Inzegening Okomfo Fu Kondre Dorenia Babel. NAKS MAKEDA: Voorbereiding repetities en audio opname NAKS Makeda Kruderi

Transcriptie

1 5e jaargang 1e en 2e kwartaal 2015 Inzegening Okomfo Fu Kondre Dorenia Babel NAKS MAKEDA: Voorbereiding repetities en audio opname NAKS Makeda Kruderi NAKS OPO YARI VIERING, 21 FEBRUARI 2015 De erfenis van Maya Angelou

2 INZEGENING OKOMFO FU KONDRE DORENIA BABEL Vanaf zondag 22 februari 2014 kent de wintigemeenschap een okomfu fu kondre die op 1 januari 2014 op het niveau van geestelijke leider bij beschikking is benoemd en erkend door de overheid. Dit gegeven is een mijlpaal die mogelijk is geworden door de constante bijdrage van Tata Kwasi ku Tata Tinsensi, NAKS en Fiti Fu Wini om winti (of delen van dit erfgoed) zo ruim mogelijk uit te dragen. Elk der genoemde organisaties doet dat op een eigen manier vanuit de eigen ideeën. Er hangt al vanaf de slaventijd een onterechte negatieve waas rondom de wintibeleving die vooral gevoed is door koloniale overheden en christelijke organisaties in Suriname, met het gevolg dat deze beleving in een taboesfeer terechtkwam. Velen hebben zich geruime tijd ingezet om het besef voor het eigene niet te laten doodbloeden. Het streven hierbij is altijd geweest dat winti die plaats krijgt die het rechtmatig toekomt c.q. verdient en daarin heeft de organisatie NAKS met haar vele activiteiten een voorhoede rol gespeeld. Dat is nu al 67 jaren lang het geval. NAKS is dus de stonfutu (bron), waaruit velen inspiratie putten (of geput hebben) om met hun eigen ideeën de doelgroep te stimuleren op dit pad van zelfbehoud en vooruitgang. Op voorspraak van Juliën Zaalman en Elfriede Baarn werd in 2006 een stuurgroep samengesteld die wekelijks één keer bij elkaar kwam met het specifieke doel te praten over de rechtmatige plaats van winti in de samenleving. Deze stuurgroep bestond uit Juliën A. Zaalman, France Oliviëra, Elfriede Baarn, Liesbeth Peroti en Claudetta Toney van de organisaties Tata Kwasi ku Tata Tinsensi, NAKS en Fiti Fu Wini. Maandenlang werd er over issues gebrainstormd en de conclusies waren eenduidig: de bijdrage van winti om de geordendheid en saamhorigheid in de samenleving te garanderen is eminent en niet weg te denken. Er werd gesproken over lange termijn zaken die duurzaam het karakter van winti moesten onderstrepen. De religieuze waarde van winti moest beter tot zijn recht komen. Winti werd vanwege de taboesfeer teveel geassocieerd met vormen van afgoderij en degenen die zich met de winti religie bezighielden hadden een lage sociale status. Daarin moest verandering komen. Eenduidig was het standpunt dat het handelen of niet-handelen van de overheid tegenover de winti religie, een duidelijke discriminerende en veroordelende houding etaleerde, hetgeen als zeer stuitend werd ervaren! Andere geloofsgroepen worden met fluwelen handschoenen bediend, waardoor winti in een hoekje gedrukt bleef. Gelovige aanhangers durven daardoor er niet openlijk voor uit te komen dat zij winti als geloof aanhangen, terwijl ze hun geestelijke heil wel zoeken en vinden volgens wintiprincipes. Om hierin verandering te brengen werd gekeken naar de bestaande wettelijke voorschriften die het religieuze veld vanuit het ministerie van Binnenlandse Zaken ordenen en waarin rechten van religieuze groepen zijn vervat. 02

3 INZEGENING OKOMFO FU KONDRE DORENIA BABEL(VERVOLG) De conclusie was dat door de tot dan gehanteerde interpretatie van deze voorschriften, de groei van winti in de samenleving serieus werd belemmerd. De eerste grote stap was dan ook om haaks hierop een winti-organisatie voor te dragen voor opname en registratie in de databank Religieuze Organisaties bij Binnenlandse Zaken, afdeling Erediensten. Het verzoek daartoe werd zodoende gedaan bij minister Maurits Hassankhan, het- welk resulteerde dat in mei 2006 Stg. Tata Kwasi ku Tata Tinsensi als 1e winti-religieuze organisatie werd opgenomen en geregistreerd in de databank van het ministerie van Binnenlandse Zaken. In 2013 werden door de overheid geestelijke gidsen uit het wintiveld benoemd op het niveau van counselor, bevoegd om zieken, gevangenen en slachtoffers van huiselijk geweld te begeleiden en van advies te dienen. De volgende grote stap vooruit is de erkenning en benoeming van de eerste wintigeestelijke door de overheid op het niveau van geestelijke leider voor de wintigemeenschap. En met de inwijding op 22 februari 2015 van deze wintigeestelijke tot okomfo fu kondre, biedt dat okomfo (mw. Dorenia Babel) de mogelijkheid om publieke taken uit te voeren namens de wintigemeenschap. Met de inwijding zijn de verwachtingen natuurlijk heel hoog gespannen. Okomfo zal moeten zorgdragen voor meer transparantie van het wintiveld. Het moet duidelijk zijn waar het bij de winti religie om gaat: wat is de ethiek en wat zijn de waarden en normen. Okomfo moet ervoor zorgen dat wintisymbolen (zoals o.a. de betekenissen van de verschillende winti uitingen) waar nodig in ere worden hersteld en goed bewaard blijven en dat daarvoor respect wordt opgebracht. Verder zal okomfo ervoor moeten zorgen dat wintigelovigen een houvast vinden uitgaande van de principes van het geloof; ze moeten er duidelijk voor kunnen uitkomen wintigelovig te zijn. De bijdrage van winti tot saamhorigheid van de samenleving moet goed worden vertolkt; gelovigen moeten weten wat de geloofskracht van winti is in het leven en hoe dat te interpreteren in elke leefomstandigheid. Om dit alles na te streven, voert okomfo al individuele gesprekken met geloofsaanhangers en hebben wintiman, okomfo gevraagd op te treden als geestelijke leider bij verjaardagfeesten, huiszegeningen en als begeleider op te treden bij rituelen tijdens huwelijkse voltrekkingen. De bedoeling is om wekelijks een vaste dag te kiezen voor het houden van komparsi-bijeenkomsten. Op deze dag kunnen wintigelovigen bij elkaar komen voor geestelijke vorming om bewust te zijn c.q. te worden gemaakt over het leven en hen de ethiek, waarden en normen volgens de wintiprincipes bij te brengen. Daarom wordt als prioriteit gezien, het streven tot het opzetten van een geloofshuis, een wintikampu dat toegankelijk is voor een ieder, ook voor de niet wintigelovige, waardoor het werk vanuit een centrum kan worden uitgevoerd. Het werk is pas begonnen. Gehoopt wordt dat de komende regering zich meer zal inzetten om gelijke kansen te creëeren binnen het geestelijke veld in Suriname en via de stem van okomfo zal de wintigemeenschap haar rechtmatige plaats moeten opeisen. Stg. Tata Kwasi ku Tata Tinsensi Namens het bestuur J. A. Zaalman (Voorzitter) 03

