Neuromonitoring met online-qeeg tijdens carotisendarteriëctomie

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Neuromonitoring met online-qeeg tijdens carotisendarteriëctomie"

Transcriptie

1 N E U R O L O G I E Neuromonitoring met online-qeeg tijdens carotisendarteriëctomie Ervaringen met de brain symmetry index T R E F W O O R D E N BRAIN SYMMETRY INDEX, ELEKTRO- ENCEFALOGRAFIE, CAROTISENDARTE- RIËCTOMIE J.M. Peters, M. Padberg, P.J. Nederveen, D.L.J. Tavy en M.J.A.M. van Putten Samenvatting Carotisendarteriëctomie wordt toegepast als secundaire preventie van transient ischemic attacks of ischemisch cerebrovasculair accident bij een klinisch relevante carotisstenose. Peroperatief shuntgebruik, ter voorkoming van cerebrale ischemie, gebeurt bij voorkeur slechts bij een geselecteerde patiëntenpopulatie. Verschillende peroperatieve bewakingstechnieken worden gebruikt bij carotisendarteriëctomie. De meest gangbare peroperatieve bewakingstechnieken zijn transcraniaal Doppler-onderzoek en elektroencefalografie. Elektro-encefalografie is nog steeds de standaard, en visuele inspectie van het elektroencefalogram vereist de expertise van een klinisch neurofysioloog, is subjectief en arbeidsintensief. De brain symmetry index is een kwantitatief elektro-encefalogramkenmerk van links-rechtssymmetrie. De brain symmetry index is gebaseerd op spectraalanalyse, en varieert tussen 0 (perfecte symmetrie) en 1 (maximale asymmetrie). In deze bijdrage worden ervaringen met de brain symmetry index tijdens carotisendarteriëctomie beschreven aan de hand van een aantal voorbeelden, retrospectief onderzoek bij 57 patiënten en prospectief onderzoek bij 20 patiënten. De brain symmetry index is een zinvolle aanvulling op de visuele beoordeling van het elektro-encefalogram en kwantificeert mogelijke asymmetrie in het elektro-encefalogram die veroorzaakt wordt door cerebrale hypoperfusie. Daarmee vormt het een objectief additioneel criterium voor eventuele shuntplaatsing. (Tijdschr Neurol Neurochir 2005;106:143-50) Inleiding Carotisendarteriëctomie (CEA) is een bekende procedure bij de secundaire preventie van transient ischemic attacks (TIA s) of het ischemisch cerebrovasculair accident (CVA) bij een relevante carotisstenose. Bij patiënten met onvoldoende collaterale circulatie kan het nodig zijn tijdelijk een shunt aan te leggen tijdens de procedure. Door het plaatsen van een shunt worden cerebrale hypoperfusie en daarmee geassocieerde perioperatieve morbiditeit en mortaliteit voorkomen. Het is echter niet onomstreden bij welke patiënten hiervoor een indicatie bestaat. Sommige chirurgische centra plaatsen daarom altijd een shunt, ondanks aanwijzingen dat manipulatie en/of beschadiging van de arteriële vaatwand het risico op perioperatieve tromboembolische CVA s verhoogt. 1-3 Anderzijds dient de beslissing om geen shunt te plaatsen, met het potentiële risico op cerebrale ischemie, gebaseerd te zijn op betrouwbare criteria. Verschillende methodes zijn reeds onderzocht. Deze methodes zijn gebaseerd op verandering van hemodynamische parameters zoals carotisstompdruk en transcraniaal Doppler-onderzoek (TCD) of op verandering van metabole parameters zoals adenosineconcentratie, cerebrale en jugulare oxymetrie. 4-7 Andere technieken berusten op het monitoren van de cerebrale functie zoals het gebruik van uitsluitend regionale anesthesie of het gebruik van algehele anesthesie onder bewaking van continue elektroencefalografie (EEG) of somatosensory evoked potentials (SEP s) Volgens een Cochrane-review uit 2002 van een beperkt aantal studies is geen van deze technieken superieur wanneer de uitkomst wordt vergeleken. 11 Het EEG is bij uitstek geschikt voor neuromonitoring vanwege de hoge sensitiviteit voor cerebrale functiestoornissen zoals ischemie. Het EEG kan differentiëren tussen globale en lokale dysfunctie. Het kan met hoge tijdsresolutie gedurende lange tijd worden geregistreerd, waarbij onlineanalyse mogelijk is. Ook geeft het EEG specifieke informatie over epileptiforme activiteit. 12 Interpretatie van het EEG vereist echter expertise en is zeer arbeidsintensief. Computerondersteunde analyse van het EEG is mogelijk meer sensitief dan TIJDSCHRIFT VOOR NEUROLOGIE EN NEUROCHIRURGIE VOL. 106 NR

2 A B C D Figuur 1. Screendump van de user interface zoals beschikbaar op de OK tijdens de carotischirurgie. A. Een impressie van het EEG, dubbele banaan montage, met het ECG als onderste lijn. De voltages en de tijdsas zijn niet weergegeven omdat naast deze monitor een 2e monitor staat die het originele EEG-signaal op een groot 19 inch scherm toont. B. Het genormeerde spectrum van de rechter- en linkerhemisfeer. Bij deze patiënt liggen de spectra fraai over elkaar heen wat duidt op behoud van symmetrie. Er is een vrij lichte narcose zoals goed te zien is aan het behoud van de alfapiek rond 10Hz. C. De trendcurve van de verschillende frequentiebanden. D. De BSI-trendcurve. Bij deze patiënt is de huidige BSI 0,06. visuele beoordeling voor de detectie van cerebrale ischemie. 10 Een betrouwbaar kwantitatief EEG (qeeg)-kenmerk dat on line wordt berekend, kan ondersteuning bieden bij de beslissing omtrent het plaatsen van een shunt. Verschillende EEG-kenmerken zijn voorgesteld maar vaak alleen retrospectief of met onvoldoende succes toegepast Visuele beoordeling is nog steeds de standaard ook in het geval er gebruik gemaakt wordt van mogelijke kwantitatieve kenmerken zoals het spectrum. Recent werd de brain symmetry index (BSI) geïntroduceerd. De BSI is een qeeg-maat voor de mate van symmetrie tussen de twee hemisferen. Deze index is inmiddels on line geïmplementeerd. Dit artikel beschrijft de achtergrond van deze techniek, de retrospectieve resultaten en de gebruikservaringen met de real-time BSI-monitoring tijdens CEA. 16 Materiaal en methoden Patiënten Retrospectief zijn 57 opeenvolgende patiënten die tussen 2000 en 2003 een CEA ondergingen, onderzocht. 16 De patiënten werden geopereerd met zowel EEG-monitoring en, indien een akoestisch venster beschikbaar was, een TCD van de a. cerebri media. De indicatie voor een shuntplaatsing werd gesteld als het EEG significant veranderde bij visuele inspectie door een ervaren klinisch neurofysioloog en/of als het TCD-signaal met >70% in gemiddelde stroomsnelheid afnam. Een nieuwe groep patiënten is prospectief onderzocht waarbij de on line berekende BSI werd meegenomen in de beslissing om al dan niet een shunt te plaatsen. EEG-opname Elektrodes werden geplaatst volgens het internationale systeem en de impedantie werd beneden 5 kw gehouden, waarbij gebruik werd gemaakt van Ag/AgCl-elektroden. Bij de 16-bit AD-conversie werd met 500 Hz gesampled (BrainLab, OSG b.v.b.a., België). Elke 10 seconden werd een fragment-eeg geanalyseerd met software die ontwikkeld is op een Matlab-platform. De referentie-bsi (BSI ref ) werd berekend over de gemiddelde waarde gedurende de 100 seconden voor het proefafklemmen van de carotis. De verandering van de BSI (DBSI) werd berekend door de maximale BSI tijdens het afklemmen (BSI klem ) te vergelijken met de BSI ref. Een eindpunt-bsi (BSI eind ) werd berekend over de laatste 100 seconden van het EEG waarbij de patiënt nog onder narcose was. De BSI wordt tijdens de operatie op de laptop weergegeven als een trendcurve (zie Figuur 1). Elke 144 VOL. 106 NR TIJDSCHRIFT VOOR NEUROLOGIE EN NEUROCHIRURGIE

