario s waardoor het voor bedrijven en overheden duidelijk is waarom bepaalde maatregelen worden gesteld. 3.2 Beschrijving scenario s In deze paragraaf zijn de scenario s beschreven die realistisch en relevant zijn voor aardgasafleverinstallaties. De scenario s zijn opgesteld uitgaande van de volgende directe oorzaken: corrosie, erosie, externe oorzaken, natuurlijke oorzaken, impact, overdruk, onderdruk, lage temperatuur, hoge temperatuur, trillingen, menselijke fouten tijdens gebruik, wijziging of onderhoud en overschrijding belastinggrenzen. De scenario s zijn van toepassing op: - de gehele aardgasafleverinstallatie, - de compressor, - de bufferopslag, en - de afleverinstallatie. Opmerking: Omdat in deze dummy een beperkt aantal scenario s is opgenomen komen niet alle genoemde installatieonderdelen in deze dummy aan bod. Tabel 3.1 scenario s Scenario nummer Scenario Scenario s van toepassing voor de gehele aardgasafleverinstallatie S1 S2 S3 S4 Er treedt een lekkage op bij het gedeelte van de installatie dat in de buitenlucht is opgesteld. Potentiële gevolgen: vrijkomen van aardgas, bij grote lekkage; brand of explosie, met persoonlijk letsel voor personeel en derden Aanwezigheid van water in het aardgas. Potentiële gevolgen: primair; hydraatvorming met verstoppingen tot gevolg; afhankelijk van de buiten temperatuur dichtvriezen installatie. Secundair oplopen druk, falen van van onderdelen van de installatie, vrijkomen van aardgas. Slechte toegang hulpdiensten,. Potentiële gevolgen: Het niet kunnen bestrijden van een calamiteit waardoor escalatie optreedt met grotere gevolgen voor het personeel, derden en de omgeving. Leiding of equipment schade door impact op installatie door aanrijding met een voertuig. Potentiële gevolgen: schade aan de installatie; grote lekkage; brand of explosie, met persoonlijk letsel voor personeel en derden PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 18 VAN 64

19 S5 Er treden nadelige effecten op voor de omgeving als gevolg van het vrijkomen van gas (externe veiligheid) in verband met het niet aanhouden van interne veiligheids afstanden. Potentiële gevolgen: ontsteking van vrijkomend gas, domino-effect naar de omgeving Scenario s van toepassing op de afleverinstallatie S6 Tankend voertuig rijdt weg met aangekoppelde vulslang. Potentiële gevolgen: Vrijkomen van aardgas; grote lekkage; brand of explosie, met persoonlijk letsel voor personeel en derden PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 19 VAN 64

20 3.3 Beschrijving doelvoorschriften Doelvoorschriften voor de gehele installatie Bij ieder doelvoorschrift (D1) is aangegeven op welk scenario (S1, S2 etc.) dat voorschrift betrekking heeft. In bijlage F is een matrix gepresenteerd waarin onderstaande doelvoorschriften en de koppeling met de scenario s is opgenomen. Opmerking: Het kan zijn dat niet ieder scenario terugkomt in een doel, bijvoorbeeld indien een scenario niet als realistisch is beschouwd. D1 De CNG aardgas en afleverinstallatie is lekdicht. A, BO, O S1 D2 S2 Als een CNG aardgasafleverinstallatie is aangesloten op het gasdistributienet dan bedraagt het waterdampgehalte niet meer dan 30 mg/m 3 (n) gas. A, O D3 S3 De aardgasafleverinstallatie is voor van het bestrijden van een calamiteit voldoende bereikbaar voor hulpdiensten. BO D4 S4 Alle onderdelen van de aardgasafleverinstallatie zijnbeschermd tegen aanrijden. BO, O D5 S5 Het ontsteken van aardgas door het vrijkomen van kleine hoeveelheden aardgas bij het opslaan en afleveren wordt voorkomen. BO, O D6 S6 Bij het wegrijden van een voertuig met een aangekoppelde vulslang komt geen ongecontroleerde hoeveelheid aardgas vrij. BO, O PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 20 VAN 64

