De trots van Opstal Jaar van het Dorp Dat was vroeger

Transcriptie

1 De trots van Opstal Jaar van het Dorp. Op de Hogelinde stopt een auto. Een meneer stapt uit en vraagt vriendelijk de weg naar de Dorpshoeve. Da s niet zo moeilijk. Je volgt gewoon deze straat (de Krapstraat dus) tot je aan de linkerkant van de straat een (oud) voetbalplein en een molenromp ziet. Iets verder sla je op het kruispunt linksaf. Da s de Broekstraat. Die volg je. Je passeert de kerk en een eindje verder maakt de straat een haakse bocht naar rechts, richting Opwijk. Net voorbij die bocht aan de rechter kant van de straat staat de Dorpshoeve. Dat was vroeger: in de tijd voor de gps; in de tijd dat een wegenkaart nog nuttige diensten kon bewijzen. Op die meneer uit 1978 zijn wegenkaart stond de Dorpshoeve wel niet aangeduid. Gelukkig dat er nog goede herkenningspunten te vinden waren. 120

2 Mocht vandaag iemand de weg naar de Dorpshoeve vragen, dan dient de uitleg wel wat aangepast. Van het voetbalplein is niet echt meer iets te bespeuren, tenzij in het geheugen van de al wat oudere Opstalnaars. De molenromp staat er ondertussen nog steeds maar de trots van menig Opstalnaar zit wel verstopt achter hoge huizen die er sinds 1978 uit de grond rezen. De molenromp mag dan al recent mooi gerestaureerd zijn en een wit kleurtje hebben gekregen als je nu van de Hogelinde komt, springt hij niet meteen in het oog. Over het wel en wee van de Opstalse Patattenmolen kon je af en toe wel eens iets lezen in een tijdschrift of boek van Heemkring Ter Palen, maar dé geschiedenis van de molen werd nog niet geschreven. We weten wel dat de molen ooit wieken had, dat de molen bij de oorlogsslachtoffers van de eerste wereldoorlog hoort en dat aan de molengeschiedenis de naam van de familie Eeckhout is verbonden (1). Waarom die molen nu eigenlijk Patattenmolen heet? k Wist niet dat aardappelen ook gemalen worden, meneer. Om er aardappelzetmeel van te maken misschien?? Neen dus. De naam verwijst enkel naar het perceel grond waarop de molen gebouwd werd: het perceel waarop eeuwen geleden de eerste Buggenhoutse aardappelen werden gekweekt (2). Toen was er wel nog geen sprake van een molen op dat perceel grond. Moeilijker wordt het als je op zoek gaat naar de geboorte van de molen. Moderne heemkundigen gebruiken natuurlijk internet. Even bezoeken en we hebben al meteen (1) De familie Eeckhout op onze gemeente / Louis Van den Breen & Guido Van de Velde. In: Ter Palen. Jrg. 20, nr. 3 (mei 1996), blz (2) De eerste aardappelteelt in Buggenhout. In: Buggenhouts informatieblad. Jrg. 5 (december 1975), blz

3 een hele uitleg over de Opstalse Patattenmolen, inclusief een literatuurlijst met verwijzingen naar Heemkring Ter Palen. Het overgrote deel van de informatie op de website is relatief recent. We onthouden al: gebouwd rond 1815 of gebouwd in Op ons computerscherm lezen we gebouwd door Petrus Eeckhout. Nonsens. Niet alles geloven wat je op internet vindt De eerste Buggenhoutse (molenaar) Eeckhout heette Josephus, was geboren in Hofstade en huwde in 1826 in Buggenhout met Maria Sophia Van Moesicke uit Ter Hoeven. Hij was wel de eerste molenaar Eeckhout op de Patattenmolen, maar niet de eerste molenaar op de Patattenmolen en al zeker niet de bouwer ervan! Toen Josephus Eeckhout molenaar werd, volgde hij in de Krapstraat zijn halfbroer Cornelius Hertsens ( ) op. Moeder van beiden was Francisca Pisa. Zij huwde eerst Petrus Joannes Hertsens (+1794) en hertrouwde in 1796 met Petrus Joannes Eeckhout. Plaats van gebeuren: Hofstade (bij Aalst). Cornelius Hertsens huwde op 18 augustus 1815 in Hofstade met Teresia Bruylant (eveneens uit Hofstade). Hun eerste kind werd ruim een jaar later geboren in Buggenhout. Volgens de geboorteakte van dat eerste kind (Guillielmus) woonden de ouders in Buggenhout en was de vader graanmulder. De daaropvolgende jaren werden nog meer dan tien kinderen geboren. Het vermelde beroep van de vader in die akten zien we wel evolueren van maalder via herbergier naar landbouwer en arbeider. De woonplaats verschuift van Krapstraat naar Varentstraat. Dat is ook de straat waar Cornelius in 1855 overlijdt. Blijkbaar hield Cornelius Hertsens het als molenaar voor bekeken, bleef hij wel nog Opstal trouw en liet hij het molenaarsleven over aan zijn halfbroer Josephus Eeckhout. De geboorteakten van de kinderen Hertsens bewijzen dat er in 122

