Ontwikkeling Amfibieën Monitoringsnetwerk in het Natural Park Sierra Norte de Sevilla, Spanje

Transcriptie

1

2 Ontwikkeling Amfibieën Monitoringsnetwerk in het Natural Park Sierra Norte de Sevilla, Spanje Een rapportage van RAVON Project gefinancierd door het INNO-fonds, Wereld Natuur Fonds Edo Goverse juli 2011 STICHTING RAVON POSTBUS BK NIJMEGEN

3 Ontwikkeling Amfibieën Monitoringsnetwerk in het Natural Park Sierra Norte de Sevilla, Spanje Colofon 2011 Stichting RAVON, Nijmegen Tekst: Edo Goverse Met medewerking van: Wouter de Vries, AMBOR Gefinancierd door het INNO-fonds van het Wereld Natuur Fonds Foto omslag: Iberische groengestipte kikker (l), Iberische knoflookpad (r) & habitat (Edo Goverse) Wijze van citeren: Goverse, E., Ontwikkeling Amfibieën Monitoringsnetwerk in het Natural Park Sierra Norte de Sevilla, Spanje. RAVON Werkgroep Monitoring, Stichting RAVON, Amsterdam. Rapport

4 Stichting RAVON INHOUD 1 SAMENVATTING PROJECT EFFECTEN VOOR NATUURBESCHERMING EN LOKALE BEVOLKING..1 3 PROJECT SUCCESSEN PROBLEMEN RESULTATEN OP GEBIED VAN COMMUNICATIE TOEKOMST VAN HET PROJECT...6 BIJLAGEN 1 Checklist en voorkomen van de amfibieën van de Natural Park Sierra Norte de Sevilla Ligging van Natural Park Sierra Norte de Sevilla Foto-overzicht amfibiesoorten, training en landschap...9

5

6 Stichting RAVON 1 SAMENVATTING PROJECT In samenwerking met de lokale NGO AMBOR is in het Natural Park Sierra Norte de Sevilla een amfibieënmonitoringsnetwerk van vrijwilligers opgezet. Dit netwerk bestaat uit lokale bevolking, studenten, wetenschappers en parkopzichters. Veldmaterialen en de ontwikkeling van een veldgids maken meerjarige monitoring mogelijk. Gedurende twee trainingsweekenden zijn 30 vrijwilligers getraind. 2 EFFECTEN VOOR NATUURBESCHERMING EN LOKALE BEVOLKING Het Natural Park Sierra Norte de Sevilla (NPSNS) herbergt een grote diversiteit aan amfibiesoorten (13 soorten, zie bijlage 1) waarvan 4 op de IUCN Rode Lijst staan, 7 op de nationale Rode Lijst en 7 zijn opgenomen in bijlage IV van de Europese Habitatrichtlijn. Voor een goede bescherming is het nodig om accurate en actuele kennis te hebben van het voorkomen en de verspreiding van deze soorten, en van populatietrends. Zo n groot gebied als het NPSNS (zie bijlage 2) is alleen mogelijk te volgen met de hulp van vrijwilligers. AMBOR (Asociación de Amigos del Jardín Botánico El Robledo), de Spaanse counterpart van dit project, is een NGO met als doelstelling het ontwikkelen en stimuleren van natuurbescherming en educatie. Via hun netwerk is er gezocht naar vrijwilligers die mee willen doen met het monitoren van amfibieën. De deelnemende vrijwilligers zijn met name geïnteresseerden uit de dorpjes in het park, studenten biologie, parkopzichters en herpetologen/wetenschappers. Door in groepjes verschillende locaties te bezoeken konden de vrijwilligers, hun verschillende achtergronden, hun kennis en ervaring met elkaar delen. Tijdens de trainingsweekenden hebben zij meer kennis van amfibieën en monitoringsmethoden opgebouwd en zijn gestimuleerd geraakt om ook buiten de vaste monitoringslocaties en trainingsweekenden alert te zijn op amfibieën (waarnemingen doen en/of knelpunten signaleren). Tijdens de twee trainingsweekenden zijn ruim honderd locaties bezocht, waardoor er een actueel beeld van de huidige verspreiding en dichtheden van amfibieën is opgedaan. Er zijn beschrijvingen gemaakt van alle bezochte locaties, waarbij ook diverse problemen voor de amfibieën in beeld zijn gekomen. De regionale overheid heeft reeds aangegeven te proberen enkele van de aangegeven problemen op te heffen. Zo bleken enkele waardevolle locaties recentelijk te zijn gedempt of verland (3 locaties), verrijkt met meststoffen (1 locatie), met vis bezet (2 locaties) of met exoten bevolkt (vis & rivierkreeft) (2 locaties). De training was intensief en van een hoog niveau. Veel aandacht is besteed aan monitoringsmethodieken, protocollen en aan soortherkenning. Met name het op naam brengen van de larven bleek extra aandacht te vergen. Er is begonnen met een theoretische cursus in soortherkenning. Vervolgens zijn tien afzonderlijke groepjes op pad gegaan. Bij het samenstellen van de groepen is rekening gehouden met de al dan niet aanwezige ervaringen op het gebied van inventariseren van amfibieën, en de aanwezige gebiedskennis. 1