4 Lifetime Achievement Award voor Barryl Biekman Stichting ZAMI is een organisatie die al 23 jaar werkt aan de empowerment van zwarte migranten en vluchtelingvrouwen (zmv-vrouwen) in Nederland. Jaarlijks reikt zij een prijs uit om de kracht van diversiteit te laten zien en om gekleurde vrouwelijke rolmodellen te creëren. Dit jaar is het thema Phenomenal Woman en kijkt ZAMI terug op de lange weg die gekleurde vrouwelijke leiders in Nederland hebben afgelegd. Op vrijdag 9 januari 2015 is in het inspiratiehuis de Nieuwe Poort te Amsterdam, de New Leader Zami award uitgereikt aan Noidy Codfried. Zij mocht de prijs in ontvangst nemen voor het lef waarmee ze zich inzet voor de zichtbaarheid van multiculturele lesbische vrouwen en voor haar inzet voor de rechten van LGBTQ gemeenschap. De ZAMI Lifetime Achievement Award 2015 is toegekend aan Barryl Biekman omdat zij zich al vele jaren onvermoeibaar inzet voor diversiteit, vrouwenemancipatie en tegen racisme & discriminatie in Nederland. Zij is een waardige ambassadeur. Stichting ZAMI heeft in samenwerking met NAKS op maandag 19 januari 2015 deze Lifetime Achievement Award in Paramaribo aan Barryl Biekman uitgereikt. In het bijzonder denken we terug aan die grootse vrouwen in wiens voetsporen wij mogen treden; de pioniers, de spoorzoekers. Uiteraard kijken we ook vooruit, want er zijn veel nieuwe inspirerende rolmodellen opgestaan, die allen op hun eigen wijze de ZMV-vrouwen vertegenwoordigen. Zami reikt dit jaar twee prijzen uit, namelijk de New Leader Award aan een opkomend talent én een Lifetime Achievement Award aan een bijzondere vrouw die zich al jaren inzet voor vrouwenemancipatie. 04

5 UN INTERNATIONAL DECADE FOR PEOPLE OF AFRICAN DESCENT VN INTERNATIONAAL DECENNIUM VOOR MENSEN VAN AFRIKAANSE KOMAF Door de Verenigde Naties (V.N.) is vanaf januari 2015 het Internationaal Decennium voor Mensen van Afrikaanse Komaf geproclameerd. De thema s die de V.N. bij deze proclamatie gekozen heeft zijn erkenning, rechtvaardigheid en ontwikkeling. NAKS vindt het een goede zaak dat een dergelijk decennium is geproclameerd door de V.N. Wij zullen ons in Suriname moeten inzetten om in gezamenlijk verband bij te dragen aan de realisatie van de gestelde doelen. Met gezamenlijk verband bedoelen wij: de overheid samen met NGO s en de NGO s in onderlinge samenwerking. Door de Verenigde Naties (V.N.) is vanaf januari 2015 het Internationaal Decennium voor Mensen van Afrikaanse Komaf geproclameerd. De thema s die de V.N. bij deze proclamatie gekozen heeft zijn erkenning, rechtvaardigheid en ontwikkeling. NAKS vindt het een goede zaak dat een dergelijk decennium is geproclameerd door de V.N. Wij zullen ons in Suriname moeten inzetten om in gezamenlijk verband bij te dragen aan de realisatie van de gestelde doelen. Met gezamenlijk verband bedoelen wij: de overheid samen met NGO s en de NGO s in onderlinge samenwerking. Mening NAKS over de huidige mondiale situatie van de zwarte mens? De doelen zijn gebaseerd op een uitgebreide analyse van de positie van de mensen van Afrikaanse komaf in de wereld. Hoewel de omstandigheden waarin deze groep leeft van land tot land en van regio tot regio verschilt, zijn er toch gemeenschappelijke problemen die ervaren worden. Hiervan worden enkele genoemd die we ook in Suriname herkennen, zoals: - Discriminatie op basis van huidskleur/etniciteit; - Ongelijkheid met name v.w.b toegang tot de arbeidsmarkt, tot hooggekwalificeerde banen; - Ongelijkheid v.w.b. de toegang tot basisonderwijs en tot hoger (technisch) onderwijs; - Ongelijkheid m.b.t. de toegang tot basisvoorzieningen; - Een onevenredige vertegenwoordiging in de gevangenispopulatie; - Onverdraagzaamheid en onbegrip voor de religies en spirituele uitingsvormen van Afrikaanse komaf; - Onvoldoende erkenning van het culturele erfgoed dat zij hebben voortgebracht; - Stereotype beeldvorming over mensen van Afrikaanse komaf in de media die vooroordelen en discriminerende houdingen oproepen c.q. versterken. NAKS herkent bovenvermelde problemen in Suriname en in andere werelddelen. We hoeven alleen maar te kijken naar de acties die in de USA worden gevoerd om het politiegeweld tegen zwarten in te dammen. We herkennen ze ook aan de heftige discussies over zwarte piet in Nederland. Maar dichter bij huis: enkele jaren geleden was er een spraakmakende gebeurtenis waarbij een zwarte man in de Braziliaanse hoofdstad werd aangehouden omdat hij weigerde te verklaren hoe hij aan een super de luxe auto kwam. Bij nader verhoor op het politiebureau bleek het om een rechter te gaan... 05

6 UN INTERNATIONAL DECADE FOR PEOPLE OF AFRICAN DESCENT VN INTERNATIONAAL DECENNIUM VOOR MENSEN VAN AFRIKAANSE KOMAF (VERVOLG) Vandaar dat wij van mening zijn dat de door de V.N. gekozen thema s, namelijk erkenning, rechtvaardigheid en ontwikkeling, dan ook zeer toepasselijk zijn. Aandachtspunten voor de Afro- Surinamers in de komende tien jaren? Wat NAKS betreft is een keuze gemaakt voor de volgende actiepunten: 1. Het bijdragen aan meer verdraagzaamheid en begrip voor de winti religie en andere spirituele uitingsvormen van Afrikaanse komaf; Er is nog teveel taboe rondom de winti religie en de winti geneeskunde. Hierdoor ontstaat er onterechte angst en afwijzing. Dat is jammer omdat daardoor de positieve elementen die kunnen leiden tot onder meer de egoversterking en erkenning van het eigene verloren gaan en niet ingezet kunnen worden tot welzijn van individuen en groepen. Aan de andere kant leiden deze taboes tot situaties waarbij sommige individuen die de winti geneeskunde ten onrechte gebruiken of misbruiken voor eigen gewin, niet aan de oppervlakte komen. Het feit dat Nederlandse huisartsen vanuit een geconstateerde noodzaak op zoek zijn gegaan naar meer informatie over de relatie tussen winti genezing en de Westerse geneeskunde, spreekt in dit verband boekdelen. Maar ook het feit dat er reeds Surinaamse artsen zijn die in hun behandeling van psychosomatische aandoeningen steeds meer zoeken naar dezelfde relatie en combinatie, is een stap in de goede richting. In dit verband wordt verwezen naar bijvoorbeeld de RGD die een wintideskundige heeft ingezet voor het bereiken van een effectiever genezingsproces bij sommige patiënten. Ook als we dit vraagstuk benaderen vanuit het standpunt van de fundamentele rechten van de mens om in vrijheid een godsdienst te kiezen en te beleven, komen we terecht bij de noodzaak om meer informatie en kennis te verspreiden over dit onderwerp en taboes weg te maken. Wij merkten bij de recente show van de NAKS jongeren afdeling NAKS Wan Rutu, waarbij de dansen van onze voorouders alle aandacht kregen van het publiek, hoe groot de behoefte is aan meer kennis, maar ook aan meer openheid over de wintidansen. 2. Het bijdragen aan meer erkenning van het culturele erfgoed dat Surinamers van Afrikaanse komaf hebben voortgebracht; Het gehele programma van NAKS is gericht op het bijdragen aan meer bewustzijn en erkenning m.b.t. ons cultureel erfgoed middels diverse culturele uitingen en podiumkunsten: zang, dans, muziek, theater, maar ook via singineti activiteiten en het verder ontwikkelen van het Sranantongo. Deze activiteiten zullen verder versterkt worden in het kader van het VN Internationaal Decennium voor Mensen van Afrikaanse Komaf. 06

