MIRA 2009 WETENSCHAPPELIJK RAPPORT

Transcriptie

1 MIRA 2009 WETENSCHAPPELIJK RAPPORT Energie- en Klimaatscenario s voor de sectoren Energie en Industrie Milieurapport Vlaanderen Vlaamse Milieumaatschappij Van Benedenlaan Mechelen tel fax mira@vmm.be website

2 Auteurs Pieter Lodewijks (a), Johan Brouwers (b), Hugo Van Hooste (b) en Erika Meynaerts (a) (a) Unit Transitie, Energie en Milieu, VITO (b) MIRA, Afdeling Lucht Milieu & Communicatie, VMM Experten Luc Bas en Sara Ochelen, Afdeling Milieu-, Natuur- en Energiebeleid, Departement Leefmilieu, Natuur en Energie, Vlaamse Overheid Wim Buelens, Cel Milieuvriendelijke Energieproductie, Vlaams Energieagentschap Donaat Cosaert, Instituut Samenleving & Technologie, Vlaams Parlement Patricia Grobben en Liselot Ledene, Afdeling Lucht, Hinder, Risicobeheer, Milieu & Gezondheid, Departement Leefmilieu, Natuur en Energie, Vlaamse overheid Bart Hertveldt, Federaal Planbureau Thierry Van Craenenbroeck en Joris Soens, Vlaamse Reguleringsinstantie voor de Elektriciteits- en Gasmarkt Laatst bijgewerkt: juli

3 Erratum: Economische basisdata Bij de economische basisdata in de tabel Sociaal-economische verkenning (Kernset Milieuverkenning 2030) werd de benaming van enkele deelsectoren onder industrie gewijzigd. Hoewel de sectortotalen voor die economische basisdata gelijk zijn gebleven, wordt door de gewijzigde indeling voor bepaalde activiteiten een andere datareeks gebruikt. Het gaat over een aantal activiteiten die deel uitmaken van de industriële deelsectoren metaal en andere industrieën. Het gebruik van andere data heeft, weliswaar zeer beperkte, implicaties voor de verdere doorrekeningen. Zowel het gebruikte Milieukostenmodel Klimaat als de aanvullende bijschattingen maken gebruik van de verwachte productiecijfers om energiegebruiken en emissies naar de lucht door te rekenen. Bij een nieuwe berekening met de aangepaste indeling ligt het energiegebruik van de sector industrie voor alle scenario s net iets lager dan in de oorspronkelijke berekeningen en de gedrukte Milieuverkenning Het beperkte verschil is het grootst voor het jaar 2030 in het referentiescenario: -3 PJ op een sectortotaal voor industrie van 802 PJ, of 0,4 % lager op het geheel van de sector. Binnen de sector industrie neemt bij de deelsector metaal het energiegebruik af met 4 PJ en stijgt het bij de andere industrieën met 1 PJ. Ook de emissies van industrie wijzigen licht voor alle scenario s. Voor CO 2, het voornaamste broeikasgas, betreft het verschil tussen de nieuwe en de oorspronkelijke berekening een daling met circa 120 kton CO 2 (referentiescenario, 2030) op een sectortotaal van kton CO 2 of dus een verschil van 0,5 % op het sectortotaal. Binnen de industrie daalt de broeikasgasemissie in de deelsector metaal met 156 kton CO 2 terwijl ze bij andere industrieën stijgt met 36 kton CO 2. Ook voor tal van andere polluenten (SO 2, NO x, CO, ) zijn gelijkaardige beperkte verschillen op te tekenen. Voor NMVOS en fijn stof (PM2.5) zien we voor de totale industrie een zeer lichte stijging bij de nieuwe berekening. Hier zijn de verschillen het grootst in het referentiescenario in Voor NMVOS is de emissie 218 ton hoger op een sectortotaal van ton (of 0,5 %hoger). Binnen de industrie heeft de deelsector metaal 114 ton minder emissie, de deelsector andere industrieën 332 ton meer. Voor PM2.5 is het verschil voor de totale industrie +50 ton op een totaal van ton (-22 ton voor metaal en +72 ton voor andere industrieën). De licht gewijzigde socio-economische basisdata voor 2 deelsectoren van de sector industrie hebben met andere woorden nauwelijks tot geen invloed op de trends die zich aftekenen in de scenarioresultaten en beïnvloeden evenmin de conclusies van dit Wetenschappelijk Rapport.