7 Ontwikkeling Amfibieën Monitoringsnetwerk in het Natural Park Sierra Norte de Sevilla, Spanje AMBOR heeft als gevolg van dit project zijn netwerk aan vrijwilligers kunnen uitbereiden. Via dit netwerk is het tevens mogelijk adviezen te geven aan andere vrijwilligers en/of organisaties over hoe met amfibiegerelateerde knelpunten of problemen om te gaan (uitdrogen van voortplantingswateren, verkeersslachtoffers, leefgebied aantasting door bouw en/of aanleg/onderhoud wegen). Positief was de relatief grote bijdrage van deelnemers uit de dorpjes in het gebied. Nu hun kennis van, en interesse in, amfibieën is vergoot kunnen ze eerder problemen aankaarten en eventueel zelf maatregelen nemen. [Zo heeft een deelnemer al een grondeigenaar aangeboden zijn drinkbak gratis te onderhouden zodat de amfibieën er niet onder hoeven te leiden (juiste timing ivm voortplanting).] Ook heeft AMBOR de samenwerking met andere (natuur) organisaties versterkt. Het project heeft een intensievere samenwerking tot stand gebracht tussen lokale organisaties, studenten, de regionale en lokale overheden en nationale organisaties. 3 PROJECT SUCCESSEN Het belangrijkste succes is dat in zeer korte tijd een netwerk van 30 gemotiveerde vrijwilligers is gemobiliseerd en getraind. Deze hebben een solide basiskennis over het inventariseren en herkennen (ei, larf, juveniel, halfwas en/of volwassen) van amfibieën. De lokale organisatie AMBOR is nu voorzien van een structuur en de materialen die langjarige monitoring mogelijk maken. Animo voor de training was overweldigend. Na de eerste aankondiging hadden zich 50 personen aangemeld terwijl er slechts capaciteit was voor 30 personen (accommodatie vormde de beperking). In kleine groepjes werden de gebieden bezocht en soms kwamen de laatste pas om vier uur s nachts terug, ondanks de regen en koude in februari. s Ochtends werden de waarnemingen verwerkt en de gemaakte foto s met elkaar besproken. Zo konden alle identificaties worden geëvalueerd en konden de waarnemers aangeven tegen welke problemen ze aanliepen. Tijd voor siësta werd niet genomen! Bij elkaar zijn in februari en mei ruim honderd locaties overdag en/of s nachts onderzocht. Bijna alle deelnemers waren beide weekenden aanwezig en hierdoor heeft iedereen alle voorkomende amfibiesoorten 1 in al hun verschillende levensstadia kunnen zien. Dit succes had wel met de weersomstandigheden te maken. De winter was voor Spaanse begrippen zeer nat geweest, waardoor er veel voortplantingswateren waren. De koude en natte periode liep door tot in mei waardoor bijna alle voortplantingslocaties nog steeds water bevatten. Tijdens het tweede weekend begon het pas warm en droog te worden. De monitoringsmethode is zo opgezet dat de resultaten ook inpasbaar zijn in de nationale monitoring. Hierdoor is het aantal monitoringslocaties in de regio Andalusië meer dan verdubbeld, met twintig monitoringsvakken (zie: Er is een materialenset voor tien groepen samengesteld met schepnetten, zaklampen en andere veldmaterialen (loepjes, petrischaaltres, buisjes etc) en educatief materiaal waardoor monitoring ook in andere jaren mogelijk is. Een plexiglas mini-cuvetje is ontwikkeld door een parkwachter waardoor het mogelijk is foto s van larfjes te maken. Dit vergroot de betrouwbaarheid van waarnemingen maar heeft ook een educatief karakter. 1 Alleen de boomkikker (Hyla arborea) is al ruim 15 jaar niet waargenomen en helaas ook tijdens dit project niet. 2