4 1816 wel degelijk een molen stond in de Krapstraat. De naam Patattenmolen komt echter niet voor in die akten. De conclusie gebouwd rond 1815 lijkt zo wel te kloppen ware het niet Wanneer je als heemkundige op zoek bent naar iets concreets komt het toeval ook wel eens om de hoek kijken Je vindt niet wat je hoopt te vinden, maar stoot op iets waarnaar je niet op zoek bent. Een gelukkig toeval heet zoiets. Door dergelijk toeval maakten we kennis met Emanuel Van Regemorter. De man was in Lebbeke geboren, leerde een meisje geboren in Rossem kennen en huwde op 1 pluviôse IX in Buggenhout. Voor wie niet vertrouwd is met de nieuwe jaartelling van de Franse Republiek: de huwelijksdatum komt overeen met 21 januari De (Franstalige) huwelijksakte vermeldt dat de bruidegom in Buggenhout verbleef, de bruid in Rossem. Het eerste kind (Franciscus) werd in mei 1801 nog wel geboren in de geboorteplaats van de vader, maar vier latere geboorten hadden in Buggenhout plaats. Waarom kunnen we hier spreken van een gelukstreffer? In de huwelijksakte staat de bruidegom vermeld als meunier. Een molenaar in 1801 dus! De detective in ons ging op zoek naar extra informatie over de molenaar uit begin negentiende eeuw. Wie zoekt die vindt, bleek nogmaals waar (alhoewel we ook al hebben ondervonden dat dat niet altijd klopt...). Emanuel Van Regemorter heette eigenlijk Joannes Emanuel Van Regemorter. Blijkbaar werd de eerste voornaam maar zelden gebruikt. De geboorteakten van zijn kinderen vermelden nagenoeg steeds de voornaam Emanuel, alhoewel de handtekening 123

5 van de vader wel eens wisselde: J. E. Van Regemorter, E. Van Regemoorter, J. Emanuel Van Regemorter. Ook de schrijfwijze van de familienaam verschilde van akte tot akte. Begin negentiende eeuw (toen de burgerlijke stand nog maar pas was uitgevonden en van spellingregels nog geen sprake was) stoorde niemand zich daaraan. Ook met de leeftijd werd blijkbaar een loopje genomen. Wanneer we enkele akten naast mekaar leggen en even vergelijken: 32 jaar bij het huwelijk in januari 1801; 32 jaar bij de geboorte van zoon Petrus Joannes in januari 1805; 38 jaar bij de geboorte van zoon Petrus Victor in april 1807; 47 jaar bij de geboorte van zoon Henri François in maart 1814; 57 jaar bij zijn overlijden in Volgens het repertorium dat wijlen E.H. Verberckmoes jaren geleden samenstelde, was Joannes Emmanuel in augustus 1767 geboren maar volgens de hogervermelde huwelijksakte was het in maart Onze speurtocht leverde wel nog andere interessante informatie op. De vader van onze molenaar was molenaar in Lebbeke (Minnestraat) en broer Guillielmus was molenaar. Tussen haakjes: is het al opgevallen dat molenaars die één of meer zoons hebben altijd een zoon met de voornaam Victor hebben? De akten van de Buggenhoutse (burgerlijke stand) registers die we konden inkijken, leren ons verder nog dat molenaar Van Regemorter in de Krapstraat woonde. Zij vrouw Anna Theresia De Mol overleed er in augustus 1817 en hijzelf stierf in de Krapstraat in maart De overlijdensakte noteert zonder beroep. Wanneer we al de informatie op een rijtje zetten komen we uit bij een molenaar uit een Lebbeekse molenaarsfamilie die in de Krapstraat woonde en die we voor het laatst als molenaar vermeld zagen in maart We durven dan ook stellen dat onze Emanuel molenaar was op de Patattenmolen en dat die er stond in 1801! 124