7 UN INTERNATIONAL DECADE FOR PEOPLE OF AFRICAN DESCENT VN INTERNATIONAAL DECENNIUM VOOR MENSEN VAN AFRIKAANSE KOMAF (VERVOLG) We hebben in de loop der jaren ook veel documentatiemateriaal verzameld dat we aan het publiek willen aanbieden middels een goed gedocumenteerd informatie- en documentatiecentrum over de Afro- Surinaamse cultuur. In samenwerking met diverse culturele NGO s en de overheid, zullen wij ook bijdragen aan het inventariseren van het materiële en culturele erfgoed, zodat Suriname eindelijk aan de UNESCO en aan de wijde wereld een lijst van het Surinaamse erfgoed kan presenteren. 3. Het bijdragen aan de versterking van gezinnen zodat er een goede basis gelegd wordt voor de ontwikkeling, versterking en ontplooiingsmogeljkheden van jongeren; Dit zal onder meer geschieden middels het opzetten van een gezinsempowerment unit. 4. Het bijdragen aan de economische versterking van individuen en gezinnen; Onder meer door het bevorderen van de spaarzin en het stimuleren van ondernemerschap. NAKS projecten in het kader van het belang van de Afro-Surinamers Projecten die wij zullen voorleggen voor financiering hebben betrekking op de bovenvermelde actiepunten, waaronder: - het houden van bewustzijnsverhogende activiteiten m.b.t. het cultureel erfgoed; - het inventariseren van het cultureel erfgoed; - het opzetten van een informatie- en documentatiecentrum; - het voortzetten van culturele programma s ter versterking van het cultureel bewustzijn, met name van jongeren; - het versterken van het Sranantongo; - het eren van Surinaamse helden van Afro-Surinaamse komaf, het wegmaken van taboe m.b.t. winti. - Het stimuleren van de spaarzin en ontwikkeling van het ondernemerschap. 07

8 De erfenis van Maya Angelou Ze is wel omschreven als Amerika s meest zichtbare vrouwelijke autobiograaf, en genoot de reputatie de meeste gelauwerde Zwarte dichteres te zijn; haar gedichten werden wel de volksliederen van Zwart Amerika genoemd. Ze schreef zeven memoires waarvan haar debuut I Know Why the Caged Bird Sings de bekendste is. Tevens heeft ze drie boeken met essays op haar naam staan en verschillende poëziebundels. Maya Angelou mocht wel meer dan 50 eredocteraten in ontvangst nemen, om welke reden ze met eerbied dr. Angelou wordt genoemd. Bovendien, dr. Angelou was een inspiratiebron voor vele celebrities, niet in de minste plaats Oprah Winfrey, de talkshowhost die het tot miljardair schopte. Al op jonge leeftijd putte ze kracht uit poëzie en andere grootse literatuur om met haar jeugdtrauma s om te gaan. Na haar moeilijke jeugd werd ze danseres en calypso zangeres en uiteindelijk schrijfster. Eind jaren 50 werd ze lid van the Harlem Writers Guild. Ze zou als journaliste en universitair docente gaan werken in Egypte en Ghana. Gedurende deze tijd leerde ze Frans, Spaans, Italiaans, Arabisch en Fanti spreken. Ze keerde terug naar de VS om Malcolm X te assisteren een nieuwe organisatie op te zetten, maar kort na haar terugkeer werd Malcolm X vermoord. Kort daarop vroeg dr. King haar op zijn beurt om de coördinatrice in het noorden te worden voor de SCLC. Tot haar grote ontzetting werd King in 1968 nota bene op haar verjaardag vermoord. Vervolgens begon ze met behulp van de bekende Zwarte schrijver James Baldwin te werken aan haar beroemde boek I Know Why the Caged Bird Sings, welke in 1969 uitkwam. Na de publicatie van I Know Why the Caged Bird Sings werd ze eensklaps wereldberoemd. Voor Maya Angelou deden Zwarte Amerikaanse schrijfsters (al dan niet gedwongen) aan zelfmarginalisatie, oftewel ze presenteerden zich niet als centrale karakters in de literatuur die ze zelf schreven, volgens literatuurcriticus Hilton Als. Maar dr. Angelou brak met die ongeschreven wet door haar persoonlijke leven te bediscussiëren in haar boeken. Angelou schreef van binnenuit en taboe doorbrekend over het leven van Zwarte Amerikanen zonder zich ervoor te verontschuldigen. 08

9 De erfenis van Maya Angelou (VERVOLG) Caged Bird veranderde de benadering van zwarte autobiografie schrijfsters volledig. Time Magazine rekent Caged Birds tot de 100 meest invloedrijke boeken ooit. Professoren die studenten kennis van de literatuur bijbrengen verkondigen dat dr. Angelou s boek Caged Bird doorgaans het boek is dat de meeste studenten voor aanvang van de studie reeds gelezen hebben. Bovendien werd dr. Angelou zelf sinds haar doorbraak ten zeerste erkend als spreekbuis voor zowel Zwarte Amerikanen als vrouwen. Er is wel gezegd dat Angelou s leven letterlijk haar werk was. In All God s Children Need Travelling Shoes beschrijft ze haar avonturen in Afrika, onder meer haar ervaringen tijdens het bezoek van Malcolm X aan Ghana. In de VS werd Malcolm wellicht verguisd, Angelou beschrijft echter hoe hij in Afrika in de hoogste kringen werd geïntroduceerd, en de ambassadeurs van een reeks landen zoals Nigeria, China, Guinee, Joegoslavië, Mali, Cuba, Algerije, enz., zich liepen te verdringen om hem te begroeten. Wat dr. Angelou s poëzie betreft, daarin verkent ze thema s als liefde, pijn, muziek en racisme. Vaak gebruikt ze humor en spot i.p.v. tranen om met verdriet en irritatie om te gaan. Dr. Angelou droeg in 1993 haar gedicht On the Pulse of Morning voor tijdens de inauguratie van president Clinton op verzoek van laatstgenoemde en in 1995 bij de Million Man March haar Million Man March Poem. De critici slaan haar memoires hoger aan dan haar poëzie, desalniettemin kan geenszins de invloed van haar dichtwerk onderschat worden. Eveneens voor rappers is dr. Angelou een groot voorbeeld. Q-Tip noemde dr. Angelou één van zijn grootste inspiratiebronnen. Toen Kanye West en Digital Planets hun favoriete dichters omschreven, grepen beide acts naar de naam van dr. Angelou (en Nicki Giovanni). The Roots vergeleken zich op hun debuutalbum met dr. Angelou, haar prefererend boven namen als Shakespeare. Dat haar invloed op Hip-Hop groot is blijkt wel uit het feit dat rappers meer dan eens naar haar werk en/of persoon refereerden. Zo was Hip-Hoplegende 2Pac Shakur een groot fan van haar, en boorde hij in 1999 postuum zelfs een schare jonge fans aan voor dr. Angelou met het album Still I Rise (hetgeen refereerde aan een beroemd gedicht van haar). Eveneens Nicki Minaj is met een song genaamd Still I Rise gekomen toen ze een opkomende artiest was die veel weerstand ondervond. The Clipse verwees in We Got it 4 Cheap naar Caged Birds: It s like tryin to fly, but they clippin your wings/ And that s exactly why the caged bird sings. Zo hebben wel meer rappers aan haar gerefereerd, waaronder Nas en Lupe Fiasco. Dr. Angelou heeft zelfs bijgedragen aan Hip-Hopalbums: op de openingstrack van Common s The Dreamer, The Believer draagt ze zelfs een gedicht voor (al zou ze achteraf zeggen het jammer te vinden. MET DANK AAN GLADYS WATERBERG Bron : Date: Sat, 31 May 2014 Subject : De erfenis van Maya Angelou From : grapevine888@gmail.com 09