3 10 A B C Figuur 2. Karakteristieke verschillen bij drie verschillende patiënten in de gemiddelde spectrale densiteit van de linkerhemisfeer (blauwe lijn) en de rechterhemisfeer (rode lijn) zoals gezien bij cerebrale hypoperfusie van één hemisfeer. De resultaten werden verkregen uit retrospectieve analyse. A. Globale afname van spectrale energie in alle frequenties. De curve van de gecompromitteerde rechterhemisfeer is op de log-logschaal parallel naar beneden verplaatst. Een dergelijke verandering wordt niet gedetecteerd door een spectral-edgemeting. B. Bij de hier getoonde patiënt werd een afname van alleen de snellere frequenties gezien waardoor de curve van de linkerhemisfeer afbuigt. C. Een toename van de trage activiteit en een afname van de snelle activiteit. Dit wordt het meest frequent gezien. De curve van de symptomatische zijde, hier links, kantelt daarbij. seconden wordt de actuele BSI (van de laatste 10 seconden van het EEG) aan de curve toegevoegd. Dit is ruim voldoende, gegeven de typische tijdschaal waarop eventuele EEG-veranderingen door ischemie zichtbaar worden en de periode waarin ischemie mag bestaan (orde 1-3 minuten). Met een aparte monitor is het ruwe EEG-signaal beschikbaar voor onder meer de beoordeling van eventuele artefacten. De huidige opstelling waarbij de BSI op een laptop beschikbaar is, is gebruikersvriendelijk en integreert met de reeds gebruikte apparatuur. Anesthesie en operatie Een duplexscanner werd gebruikt voor preoperatieve evaluatie van de carotiden en soms aangevuld met CT-angiografie (CTA). Alle patiënten werden onder algehele narcose geopereerd en werden met heparine behandeld. Met een longitudinale arteriotomie werd de gehele stenose blootgelegd. Anesthesie was protocollair en is eerder beschreven. 16 De brain symmetry index De BSI is een maat voor de symmetrie tussen de twee hemisferen en wordt als volgt gedefinieerd. In de zogenaamde dubbele banaan montage wordt van elke gebruikte bipolaire afleiding over de rechteren linkerhemisfeer, het spectrum bepaald met een fast fourier transformatie (FFT) in het frequentiegebied van 1-25 Hz. Vervolgens wordt het gemiddelde spectrum van zowel de rechter- (R) als de linker- (L) hemisfeer bepaald. De BSI is nu de absolute waarde van het verschil tussen de gemiddelde spectra van de rechter- en de linkerhemisfeer, gedeeld door de som van de gemiddelde spectra. In formulevorm luidt dit BSI= (R-L) /(R+L) Dit levert altijd een getal op tussen de 0 en de 1. Een BSI van 0 duidt op perfecte symmetrie en een BSI van 1 op maximale asymmetrie. Voor meer details over de berekening wordt verwezen naar de literatuur. 16,17 Resultaten Figuur 2 toont een drietal voorbeelden van mogelijke verschillen in de spectra zoals die tijdens hypoperfusie van één hemisfeer kunnen optreden. Deze resultaten werden verkregen bij de retrospectieve analyse. De spectrale verschillen leiden, onafhankelijk van de frequentieband (-breedte) waarin deze optreden, telkens tot een toename van de BSI. Drie trendcurves van de BSI tijdens een CEA zijn weergegeven in Figuur 3, op pagina 146. Dit voorbeeld is tevens verkregen uit retrospectief materiaal. De operatie van de patiënt uit Figuur 3A, op pagina 146 werd helaas gecompliceerd door een peroperatief herseninfarct. Deze complicatie was mede de aanleiding tot de ontwikkeling van de BSI. Retrospectieve analyse Patiënten waarbij geen shunt geplaatst is, vertoonden een BSI ref van 0,067. Tijdens het afklemmen veranderde de BSI niet (n=33) of nauwelijks ( BSI=0,03; n=1). Bij patiënten met een shunt was de BSI ref 0,061 wat niet verschillend was van de groep zonder shunt. Als bij deze groep de shunt- TIJDSCHRIFT VOOR NEUROLOGIE EN NEUROCHIRURGIE VOL. 106 NR

4 Figuur 3. Trendcurves van de BSI van drie verschillende patiënten uit de retrospectieve analyse. De horizontale streep geeft de klemtijd aan en de sterren het artefact. A. De curve van een patiënt die geen shunt nodig had. De inspectie van het EEG toonde visueel geen veranderingen en ook de BSI van 0,05 veranderde niet bij afklemmen. Ongecompliceerd beloop. B. De curve van deze patiënt steeg sterk van BSI ref (0,05) naar BSI klem (0,12) bij het proefafklemmen (eerste horizontale streep) en er werd besloten tot het plaatsen van een shunt. Tijdens het plaatsen van de shunt steeg de BSI opnieuw kortstondig (tweede horizontale streep). Na het openen van de klem was de shunt goed doorgankelijk en werd de cerebrale hypoperfusie opgeheven en de BSI daalde naar de basislijnwaarde. Bij het verwijderen van de shunt aan het einde van de operatie werd opnieuw kortstondig afgeklemd (derde horizontale streep). Uiteindelijk was de BSI eind onveranderd ten opzichte van de BSI ref. Geen complicaties. C. De curve van een patiënt die een korte episode van systemische hypotensie doormaakte die wellicht samen met een stenose aanleiding gaf tot hypoperfusie. De BSI stijgt. Tijdens de ingreep werd dit pas laat vastgesteld, waarschijnlijk door de relatief langzame verandering bij een vrij laaggevolteerd EEG. Herstel van de bloeddruk leidde tot terugkeer richting de BSI ref. Direct werd overgegaan tot een moeizame en langdurige shuntplaatsing (klemtijd 4,5 min) die opnieuw tot een verhoogde BSI leidde. De BSI keerde, ook na het openen van de shunt, niet meer terug naar de BSI ref : De patiënt had postoperatief een groot ischemisch herseninfarct in het rechter-acm-stroomgebied. De waarneming van deze complicatie heeft mede gestimuleerd tot de ontwikkeling van de BSI. A B C indicatie gebaseerd was op EEG-veranderingen, veranderde de BSI meer dan 0,06 (0,06-0,22). Daarnaast was er bij deze groep een deel van de patiënten waar de shuntindicatie uitsluitend op de TCD werd gesteld. Hierbij veranderde de BSI niet (n=9) of nauwelijks ( BSI=0,01 of 0,02; n=2). De gegevens van de patiënten uit de retrospectieve analyse staan vermeld in Tabel 1. Prospectieve analyse Zoals aangetoond in de retrospectieve analyse is er zonder EEG-veranderingen een DBSI van <0,03 (n=19) en bij de patiënt met EEG-veranderingen tijdens het afklemmen (n=1) een DBSI van 0,14. Deze absolute cut-offwaarde werd opnieuw gevalideerd bij het prospectief gebruik van de BSI. Er waren postoperatief geen complicaties. De gegevens van de patiënten uit de prospectieve analyse staan vermeld in Tabel 2, op pagina 148. Discussie Het is bij de hier beschreven patiëntenpopulatie gangbaar dat de EEG-laborant de monitoring voorbereidt. De klinisch neurofysioloog komt enkele minuten voor het proefafklemmen naar de operatiekamer om het EEG en de TCD (indien beschikbaar) te beoordelen. Bij de laatste patiënt uit de voorbeelden, was de BSI nog niet on line beschikbaar en werden de EEG-veranderingen pas laat gezien, nadat de klinisch neurofysioloog de KNF-laborant en de anesthesist erop attendeerde. Deze patiënt vormde de aanleiding tot het kwantificeren van peroperatieve EEG-veranderingen om daarmee de subjectiviteit en de kans op menselijke fouten te verkleinen. Verschillende EEG-kenmerken zijn reeds voorgesteld maar met geringe impac. Er zijn slechts een paar ziekenhuizen in Nederland die online-qeeg gebruiken. Welke EEG-veranderingen significant zijn, is zonder qeeg vrij subjectief. Shuntcriteria zijn bijvoorbeeld >50% reductie van snelle activiteit en/of toename van trage activiteit en/of ontstaan van asymmetrie. 18 Er zijn meerdere kwantitatieve technieken voorgesteld zoals de compressed spectral array (CSA). Deze techniek kan met de in de Brainlab-standaard aanwezige software, worden weergegeven. Dit is een kwantitatieve analyse waarbij de grafische informatie alsnog visueel geïnterpreteerd moet worden. Een 146 VOL. 106 NR TIJDSCHRIFT VOOR NEUROLOGIE EN NEUROCHIRURGIE