6 We beweren niet dat hij de bouwer van de molen was en/of de eigenaar ervan. Eeuwenlang verpachtte een molen-eigenaar immers zijn molen voor een aantal jaren aan een molenaar. Overeenkomst verlopen dan werd de pachtovereenkomst hernieuwd met dezelfde molenaar of werd van molenaar gewisseld. Of dergelijke regeling ook nog gold nadat de Franse bezetter einde achttiende eeuw komaf maakte met tal van oude gewoonten, weten we niet. Zou volgens ons best kunnen. Hier moeten we ons relaas in mistige onduidelijkheid stoppen. Er blijven m.a.w. nog tal van vragen onbeantwoord. Wanneer precies verrees de molen? Omstreeks 1800 was een bouwvergunning voor alle (nederige) huizen onbestaande. Voor molens lag dat altijd wel anders. Vóór de Franse periode einde achttiende-begin negentiende eeuw mochten molens enkel gebouwd worden door de heer van het dorp. Opstal had al eeuwen een heer-lijke molen: de Heimolen. Die molen stond oorspronkelijk in de directe omgeving van Hof-ter-Koppen (om het heel simpel te zeggen in de tuin achter de huidige bakkerij Van Langenhove) en verhuisde (ook al eeuwen geleden) naar de plaats waar nu Rustoord De Heymeulen is gevestigd. Mocht je (b.v. op internet) lezen dat de Patattenmolen de vervanger/opvolger is van de Heimolen en op dezelfde plaats staat als lang geleden de Heimolen niet geloven! Misschien ligt er in een of ander archief nog wel een toelating om een nieuwe molen te bouwen langsheen de Krapstraat. Vermits we spreken over de Franse periode zou dat archief wel eens Rijsel kunnen zijn, of misschien toch Gent of nog ergens anders. (Nog) Niet teruggevonden tot op heden! We beschikken wel over kadastrale gegevens uit de achttiende eeuw. Zo zijn we er 100% zeker van dat op het perceel grond 125

7 waarop de Patattenmolen zou gebouwd worden, nog helemaal niet gebouwd was in In die periode was het bewuste perceel trouwens nog groter. Ergens einde achttiende eeuw werd het blijkbaar verkaveld, misschien (deels) verkocht aan iemand met voldoende geld om er nadien ook een molen te laten optrekken en op zoek te gaan naar een molenaar die dan in Lebbeke gevonden werd? Dan zou er wel een (notariële) verkoopakte kunnen bestaan die ook ergens in een archief ligt te wachten om ontdekt te worden Wat we in het begin van dit artikel schreven over gebouwd omstreeks 1815 klopt volgens ons niet. Dat jaartal kan opgepikt zijn uit een inventaris van het molenpatrimonium uit dat jaar. Nadat Napoleon in 1815 zijn Waterloo had meegemaakt, werd de Franse tijd gevolgd door een Hollandse tijd. In Den Haag vertrok in juli 1815 een omzendbrief aan de gemeentebesturen om te laten weten hoeveel molens er op het grondgebied stonden (3). De bewaard gebleven inventaris vermeldt voor Buggenhout 3 molens zonder verdere uitleg. Dat moeten dan o.i. de Weiveldmolen, de Heimolen én de Patattenmolen zijn geweest. Uit die inventaris afleiden dat de Patattenmolen in of omstreeks 1815 werd gebouwd lijkt ons niet correct. We weten ook dat de familie Eeckhout op een bepaald ogenblik eigenaar werd van de molen. Ook daarvan zal wel een (notariële) akte bestaan/bestaan hebben. Misschien duikt die akte vroeg of laat ook wel eens op. Interessant om te weten te komen wie de vorige eigenaar was. Wordt ooit vervolgd hopen we. Guido Van De Velde (3) Contactblad van de Kring voor Geschiedenis en Kunst van Deinze en de Leiestreek (PDF), jg. 17, nr. 3 (juni 1997), blz

8 foto Ter Palen 7 januari 2015 de Opstalse Patattenmolen, na de restauratie foto Ter Palen 24 mei