10 Di fu 2 Sranantongo Bakadina, mun 3, 01, 2015 Brada, Sisa, Fu grontapu mamatongodey ede, FiRi FM ben kon a yari 2014 nanga a prakseri fu hori wan dey spesrutu fu grani a sranantongo. Nanga yepi fu atifiri staman a fositron a Sranantongo Bakadina hori, mun 3, 02, Baka wan yari mun 3, 01, 2015 a di fu 2 Sranantongo Bakadina hori. FiRi FM nanga NAKS Nederland wroko makandra fu seti a dey kon nanga a boskopu Opo yu tongo. Wan tesi fu a dey Wan dey a fesi angisa ben anga, sturu, tafra nanga prododan ben seti na fasi. Sonde, a dey fu Kwasi nanga Kwasiba, mun 3, 01,2015 afu yuru na fesi den suma bigin waka kon. Den sisa fu NAKS Nederland ben kari den kon, poti wan buku a den anu, fu den sabi fa a dey ben o waka. NAKS Kulturu Posu, a singi tetey fu NAKS Nederland, opo a dey nanga begi fu sisa Maritha Kitaman. Baka di un singi a kondresingi nanga Sranankondre diri kondre fu Tata Julius Koenders, un memre sisa Florence Accord. Kondre ben sabi en leki sisa Florence, nomo en tru tru nen ben de Laurence Pauline Accord- Te vrede ( / ). A sisa ben de opoman-staman fu Opo-oso Opo Sranantongo nanga fu Tata Julius Koenders Sabi Oso. Na en opo a singi tetey Krin Sten. Moro fara a ben singi na Vrouwenkoor Maranatha, Kwakoekoor nanga Amiemba. Hipi hipi totiwan sisa Florence yepi sreka fa en ben de edeman fu a Sranan dreyten sreka (zomerschool) na Bemre. Sisa Florence ben de wan dya dya krakatiki te a ben abi fu du nanga srana ntongo. Den di wakakon ben kan luku wan pisi kino pe a sisa ben tyari en boskopu na a fosi Sranantongo Bakadina. A fosi takiman Brada Kwasi Koorndijk, ben taki fu a preypisi fu tongo na kondre Yu no man kenki fu tongo, fa yu e kenki yu yapon noso yu bruku. Wan tongo e tyari den sani san un e bribi, fa un libi seti, den gronprakseri, sobun normen en waarden fu den suma di e taki a tongo. A koti wan tu pasi tu fu sori fa wan taki kan bruya te suma no gwenti e wroko nanga a tongo. Awinsi 2 suma e taki 1 tongo, te difrenti bribi de sobun a fasi fa den e luku a libi e prati pasi, a tori kan pori. Den brada Andre Reeder, Roy Wijks, Jules Rijssen di e skrifi wan buku fu Tata Julius Koenders gi mofo fu a wroko nanga a sasi san den e feti fu kaba a yari disi. Georgette, mi lobi a buku fu brada Romeo Grot ben kon na doro di fu 3 tron. Brada Romeo taki Georgette mi lobi kisi a grani fu wan spesrutu buku san skoro pikin na Sranankondre kan teki fu leysi. Den di wakakon ben breyti nanga a nyunsu fu yere wan buku san skrifi na sranantongo kisi so wan grani. Den naki anu gi brada Romeo. Sranankondre ben abi wan pisi e prey tu. Fa mofo ben koti na fesi na kruderitey un ben aksi den sabiman fu tongo brada Rudy Spa, Eddy van der Hilst, Stanley Hanenberg wan tu sani san abi fu di nanga a tongo. Brada Spa ferteri taki den abi a prakseri fu gi den fosten tori nanga prey na sranantongo san un ben sabi fu baridosu nyun libi. Brada Stanley taki un musu teki ala okasi san un abi fu sori a tongo grani gi un, fudi no wan suma no sa du en gi un, a de na un fu teri a tongo. Brada Eddy sori taki alaten sranantongo na Sranan nanga sranantongo na patatakondre sa tan prati pasi, fu di a abi fu du fa a tongo e libi. Den suma na patatakondre e taki patata tongo dey fiya. Te den o kenki fu taki sranantongo nofotron den e taki a sranantongo wan patata fasi. 10