4 Inhoudsopgave Lijst van figuren...7 Lijst van tabellen...14 Concept Inleiding Beschrijving van de sectoren Industrie en Energie Industrie Algemene afbakening sector Industrie Bespreking per activiteit...21 Deelsector 2.1 chemie...21 Deelsector 2.2 metaal (ijzer & staal, non-ferro, automobiel- & machinebouw)...21 Deelsector 2.3 voeding-, drank- en genotsmiddelenindustrie...23 Deelsector 2.4 textiel-, schoen-, leder- en kledingnijverheid...24 Deelsector 2.5 papier- en papierwarenindustrie, grafische nijverheid, uitgeverijen e.d...24 Deelsector 2.6 andere industrieën (bouw, asfalt, rubber, afvalrecuperatie, ) Beschrijving emissiebronnen Energie Algemene afbakening sector Energie Bespreking per activiteit...28 Winning van steenkool en vervaardiging van steenkoolbriketten...28 Vervaardiging van cokesovenproducten...29 Vervaardiging van geraffineerde aardolieproducten...29 Productie, transmissie en distributie van elektriciteit...29 Invoer, vervoer en distributie van (aard)gas...31 Productie en distributie van stoom en warm water...33 Productie van Biobrandstoffen...33 Nadere beschrijving van de belangrijkste activiteiten in de energiesector Beschrijving emissiebronnen Macro-economische vooruitzichten & verkenningen voor de sectoren Energie en Industrie tot Algemeen Sector Industrie Sector Energie Methode: beschrijving model, mogelijke maatregelen en aannames Algemene modelbeschrijving MKM Klimaat - broeikasgassen Luchtpolluenten Overzicht mogelijke maatregelen Industrie Energie Aannames Demografische evolutie Aantal graaddagen CO 2 -emissiefactoren Verbrandingsgerelateerde CH 4 -en N 2 O-emissies en GWP Economische groei Energieprijzen Elektriciteitsvraag Import elektriciteit uit buitenland Time-slices WKK-certificaten Groenestroomcertificaten Hernieuwbare energie Verdeelsleutel en gegarandeerde minimumprijzen voor wind offshore MBO elektriciteitssector

5 Beschikbaarheid nucleair park Carbon Capturing and Storage (CCS) Productnormering zwavelgehalte zware stookolie Discontovoet Leercurves gebruikte technologie Prijselasticiteit van de (energie)vraag Inhoud van de scenario s Referentiescenario (REF) met MKM Klimaat Europa scenario (EU) met MKM Klimaat Visionair scenario (VIS) met MKM Klimaat Historisch verloop CO 2 handelsprijs en CO 2 prijs MIRA scenario s Bijschattingen voor REF, EUR en VIS buiten het MKM Klimaat om Kostprijsvergelijking tussen de verschillende scenario s Resultaten en bespreking Sector industrie Chemische nijverheid...81 Activiteiten en energiegebruik...81 Emissies broeikasgassen...83 Emissies van verzurende stoffen, ozonprecursoren en fijne stofdeeltjes...84 Kosten van de drie scenario s Metaalsector...87 Activiteiten en energiegebruik...88 Emissies broeikasgassen...89 Emissies van verzurende stoffen, ozonprecursoren en fijne stofdeeltjes...90 Kosten van de drie scenario s Voeding, drank en tabak...93 Activiteiten en energiegebruik...93 Emissies broeikasgassen...94 Emissies van verzurende stoffen, ozonprecursoren en fijne stofdeeltjes...95 Kosten van de drie scenario s Papier en uitgeverijen...98 Activiteiten en energiegebruik...98 Emissies broeikasgassen...99 Emissies van verzurende stoffen, ozonprecursoren en fijne stofdeeltjes Kosten van de drie scenario s Textiel, leder en kleding Activiteiten en energiegebruik Emissies broeikasgassen Emissies van verzurende stoffen, ozonprecursoren en fijne stofdeeltjes Kosten van de drie scenario s Andere industrieën Activiteiten en energiegebruik Emissies broeikasgassen Emissies van verzurende stoffen, ozonprecursoren en fijne stofdeeltjes Kosten van de drie scenario s Industrie: HFK-emissies Sectoroverzicht industrie Activiteiten en energiegebruik Emissies broeikasgassen Emissies van verzurende stoffen, ozonprecursoren en fijne stofdeeltjes Kosten van de drie scenario s Sector energie Raffinaderijen Activiteiten en energiegebruik Emissies broeikasgassen Emissies van verzurende stoffen, ozonprecursoren en fijne stofdeeltjes Kosten van de drie scenario s Productie, transmissie en distributie van elektriciteit Activiteiten en energiegebruik Groene stroom WKK Emissies broeikasgassen Emissies van verzurende stoffen, ozonprecursoren en fijne stofdeeltjes Kosten van de drie scenario s Invoer, vervoer en distributie van (aard)gas Activiteiten en energiegebruik