8 Stichting RAVON Er is een veldgids gemaakt met beschrijvingen van alle in het park voorkomende amfibiesoorten. Deze gids is rijkelijk met kleurenfoto s geïllustreerd, van alle soorten en hun verschillende stadia met vermelding van specifieke kenmerken. Met dit gidsje is het prima mogelijk zelfstandig de soorten te determineren. In de praktijk is dit zeer bruikbaar gebleken. Een vergunning voor het hanteren van amfibieën tijdens de monitoring is verkregen, dankzij de ondersteuning van het project door o.a. wetenschappers van het onderzoeksinstituut C.S.I.C, de Universteit van Sevilla, de directie van het Sierra Norte Natural Park, de Asociación Herpetologia Española, AMBOR, en diverse actieve herpetologen. Aangezien de vergunning alleen wordt verleend onder zeer strikte voorwaarden en omstandigheden is het een zeer belangrijk en waardevol resultaat dat het AMBOR is gelukt. Het project is door de diverse betrokken organisaties zeer positief ontvangen en de methode en gehanteerde formule (inzet van de combinatie van ervaren personen, geïnteresseerden en lokale bevolking) wordt als zeer bruikbaar beschouwd. Mogelijk is deze methode ter beschikking te stellen aan andere lokale initiatieven. 4 PROBLEMEN Het project is een groot succes gebleken en er hebben zich geen onoverkomelijke problemen voorgedaan. Wel kwamen er tijdens de voorbereidingen enkele problemen naar voren, die met extra inzet vanuit AMBOR tijdig zijn verholpen. Tijdens de uitvoering van het project kwamen enkele problemen bovendrijven. Hieronder worden deze problemen thematisch benoemd. Ervaring vrijwilligers Ondanks het feit dat er ook ervaren vrijwilligers bij de monitoring betrokken waren bleek dat hun parate kennis van het herkennen van geluiden, eieren, larven en juveniele dieren niet zo groot was dan verwacht/gehoopt. De veldgids die binnen het kader van het project is ontwikkeld was zeer bruikbaar, maar aanvullingen/verbeteringen zijn gewenst. Het gebruik van de netten en cuvetten (fotoaquaria) maakte het mogelijk de waarnemingen digitaal met camera leggen vast te en later te evalueren/valideren. Deze zijn echter veelvuldig, maar niet consequent gebruikt. Bij een volgend monitoringsjaar verdienen deze punten extra aandacht. Aanbevelingen o Ontwikkelen van toegankelijke tabellen voor larven en eieren, o Uitbrengen van (digitale) geluiden, o Actief onderwijzen in het determineren van moeilijkere levensstadia (ei, larf, geluiden), o Vooraf informatie pakket aan vrijwilligers sturen ter voorbereiding met daarin kort iets over methode en de soorten. Vergunningen Het verkrijgen van vergunningen voor het hanteren van amfibieën bleek gecompliceerder dan verwacht. Aangezien het vangen en hanteren van amfibieën noodzakelijk is om te kunnen inventariseren en determineren waren vergunningen noodzakelijk. Een collectieve vergunning (op naam van de organisatie) kan helaas niet worden aangevraagd, alleen voor personen en op naam. Gekozen is om voor de tien zogeheten excursieleiders (waarnemers met gedegen kennis op het gebied van amfibieën) ontheffingen aan te vragen. De tijdsspanne 3