11 Di fu 2 Sranantongo Bakadina, mun 3, 01, 2015 (VERVOLG) Wan dey a yere wan uma taki: now a e kon na sodro, prefu a taki now mi e kon. Fudi a e wroko furu nanga a tongo, a e stotu nanga sani san no seti ete na tongo. A e tan suku fasi fu seti a tongo. Brada Frank Creton teki a okasi fu prati en prakseri nanga den brada. A taki wan fasi musu de fu ala srananman, awinsi pe den de, fu prey wan pisi. Fu taki en syatu, fa kruderitetey de, wan tetey fu sabiman sa musu opo wan tanpresi spesrutu gi a tongo fu suma seni den nyun taki, sobun wan ideeënbus. So fasi, un kan doro wan skrifimodo. Brada Romeo Kotzebue nanga en bentan ben gi tori trutru A meki den di waka kon, singi, lafu, opo tenapu, prisiri makandra. Baka wan bro ten pe den suma ben kan nyan wan sani fu a kaseri krioro kukru, waka lontu bay wan buku, takin wan tori. Katasu pe skrifi Sranantongo Bakadina Opo Yu Tongo ben seri tu. Baka a bro, un teki waka nanga Sisa Margo Morisson di un sabi fu en puwema, A, meki un arki 2 poki san a skrifi spesrutu gi den totiwan.ik kan Surinaams nanga Nyan yu gruntu. Brada Stuart Rahan, 2013 & 2014 na trokiskrifi a libi alasuma na en baka, ferteri fa na en yongu yari na Sranankondre a ben feti fu taki den difrenti tongo. Fa sonten wan kruktu taki ben meki yu tron spotpopki. Sisa Susanne Sinester tay en angisa fu sori grontapu a no e dege dege moro te a abi fu du nanga en rutu. A taki now a o du san a man fu taki en tongo wan leti fasi. Brada Jan Ramkisoen, noyaso wrokoman fu Mighty Radio na Damsko, ferteri fa a gro kon nanga 3 tongo, Sarnami hindi, sranan nanga patatatongo. A teki okasi fu gi gi Ons Suriname grani fudi na drape a bigin skrifi sranantongo. Komoto fu 1974 en na memre fu a tetey, a yari disi Ons Suriname tapu 96 yari a winsi den sa tan. A sori go na a poku pyar hamara fu Brian Bijlhout nanga Nisha pe tu tongo sarnami nanga sranantongo e singi. Uma, a prododan pisi fu brada Frank Wijdenbosch & sisa Gilda Dannarag meki suma tan pí. A ben bun tê. Sabi yu tongo, na wan prey pe 2 tetey (1 tetey e tapu 3 suma) e fiya suma e basi a tongo moro bun moro trawan. Den di wakakon abi wan pisi e prey tu. A ben gi fu lafu, a ben tyari fatu. Drape a sori taki, leysi a tongo e gi furu fu un broko-ede. Aladi a ben bruya pikinso, a ben switi fu prey. Naks kulturu posu tapu a dey nanga kon makandra. Brada, sisa, Mi no musu ley, a presi ben span. A dey ben fatu, a ben piki. Den suma di kon taki: wan tron wan yari no sari. Tangi na tangi tapu: FiRi FM nanga NAKS Nederland e taki ala suma gran tangi: den di kon na prododan: Sisa Margo Morrison, Gilda Dannarag, Susanne Sinester, den brada Kwasi Koorndijk, Andre Reeder, Roy Wijks, Jules Rijssen, Stuart Rahan, Jan Ramkisoen, Romeo Kotzebue, Romeo Grot den di prey sisa Hilli Arduin, Kitty Balker, Helga Bouterse, brada Harvey Semmoh, Wilson Boldewijn, Ricardo Tuinfort den di go na den saka sobun gi moni fu meki a dey waka na fasi Presun BV, Nishmashop, Waterkant Amsterdam, Deli Company, Zeegelaar Shipping, Jursa Kulturu Damsko, nanga Thuiszorg Brasamie. Moro fara den wrokomira: brada Yernaz Ramautarsing,sisa Margo Morrison, Lilian Caupain, Iman Sanichar,den sisa fu NAKS Nederland Engracia Vliet, Olivia Moi Thuk Shung, Diana van Rey, Maritha Robles de Medina, 11

12 Di fu 2 Sranantongo Bakadina, mun 3, 01, 2015 (VERVOLG) Muriel Druiventak, Nanda Jacott, Floor Benjamin Singi tetey NAKS Kulturu Posu: sisa Norine Baarn, Urmia Gulpen, Nelma Cotino, Maureen Koenders, Augusta Esajas, Rosana Dodson, Judith Sinester Brada Ronald Hooijer fu a tyori nanga brada Delano Veira fu Ons Suriname fu a switi wrokomakandra. Nanga yepi fu Anana, Mamaisa nanga ala bun winti tra yari un de na wroko. Switi odi sisa Flos Rustveld & sisa Maritha Kitaman. 02/03/ :31 - Stuart Rahan NAKS Kulturu Posu opende de Sranantongo Bakadina met het Surinaams volkslied, gevolgd door Sranankondre, diri kondre van Julius Papa Koenders. Foto: Stuart Rahan FiRi FM satra yuru sonde yuru na a loktu, na a arkitetey Baripresi dyendyen Koyri dyendyen esi-esiwaka tanpresi firifm@hotmail. com fu arki libi-libi noso bakaten Ala senikon de fu arki ete 10 mun. Leysi a pisi fu brada Stuart Rahan laatste-nieuws/2015/03/02/ sranantongo-bakadina-amsterdamleerzaam/ Sranantongo bakadina Amsterdam leerzaam AMSTERDAM-ZUIDOOST - De viering van de Dag der Moedertalen was een ouderwets gezellige middag in het gebouw van Vereniging Ons Suriname. Daarbij was het Sranantongo de voertaal en is opnieuw gebleken dat het spreken niet zo een probleem is, als het schrijven van de taal. Door een vraaggesprek met deskundigen Eddy van de Hilst, Rudie Spa en Stanley Hanenberg van Sranan Akademiya is geprobeerd opheldering te brengen in de grammatica. De aanwezigen hebben gevraagd een algemene basisschrijfwijze te hanteren om verwarring te voorkomen. Kwasi Koorndijk ging in op de grammaticale spelling. Muziekkenner en liefhebber van de Surinaamse taal Romeo Kotzebue vertelde over de diepere achtergrond van Surinaamse liedjes. Soms hoor je een regel waarvan de inhoud dubbelzinnig uitgelegd kan worden. De acteurs Frank Wijdenbosch en Gilda Danarag speelden het stuk Uma over emancipatie en participatie van de vrouw. De middag is afgesloten met het taalspel Sabi yu tongo waarbij twee teams het tegen elkaar opnamen. De organisatie lag in handen van Firi FM en NAKS Nederland-. 12

13 Kindermishandeling - INEZ SIJLBING Kindermishandeling lost geen enkel opvoedingsprobleem op: je kunt geen liefde, geen respect, geen gehoorzaamheid in een kind timmeren Inez Sijlbing Een poos geleden zag ik op de teevee een film waarin een jongetje van een jaar of 7, 8 op school met een stok op de knokkels van zijn vingers werd geslagen door de leerkracht. En waarom? Hij was niet bij de les. Hij zat naar buiten te staren. Terwijl het jongetje zijn straf onderging (de tranen stroomden over zijn wangen) gniffelde de rest van de klas. Het was een dagelijks terugkerend beeld. Soms, wanneer hij weer niet mee deed, zette de leerkracht hem voor straf buiten, nadat hij hem eerst uitgebreid voor stommerik en luilak had uitgemaakt. Het jongetje vond dit buiten staan niet eens zo erg, want dan was hij tenminste bevrijd van zijn kwelgeesten. Omdat hij niet aangepast was had hij geen vriendjes. Ook thuis en in de buurt verging het hem niet beter. Van z n pa kreeg hij regelmatig pakslaag als hij geen zin had om zich met schoolwerk bezig te houden. Pa had bepaalde verwachtingen van zijn zoon en die voldeed daar niet aan, dus werd hij gestraft. Door de jongens op straat werd hij stelselmatig gepest. Hij raakte steeds meer geïsoleerd en werd steeds depressiever. Een aantal keren in de film zie je hem op eenzame plekken staan (rivier/afgrond). Ik hield mijn hart vast:...dit kind gaat toch niet springen? Enfin, in de film wordt een beeld geschetst van een kind dat iets niet kan en daardoor regelmatig afgestraft wordt. Het kind voelt zich waardeloos en sluit zich af voor anderen. Kindermishandeling!! Wat heeft dit verhaal te maken met kindermishandeling? Alles! Het kind wordt lichamelijk afgetuigd, hij wordt belachelijk gemaakt, gepest en vernederd. Kindermishandeling houdt in het systematisch pijn doen van kinderen. Die pijn kan zijn: Lichamelijk: bijvoorbeeld slaan (met de hand, vuist, riem, stok,hanger), trekken aan de oren, schoppen; Geestelijk of emotioneel: uitschelden, uitlachen, vernederen ( nooit doe je iets goed, ik snap niet hoe ik aan zo n dom kind kom! ); Seksueel: misbruik, dat wil zeggen, seksuele contacten met derden, tegen de wil van het kind, maar waar het zich niet van kan onttrekken. 13