6 Emissies broeikasgassen Emissies van verzurende stoffen, ozonprecursoren en fijne stofdeeltjes Kosten van de drie scenario s Overzicht energiesector Emissie verzurende stoffen Emissies van fijn stof Toetsing aan NEC-doelstellingen voor Samenvatting Modelbeschrijving MKM Klimaat Sectoren Industrie en Energie Reductiemaatregelen in MKM Klimaat Exogene aannames MIRA REF, EU en VIS scenario Scenarioresultaten Sector industrie Energieverbruiken Broeikasgasemissies Emissies van verzurende stoffen, ozonprecursoren en fijne stofdeeltjes Kosten van de scenario s Sector Energie - Elektriciteit Energieverbruiken Broeikasgasemissies Emissies van verzurende stoffen, ozonprecursoren en fijne stofdeeltjes Kosten van de scenario s Sector Energie - Raffinaderijen Energieverbruiken Broeikasgasemissies Emissies van verzurende stoffen, ozonprecursoren en fijne stofdeeltjes Kosten van de scenario s Sector Energie - Invoer, vervoer en distributie van (aard)gas Broeikasgasemissies Emissies van verzurende stoffen, ozonprecursoren en fijne stofdeeltje Kosten van de scenario s Conclusies voor het beleid

7 Referenties Eenheden Scheikundige symbolen Bijlage 1: Relatieve evolutie van het activiteitsniveau (productie) gebruikt in of berekend voor de scenario s van MIRA Bijlage 2: Beschrijving reductiemogelijkheden industriële sectoren Bijlage 3: Beschrijving bijschattingen polluenten(fracties) niet omvat door het MKM Klimaat Bijlage 4: Gedetailleerde datatabellen voor energiegebruik- en energieproductie in de diverse deelsectoren van Industrie en Energie (per zichtjaar en per scenario) Bijlage 5: Gedetailleerde datatabellen voor emissies van zowel broeikasgassen als verzurende stoffen, onzonprecursoren en fijne stofdeeltjes door de diverse deelsectoren van Industrie en Energie (per zichtjaar en per scenario) Bijlage 6: Doorrekening van een EUbis en een VISbis scenario: Effect van de bepalingen opgenomen in het Decreet van 30 april 2009 tot wijziging van het decreet van 17 juli 2000 houdende de organisatie van de elektriciteitsmarkt en in het Besluit van de Vlaamse Regering van 5 juni 2009 tot wijziging van het besluit van de Vlaamse Regering van 5 maart 2004 inzake de bevordering van elektriciteitsopwekking uit hernieuwbare energiebronnen op het energiegebruik, de energieproductie en de emissie van broeikasgassen door de energiesector Activiteiten en energiegebruik Groene stroom WKK Emissies broeikasgassen Kosten van de drie scenario s