9 Ontwikkeling Amfibieën Monitoringsnetwerk in het Natural Park Sierra Norte de Sevilla, Spanje van 2,5 maand voor de aanvraag van vergunning bleek echter te kort. Toch zijn maar op de valreep de vergunningen alsnog versterkt. Aanbevelingen o Vergunning ruimer van te voren aanvragen (minimaal drie maanden). Accommodatie De voorgenomen verblijfslocatie was staatseigendom, maar vanwege de geïsoleerde ligging en hoge stookkosten moest een alternatieve locatie worden gezocht. Via AMBOR is uiteindelijk het educatieve veldactiviteiten centrum Granja Escuela La Sierra bereid gevonden om het project te ondersteunen door 50% korting te geven op hun accommodatiefaciliteiten, inclusief catering. Eveneens is aanvullende financiering gevonden via de Red de Voluntarios de la Sierra Norte (publiek netwerk van vrijwilligers) en AMBOR zelf. De organisaties waren blij met de samenwerking en bij toekomstige monitoring kunnen beiden worden betrokken. De intensieve en goede samenwerking met de lokale organisatie bleek zeer belangrijk om lokale oplossingen te vinden. Aanbevelingen o Bij een volgend monitoringsjaar subsidie regelen voor accommodatie van vrijwilligers. Nationale Monitoring SEH AMBOR heeft toch wat moeite gehad met het inpasbaar maken van de resultaten voor de nationale monitoring van de Asociación Herpetológica Española (AHE). Het registratiesysteem is complex en tijdrovend. Ondanks hun verklaarde steun aan het project bleek het niet mogelijk een regionale of nationale coördinator te laten bijdragen (noch deelnemen) aan de montoringsweekenden. AMBOR heeft dit herhaaldelijk verzocht. Maar dankzij het blijven communiceren met de AHE, en vooral ook vanwege het succes van de behaalde resultaten en het spin-off effect van het project, is de samenwerking met de AHE wel bevorderd. De gegevens zijn inpasbaar gemaakt en beschikbaar gesteld voor gebruik in het nationaal programma van de AHE. Aanbevelingen o Eerder aankondigen van de monitoringsweekenden om deelname van AHEcoördinatoren te bevorderen. o Aanvragen van financiële en fysieke bijdrage van de AHE. Vaste participatie waarnemers Het was niet eenvoudig om alle deelnemers beide weekenden deel te laten nemen. De lokale gewoonte (een hoge ad hoc deelname mentaliteit) maakte het lastig voor waarnemers om zich voor beide weekenden te committeren. Lokale bevolking alsook excursieleiders zijn gestimuleerd om deel te nemen zonder dat ze zich vast moesten leggen op beide weekenden, waardoor een zekere laagdrempeligheid werd gecreëerd. Eveneens bleek het in dit stadium nog niet realistisch dat deelnemers een monitoringsgebied adopteren en zelfstandig de monitoring voortzetten. Aanbevelingen o Een grotere groep excursieleiders ontwikkelen of organiseren om komende jaren voor beide weekenden voldoende excursieleiders (met vergunning) te hebben. Gebiedskennis Het eerste weekend bleek het niet mogelijk om alle geselecteerde locaties te monitoren, met name doordat de deelnemers niet bekend waren met het terrein, de methodiek en de kaarten en omdat het verkrijgen van betredingsontheffing in sommige gevallen te gecompliceerd 4