14 Kindermishandeling (VERVOLG) Een pakslaag kan toch geen kwaad? Wij zijn er toch ook niet aan dood gegaan? Is het niet overdreven om te praten over kindermishandeling? De situatie uit de film is niet uniek. Kindermishandeling komt over de hele wereld voor. Ook in Suriname komt kindermishandeling heel vaak voor. Maar we denken te gauw dat al die aandacht voor kindermishandeling overdreven is. We vinden dat een goed pakslaag geen kwaad kan of dat harde, boze, kwetsende woorden geen pijn doen. Velen van ons hebben immers vroeger ook regelmatig klappen gehad als we niet luisterden of iets deden wat pa of ma of oma, opa, tante niet beviel. We zijn ook keihard toegesproken door volwassenen als zij dat nodig achtten. Sommige mensen menen dat ze er sterker door geworden zijn en... dat we daarom niet moeten zeuren over kindermishandeling. Ouders denken meestal dat ze het beste voor hebben met hun kind als ze het corrigeren door te slaan. Ze gaan ervan uit dat het kind liever, beter, gehoorzamer wordt als ze een pakslaag krijgen (...dit zal je leren om.. ). Maar helaas kunnen zaken behoorlijk uit de hand lopen en als de goede bedoeling wegvaltdoordat de ouder zo boos is dat zij of hij zichzelf niet meer in de hand heeft- verandert het slaan in mishandelen. Waarom vertonen kinderen ongewenst gedrag? Kinderen voldoen niet altijd aan de verwachtingen van hun ouders of ze eisen meer van hun ouders dan die kunnen opbrengen. Kinderen kunnen lastig zijn, ongehoorzaam, brutaal, onverschillig, enz. Waarom vertonen kinderen ongewenst gedrag? Willen ze hun ouders pesten, op stang jagen, uitproberen? Willen ze daarmee hun ouders dwingen tot een bepaalde actie zoals schreeuwen, slaan, schoppen, uitschelden, vernederen? Veel gedrag van kinderen hoort gewoon bij hun leeftijd, bij hun ontwikkeling. Ze willen onderzoeken, uitvinden, zijn nieuwsgierig of zoeken grenzen op. Sommige gedragingen zijn een reactie op iets: een gebeurtenis, een emotie, een gedachte. Soms willen kinderen aandacht van hun ouders hebben. Het kan ook zijn dat ze leerproblemen of andere problemen hebben. Waarom mishandelen ouders hun kinderen? Waarom reageren ouders soms zo heftig op het ongewenste gedrag van hun kind dat we kunnen spreken van kindermishandeling? Verschillende factoren kunnen hierbij een rol spelen. Ouders kunnen woon-, huwelijks-, relatie- of financiële problemen hebben. Ze zitten niet lekker in hun vel; hun kind was ongewenst en ze kunnen niet omgaan met die situatie; het gaat niet geweldig op hun werk; ze schamen zich dat hun kind minder presteert of zich misdraagt. Dit zijn enkele factoren die kunnen maken dat de spanningen bij ouders zo hoog oplopen dat ze deze afreageren op hun kind. Er hoeft maar iets te gebeuren en het is raak. Ze zien dan geen goede dingen meer van hun kind. Dit geldt vooral wanneer ouders geen andere manieren kennen om conflicten op te lossen dan door fysiek of verbaal geweld of wanneer ouders er verder niet over nadenken

15 Kindermishandeling (VERVOLG) Gevolgen van kindermishandeling De gevolgen van kindermishandeling zijn verschillend. De ene persoon kan zijn of haar leven lang last hebben van de kindermishandeling die is ervaren. Een ander leert onder begeleiding hiermee om te gaan en transformeert die slechte ervaring op zodanige wijze waarbij hulp aan anderen geboden kan worden. Enkele gevolgen van kindermishandeling (lichamelijk, psychisch of seksueel) kunnen zijn: - het zelfvertrouwen van het kind en het gevoel van eigenwaarde wordt ondermijnd (het kind voelt zich minderwaardig, waardeloos, beschaamd); - het kind ontwikkelt wantrouwen naar andere mensen toe en is daardoor ook niet in staat om goede, bevredigende relaties met anderen aan te gaan of vast te houden; - als heel jonge kinderen lichamelijke mishandeld worden kan dit tot blijvend letsel leiden (littekens, doofheid, blindheid, invaliditeit); - seksueel misbruikte kinderen kunnen op latere leeftijd problemen krijgen bij hun beleving van seksualiteit. Hoe kan je merken of een kind mishandeld wordt? Kinderen proberen vaak de mishandeling te verbergen, ze zijn vaak bang en/of willen de pleger (ouders, oom, tante, etc.) niet zwart maken. Het is daarom moeilijk om op te merken dat er sprake is van mishandeling c.q. dat er űberhaupt iets aan de hand is. Als volwassenen moeten we echter alert zijn als we bepaalde signalen opvangen. Naast lichamelijke aanwijzingen (littekens, e.d.), kan ook verandering in gedrag van een kind wijzen in de richting van kindermishandeling. Bijvoorbeeld een kind dat plotseling heel erg teruggetrokken, depressief is of juist heel erg agressief reageert, bang is om fouten te maken of moeite heeft om zich te concentreren, om het minste of geringste schrikt, constante aandacht vraagt...deze gedragsveranderingen geven alle aanleiding tot nader onderzoek! Ook plotselinge gezondheidsklachten kunnen een signaal zijn: buikpijn, hoofdpijn, slaapproblemen. Kindermishandeling lost geen enkel opvoedingsprobleem op; je kunt geen liefde, geen respect, geen gehoorzaamheid in een kind timmeren. Wat je wel bereikt bij het kind is: angst, disrespect, haat, wrok, onderdanigheid, onderdrukking, geweld. Kindermishandeling kan diepe emotionele wonden achter laten. Kinderen blijven kinderen en ze zullen vaker gedrag vertonen dat ons niet bevalt. Wat wij als volwassenen moeten doen is luisteren, praten, begrijpen, luisteren, praten, begrijpen en het goede voorbeeld tonen! En als we er zelf niet uitkomen is het tijd om hulp van anderen, met name deskundigen, in te roepen

16 Voorbereiding repetities en audio opname NAKS Makeda Kruderi Kruderi is een lied geschreven door de woordkunstenaar, filosoof, vocalist, muziek- en tekstschrijver Djinti. Dit lied, dat gearrangeerd is door Liesbeth Peroti, is geschreven voor een instrumentale bezetting bestaande uit piano, gitaar, bas, drums, ritme/percussie (kawina, apinti, conga, grote trom) sectie en blazers sectie (trompet en sax) en solo zang. De stijl van dit arrangement is easy swing afro jazz en in het tweede deel van het lied, nayabingi ritmen. Volgens planning moet het lied eind augustus 2015 uitgebracht worden. Tekst: Kruderi na wan krin firi, Gran tiri, tru mi lobi yu. Yu di brasa mi yeye, ini na dipi fu mi de. Granwe firi dipi te, samahe... Yu na basi fu mi bro. Lobi tori dipi te, a dipi leki se, lobi tori dipi te. Lobi n afu lon kron kron, da pasi reti te, lobi tori dipi te. Heru, gi den di no sabi, Gran Tiri, na yu gi mi bro. Yu n e meki bbari, yu na da pasi fu konfo. NAKS Makeda is een Afro Kaseko- Jazz band bestaande uit free-lance vrouwelijke muzikanten. Vrouwen die allemaal actief muzikant zijn in andere bands en orkesten. Afhankelijk van de muziekopdracht, varieert de bezetting tussen de zeven en vijftien muzikanten. NAKS Makeda heeft het lied wan ma aysa uitgebracht, dat te beluisteren is op you tube. De muziekformatie NAKS Makeda treedt voornamelijk op bij festivals, conferenties. (Festival du Maroni- Cayenne, Carifesta, Mungofestival e.a.) en speciale grote gelegenheden. Het liedrepertoire bestaat uit Kaseko- & Kawina Jazz, Caribische stijlen en Lala Kawna en de optredens varieren tussen één set van 20 minuten en drie sets van totaal 60 minuten. Via Benjamin Koningferander, de oprichter (mobiel ) en Renate Galdij, de contactpersoon/productie (mobiel ) van de band, kan men ook in contact treden met het gezelschap. 16