21 Deel B Maatregelen In Deel B van de richtlijn zijn de maatregelen uitgewerkt die zijn gekoppeld aan de doelvoorschriften. Maatregelen zijn herkenbaar aan een oranje kader en zijn genummerd als M1, M2, M3 etc. Voor de gebruiker van de richtlijn is duidelijk gemaakt welke wettelijke basis een maatregel heeft (Omgevingswet (O of BO), Arbo (A) en/of Wvr(BR)). PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 21 VAN 64

22 4 Inleiding bij deel B Koppeling tussen doelvoorschriften en maatregelvoorschriften Dit deel is een beschrijving van de verschillende preventieve en repressieve maatregelen die een invulling geven aan de doelen uit de regelgeving en de daarvan afgeleide doelvoorschriften zoals opgenomen in deel A. Dit kunnen zowel technische als ook organisatorische maatregelen zijn. Als deze maatregelen zijn getroffen wordt in ieder geval aan de gestelde doelvoorschriften voldaan. De maatregelen zijn voortgekomen uit de verschillende scenario s die kunnen plaatsvinden bij de activiteiten met een aardgasafleverinstallatie en het risico dat is vastgesteld in de risicoanalyse. In bijlage G is in een matrix weergegeven de relatie tussen doel en maatregelvoorschriften. PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 22 VAN 64

23 5 Toelichting op de maatregelen Bij ieder maatregelvoorschrift (M1) is aangegeven aan welk doelvoorschrift inhoud wordt gegeven (D1, D2 etc.). Opmerking: Voor de PGS Dummy is voor de herkenbaarheid gebruik gemaakt van de voorschriften uit de PGS 25:2009 versie 1.2. Deze sluiten niet geheel aan bij alle doelvoorschriften voortkomend uit de scenario s, maar het geeft wel een beeld van hoe de doelen doorwerken naar de verschillende maatregelen. 5.1 Maatregelvoorschriften voor gehele installatie M1 D1 De aardgas-afleverinstallatie is zo ontworpen en uitgevoerd dat: a) de gehele afleverinstallatie veilig functioneert bij een omgevingstemperatuur die ligt tussen -20 C en 65 C; b) het aardgas geen vaste deeltjes en/of vloeistof bevat; c) de afleverdruk van het aardgas in het voertuig niet meer bedraagt dan: kpa overdruk voor afleverinstallaties zonder òf het temperatuur gecorrigeerde equivalent van kpa overdruk en 15 C gastemperatuur, voor afleverinstallaties met temperatuurcompensatie; Bij toepassing van andere materialen dan staal, wordt aangetoond dat een veiligheidsvoorziening in werking treedt voordat ontoelaatbare materiaalverzwakking optreedt door temperatuurverhoging bij brand. A, BO, O Opmerking 1: Bij hogere afleverdrukken zal de afblaasbeveiliging van het te vullen voertuig gas afblazen naar de omgeving conform de UN richtlijn R110, Annex 3 artikel 4.2. Opmerking 2: ad c) Bij het opstellen van dit voorschrift is er van uitgegaan dat de druk in de installatie op het voertuig onder normale omstandigheden niet hoger mag worden dan kpa. Omdat in onderdelen van de afleverinstallatie een hogere druk kan heersen, is de regeling van de aardgasafleverdruk daarom gelimiteerd op kpa. Wordt de genoemde afleverdruk overschreden dan moet een overdrukbeveiliging in werking treden. Voor drukveranderingen van het aardgas die het gevolg zijn van temperatuurswijzigingen wordt verwezen naar paragraaf 2.5. PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 23 VAN 64