10 Stichting RAVON bleek (particuliere terreineigenaren e.d.). AMBOR heeft hierop een extra monitoringsronde naar de meeste van deze locaties georganiseerd. Bij het tweede monitoringsweekend is dit probleem ondervangen, deels doordat de deelnemers reeds bekend waren met de gebieden, locaties en methoden en omdat inmiddels betere en aanvullende kaarten waren ontwikkeld. Aanbevelingen o Zeer goede kaartmaterialen gereed hebben. o Gebruik van GPS en coördinaten. Veldmateriaal De onkosten voor veldmaterialen bleken voldoende voor de basismaterialen (duurzame spullen die meerjarig te gebruiken zijn zoals schepnetten, bakjes etc.), maar diverse materialen ontbreken nog om gedegen inventarisaties te kunnen doen. Aanbevelingen Aanvullende financiering zoeken voor de aanschaf voor veldmaterialen zoals: o Cuvetten voor grotere dieren. o Loepjes. o GPS-en. o Oplaadbare batterijen en oplader. o Digitale camera( s). 5 RESULTATEN OP GEBIED VAN COMMUNICATIE Het project is als eerste onder de aandacht gebracht bij het bestaande vrijwilligersnetwerk van AMBOR en de universiteit. Dit leidde tot veel aanmeldingen wat aangeeft dat er behoefte is aan dit soort activiteiten. Daarnaast is de media opgezocht en zijn er enkele artikelen in de maak om het project onder de aandacht te brengen. Bij dit rapport is de veldgids bijgevoegd als opgeleverd product, de overige publicaties volgen separaat na het project. Een kleine impressie van de waargenomen soorten, trainingsweekend en het gebied zelf is te zien in bijlage 3. Bij dit rapport is een CD gevoegd met foto s die door het WWF vrij gebruikt mogen worden onder vermelding van RAVON. Op de CD staat een map met de foto s die opgenomen zijn in bijlage 3 van het rapport en een map met aanvullende foto s van de trainingsweekend, het landschap, amfibieën én reptielen. Overzicht communicatiemiddelen o Veldgids amfibieënherkenning van de soorten uit het Natural Park Sierra Norte de Sevilla. o Lokale Radio Studenten Sevilla heeft het project genoemd. o Er is contact geweest met het televisie programma Espacios Naturales. Positieve reactie, maar vooralsnog zijn er geen opnames gemaakt, maar wel zeer positief ontvangen en een eerste contact is gelegd. o Artikel Schubben & Slijm of RAVON tijdschrift. In voorbereiding. o Artikel Acción (regionaal tijdschrift voor vrijwilligers van Natuur en Milieu. In voorbereiding. o Artikel Boletín de la Asociación Herpetológica Española. In voorbereiding. o Presentatie voorgesteld voor de SEH European Congress of Herpetology & DGHT Deutscher Herpetologentag, Luxembourg / Trier, september

11 Ontwikkeling Amfibieën Monitoringsnetwerk in het Natural Park Sierra Norte de Sevilla, Spanje o o o Overleg met overheidsinstantie voor natuurbescherming en bespreking met AHE coördinator van het regionale amfibieën beschermingsprogramma. Samenwerking met AMBOR, AHE, Granja escuela La Sierra, La Cartuja, El Pintado, Acpes, ASERJA, ACPES, universiteiten van Sevilla Frequente communicatie aan deelnemers en de ± 250 leden en geïnteresseerden van AMBOR. 6 TOEKOMST VAN HET PROJECT Het project wordt in principe voortgezet zoals het nu is opgestart, met twee monitoringsweekenden per jaar. De basis is gelegd qua netwerk aan (locale) waarnemers, evenals alle benodigde veldmaterialen en contacten met andere lokale en nationale organisaties. Diverse betrokken organisaties en personen zoeken actief mee naar financiële ondersteuning voor voortzetting van de monitoring (idealiter met twee monitoringsweekenden waarbij ervaren personen met minder ervaren personen samenwerken). Indien geen financiering gevonden kan worden voor verblijfskosten en reiskosten, zal AMBOR trachten de monitoring te realiseren door excursies te organiseren en/of waarnemers zelf te stimuleren hun gebied te blijven volgen. Maar het is, zoals eerder vermeld, nog te vroeg om te verwachten dat vrijwilligers zelfstandig een gebied zullen monitoren. AMBOR heeft een subsidieaanvraag (aan de regionale overheid) voorbereid voor een educatief project om de betrokken vrijwilligers verder te scholen en het netwerk van excursieleiders en zelfstandige waarnemers uit te breiden. Echter met de huidige financiële situatie in Spanje (op nationaal en regionaal niveau) is het de vraag of deze aanvraag op korte termijn gehonoreerd zal worden. De positieve resultaten en de verbeterde contacten maken het vinden van enige financiering echter wel waarschijnlijk. De ontwikkelde veldgids had een oplage die toereikend was voor de twee monitoringsweekenden. Alle deelnemers hebben een exemplaar ontvangen. Een tweede, aangepaste editie is noodzakelijk en er wordt door AMBOR en RAVON gezocht voor financiering hiervoor, alsook voor aanvulling van veldmaterialen. Het fonds Stichting Bevordering Herpetologie en Meester Prikkebeen Fonds (ingesteld bij het Prins Bernhard Cultuurfonds) zijn twee potentiële donoren. 6