5 Tabel 1. Gegevens van de patiënten uit de retrospectieve analyse (n=57). Geen shunt Shunt Shunt zonder EEG-verandering met EEG-verandering Man (percentage) 23/37 (62) 2/11 (18) 3/9 (33) Leeftijd (spreiding) 71 (46-81) 66 (41-80) 71 (57-78) Stenosepercentage 89 (70-90) 90 (90-90) 83 (70-90) (spreiding) BLS (percentage) 6/37 (16) 3/10 (27) 1/9 (11) Klemtijd in min 39,5 (26-74) 2,6 (1,6-3,7) 2,2 (1,3-4,5) (spreiding) TCD in cm/s 27 (21-53) 36 (16-60) 51 (34-70) (spreiding) TCD (spreiding) 18,4 (0-50) 47 (10-100) 81 (73-100) BSI ref (spreiding) 0,067 (0,03-0,12) 0,061 (0,03-0,14) 0,061 (0,03-0,1) BSI (spreiding) 0,002 (0-0,03) 0,002 (0-0,001) 0,138 (0,06-0,22) BLS=bilaterale stenose bij contralaterale stenose van >70%, TCD=verandering van transcraniaal Doppler-onderzoek (TCD) is weergegeven als percentage van uitgangswaarde, BSI=de verandering van de brain symmetry index (BSI) is weergegeven als absolute waarde. Bewaking met TCD was niet bij alle patiënten mogelijk. hierop gebaseerde kwantitatieve techniek bepaalt de spectral edge (SE)-frequentie. Dit is de frequentie waaronder zich een bepaald percentage van de energie van het signaal bevindt, bijvoorbeeld 90 of 95% (respectievelijk SE90 en SE95). Dit EEGkenmerk is echter niet gevoelig voor een globale afname van de energie (alle EEG-frequenties nemen af in amplitude) zoals ook door Hanowell et al. geobserveerd is en geïllustreerd wordt in Figuur 2A, op pagina De BSI is een eenduidige, gevoelige, en eenvoudig te interpreteren maat voor symmetrie van de hemisferen die ten gevolge van ischemie tijdens carotischirurgie kan optreden. De index correleert goed met de visuele EEG-interpretatie. Als de BSI minder dan 0,03 verandert, worden visueel geen veranderingen in het EEG gezien. Indien dit wel zo is, blijkt BSI>0,06. Alhoewel in theorie de maximale waarde van de BSI 1 is, zal dit nooit optreden (alleen bij de, theoretische, situatie dat één hemisfeer een vlak EEG heeft en de andere hemisfeer niet). Maximale waarden voor de BSI die tot dusverre zijn geobserveerd zijn ~0,25. Door de goede correlatie van de BSI met de beoordeling van de ervaren klinisch neurofysioloog wordt EEG-interpretatie (in dit kader) in potentie ook mogelijk voor een minder ervaren klinisch neuroloog of neurofysioloog, een intensivist, anesthesist of zelfs verpleegkundige. Ook langzame veranderingen in het EEG (die visueel vaak lastig te detecteren zijn) of onverwachte veranderingen kunnen met de online-bsi betrouwbaar worden vastgesteld. Aangezien sommige artefacten doorwerken in de BSI-bepaling, blijft (vooralsnog) beoordeling van het ruwe EEG-signaal noodzakelijk. Dit geldt met name voor BSI-veranderingen. Op dit moment vindt door de auteurs onderzoek plaats om, onder andere, thermocoagulatieartefacten automatisch te verwijderen. Symmetrische veranderingen in het EEG leiden niet tot veranderingen van de BSI. Anesthesiegerelateerde EEG-veranderingen kunnen wel verschillen per TIJDSCHRIFT VOOR NEUROLOGIE EN NEUROCHIRURGIE VOL. 106 NR

6 Tabel 2. Gegevens van de patiënten uit de prospectieve analyse (n=20). Geen shunt Shunt met EEG-verandering Man (percentage) 7/19 (37) 1/1 (100) Leeftijd (spreiding) 68 (42-83) 56 Stenosepercentage (spreiding) 89 (70-90) 83 (70-90) BLS (percentage) 4/19 (21) 0/1 Klemtijd in min (spreiding) 43 (26-74) 1,0 TCD in cm/s (spreiding) 32 (15-50) 60 TCD (spreiding) 22,6 (0-50) 55 BSI ref (spreiding) 0,055 (0,04-0,09) 0,06 BSI (spreiding) 0,006 (0-0,03) 0,14 BLS=bilaterale stenose bij contralaterale stenose van >70%, TCD=verandering van transcraniaal Doppler-onderzoek (TCD) is weergegeven als percentage van uitgangswaarde, BSI=de verandering van de brain symmetry index (BSI) is weergegeven als absolute waarde. Bewaking met TCD was niet bij alle patiënten mogelijk. kwab of regio maar deze verschillen zijn symmetrisch, waardoor de BSI ongevoelig is voor het gebruikte anesthesieregime. 19 Zo hadden de patiënten, ondanks verschillende anesthestica, een vergelijkbare BSI ref. Globale hypoperfusie zoals die bijvoorbeeld bij systemische hypotensie wordt gezien, zou theoretisch echter ook kunnen leiden tot symmetrische verandering van het EEG en niet worden gedetecteerd in de BSI. Dit zou de gevoeligheid van de BSI kunnen beperken. In de beschreven studiepopulatie kwam dit verschijnsel echter niet voor (zie bijvoorbeeld de patiënt uit Figuur 3C, op pagina 146). Zeer waarschijnlijk zal het in de praktijk (vrijwel) altijd zo zijn, dat één hemisfeer hemodynamisch meer at risk is, waardoor eventuele cerebrale functiestoornissen ten gevolge van (systemische) bloeddrukdaling asymmetrisch zullen beginnen, met de bijbehorende veranderingen in de BSI. Tot slot wordt opgemerkt dat het principe van selectieve shuntplaatsing en het perioperatief monitoren van patiënten, overigens niet overtuigend is bewezen. Ischemische CVA s die peroperatief optreden, zijn slechts ten dele verantwoordelijk voor de perioperatieve morbiditeit. Bovendien kan het proefafklemmen, door extra manipulatie van de carotis, leiden tot een toename van embolische CVA s. 18 Kalkman onderschrijft dit en wijst op het ontbreken van een significant verschil in de postoperatieve uitkomst bij grote CEA-studies als de European Carotid Surgery Trial (ECST) en de North American Symptomatic Carotid Endarterectomy Trial (NASCET). Wel moet hierbij worden opgemerkt dat in deze trials grote verschillen in de aard van de monitoring aanwezig waren en, in geval van EEG-neuromonitoring, verschillende technieken werden gebruikt. 20 Om te bewijzen dat een bepaalde vorm van neuromonitoring en selectieve shuntplaatsing het aantal per(i)operatieve CVA s reduceren, is niet eenvoudig en vergt mogelijk duizenden patiënten. 20 Ook voor de online-bsi, gecombineerd met de visuele EEGinterpretatie, is de reductie van perioperatieve complicaties (nog) niet aangetoond. Wel maakt deze techniek het minstens mogelijk om het shuntcriterium objectiever te stellen dan met visuele analyse alleen. In de retrospectieve analyse werden 2 complicaties (3,5%) vastgesteld, beide met een BSI eind 148 VOL. 106 NR TIJDSCHRIFT VOOR NEUROLOGIE EN NEUROCHIRURGIE