24 M2 D1 Als in deze richtlijn niet anders is bepaald, voldoet de uitvoering van de aardgas-afleverinstallatie aan de aansluitvoorwaarden van het gasleverende bedrijf. A, BO, O Opmerking: Het is gebruikelijk en aanbevolen dat een terugstroom-beveiliging (terugslagklep) wordt geïnstalleerd in de aansluiting vanaf het gasnet van de gasleverancier/leidingbeheerder naar de aardgas-afleverinstallatie M3 D1 De materialen die worden toegepast in de aardgas afleverinstallatie, zijn geschikt voor het doel waarvoor ze worden toegepast en voor de condities (druk, temperatuur, milieu etc.) waaronder ze worden gebruikt. A, BO, O M4 D1 M5 D1 De materialen die worden toegepast in de aardgas-afleverinstallatie voldoen aan daartoe gestelde of daaraan ten minste gelijkwaardige Europese en Internationale normen. De kwaliteit van de gebruikte materialen wordt door de leverancier aangetoond met een geschikt kwaliteitscertificaat conform de relevante Europese richtlijnen. De ontwerpeisen die worden toegepast op de aardgas-afleverinstallatie voldoen aan daartoe gestelde of daaraan ten minste gelijkwaardige Europese en Internationale normen zoals opgenomen in deel C paragraaf 7.5. A, BO, O A, BO, O Toelichting: In de informatieve Deel C paragraaf 7.5 is een selectie van de bestaande Europese productnormen opgenomen die afhankelijk van de ontwerpeisen van de installatie worden toegepast om aan te tonen dat is voldaan aan de vigerende wet- en regelgeving en vooral het Warenwetbesluit drukapparatuur. M6 D1 De toegepaste materialen functioneren veilig mits de gebruikersinstructies van de fabrikant ten aanzien van onderhoud en gebruik strikt worden opgevolgd. A, BO, O Topelichting: In de praktijk zal de Aangewezen Keuringsinstantie (AKI) dit in de beoordeling meenemen. Positieve beoordeling van de AKI geeft een vermoeden van overeenstemming met de eisen van de relevante Europese richtlijn. M7 D1 M8 D1 De installatieonderdelen waarin een gasdruk kan ontstaan die hoger is dan de ontwerpdruk van die onderdelen, zijn voorzien van een overdrukbeveiliging waarvan de werking altijd gewaarborgd is. Bij toepassing van een afblaasveiligheid heeft deze een zodanige capaciteit en is deze zodanig afgesteld, dat de bedrijfsdruk in het desbetreffende installatieonderdeel met niet meer dan 20% wordt overschreden. De afblaasveiligheid is dusdanig gedimensioneerd dat de drukstijging ten gevolge van temperatuursstijging wordt gecompenseerd. De maximaal toelaatbare druk (Ps) van de installatieonderdelen wordt niet overschreden. A, BO, O A, BO, O PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 24 VAN 64

25 M9 D1 Een keuring of herbeoordeling door de aangewezen keuringsinstantie (AKI) omvat ook de leidingen en toebehoren en wordt uitgevoerd in overeenstemming met hoofdstuk 7.6. A, BO, O M10 D2 Een aardgas-afleverinstallatie die is aangesloten op een gasdistributienet heeft een voorziening (gasdroger) voor het verwijderen van de waterdamp tot het niveau van maximaal 30 mg/m 3 (n) gas voordat dit gas wordt toegevoerd aan de bufferopslag en of afleverzuil. A, BO, O Opmerking 1: Als middels een analysemethode zoals ISO 6327, ISO , ISO , ISO of ISO kan worden aangetoond dat het niveau onder de 0,03 g/m 3 (0 C; 101,325 KPa) blijft kan een gasdroger achterwege blijven. M11 D2 De gasdroger is zodanig geïnstalleerd en wordt zodanig onderhouden dat de goede werking van deze installatie altijd is gewaarborgd. A, O M12 D3 De compressor en de bufferopslag zijn altijd, op een veilige en gemakkelijke wijze, uit twee tegenovergestelde richtingen, met een blusvoertuig tot op een afstand van 40 meter of minder te benaderen. BO M13 D4 Elk onderdeel van de aardgas-afleverinstallatieis zo gesitueerd, dat geen verhoogd gevaar op aanrijding ontstaat, of op andere wijze gevaar of schade is te duchten vanuit de omgeving. Op plaatsen waar gevaar op aanrijding bestaat, zijn installatieonderdelen in de aanrijdingsrichting op een doelmatige wijze beschermd. A, O Toelichting: Dit kan bijvoorbeeld door middel van een doelmatige geleiderailconstructie volgens de richtlijnen NOA (uitgave 2007) voor autosnelwegen, danwel RONA (uitgave 2007) voor overige wegen of door met beton gevulde stalen buizen met een middellijn van ten minste 0,1 m en een hoogte van ten minste 0,6 m boven het maaiveld. De buizen moeten stevig zijn bevestigd in een tot minstens 0,1 m verhoogde, betegelde, danwel daaraan gelijkwaardige verharde grondslag, die ten minste 0,1 m buiten de buisbescherming reikt. De afstand tussen de buizen mag niet meer bedragen dan 1 m. Alleen aan de zijde(n) waar een aanrijding redelijkerwijze mogelijk is, moet de installatie tegen aanrijding zijn beschermd. M14 D5 De afstand van de bufferopslag en de compressor tot de opstelplaats van vloeibare brandstof tankende voertuigen bedraagt ten minste 5 meter. BO, O M15 D5 De afstand tot de objecten die liggen aan de andere zijde van de erfscheiding is ten minste de minimale afstand die geldt voor een object dat ligt binnen de erfscheiding. BO, O PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 25 VAN 64