17 HOE HERKEN JE SUICIDAAL GEDRAG? JUDITH MARTINS Vandaag wil ik uw aandacht vragen voor het onderwerp suïcide (zelfmoord). Wat is suïcide? Hoe ziet het suïcidaal proces eruit? Hoe herken je suïcidaal gedrag? En tenslotte wil ik uw aandacht vragen voor de website De tekst Leri fu tapu prakseri fu kiri yu srefi wante wante!, die als basis voor deze website is gebruikt, heb ik in 2007 geschreven. Vandaag wil ik uw aandacht vragen voor het onderwerp suïcide (zelfmoord). Wat is suïcide? Hoe ziet het suïcidaal proces eruit? Hoe herken je suïcidaal gedrag? En tenslotte wil ik uw aandacht vragen voor de website nu. De tekst Leri fu tapu prakseri fu kiri yu srefi wante wante!, die als basis voor deze website is gebruikt, heb ik in 2007 geschreven. Suïcide heeft meer te maken met een schreeuw om hulp. Met deze handeling wordt door betrokkene meestal een bepaalde verandering beoogd. Populair is het gebruik van de term zelfmoord, om suïcide aan te duiden. Deze term heeft echter een agressieve lading. Bij suïcide is er vaker sprake van een wanhoopsdaad. De pleger wenst een verandering in zijn/haar situatie te brengen. Mensen met suïcidaal gedrag zijn wanhopige mensen. Ook in Suriname vormen suïcides en suïcidepogingen nog steeds een groot gezondheidsprobleem. Er is weinig onderzoek verricht naar de oorzaken van suïcidaal gedrag onder Surinamers. Toch kan er aan suïcidepreventie worden gedaan. Om suïcide te helpen voorkomen is belangrijk... hoe herken je suïcidaal gedrag? Uit onderzoek is namelijk gebleken dat mensen voordat zij suïcide pleegden signalen afgegeven. Hoe herken je suïcidaal gedrag bij mensen uit jouw omgeving? Dreigen met zelfmoord: Iemand dreigt zichzelf pijn te doen of te doden. Ook uitspraken zoals Jullie zullen geen last meer van mij hebben kunnen wijzen op suïcidaal gedrag; Voorbereidingen voor zelfmoord: Iemand bereidt een poging voor door bijvoorbeeld pillen te sparen, een wapen te zoeken, enz.; Afscheid nemen: Iemand schrijft een afscheidsbrief, geeft spullen weg, maakt een testament of neemt persoonlijk afscheid van vrienden en familie; Uitingen over de dood: Iemand praat of schrijft over de dood, doodgaan of zelfmoord. Ook uitingen in tekeningen en muziek komen voor. De volgende signalen zijn minder duidelijk, maar kunnen ook op suïcidaal gedrag wijzen: Hopeloosheid: Iemand is wanhopig en ziet geen oplossingen meer ( het komt nooit meer goed, ik wil niet meer ); Somberheid: Iemand is al lange tijd down of depressief; Roekeloos gedrag: iemand neemt onnodig risico s of brengt zich zelf in gevaar door bijvoorbeeld roekeloos rijden, riskant seksueel gedrag, vechtpartijen of gokken; Alcohol & drugs gebruik: iemand gebruikt overmatig alcohol of drugs of meer dan voorheen; Afzondering: iemand heeft bijvoorbeeld geen zin meer om leuke dingen te doen met familie of vrienden; Slaapproblemen: iemand slaapt erg veel, kan zijn bed niet meer uitkomen of slaapt juist veel te weinig; 17

18 HOE HERKEN JE SUICIDAAL GEDRAG? (VERVOLG) Plotselinge veranderingen in gevoel: iemand die het ene moment heel down is, en het andere moment ineens heel vrolijk; Verwaarlozing: iemand zorgt niet meer goed voor zichzelf, let bijvoorbeeld niet meer op zijn/haar uiterlijk, en of eet niet of heel ongezond; Verlies van interesse: iemand heeft opeens geen interesse meer in dingen die hij/zij eerder wel leuk vond om te doen. Bij kinderen: Let op hun tekeningen; wat voor spelletjes spelen ze; naar welke muziek luisteren ze; wat staat er precies in de opstellen die ze maken; verslechteren hun schoolprestaties; kunnen ze zich niet concentreren? Wat kun je doen als iemand in je omgeving suïcidaal is/ zelfmoordneigingen heeft? Een vraag die je zou kunnen stellen is : U denkt aan zelfmoord, u moet wel erg wanhopig zijn, klopt dat? Onthoud: er zijn geen aanwijzingen dat praten over zelfmoord het plegen daarvan zal aanmoedigen. Wat je ook doet, onthoud altijd: je dierbare is zichzelf niet! Misschien maak jij je zorgen over iemand in je omgeving. Het is lastig te herkennen of iemand suïcidaal is. Lang niet iedereen die aan zelfmoord denkt praat hierover. Er rust een taboe op praten over zelfmoord. Toch geven mensen die aan zelfdoding denken signalen af. Deze zijn niet altijd even duidelijk maar moeten wel serieus worden genomen. (bron nu). Zoek hulp! Als mensen in uw omgeving dit soort signalen afgeven is het belangrijk om hen een luisterend oor te bieden en hulp te zoeken. Maakt de problemen bespreekbaar. Dit kan heel belastend en zwaar zijn. Zoek hulp bij de huisarts of bij de psycholoog. De website is een heel informatieve website die in eerste instantie is ontwikkeld voor Surinamers (in Nederland), met suïcidale gedachten maar ik krijg steeds meer reacties van mensen hier in Suriname dat de aangeboden informatie ook voor hen heel bruikbaar is. Op de site kunt je meer over dit onderwerp lezen. Er zijn verschillende instanties die hulp bieden aan suïcidale mensen. Mindconsole, PCS, verschillende vrijgevestigde psychologen. Verder is er een suïcide preventielijn 114. Voor vragen en opmerkingen martins.judith1psycholoog@gmail. com Er zijn in het jaar 2000 ongeveer één miljoen mensen overleden als gevolg van suïcide (World Health Organization). Per seconde onderneemt iemand een suïcidepoging met dodelijke afloop. In eerder genoemde cijfers is het aantal suïcidepoging en niet opgenomen. Het exacte aantal suïcidepogingen is wereldwijd niet bekend. Een analyse van suïcide cijfers laat het volgende beeld zien: - De leeftijdscategorie 15 tot 45 jaar, zowel in de derde wereld landen als ontwikkelde landen, zijn sterk vertegenwoordigd in deze suïcide cijfers. - Mannen plegen vaker suïcide dan vrouwen, terwijl vrouwen vaker een suïcide poging ondernemen (World Health Organization 2006). 18