7 A ANWIJZINGEN VOOR DE PRAKTIJK 1 De brain symmetry index is een goed gedefinieerde, gevoelige en kwantitatieve maat voor links-rechtssymmetrie in het EEG, die gebaseerd is op spectrale verschillen tussen de hemisferen. 2 De brain symmetry index is relatief eenvoudig te implementeren voor onlinegebruik zoals bij peroperatieve neuromonitoring bij carotisendarteriëctomie. 3 De brain symmetry index is onafhankelijk van het anesthesieregime en vormt een objectief additioneel criterium voor het al dan niet plaatsen van een shunt. 4 Het is onvoldoende overtuigend vastgesteld dat neuromonitoring (met onder andere de brain symmetry index ) en het selectief plaatsen van shunts het aantal perioperatieve CVA s reduceren. 5 De brain symmetry index heeft nog andere potentiële toepassingsgebieden zoals het monitoren van strokepatiënten. van 0,16 of meer. Dit percentage is hoger dan de 0,03% van Pinkerton et al. maar komt goed overeen met geopereerde patiënten in heel Zweden waarbij 65 patiënten (4,3%) overleden of een ernstig CVA als complicatie optrad. 9,21 Conclusie De BSI een goed gedefinieerde, gevoelige, kwantitatieve maat voor hemisferische verschillen in het EEG en correleert goed met de visuele beoordeling van EEG-asymmetrie waardoor EEG-interpretatie meer consistent wordt. De BSI is relatief eenvoudig te implementeren en draagt bij tot een objectievere indicatiestelling voor het plaatsen van een shunt. Dankwoord: De laboranten van de afdeling Klinische Neurofysiologie, J.H. Houweling, M. Roos, M.F.H. te Boekhorst, L. Schrik, S. van de Laaken en R. Edelenbos worden voor hun medewerking bedankt. Referenties 1. Bastounis E, Filis K, Georgopoulos S, Klonaris C, Xeromeritis N, Papalambros E. Current practice - routine use of shunting in carotid endarterectomy. Cost reduction and surgical training. Int Angiol 2001;20: Salvian AJ, Taylor DC, Hsiang YN, Hildebrand HD, Litherland HK, Humer MF, et al. Selective shunting with EEG monitoring is safer than routine shunting for carotid endarterectomy. Cardiovasc Surg 1997;5: Plestis KA, Loubser P, Mizrahi EM, Kantis G, Jiang ZD, Howell JF. Continuous electroencephalographic monitoring and selective shunting reduces neurologic morbidity rates in carotid endarterectomy. J Vasc Surg 1997;25: Belardi P, Lucertini G, Ermirio D. Stump pressure and transcranial doppler for predicting shunting in carotid endarterectomy. Eur J Vasc Endovasc Surg 2003;25: Weigand MA, Michel A, Eckstein HH, Martin E, Bardenheuer HJ. Adenosine: a sensitive indicator of cerebral ischemia during carotid endarterectomy. Anesthesiology 1999;91: Mille T, Tachimiri ME, Klersy C, Ticozzelli G, Bellinzona G, Blangetti I, et al. Near infrared spectroscopy monitoring during carotid endarterectomy: which threshold value is critical? Eur J Vasc Endovasc Surg 2004;27: Kragsterman B, Parsson H, Bergqvist D. Local haemodynamic changes during carotid endarterectomy - the influence on cerebral oxygenation. Eur J Vasc Endovasc Surg 2004;27: Shah DM, Darling RC 3rd, Chang BB, Bock DE, Paty PS, Leather RP. Carotid endarterectomy in awake patiënts: its safety, acceptability, and outcome. J Vasc Surg 1994;19: Pinkerton JA Jr. EEG as a criterion for shunt need in carotid endarterectomy. Ann Vasc Surg 2002;16: Florence G, Guerit JM, Gueguen B. Electroencephalography (EEG) and somatosensory evoked potentials (sep) to prevent cerebral ischaemia in the operating room. Neurophysiol Clin 2004;34: Bond R, Rerkasem K, Rothwell PM. Routine or selective carotid artery shunting for carotid endarterectomy (and different methods of monitoring in selective shunting). Stroke 2003;34: Peters JM, Vriens EM, Stam CJ. Continue EEG monitoring op de intensive care. Tijdschr Neurol Neurochir 2003;104: Minicucci F, Cursi M, Fornara C, Rizzo C, Chiesa R, TIJDSCHRIFT VOOR NEUROLOGIE EN NEUROCHIRURGIE VOL. 106 NR

8 Tirelli A, et al. Computer-assisted EEG monitoring during carotid endarterectomy. J Clin Neurophysiol 2000;17: Young WL, Moberg RS, Ornstein E, Matteo RS, Pedley TA, Correll JW, et al. Electroencephalographic monitoring for ischemia during carotid endarterectomy: visual versus computer analysis. J Clin Monit 1988;4: Hanowell LH, Soriano S, Bennett HL. EEG power changes are more sensitive than spectral edge frequency variation for detection of cerebral ischemia during carotid artery surgery: a prospective assessment of processed EEG monitoring. J Cardiothorac Vasc Anesth 1992;6: Van Putten MJ, Peters JM, Mulder SM, De Haas JA, Bruijninckx CM, Tavy DL. A brain symmetry index (BSI) for online EEG monitoring in carotid endarterectomy. Clin Neurophysiol 2004;115: Van Putten MJ, Tavy DL. Continuous quantitative EEG monitoring in hemispheric stroke patiënts using the Brain Symmetry Index. Stroke 2004;35: Roseborough GS. Pro: Routine shunting is the optimal management of the patiënt undergoing carotid endarterectomy. J Cardiothorac Vasc Anesth 2004;18: Rundshagen I, Schroder T, Prichep LS, John ER, Kox WJ. Changes in cortical electrical activity during induction of anaesthesia with thiopental/fentanyl and tracheal intubation: a quantitative electroencephalographic analysis. Br J Anaesth 2004;92: Kalkman CJ. Con: Routine shunting is not the optimal management of the patiënt undergoing carotid endarterectomy, but neither is neuromonitoring. J Cardiothorac Vasc Anesth 2004;18: Kragsterman B, Logason K, Ahari A, Troeng T, Parsson H, Bergqvist D. Risk factors for complications after carotid endarterectomy - a population-based study. Eur J Vasc Endovasc Surg 2004;28: Ontvangen 8 november 2004, geaccepteerd 30 maart Correspondentieadres auteurs: Drs. J.M. Peters, AGIO Neurologie Mw. drs. M. Padberg, AGIO Neurologie Drs. P.J. Nederveen, AGIO Neurologie Drs. D.L.J. Tavy, neuroloog/klinisch neurofysioloog HagaZiekenhuis, lokatie Leyenburg Afdeling Neurologie en Klinische Neurofysiologie Postbus LN Den Haag Tel: Fax: j.peters@hagaziekenhuis.nl Dr. ir. M.J.A.M. van Putten, neuroloog/klinisch neurofysioloog Medisch Spectrum Twente Afdeling Neurologie en Klinische Neurofysiologie Postbus KA Enschede Correspondentie graag richten aan de eerste auteur. Belangenconflict: geen gemeld. Financiële vergoeding: geen gemeld. 150 VOL. 106 NR TIJDSCHRIFT VOOR NEUROLOGIE EN NEUROCHIRURGIE

CEA Carotis endarteriectomie. ASZ Vaat Event Rudolf Tutein Nolthenius vaatchirurg

CEA Carotis endarteriectomie. ASZ Vaat Event Rudolf Tutein Nolthenius vaatchirurg CEA Carotis endarteriectomie ASZ Vaat Event Rudolf Tutein Nolthenius vaatchirurg Anatomie: vaten Anatomie: vaten Anatomie: vaten Anatomie: cirkel van Willis Anatomie: zenuwen Symptomen Voordracht Kerkhoff

Nadere informatie

De Carotis (halsvaat OK) WJ Schuiling Anja van Schelven

De Carotis (halsvaat OK) WJ Schuiling Anja van Schelven De Carotis (halsvaat OK) WJ Schuiling Anja van Schelven Oorzaken van het herseninfarct 1. artherosclerose grote vaten 2. aantasting kleine bloedvaten (lacunes) 3. cardiaal embool 4. niet-atherosclerotische

Nadere informatie

Peri-operatieve neurologische monitoring bij carotischirurgie. Sigi Nauwelaers

Peri-operatieve neurologische monitoring bij carotischirurgie. Sigi Nauwelaers Peri-operatieve neurologische monitoring bij carotischirurgie Sigi Nauwelaers Inleiding CVA is de 3 de grootste doodsoorzaak wereldwijd

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Door de ontwikkelingen in de zorg voor te vroeg geboren kinderen zijn de overlevingskansen van deze kinderen de afgelopen decennia fors toegenomen. Desondanks

Nadere informatie

Carotischirurgie, een halszaak. BRV jaarcongres Reehorst, Ede 12-03-2016

Carotischirurgie, een halszaak. BRV jaarcongres Reehorst, Ede 12-03-2016 Carotischirurgie, een halszaak BRV jaarcongres Reehorst, Ede 12-03-2016 Anatomie Carotis pathologie Stenoserend vaatlijden Dilaterend vaatlijden Dissectie Carotis pathologie Dilaterend Zeldzaam Atherosclerose,