26 M16 D5 De compressorinstallatie en bufferopslag zijn op minimaal 3 meter afstand gelegen van de de begrenzing van de locatie waar de activiteit wordt verricht. Deze afstand mag worden gereduceerd tot minimaal 1 meter als er een voorziening met een brandwerendheid van ten minste 60 minuten, bepaald in overeenstemming met NEN 6069, tussen de betreffende delen van de aardgas-afleverinstallatie en de begrenzing van de locatie waar de activiteit wordt verricht staat. Een dergelijke voorziening kan worden uitgevoerd als bijvoorbeeld brandwerende muur of als brandwerende compressorbehuizing. De voorziening heeft in ieder geval de hoogte van het desbetreffende deel hebben (met een minimum hoogte van 2 meter) en moet langs de hele lengte van het betreffende deel zijn gelegen.. De gevarenzone reikt niet voorbij de bedoelde voorziening. BO, O M17 D5 In de gastoevoerleiding naar een compressor is op een afstand van ten minste 10 meter van de compressorinstallatie een goed bereikbare handbedienbare afsluiter aangebracht. BO O Opmerking: Als aanvulling op dit voorschrift kan men overwegen om de plaats van het tankende voertuig op het wegdek te markeren. M18 D6 Een afleverslang voldoet ten minste aan de eisen als opgenomen in de NEN-ISO of SAE J 517 of JIS B 8362 (of daaraan gelijkwaardige norm) wat onder meer betekent dat: a) de slang niet langer is dan 5 meter; b) de slang geschikt is voor het transporteren van aardgas; c) de slang is vervaardigd van een materiaal waarvan de luchtdoorlaatbaarheid niet meer bedraagt dan 1000 cm 3 (n) per m 2 per dag per bar bij normale bedrijfstemperatuur; d) de slang een barstdruk heeft van minimaal kpa; e) de slang is voorzien van betrouwbare, degelijke verbindingen met de overige delen van de installatie; f) de slang is voorzien van een opdruk die minimaal de volgende informatie geeft: - maximale toelaatbare druk; - fabricagedatum; - de naam van de producent of bedrijfslogo; - en - indien van toepassing - de laatste keuringsdatum; g) de slang op het flexibele deel is voorzien van een opdruk waaruit de eigenschappen en diameter zijn af te leiden; h) de slang een voorziening heeft die de aardgasstroom automatisch onderbreekt in het geval dat een voertuig wegrijdt terwijl de afleverslang nog aangekoppeld is (losbreekkoppeling, break away ). De trekkracht om de losbreekkoppeling te activeren mag maximaal 50 kg zijn bij kpa slangdruk, gemeten onder de ongunstigste hoek waaronder deze kracht op de slang werkt. Dit wordt getest terwijl de slang wordt belast onder afleverdruk; i) de slang met de slangverbindingen een minimale treksterkte heeft in de langsrichting van minimaal drie maal de verbreekkracht van de losbreekkoppeling; j) eventuele wapening van de slang corrosie-bestendig is. A, BO, O PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 26 VAN 64