19 HOE HERKEN JE SUÏCIDAALI GEDRAG? (VERVOLG) Kessler (1999) heeft in de Verenigde Staten onderzoek gedaan naar suïcidale gedachten, en voornemens tot concrete suïcidepogingen. Vier tot vijf procent van die bevolking heeft aangegeven ooit een suïcidepoging te hebben ondernomen. Verder gaf 14 tot 20% aan ooit te hebben overwogen om suïcide te plegen. Van de mensen met suïcidale gedachten ging 26 % direct er toe over tot het ondernemen van een suïcidepoging en 34% ontwikkelde een suïcideplan. Van deze groep pleegde uiteindelijk 72% suïcide. Van de groep mensen met een suïcideplan en die eerder een suïcidepoging hadden ondernomen, pleegde 60% suïcide binnen een jaar na hun eerste suïcidale gedachten (Kessler, e.a. 1999). Bijzonder opvallend is dat de overgang van suïcidale gedachten naar een suïcideplan en of suïcide vaak vrij impulsief gebeurde. Op de vraag waarom iemand een suïcidepoging onderneemt of suïcide pleegt is er geen eenduidig antwoord te geven. Elk individu dat suïcidaal gedrag ontwikkelt, heeft zijn eigen persoonsgeschiedenis, karakter en sociale dimensie. Langdurige kwetsbaarheid en uitlokkende gebeurtenissen kunnen tot suïcide leiden. Het is algemeen bekend dat depressie de belangrijkste risicofactor voor suïcide is, vooral wanneer wanhoop de boventoon voert. Suïcidaal gedrag ontstaat meestal uit een combinatie van verschillende risico factoren. De definitie van suïcide is een handeling met dodelijke afloop, door de overledene geïnitieerd, in de verwachting van een dodelijke of potentieel dodelijke afloop, met de bedoeling gewenste veranderingen aan te brengen (De Leo, Burgis, Bertolote, Kerkhof & Bille-Brahe,). 19

20 ALENBO NOSO MUTYAMA: A MARKI FU DEN KONFO! DAYENNE DENNEBOOM Wan bun dey mi sdon luku go na loktu di mi ay meki fo nanga wan alenbo sobun wan mutyama. A dey dati a Wenu meki mi kon frustan a krakti fu watra kon miti konfo. A dey dati a Wenu meki mi kon frustan tu san a mutyama wani taki. A tori fu a mutyama na wan tumsi moy nanga spesrutu tori. A mutyama e sori na iniwan konfo di e kisi libisma. Fu di a mutyama e kon miti watra a watra na wan funamku sani yeyefasi,sobun konfo fasi, ma sotu libisma fasi. Ini wan konfo e nyusu watra. Ini wan libisma noso libi sani e nyusu watra. Watra de hilahila ini a skin fu libisma. Watra de hilahila na grontapu. Pe yu e syi alenwatra drape yu o go syi a mutyama. Den bigisma fu wi di ben de bifo ben e teki watra leki funamku wrokosani. Di tide na a dey yu e syi taki sopi e fula neleki na watra. Ma dati no de so. A krakti fu watra bigi fu tru sotu gi den konfo. Anana poti watra. Anana meki watra. Fu di Anana de na a bigin, a moro hey yeye, na mama nanga papa gi den konfo den konfo e lespeki watra moro sopi. Dat meki a mutyama yu o syi te alenwatra o fadon noso fadon kba. Leki fa mi taki na fesi:a mutyama e sori na den difrenti konfo di de. Difrenti kloru, difrenti kondre sobun difrenti konfo. A mutyama yu habi fu syi her heri. Yu no kan taki: mi syi a geri mutyama noso mi syi a redi mutyama. Kwet kweti! Yu o syi ala den kloru so her heri. Te yu e luku a mutyama yu o syi ala den kondro, ala den konfo. A Wenu meki mi frustan tu taki te wan asi o teki winsi sortu tobo ma spesrutu wan alakondre tobo én a mutyama sori, dan dati na wan baksis marki fu ala den konfo di e kisi a asi. Na so sonten den konfo e sori densrefi spesrutu te a tobo o teki. Bika a watra o fadon én watra na wan funamku sani gi a mutyama. Datmeki te mi syi a mutyama mi no kan kba fu luku en. Den kloru wwan e hari mi én fu di mi sabi now san na san, dan mi e firi moro switi fu sabi a pisi tori disi. Tangi Wenu anga ini wan konfo di e kisi mi. Tangi fu iniwan boskopu, tangi fu iniwan piki. Tangi taki unu e hori baka gi un asi. Tangi fu a mutyama ma tangi tu fu watra. Tangi spesrutu gi Anana Keduaman Keduapon! A no moy a mutyama moy soso ma na wan marki fu den konfo tu. * alenbo/mutyama: regenboog Skrifi uma: Dayenne Denneboom Mamyo Fu Mi Afo WorldOfPoetry Bron: oblivionsoave.wordpress.com 20

21 NAKS ALLERLEI CULTUREEL REVUE 2014: SIRI FU AFRIKITI VAN NAKS WAN RUTU: HOOGSTAANDE MUZIEK- THEATEROPVOERING In het artikel Cultureel 2014 in Revue van De Ware Tijd van 31 december 2014 stond een positieve recensie over Siri Fu Afrikiti opgevoerd door NAKS Wan Rutu. Deze recensie willen wij de lezers van NAKS Tori niet onthouden. Wij citeren: Liefhebbers van kunst, cultuur en podiumkunsten hebben in 2014 een aantal producties voorgeschoteld gekregen die de beleving een enorme push hebben gegeven. Het was dan ook niet eenvoudig voor de AEL-redactie om de krenten te kiezen uit de pudding. Na lang overwegen zijn het de volgende producten, opvoeringen en/ of exposities geweest die de redactie zijn bijgebleven: - Fifty-Fifty Photography Exhibition, geïnitieerd door fotograaf Brian Sloote; - Asian Night, georganiseerd door de Indiase, Chinese en Indonesische Ambassade - Saathi, show van jonge artiesten - Siri fu Afrikiti, show van NAKS Wan Rutu - Frozen, van Marlene s Ballet. Over Siri Fu Afrikiti van NAKS Wan Rutu stond het volgende geschreven: Heel zelden krijgt het publiek een hoogstaande muziektheateropvoering voor slechts SRD 20 voorgeschoteld. Siri fu Afrikiti van de organisatie NAKS Wan Rutu was behalve verrassend, uniek en indrukwekkend. Daarnaast was het bijzonder informatief voor degenen die zich altijd afvroegen wat de verschillende uitingsvormen (zang en dans) zijn tijdens een wintiprey. Dat voor twee en een half uur lang. De jongeren wisten met dit muziektheaterstuk het publiek hiermee kennis te laten maken in november. Complimenten aan de jongeren die eerst onderzoek over de materie hebben gedaan alvorens de informatie in de vorm van podiumkunst op de planken te brengen. Het doet dan goed om te horen van Darell Geldorp, voorzitter van de NAKS Afdeling, dat het stuk zeker weer opgevoerd zal worden. Het liefst in een grotere zaal. Aldus het citaat uit Cultureel Revue 2014 van De Ware Tijd. 21