Nadere informatie

hoofdstuk 3 Hoofdstuk 5

hoofdstuk 3 Hoofdstuk 5 Samenvatting Patiënten met een vernauwing of afsluiting van de voorste halsslagader lopen een verhoogd risico op het krijgen van een herseninfarct, ook wel cerebrale ischemische beroerte genoemd. Hierdoor

Nadere informatie

INHOUD Dit protocol is gebaseerd op de NVN richtlijn 2011 Prognose van post-anoxisch coma. 1 september 2012

INHOUD Dit protocol is gebaseerd op de NVN richtlijn 2011 Prognose van post-anoxisch coma. 1 september 2012 INHOUD Dit protocol is gebaseerd op de NVN richtlijn 2011 Prognose van post-anoxisch coma. 1 september 2012 Inleiding: Een post-anoxisch coma wordt veroorzaakt door globale anoxie of ischemie van de hersenen,

Nadere informatie

Symptomatische stenose van de arteria carotis: endarteriëctomie veiliger dan stenten

Symptomatische stenose van de arteria carotis: endarteriëctomie veiliger dan stenten 1 Symptomatische stenose van de arteria carotis: endarteriëctomie veiliger dan stenten Symptomatic carotid artery stenosis: endarterectomy safer then stenting K. de Gans, H.B. van der Worp, L.J. Kappelle,

Nadere informatie

Dissectie van de A. carotis door een stomp trauma. Fanny Vuik Keuze Coassistent IC

Dissectie van de A. carotis door een stomp trauma. Fanny Vuik Keuze Coassistent IC Dissectie van de A. carotis door een stomp trauma Fanny Vuik Keuze Coassistent IC 17-09-2014 Inhoud. Casus Epidemiologie Indeling Pathofysiologie Kliniek Diagnostiek Therapie Conclusie Casus Man, 32 jaar.

Nadere informatie

Obesitas bij ortopedische ingrepen: challenge of contra-indicatie? Co-assistent: Philippe Leire Promotor: Dr. A. Kumar

Obesitas bij ortopedische ingrepen: challenge of contra-indicatie? Co-assistent: Philippe Leire Promotor: Dr. A. Kumar Obesitas bij ortopedische ingrepen: challenge of contra-indicatie? Co-assistent: Philippe Leire Promotor: Dr. A. Kumar Kaart toenemende demografie obesitas The influence of obesity on total joint arthroplasty.

Nadere informatie

Stroke Risk Analysis

Stroke Risk Analysis Stroke Risk Analysis Alere Health Services introduceert een doorbraak in de non-invasieve diagnostiek van (paroxysmaal) atrium fibrilleren, de Stroke Risk Analysis. Omvang van het probleem Per jaar krijgen

Nadere informatie

Research. Diny Heiden Neural Practitioner i.o. Erasmus MC

Research. Diny Heiden Neural Practitioner i.o. Erasmus MC Vrijuit reizen 1 1 Research Diny Heiden Neural Practitioner i.o. Erasmus MC 2 Inhoud presentatie Inleiding Probleem en doel stelling Onderzoeksmethode en resultaten Conclusie en aanbevelingen Rol en taak

Nadere informatie

Anesthesiologisch beleid bij heupfracturen. Vrijdagochtendkrans 26/09/2014 Sarah Cornelis DrP Van Loon

Anesthesiologisch beleid bij heupfracturen. Vrijdagochtendkrans 26/09/2014 Sarah Cornelis DrP Van Loon Anesthesiologisch beleid bij heupfracturen Vrijdagochtendkrans 26/09/2014 Sarah Cornelis DrP Van Loon Anesthesie en heupfracturen Inleiding Pre-operatieveaandachtspunten Pre-operatiefmanagement Intra-operatief

Nadere informatie

Journalclub jan 2013. Prognose bepalen na reanimatie in het hypothermie tijdperk

Journalclub jan 2013. Prognose bepalen na reanimatie in het hypothermie tijdperk Journalclub jan 2013 Prognose bepalen na reanimatie in het hypothermie tijdperk AAN guidelines: Wijdicks Wijdicks, Neurol 2006 2 Hypothermie Meer en langer sedatie Stapeling van sedatie door verandering

Nadere informatie

Schoonmaken van de halsslagader

Schoonmaken van de halsslagader Patiënteninformatie Schoonmaken van de halsslagader (Carotisdesobstructie) Schoonmaken van de halsslagader (Carotisdesobstructie) 1 Schoonmaken van de halsslagader (Carotisdesobstructie) Polikliniek Vaatchirurgie,

Nadere informatie

NEAR-INFRARED SPECTROSCOPY IN PEDIATRIC CARDIAC SURGERY A MATCHED CASE-CONTROL STUDY

NEAR-INFRARED SPECTROSCOPY IN PEDIATRIC CARDIAC SURGERY A MATCHED CASE-CONTROL STUDY NEAR-INFRARED SPECTROSCOPY IN PEDIATRIC CARDIAC SURGERY A MATCHED CASE-CONTROL STUDY NIRS-experiences in University Hospitals Leuven M. Machiels, L. Al Tmimi, MD Congenitale cardiochirurgie Grote vooruitgang

Nadere informatie

Ilse van Langeveld ANIOS IC. ELD-plaatsing bij thoracale aorta chirurgie

Ilse van Langeveld ANIOS IC. ELD-plaatsing bij thoracale aorta chirurgie Ilse van Langeveld ANIOS IC ELD-plaatsing bij thoracale aorta chirurgie Casus: Patient 69 jr RvO/ TAAA III ivm vals aneurysma. Stenten nierarteriën en inhechten intercostaal arterie. Pre-op ELD gekregen.

Nadere informatie

Differentiële diagnose. Focale uitvalsverschijnselen. Symptomen. Acute focale uitvalsverschijnselen van nog korte duur Differentiële diagnose

Differentiële diagnose. Focale uitvalsverschijnselen. Symptomen. Acute focale uitvalsverschijnselen van nog korte duur Differentiële diagnose 05-Chirurgie 3 01-06-2005 09:56 Pagina 29 29 3 Wegraking D.A. Legemate en A. Hijdra U wordt als waarnemend huisarts gebeld door de vrouw van een 75-jarige man. Ze zegt dat haar man ongeveer vier uur geleden

Nadere informatie

Samenvatting en discussie (voor niet-medici)

Samenvatting en discussie (voor niet-medici) Samenvatting en discussie (voor niet-medici) Een carotis endarteriëctomie (=CEA) is een operatie aan de voorste halsslagader, waarbij een ernstige carotisstenose (=vernauwing in deze halsslagader) wordt

Nadere informatie

Bijwerkingen van psychotrope geneesmiddelen. Nikkie Aarts

Bijwerkingen van psychotrope geneesmiddelen. Nikkie Aarts Bijwerkingen van psychotrope geneesmiddelen Nikkie Aarts Afdeling Epidemiologie & Inwendige Geneeskunde 3 de Lustrum Farmacovigilantie Platform Nederland Dinsdag 19 mei 2015 Promotietraject In de dagelijkse

Nadere informatie

On-line bewaking biofilm aangroei met de Coax sensor

On-line bewaking biofilm aangroei met de Coax sensor On-line bewaking biofilm aangroei met de Coax sensor Doelstelling opstelling WAC Het (door)ontwikkelen en testen van de coax sensor ten behoeve van: 1) Het op een snelle wijze detecteren van aangroei,

Nadere informatie

ONDERDRUKKEN VAN LEK NAAR ZIJLOBBEN BIJ HET BEREKENEN VAN AUTO- EN KRUISSPECTRA M.B.V. PAST FOURIER TRANSFORMS

ONDERDRUKKEN VAN LEK NAAR ZIJLOBBEN BIJ HET BEREKENEN VAN AUTO- EN KRUISSPECTRA M.B.V. PAST FOURIER TRANSFORMS ONDERDRUKKEN VAN LEK NAAR ZIJLOBBEN BIJ HET BEREKENEN VAN AUTO- EN KRUISSPECTRA M.B.V. PAST FOURIER TRANSFORMS G. Klopman Waterloopkundig Laboratorium 24 februari 1989 1. Inleiding Bij het bepalen van

Nadere informatie

Nederlanse Samenvatting. Nederlandse Samenvatting

Nederlanse Samenvatting. Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting 197 198 Samenvatting In het proefschrift worden diverse klinische aspecten van primaire PCI (Primaire Coronaire Interventie) voor de behandeling van een hartinfarct onderzocht.