8 Lijst van figuren Stroomschema en samenhang van de scenarioberekeningen Verband tussen MIRA en NARA 2009: socio-economische verkenning, drie scenario s inzake milieu en drie landgebruikscenario s Figuur 1: Schematische voorstelling van het gebruik van de gedetailleerde MKM Lucht databank geijkt op de Vlaamse Energiebalans, de Collectieve bijschatting en de MIRA Kernset Milieudata om te komen tot de geaggregeerde MKM Klimaat databank Figuur 2: De elektriciteitsmarkt in Vlaanderen na de liberalisering Figuur 3: De gasmarkt in Vlaanderen na de liberalisering (situatie oktober 2007) Figuur 4: Werkelijke ( ) en verwachte ( ) socio-economische ontwikkeling van de industriesector (Vlaanderen) Figuur 5: Werkelijke ( ) en verwachte ( ) socio-economische ontwikkeling van de energiesector (Vlaanderen) Figuur 6: Evolutie aantal graaddagen (Ukkel, ) Figuur 7: Basislast, piekvraag en reservecapaciteit Figuur 8: Time-slices in het MKM Klimaat voor de elektriciteitssector. De groene curve komt overeen met de elektriciteitsvraag in België voor het jaar Uitgaande van deze vraag wordt de duur (=breedte) bepaald van de time-slices Jaargemiddeld inzetbaar nucleair elektrisch vermogen in België: wettelijke kernuitstap vergeleken met princiepsakkoord Belgische Regering najaar Figuur 9: Transportkosten voor onshore en offshore pijpleidingen in functie van de CO 2 -massastroom. De kosten van de pijpleiding zijn gegeven voor een afstand van 250 km. De grafiek toont de lage en hoge inschattingen van IPCC Figuur 10: Kost van het transport van CO 2 door onshore, offshore pijpleidingen en per schip. De kosten zijn weergegeven voor een referentie massastroom van 6 Mton CO 2 per jaar. Scheepskosten zijn inclusief additionele kost voor het vloeibaar maken van CO 2 na compressie, tussentijdse opslag, haventax, brandstofkost en laad- & losactiviteiten Figuur 11: Geschatte leercurve voor hernieuwbare energieproductie door Green-X Figuur 12: Optimalisatie in het MKM = maximaliseren van het consumenten- en het producentensurplus Figuur 13: EU Emission Allowance Figuur 14: CO 2 -prijzen voor de verschillende zichtjaren in de 3 scenario s van MIRA Figuur 15: Welvaartsverlies resulterend uit gewijzigde aanbodcurve Figuur 16: Energiegebruik van de chemische nijverheid in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 17: Broeikasgasemissies van de chemische nijverheid in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 18: Emissies van de verzurende stoffen door de chemische nijverheid in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 19: Emissies van ozonprecursoren door de chemische nijverheid in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 20: Emissies van PM10, PM2,5 en totaal stof door de chemische nijverheid in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 21: Jaarlijkse kosten van de chemische nijverheid in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals, procentueel t.o.v. de systeemkost van REF 2010 (= 100 %). Voor het VIS-scenario geven we het onderscheid weer tussen de systeemkost (investering, operationeel, energie) en de kost toe te schrijven aan het welvaartsverlies Figuur 22: Energiegebruik van de metaalnijverheid in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 23: Broeikasgasemissies van de metaalnijverheid in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 24: Emissies van de verzurende stoffen door de deelsector metaal in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 25: Emissies van de ozonprecursoren voor de deelsector metaal in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 26: Emissies van PM10, PM2,5 en totaal stof door de deelsector metaal in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals

9 Figuur 27: Jaarlijkse kosten van de metaalsector in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals, procentueel t.o.v. de systeemkost van REF 2010 (= 100 %). Voor het VIS scenario geven we het onderscheid weer tussen de systeemkost (investering, operationeel, energie) en de kost toe te schrijven aan het welvaartsverlies Figuur 28: Energiegebruik van de deelsector voeding, drank en tabak in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 29: Broeikasgasemissies van de deelsector voeding, drank en tabak in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 30: Emissies van de verzurende stoffen door de voedingssector in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 31: Emissies van de ozonprecursoren van de voedingssector in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 32: Emissies van PM10, PM2,5 en totaal stof door de voedingssector in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 33: Jaarlijkse kosten van de deelsector voeding, drank en tabak in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals, procentueel t.o.v. de systeemkost van REF 2010 (= 100%). Voor het VIS scenario geven we het onderscheid weer tussen de systeemkost (investering, operationeel, energie) en de kost toe te schrijven aan het welvaartsverlies Figuur 34: Energiegebruik van de deelsector papier en uitgeverijen in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 35: Broeikasgasemissies van de deelsector papier en uitgeverijen in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 36: Emissies van de verzurende stoffen door de grafische sector in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 37: Emissies van de ozonprecursoren van de grafische sector in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 38: Jaarlijkse kosten van de deelsector papier en uitgeverijen in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals, procentueel t.o.v. de systeemkost van REF 2010 (= 100%). Voor het VIS scenario geven we het onderscheid weer tussen de systeemkost (investering, operationeel, energie) en de kost toe te schrijven aan het welvaartsverlies Figuur 39: Energiegebruik van de deelsector textiel, leder en kleding in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 40: Broeikasgasemissies van de deelsector textiel, leder en kleding in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 41: Emissies van de verzurende stoffen door de textielsector in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 42: Emissies van de ozonprecursoren van de textielsector in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 43: Jaarlijkse kosten van de deelsector textiel, leder en kleding in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals, procentueel t.o.v. de systeemkost van REF 2010 (= 100%). Voor het VIS scenario geven we het onderscheid weer tussen de systeemkost (investering, operationeel, energie) en de kost toe te schrijven aan het welvaartsverlies Figuur 44: Energiegebruik van de deelsector andere industrieën in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 45: Broeikasgasemissies van de deelsector andere industrieën in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 46: Emissies van de verzurende stoffen door de andere industrieën in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 47: Emissies van de ozonprecursoren van de andere industrieën in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 48: Emissies van PM10, PM2,5 en totaal stof door de deelsector andere industrieën in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 49: Jaarlijkse kosten van de deelsector andere industrieën in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals, procentueel t.o.v. de systeemkost van REF 2010 (= 100%). Voor het VIS scenario geven we het onderscheid weer tussen de 8