12 Stichting RAVON BIJLAGE 1 Checklist en voorkomen van de amfibieën van de Natural Park Sierra Norte de Sevilla wetenschappelijke naam afkoring Nombre comun English name Nederlandse naam Pleurodeles waltl P.wal gallipato ribbed newt ribbensalamander Salamandra salamandra S.sal salamandra comun fire salamander vuursalamander Lissotriton (Triturus) boscai L.bos triton Iberico Bosca's newt Iberische watersalamander Triturus pygmaeus T.pyg triton pigmeo pygmy marbled newt dwergmarmersalamander Alytes cisternasii A.cis sapo partero iberico Iberian midwife toad Iberische vroedmeesterpad Discoglossus galganoi D.gal sapillo pintojo iberico west Iberian painted frog West-Iberische schijftongkikker Pelobates cultripes P.cul sapo de espuelas western spadefoot Iberische knoflookpad Pelodytes ibericus P.ibe sapillo moteado iberico Iberian parsley frog Iberische groengestipte kikker Bufo bufo B.buf sapo comun common toad gewone pad Bufo (Epidalea) calamita B.cal sapo corredor netterjack toad rugstreeppad Hyla arborea H.arb ranita de San Antonio common tree frog boomkikker Hyla meridionalis H.mer ranita meridional stripeless tree frog mediterrane boomkikker Rana (Pelophylax) perezi P/R.per rana comun Iberian water frog Iberische meerkikker Checklist met de in het park voorkomende amfibiesoorten. Verspreidingskaatjes van het park met de amfibiesoorten, afkortingen staan in de tabel hierboven vermeld. Uit: De Vries, W., A. Marco y A. Menor, Distribución y diversidad de anfibios en la Sierra Norte de Sevilla. Boletín de la Asociación Herpetológica Española 20:

13 Ontwikkeling Amfibieën Monitoringsnetwerk in het Natural Park Sierra Norte de Sevilla, Spanje BIJLAGE 2 Ligging van Natural Park Sierra Norte de Sevilla Globale ligging van het project gebied: Natural Park Sierra Norte de Sevilla (NPSNS) (Bron: GoogleMaps). Het NPSNS heeft een oppervlakte van ha, is (voorgesteld) Vogel- en Habitatrichtlijngebied en vormt onderdeel van het Biosphere Reserve Dehesas de Sierra Morena (± ha). 8

14 Stichting RAVON BIJLAGE 3 Foto-overzicht amfibiesoorten, training en landschap Ribbensalamander, man, uit het water gevist. Twee subadulte ribbensalamanders onder een steen. Eieren van een ribbensalamander. Vuursalamander, een zeer rood exemplaar. Iberische watersalamander, man Iberische watersalamander, vrouw 9

15 Ontwikkeling Amfibieën Monitoringsnetwerk in het Natural Park Sierra Norte de Sevilla, Spanje Dwergmarmersalamander, landfase. Dwergmarmersalamander, aquatische fase. Iberische vroedmeesterpad steekt de weg over. West-Iberische schijftongkikker op de oever. West-Iberische schijftongkijker met enkele bloedzuigers. Pas gemetamorfoseerd West-Iberische schijftongkikkertje. 10

16 Stichting RAVON Iberische knoflookpad. Larf van een Iberische knoflookpad. Iberische groengestipte kikker. Iberische groengestipte kikker. Gewone pad. Jongste deelnemer met een gewone pad. 11

17 Ontwikkeling Amfibieën Monitoringsnetwerk in het Natural Park Sierra Norte de Sevilla, Spanje Een nog jonge rugstreeppad gevonden onder een steen. Versgelegde eisnoeren van de rugstreeppad. Mediterrane boomkikker, man, nabij de oever. Eiklompje van de Mediterrane boomkikker. Een forse Iberische meerkikker. Detail van een Iberische meerkikker. 12

18 Stichting RAVON Eerste instructieavond. Wouter de Vries (AMBOR) legt het veldformulier uit. Het uitdelen van alle veldmaterialen. Wouter de Vries (AMBOR) legt het monitoren uit. Groepsfoto februari. Groepsfoto mei. 13

19 Ontwikkeling Amfibieën Monitoringsnetwerk in het Natural Park Sierra Norte de Sevilla, Spanje Het pension, omgeven met olijfbomen. Beektransect van het monitoringsprgramma. Waterbassin bij een boer op het erf. Steeneikenbos waarin varkens worden gehouden. Klein meertje, vol met Iberische knoflookpad padlarven. Drassig hoekje met een karrenspoor waar amfibieën in voortplanten. 14