Nadere informatie

Opvang van beroerte op de spoedgevallen Status praesens 2016

Opvang van beroerte op de spoedgevallen Status praesens 2016 Opvang van beroerte op de spoedgevallen Status praesens 2016 Voortgezette opleiding Urgentiegeneeskunde Ann De Smedt Neurologie, UZ Brussel Overzicht 1. Inleiding 2. Time = brain 3. Competence = brain

Nadere informatie

Content. AF & Nierfalen: Epidemiologie. AF & Nierfalen: Epidemiologie. Disclosures: Epidemiologie: AF en Nierfalen. AF en Nierfalen: kip of ei?

Content. AF & Nierfalen: Epidemiologie. AF & Nierfalen: Epidemiologie. Disclosures: Epidemiologie: AF en Nierfalen. AF en Nierfalen: kip of ei? Disclosures: Zeg eens A. Over Atrium fibrilleren en Antistolling in ESRD Geen Marjolijn van Buren Internist-Nefroloog Content Epidemiologie: en Nierfalen & Nierfalen: Epidemiologie whites ARIC study Atheroslerosis

Nadere informatie

Van CVA of TIA tot carotischirurgie

Van CVA of TIA tot carotischirurgie Van CVA of TIA tot carotischirurgie Zorgtraject voor patiënten met symptomatisch carotislijden kan korter Joé L.P. Kolkert, Rolf H.H. Groenwold, Juliette T.M. Blauw, Robbert Meerwaldt, Clark J. Zeebregts

Nadere informatie

Agrarische grondprijzen in soorten en maten

Agrarische grondprijzen in soorten en maten Agrarische grondprijzen in soorten en maten Oktober 2015 Wietse Dol, Paul Peter Kuiper 1 en Martien Voskuilen De gemiddelde grondprijs geeft een goed beeld van de grondprijsontwikkeling, mits rekening

Nadere informatie

Wondinfecties na colorectale ingrepen: rationale, praktische problemen en geleerde lessen van de PreCaution trial

Wondinfecties na colorectale ingrepen: rationale, praktische problemen en geleerde lessen van de PreCaution trial Wondinfecties na colorectale ingrepen: rationale, praktische problemen en geleerde lessen van de PreCaution trial T. Mulder, M.F.Q.Kluytmans-van den Bergh, M.J.M. Bonten, J.A.J.W. Kluytmans Peri-operatieve

Nadere informatie

De interventiebundels POWI en Lijnsepsis: toe aan verandering?

De interventiebundels POWI en Lijnsepsis: toe aan verandering? De interventiebundels POWI en Lijnsepsis: toe aan verandering? Jan Wille, coördinator infectiepreventie Titia Hopmans, senior adviseur PREZIES RIVM, Centrum voor Infectieziektebestrijding 1 Patiëntveiligheid

Nadere informatie

Delier na cardiochirurgie Kiki Stolzenbach AIOS Anesthesiologie

Delier na cardiochirurgie Kiki Stolzenbach AIOS Anesthesiologie Delier na cardiochirurgie 03-08-2017 Kiki Stolzenbach AIOS Anesthesiologie Epidemiologie Incidentie 5-55% Meestal eerste uiting tussen dag 1-3 postoperatief O Neal et al Can J Anesth 2017, Cereghetti et

Nadere informatie

More than lung cancer: automated analysis of low-dose screening CT scans

More than lung cancer: automated analysis of low-dose screening CT scans Onno Mets More than lung cancer: automated analysis of low-dose screening CT scans Er zijn sterke aanwijzingen dat de sterfte als gevolg van longkanker zal afnemen wanneer zware rokers gescreend worden

Nadere informatie

Valorisatie. Valorisatie

Valorisatie. Valorisatie Valorisatie Valorisatie Hartchirurgie in zijn huidige vorm is een complexe materie en een belangrijke en arbeidsintensieve tak van medische beroepsuitoefening. Sinds 1896 heeft het een enorme vooruitgang

Nadere informatie

Samenvatting. Chapter 10

Samenvatting. Chapter 10 Chapter 10 SAMENVATTING Het functioneren van patiënten met een ischemische cardiomyopathie (pompfunctiestoornis van het hart door chronisch zuurstofgebrek) kan verbeteren door revascularisatie van disfunctionele,

Nadere informatie

MDO september 2014 CAT: bewijs voor nimodipine bij SAB

MDO september 2014 CAT: bewijs voor nimodipine bij SAB MDO september 2014 CAT: bewijs voor nimodipine bij SAB B. J. Snel AIOS anesthesiologie Rowland MJ, Hadjipavlou G. Delayed cerebral ischemia after subarachnoid haemorrage: looking beyond vasospasm. Br J

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING Nederlandse Samenvatting 195 NEDERLANDSE SAMENVATTING DEEL I Evaluatie van de huidige literatuur De stijgende incidentie van slokdarmkanker zal naar verwachting continueren in

Nadere informatie

Ribfixatie bij fladderthorax Vaker doen? Vera Linssen, AIOS anesthesiologie 5 november 2015

Ribfixatie bij fladderthorax Vaker doen? Vera Linssen, AIOS anesthesiologie 5 november 2015 Ribfixatie bij fladderthorax Vaker doen? Vera Linssen, AIOS anesthesiologie 5 november 2015 Casus M: motorrijder versus ander voertuig, van motor gevlogen, helm losgeraakt I: verdenking hematothorax, hoofdwond

Nadere informatie

Perifere zenuw blokkade bij een patiënt at risk voor compartiment syndroom? Lucie van Genugten 3 e jaars AIOS Anesthesiologie 7 November 2014

Perifere zenuw blokkade bij een patiënt at risk voor compartiment syndroom? Lucie van Genugten 3 e jaars AIOS Anesthesiologie 7 November 2014 Perifere zenuw blokkade bij een patiënt at risk voor compartiment syndroom? Lucie van Genugten 3 e jaars AIOS Anesthesiologie 7 November 2014 Vraag Maskeert een perifere zenuwblokkade het optreden van

Nadere informatie

Doelstelling: nagaan in hoeverre er verschillen optreden in de hersenactiviteit door het gebruik van de ChromaGen filters van de Xlens.

Doelstelling: nagaan in hoeverre er verschillen optreden in de hersenactiviteit door het gebruik van de ChromaGen filters van de Xlens. Antwerpen, juni 2011 Kwantitatieve EEG analyses lezen met/zonder Xlens. Doelstelling: nagaan in hoeverre er verschillen optreden in de hersenactiviteit door het gebruik van de ChromaGen filters van de

Nadere informatie

hoofdstuk :55 Pagina 125 Samenvatting

hoofdstuk :55 Pagina 125 Samenvatting hoofdstuk 09 27-02-2002 15:55 Pagina 125 Samenvatting hoofdstuk 09 27-02-2002 15:55 Pagina 126 126 Tijdens het preoperatief onderzoek van patiënten die zullen worden geopereerd, schat de anesthesioloog

Nadere informatie

Belangrijke Veiligheidsinformatie over prasugrel

Belangrijke Veiligheidsinformatie over prasugrel Belangrijke Veiligheidsinformatie over prasugrel Prasugrel behoort tot de farmacotherapeutische groep van de bloedplaatjesaggregatieremmers (heparine niet meegerekend), een groep waaronder ook clopidogrel

Nadere informatie

University of Groningen. Optimizing care for patients with symptomatic carotid disease Kolkert, Joe

University of Groningen. Optimizing care for patients with symptomatic carotid disease Kolkert, Joe University of Groningen Optimizing care for patients with symptomatic carotid disease Kolkert, Joe IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite

Nadere informatie

CARDIOVASCULAIR RISICO MANAGEMENT BIJ DEMENTIE

CARDIOVASCULAIR RISICO MANAGEMENT BIJ DEMENTIE CARDIOVASCULAIR RISICO MANAGEMENT BIJ DEMENTIE PROF DR MAJON MULLER INTERNIST OUDERENGENEESKUNDE DISCLOSURE POTENTIAL CONFLICTS OF INTEREST GEEN POTENTIËLE BELANGENVERSTRENGELING 1 Myocard Infarct Hart