27 PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 27 VAN 64

28 Deel C Informatie bij implementatie In dit deel is aanvullende informatie beschreven die kan helpen bij het toepassen van de PGS. De essentiële onderwerpen van de doelvoorschriften worden genoemd en verder toegelicht. Dit is een hulpmiddel voor overheden en bedrijven die met de PGS aan de slag gaan. Het kan helpen bij vergunningverlening, overheidsinspecties en bij interne inspecties van bedrijven. Dit deel C geeft dus extra aanvullende informatie en toelichting maar bevat geen verplichtende doelvoorschriften (Deel A) of daaraan invulling gevende maatregelen (Deel B). De informatie is niet normatief, maar alleen informerend van aard. Gelet op het karakter van deze dummy kan het voorkomen dat sommige onderdelen toch een normerend karakter hebben. Dit komt doordat bestaande teksten zijn gebruikt. Het gaat in deze dummy vooral om de opzet van de richtlijn, en niet zo zeer om de inhoud. Ook algemene informatie uit de huidige PGS 25 richtlijn die geen plek heeft gekregen in deel A en Deel B, is voor de bewerking naar de Dummy opgenomen in Deel C. PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 28 VAN 64

29 6 Interne veiligheidsafstanden In dit hoofdstuk zijn de verschillende interne veiligheidsafstanden aangegeven. Deze afstanden zijn gebaseerd op de in hoofdstuk 5 omschreven maatregelen. Voor de duidelijkheid zijn deze in onderstaande figuren weergegeven. Figuur 6.1 risicozonering - vooraanzicht Legenda 1 Aflevertoestel CNG (Afleverzuil) 2 Compressor PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 29 VAN 64

30 Figuur 6.2 risicozonering en minimale afstanden - bovenaanzicht Legenda 1 Aflevertoestel CNG (afleverzuil) 2 Compressor 3 Buffer (cilinders) 4 Meet- en regelkast 5 Vloeibaar brandstof tankplaats 6 Afstand compressor/buffer tot de erfscheiding PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 30 VAN 64

31 7 Overige toelichtingen 7.1 Nadere uitwerking van het toepassingsgebied In de gevallen dat de afleverinstallaties niet of gedeeltelijk onder de werkingssfeer van deze richtlijn vallen kunnen zich vier situaties voordoen: 1. Indien de aardgas-afleverinstallatie bestaat uit één of meerdere compressoren waarvan de nominale compressorcapaciteit per compressor kleiner is dan 14,3 m 3 (n)/uur, waarbij de compressor wel is voorzien van een Gaskeur, waarbij geen buffer aanwezig is en die (bij meerdere compressoren) uitlaatzijdig niet aan elkaar zijn gekoppeld is hoofdstuk 13 van NEN 2078:2001 van toepassing. 2. Indien de aardgas-afleverinstallatie bestaat uit één of meerdere compressoren waarvan de nominale compressorcapaciteit per compressor kleiner is dan 14,3 m 3 (n)/uur, waarbij de compressor wel is voorzien van een Gaskeur, waarbij wel een buffer aanwezig is en die (bij meerdere compressoren) uitlaatzijdig niet aan elkaar zijn gekoppeld zijn naast hoofdstuk 13 van NEN 2078:2001 tevens de maatregelvoorschriften PM van toepassing 3. Indien de aardgas-afleverinstallatie bestaat uit meerdere compressoren waarvan de nominale compressorcapaciteit per compressor kleiner is dan 14,3 m 3 (n)/uur, waarbij de compressor wel is voorzien van een Gaskeur, waarbij geen buffer aanwezig is en die uitlaatzijdig wel aan elkaar zijn gekoppeld zijn naast hoofdstuk 13 van NEN 2078:2001 tevens de maatregelvoorschriften PM van toepassing. 4. Indien de aardgas-afleverinstallatie bestaat uit meerdere compressoren waarvan de nominale compressorcapaciteit per compressor kleiner is dan 14,3 m 3 (n)/uur, waarbij de compressor wel is voorzien van een Gaskeur, waarbij wel een buffer aanwezig is en die uitlaatzijdig wel aan elkaar zijn gekoppeld zijn naast hoofdstuk 13 van NEN 2078:2001 tevens de maatregelvoorschriften PM van toepassing. Opmerking: De waarde van 14,3 m 3 (n)/uur is gebaseerd op de grens waarbij een CV-installatie in een stookruimte moet worden geplaatst. Een CV-installatie met een capaciteit van 130 kw verbruikt ongeveer 14,3 m 3 (n)/uur. PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 31 VAN 64