Nadere informatie

Factsheet Indicatoren Carotisstenose (DACI) Versie: Registratie gestart: 1 juli 2013

Factsheet Indicatoren Carotisstenose (DACI) Versie: Registratie gestart: 1 juli 2013 Factsheet en Carotisstenose (DACI) Versie: 2017.1 Registratie gestart: 1 juli 2013 Datum Versie Mutatie Eigenaar 20-10-2017 2017.1 Vrijwillig/ verplicht toegevoegd DICA Versie 2017.1 pagina 1 van 11 Inclusie

Nadere informatie

Opvang van beroerte op de spoedgevallen

Opvang van beroerte op de spoedgevallen Opvang van beroerte op de spoedgevallen Status praesens 2013 Voortgezette opleiding Urgentiegeneeskunde Raf Brouns Overzicht Deel I: Theorie 1. Inleiding 2. Time = brain 3. Competence = brain 4. Klinisch

Nadere informatie

Effectiviteit van endarteriëctomie voor symptomatische stenose van de A. carotis; meer factoren belangrijk dan alleen de ernst van de stenose

Effectiviteit van endarteriëctomie voor symptomatische stenose van de A. carotis; meer factoren belangrijk dan alleen de ernst van de stenose voor de praktijk Effectiviteit van endarteriëctomie voor symptomatische stenose van de A. carotis; meer factoren belangrijk dan alleen de ernst van de stenose C.J.M.Klijn, W.A.J.Hoefnagels, P.J.A.M.Brouwers,

Nadere informatie

Nieuwe inzichten in het perioperatief vochtbeleid

Nieuwe inzichten in het perioperatief vochtbeleid Nieuwe inzichten in het perioperatief vochtbeleid Vrancken Dirk Co-assistent anesthesie Promotor dr. Dewinter 1. Endotheliale glycocalyx o o De theorie van Starling De dubbele barrière 2. De Derde Ruimte

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING Chapter 9 NEDERLANDSE SAMENVATTING Boezemfibrilleren is een zeer frequent voorkomende hartritmestoornis en daardoor een belangrijk klinisch probleem. Onder de westerse bevolking is de kans op boezemfibrilleren

Nadere informatie

Factsheet Indicatoren Beroerte (CVAB)

Factsheet Indicatoren Beroerte (CVAB) Factsheet en Beroerte (CVAB) A. Beschrijving CVAB 2014 [2.6.; 15-01- 2015] Registratie gestart: 2014 Nr Type Uitvraag Bron. indicator over (jaar) 1. Percentage TIA- en CVA patiënten ingevuld in de CVAB

Nadere informatie

Chapter 10. Samenvatting en Conclusie

Chapter 10. Samenvatting en Conclusie Chapter 10 Samenvatting en Conclusie 91 SAMENVATTING EN CONCLUSIE De thesis behandelt de resultaten van chirurgie op de thoracale sympaticusketen en bestaat inhoudelijk uit twee delen en een scharnierartikel

Nadere informatie

Vernauwde halsslagader (Carotis-stenose)

Vernauwde halsslagader (Carotis-stenose) Vernauwde halsslagader (Carotis-stenose) De halsslagader De belangrijkste slagaders in het hoofd zijn de linker- en rechterhalsslagader. Ze ontspringen vlak boven het hart uit de grote lichaamsslagader

Nadere informatie

in modern anesthesia.

in modern anesthesia. The role of BIS monitoring in modern anesthesia. Stefanie Goris, Dago Berckman ns, Prof. S. Rex Inhoud 1. BIS monitoring en awarene ess - Awareness with recall - Bi-spectral Index - Preventie van awareness:

Nadere informatie

Nimodipine. Luuk van den Bersselaar, ANIOS IC April 2019

Nimodipine. Luuk van den Bersselaar, ANIOS IC April 2019 Nimodipine Luuk van den Bersselaar, ANIOS IC April 2019 Inleiding, profylaxe van vasospasmen SAB à nimodipine CABG met art revascularisatie à diltiazem Amlodipine, nifedipine, nicardipine? Nimodipine Calciumantagonist

Nadere informatie

Behandeling van een trigger finger. Loes van Boxmeer & Emma Wassenaar

Behandeling van een trigger finger. Loes van Boxmeer & Emma Wassenaar Behandeling van een trigger finger Loes van Boxmeer & Emma Wassenaar Overzicht Inleiding PICO Zoekstrategie & Flowchart Artikelen Chirurgie Anatomie Open vs percutaan Conclusie Inleiding Klinische symptomen

Nadere informatie

Het begrijpen van heterogeniteit binnen de ziekte van Alzheimer: een neurofysiologisch

Het begrijpen van heterogeniteit binnen de ziekte van Alzheimer: een neurofysiologisch Het begrijpen van heterogeniteit binnen de ziekte van Alzheimer: een neurofysiologisch perspectief Inleiding De ziekte van Alzheimer wordt gezien als een typische ziekte van de oudere leeftijd, echter

Nadere informatie

Tijdverlies van beroerte tot carotisendarteriëctomie

Tijdverlies van beroerte tot carotisendarteriëctomie Onderzoek Tijdverlies van beroerte tot carotisendarteriëctomie Dennis E.J.G.J. Dolmans, Gert Jan de Borst, Alexander te Slaa, Michel J.M. Remmers, Henk B.C. Verbiest, Martin Hol, Frans L. Moll en Lijckle

Nadere informatie

Samenvatting en conclusies

Samenvatting en conclusies Samenvatting en conclusies 080237 Henneman boek.indb 171 03-11-2008 10:57:48 172 Samenvatting en conclusies In de algemene introductie van dit proefschrift worden de verschillende niet-invasieve technieken

Nadere informatie

Belangrijke Veiligheidsinformatie over EFIENT (prasugrel)

Belangrijke Veiligheidsinformatie over EFIENT (prasugrel) Belangrijke Veiligheidsinformatie over EFIENT (prasugrel) EFIENT (prasugrel) behoort tot de farmacotherapeutische groep van de bloedplaatjesaggregatieremmers (heparine niet meegerekend), een groep waaronder

Nadere informatie

Samenvatting en Discussie

Samenvatting en Discussie 101 102 Pregnancy-related thrombosis and fetal loss in women with thrombophilia Samenvatting Zwangerschap en puerperium zijn onafhankelijke risicofactoren voor veneuze trombose. Veneuze trombose is een

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/47466 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Govaert, J.A. Title: Value-based healthcare in colorectal cancer surgery : improving

Nadere informatie

Herseninfarct Snelle behandeling in de eerste uren

Herseninfarct Snelle behandeling in de eerste uren Herseninfarct Snelle behandeling in de eerste uren Een snelle behandeling in de eerste uren kan voorkomen dat een herseninfarct ernstige gevolgen heeft. In deze folder leest u meer over deze behandeling.

Nadere informatie

SAMENVATTING. Schiemanck_totaal_v4.indd 133 06-03-2007 10:13:56

SAMENVATTING. Schiemanck_totaal_v4.indd 133 06-03-2007 10:13:56 SAMENVATTING Schiemanck_totaal_v4.indd 133 06-03-2007 10:13:56 Schiemanck_totaal_v4.indd 134 06-03-2007 10:13:56 Samenvatting in het Nederlands Beroerte (Cerebro Vasculair Accident; CVA) is een veel voorkomende

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/39153 holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/39153 holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/39153 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Hommes, M. Title: The injured liver : management and hepatic injuries in the traumapatient

Nadere informatie

Klinische Neurofysiologie bij acute aandoeningen van het centrale zenuwstelsel

Klinische Neurofysiologie bij acute aandoeningen van het centrale zenuwstelsel N E U R O L O G I E Klinische Neurofysiologie bij acute aandoeningen van het centrale zenuwstelsel T R E F W O O R D E N K LINISCHE NEUROFYSIOLOGIE; MONITORING; DIAGNOSTIEK; INTENSIVE CARE NEUROLOGIE.

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20616 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Lichtenbelt, Bart Jan Title: PK-PD modelling of the interaction of propofol and

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Cardiovasculaire Beoordeling na Hypertensieve Afwijkingen van de Zwangerschap Hypertensieve zwangerschapscomplicaties rondom de uitgerekende datum zijn veelvoorkomende complicaties.

Nadere informatie

Samenvatting. geweest als de gemaakte keuzes, namelijk opereren. Het model had daarom voor deze patiënten weinig toegevoegde waarde.

Samenvatting. geweest als de gemaakte keuzes, namelijk opereren. Het model had daarom voor deze patiënten weinig toegevoegde waarde. Klinische predictiemodellen combineren patiëntgegevens om de kans te voorspellen dat een ziekte aanwezig is (diagnose) of dat een bepaalde ziekte status zich zal voordoen (prognose). De voorspelde kans

Nadere informatie

Aanpak van CVA. Robin Lemmens

Aanpak van CVA. Robin Lemmens Aanpak van CVA Robin Lemmens 25-4-2018 Casus 81 jarige man Risicofactoren: Hypertensie, diabetes Plotse hemiplegie rechts en spraakstoornis om 19u Volgende stap? 1. Huisarts laten komen 2. 112 bellen 3.

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING In het eerste gedeelte van dit proefschrift worden verschillende coagulatie instrumenten tijdens laparoscopische ingrepen geëvalueerd ter voorkoming van bloedingen en gerelateerde

Nadere informatie

MAKE FAILURE TO RESCUE A THING OF THE PAST MIRRE DE NOO, WOUTER VAN DIJK

MAKE FAILURE TO RESCUE A THING OF THE PAST MIRRE DE NOO, WOUTER VAN DIJK MAKE FAILURE TO RESCUE A THING OF THE PAST MIRRE DE NOO, WOUTER VAN DIJK Sprekers Mirre de Noo chirurg Deventer Ziekenhuis, lid wetenschappelijke commissie DSCA Wouter van Dijk Medeoprichter en adviseur

Nadere informatie

Huizinga MM, Elasy TA, Wallston KA, Cavanaugh K, Davis D, Gregory RP, Fuchs L, Malone R, Cherrington A, DeWalt D, Buse J, Pignone M, Rothman RL (2008)

Huizinga MM, Elasy TA, Wallston KA, Cavanaugh K, Davis D, Gregory RP, Fuchs L, Malone R, Cherrington A, DeWalt D, Buse J, Pignone M, Rothman RL (2008) The Diabetes Numeracy Test (DNT) Huizinga MM, Elasy TA, Wallston KA, Cavanaugh K, Davis D, Gregory RP, Fuchs L, Malone R, Cherrington A, DeWalt D, Buse J, Pignone M, Rothman RL (2008) Development and validation

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting List of publications Curriculum Vitae Dankwoord. Chapter 7

Nederlandse samenvatting List of publications Curriculum Vitae Dankwoord. Chapter 7 Nederlandse samenvatting List of publications Curriculum Vitae Dankwoord Cognitieve dysfunctie bij glioompatiënten Onderliggende mechanismen en consequenties Jaarlijks wordt bij 800 mensen in Nederland

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting Dikkedarmkanker is een groot gezondheidsprobleem in Nederland. Het is de derde meest voorkomende vorm van kanker bij mannen en de tweede meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen. In 2008

Nadere informatie

Chapter 9. Samenvatting

Chapter 9. Samenvatting Chapter 9 Samenvatting 130 Samenvatting 131 Samenvatting Complicaties van de onderste extremiteit, in het bijzonder voetulcera (voetwonden), veroorzaken een zeer grote ziektelast en een grote mate van

Nadere informatie

5-jaars Follow-up van de FAME studie

5-jaars Follow-up van de FAME studie 5-jaars Follow-up van de FAME studie WCN Congres 2015, Amsterdam 20-11-2015 Drs. L.X. van Nunen namens de FAME studiegroep Potential conflicts of interest Ik, Lokien X. van Nunen, heb GEEN conflicts of

Nadere informatie

Time is brain J.M.P. Rovers, Clinic Allemaal Transmuraal,

Time is brain J.M.P. Rovers, Clinic Allemaal Transmuraal, Time is brain Getallen, waar doen we het voor Prevalentie en incidentie beroerte Sterfte NL / Lokaal Prevalentie en incidentie, NL 2015 437.100 mensen met een beroerte 53.800 nieuwe TIA patiënten 41.300

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Sinds enkele decennia is de acute zorg voor brandwondenpatiënten verbeterd, hetgeen heeft geresulteerd in een reductie van de mortaliteit na verbranding, met name van patiënten

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING 188 Type 1 Diabetes and the Brain Het is bekend dat diabetes mellitus type 1 als gevolg van hyperglykemie (hoge bloedsuikers) kan leiden tot microangiopathie (schade aan de kleine

Nadere informatie

Echogeleide chirurgie voor mammacarcinoom

Echogeleide chirurgie voor mammacarcinoom Echogeleide chirurgie voor mammacarcinoom Een prospectief gerandomiseerd onderzoek N.M.A. Krekel M.H. Haloua M.P. van den Tol S. Meijer Chirurgische oncologie VU Universitair Medisch Centrum Incidentie

Nadere informatie

Nieuwste ontwikkelingen in de behandeling van het acute herseninfarct

Nieuwste ontwikkelingen in de behandeling van het acute herseninfarct Nieuwste ontwikkelingen in de behandeling van het acute herseninfarct Annemarie Wijnhoud neuroloog IJsselland Ziekenhuis Monique Putter-Lander & Thomas Rekveldt huisartsen Rotterdam Belangen 17-4-2015

Nadere informatie

Staken antihypertensiva bij ouderen. Groot Haags Geriatrie Referaat oktober 2016 Marielle Hofman, aios geriatrie

Staken antihypertensiva bij ouderen. Groot Haags Geriatrie Referaat oktober 2016 Marielle Hofman, aios geriatrie Staken antihypertensiva bij ouderen Groot Haags Geriatrie Referaat oktober 2016 Marielle Hofman, aios geriatrie 2 Vragen Zou u antihypertensiva staken bij een geriatrische patiënt met hypertensie en een

Nadere informatie

Addendum. Nederlandse Samenvatting

Addendum. Nederlandse Samenvatting Addendum A Nederlandse Samenvatting 164 Addendum Cardiovasculaire ziekten na hypertensieve aandoeningen in de zwangerschap Hypertensieve aandoeningen zijn een veelvoorkomende complicatie tijdens de zwangerschap.

Nadere informatie

Het stellen van functionele doelen bij patiënten na een totale knie artroplastiek wat zijn de consequenties?

Het stellen van functionele doelen bij patiënten na een totale knie artroplastiek wat zijn de consequenties? Het stellen van functionele doelen bij patiënten na een totale knie artroplastiek wat zijn de consequenties? G. van der Sluis, J. Elings, S. Bausch-Goldbohm, R. Bimmel, F. Galindo-Garre, N. van Meeteren

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Appendices NEDERLANDSE SAMENVATTING Inleiding Het polycysteus ovarium syndroom (PCOS), letterlijk het vele cysten in de eierstok - syndroom komt relatief vaak voor. Van alle vrouwen blijkt 5 tot 16% PCOS

Nadere informatie

Hardell: mobiel bellen en hersentumoren aan de belzijde

Hardell: mobiel bellen en hersentumoren aan de belzijde Hardell: mobiel bellen en hersentumoren aan de belzijde Kennisbericht over een publicatie in een wetenschappelijk tijdschrift: Hardell L, Carlberg M, Söderqvist F, Hansson Mild K, Meta-analysis of long-term

Nadere informatie

6ATRIUMFIBRILLEREN. Hiërarchie gecombineerd voor Atriumfibrilleren

6ATRIUMFIBRILLEREN. Hiërarchie gecombineerd voor Atriumfibrilleren ATRIUMFIBRILLEREN Atriumfibrilleren is binnen Meetbaar Beter gedefinieerd als een ritmestoornis die gekenmerkt wordt door een irregulair RR interval (zonder de aanwezigheid van een repetitief patroon),

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20432 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Linden- van der Zwaag, Henrica Maria Jannetta van der Title: CAOS & TKA. A critical

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/35176 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Lindenburg, Irene Title: Intrauterine blood transfusion : indications, risks, quality

Nadere informatie

Operatie aan de halsslagader Carotisdesobstructie

Operatie aan de halsslagader Carotisdesobstructie Operatie aan de halsslagader Carotisdesobstructie Ziekenhuis Gelderse Vallei U wordt binnenkort opgenomen wegens een operatie aan uw halsslagader. Deze folder is bedoeld als aanvulling op de mondelinge

Nadere informatie