32 7.2 Nadere toelichting over wat biogas is De onderstaande tabel met specificaties voor biogas is opgenomen in de NMA, Energiekamer (EK), Aansluit- en transportvoorwaarden Gas - RNB per 12 september 2008 en deze zijn onderdeel van de voorwaarden als bedoeld in artikel 12b van de Gaswet Kwaliteitscomponent Conform advies KiwaGastec Kwantitatieve bepaling Fysische eigenschappen Grenswaarde Eenheid Bepalingsmethode Onzekerheid (o.b.v. gc. bep.) Calorische bovenwaarde 31,6-38,7 MJ/m 3 n ISO 6874; ISO ,4% rel. Wobbe-index 43,46-44,41 MJ/m 3 n ISO 6874; ISO ,5% rel. Hoedanigheden Water dauwpunt -10 (8 bar) C vlgs. bedrijfsvoorschrift 10% rel. Temperatuur (in te voeden gas) 0-20 C vlgs. bedrijfsvoorschrift 1 C Zwavel (totaal) 45 mg/m 3 n ISO % rel. Anorganisch gebonden zwavel (H2S) 5 mg/m 3 n ISO % rel. Mercaptanen 10 mg/m 3 n ISO % rel. Odorantgehalte (THT) >10, nom 18<40 mg/m 3 n ISO % rel. Ammoniak 3 mg/m 3 n ISO % rel. Chloorhoudende verbindingen 50 mg/m 3 n vlgs. bedrijfsvoorschrift 20% rel. Fluorhoudende verbindingen 25 mg/m 3 n vlgs. bedrijfsvoorschrift 20% rel. Waterstof chloride (HCl) 1 Ppm vlgs. bedrijfsvoorschrift 20% rel. Waterstof cyanide (HCN) 10 Ppm vlgs. bedrijfsvoorschrift 20% rel. Koolmonoxide (CO) 1 mol% vlgs. bedrijfsvoorschrift 20% rel. Kooldioxide in droge gasnetten (CO2) 6 mol% ISO % rel. PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 32 VAN 64

33 Kwaliteitscomponent Conform advies KiwaGastec Kwantitatieve bepaling Grenswaarde Eenheid Bepalingsmethode Onzekerheid BTX (benzeen, tolueen, xyleen) 500 Ppm ISO % rel. Aromatische koolwaterstoffen 1 mol% ISO %rel. Zuurstof in droge gasnetten 0,5 (3) mol% ISO % rel. Waterstof 12 vol%/m 3 n ISO % rel. Methaangetal a >80 - vlgs. bedrijfsvoorschrift - Stof technisch vrij Siloxanen 5 ppm vlgs. bedrijfsvoorschrift 25% rel. Ruikbaarheid (geodoriseerd biogas) voldoende - vlgs. Gastec voorschrift 10% rel. a Van belang indien relatief veel H2 en/of C3H8 aanwezig is (veroorzaakt laag methaangetal) 7.3 Nadere informatie over de aardgas-afleverinstallatie Onderstaand wordt een informatieve omschrijving gegeven van de verschillende soorten afleverinstallaties voor aardgas aan voertuigen die aardgas als motorbrandstof gebruiken. Globaal is een aardgas-afleverinstallatie opgebouwd uit een compressorinstallatie, een bufferopslag (optioneel) en één of meerdere aflevertoestellen (ook wel afleverzuil of dispensers genoemd). In de praktijk spreekt men ook vaak van een CNG-vulstation of CNG station De compressor De in de aardgas-afleverinstallatie toegepaste compressor comprimeert het aardgas uit het transportnet, veelal tot een druk van maximaal kpa. Over het algemeen wordt de compressor aangedreven door een elektromotor of een gasmotor. Het aardgas wordt in verschillende trappen gecomprimeerd. Na elke druktrap wordt het aardgas in een warmtewisselaar gekoeld en daarna door een vloeistof-afscheider gevoerd. Dit is noodzakelijk omdat bij het comprimeren vloeistoffen kunnen worden gevormd, die schade kunnen veroorzaken aan de compressor, de drukhouders of de appendages van het voertuig Soorten afleverinstallaties Bij de aardgas-afleverinstallaties kunnen we onderscheid maken tussen fast-fill installaties (snel vullen), slow-fill installaties (langzaam vullen) of een combinatie van beide. Bij fast-fill wordt het voertuig in enkele minuten afgetankt, terwijl bij slow-fill de vultijd over het algemeen 6 tot 12 uur zal bedragen. Fast-fill installatie Bij een fast-fill installatie wordt aardgas gecomprimeerd en eventueel opgeslagen in een buffer. Deze vultechniek wordt toegepast als binnen een korte tijd relatief veel voertuigen moeten worden getankt. De vultijd per voertuig bedraagt enkele minuten. Indien de buffer leeg PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 33 VAN 64

34 is of geen buffer wordt toegepast, wordt het voertuig direct via de compressor gevuld. De vultijd is dan direct afhankelijk van de capaciteit van de compressor. In het algemeen zal de capaciteit van de compressor gekoppeld aan een bufferopslag kleiner zijn dan wanneer geen bufferopslag wordt toegepast Schema fast-fill installatie Legenda: 1. Distributienet 2. Hoofdmeter 3. Compressorinstallatie 4. 3-lijn cascade 5. Aflevertoestel Bij de Fast-fill procedure al of niet in combinatie met een bufferopslag wordt de tank van het voertuig in enkele minuten gevuld tot een druk van kpa. Het aardgastransport wordt dan verwezenlijkt door het drukverschil tussen de bufferopslag en de tank(s) van het voertuig. Om het rendement van de buffer zo hoog mogelijk te maken en de vultijd zo kort mogelijk te houden wordt meestal gekozen voor een cascade-regeling. Bij een cascade-regeling wordt de totale bufferopslag verdeeld over maximaal drie drukluiken. Tijdens het vullen van een voertuig wordt in eerste instantie getankt uit de eerste druklijn (HD), waarna automatisch wordt overgeschakeld op de tweede (MD) respectievelijk derde druklijn (LD) PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 34 VAN 64

35 Slow-fill installatie Bij een slow-fill installatie wordt gas via een compressor rechtstreeks in de voorraadcilinders van het voertuig geperst. De slow fill installatie is zo gedimensioneerd dat de vultijd ligt tussen de 6 en 12 uur. De slow-fill (langzame vulling) wordt daarom meestal toegepast als s-nachts tanken mogelijk is, Bij een slow-fill systeem wordt in principe meerdere voertuigen aangesloten op de aflevertoestellen (dispenders). Deze voertuigen worden dan gelijktijdig, langzaam gevuld. Door de lange beschikbare vultijd kan de compressor soms kleiner uitgevoerd worden dan bij een fast-fill systeem. Schema Slow Fill installatie Legenda: 1. Distributienet 2. Hoofdmeter 3. Compressorinstallatie 4. Aflevertoestel/zuil (dispenser) Vaak wordt een slow-fill installatie uitgerust met een kleine buffer om ook een beperkte vorm van fast-fill mogelijk te maken. Gashoeveelheidsmeting De gashoeveelheidsmeter, die wordt toegepast voor het meten van de gasafname aan de hogedrukzijde van het vulstation, wordt meestal geïntegreerd in het aflevertoestel (afleverzuil) PGS 25 DUMMY VOOR CONSULTATIE BAL - PAGINA 35 VAN 64