10 systeemkost (investering, operationeel, energie) en de kost toe te schrijven aan het welvaartsverlies Figuur 50: HFK-emissies in kton CO2-equivalent van diverse industriële sectoren in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 51: Energiegebruik van de sector industrie in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 52: Relatief energiegebruik van de Vlaamse industrie in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals. De oranje balk geeft de gewogen gemiddelde economische groei weer van de sector industrie op basis van het aandeel in het energiegebruik van de deelsectoren Figuur 53: Broeikasgasemissies van de sector industrie in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals. Relatieve cijfers t.o.v (= 100%) en absoluut in kton CO2 equivalent Figuur 54: Emissies van de verzurende stoffen door de totale industrie in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 55: NOx-emissie door de totale industrie in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 56: SO 2 -emissie door de totale industrie in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 57: Emissies van de ozonprecursoren (totaal) door de totale industrie in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 58: NOx-emissie door de totale industrie in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 59: NMVOS-emissie door de totale industrie in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 60: Emissie van PM10 door de totale industrie in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 61: Emissie van PM2,5 door de totale industrie in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 62: Totaal stof emissie door de totale industrie in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 63: Jaarlijkse kosten van de sector industrie in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals, procentueel t.o.v. de systeemkost van REF 2010 (= 100%). Voor het VIS scenario geven we het onderscheid weer tussen de systeemkost (investering, operationeel, energie) en de kost toe te schrijven aan het welvaartsverlies Figuur 64: Energiegebruik van de deelsector raffinaderijen in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 65: Broeikasgasemissies van de deelsector raffinaderijen in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 66: Emissies van de verzurende stoffen door de raffinaderijen in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 67: Emissies van de ozonprecursoren van de raffinaderijen in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 68: Emissies van PM10, PM2,5 en totaal stof door de raffinaderijen in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 69: Jaarlijkse kosten van de deelsector raffinaderijen in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals, procentueel t.o.v. de systeemkost van REF 2010 (= 100%). Voor het VIS scenario geven we het onderscheid weer tussen de systeemkost (investering, operationeel, energie) en de kost toe te schrijven aan het welvaartsverlies Figuur 70: Energiegebruik van de deelsector productie, transmissie en distributie van elektriciteit in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals. 132 Figuur 71: Netto* elektriciteitsproductie (= bruto productie Vlaanderen eigen gebruik netverlies) in het REF-, het EU- en het VIS-scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 72: Totaal bruto stroomgebruik in Vlaanderen in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals. Deelsector energie inclusief eigen gebruik (EG) en netverliezen (NV)

11 Figuur 73: Netto elektriciteitsproductie (= bruto productie eigen gebruik netverlies) in Vlaanderen, Wallonië en Brussel en de exogeen opgelegde import in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 74: Aandeel van groene stroom productie ten opzichte van het totale bruto stroomgebruik in Vlaanderen in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5- jaarlijkse intervals Figuur 75: Aandeel van groene stroomproductie ten opzichte van de totale netto stroomproductie in Vlaanderen in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5- jaarlijkse intervals Figuur 76: Productie van groene stroom in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals in Vlaanderen Figuur 77: Technisch potentieel fotovoltaïsche installaties werkelijke invulling (modelresultaat) in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren in Vlaanderen Figuur 78: Technisch potentieel offshore wind werkelijke invulling (modelresultaat) in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren in Vlaanderen Figuur 79: Technisch potentieel onshore wind werkelijke invulling (modelresultaat) in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren in Vlaanderen Figuur 80: Aandeel van stroomproductie d.m.v. WKK (incl. groene WKK) ten opzichte van de totale netto stroomproductie in Vlaanderen in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 81: Aandeel van stroomproductie d.m.v. WKK (incl. groene WKK) ten opzichte van het totale bruto stroomgebruik in Vlaanderen in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 82: Broeikasgasemissies in Vlaanderen door de deelsector productie, transmissie en distributie van elektriciteit incl. WKK s en afvalverbrandingssector in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 83: Emissie van broeikasgassen per eenheid netto geproduceerde stroom in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 84: Detail van de CO 2 -emissies van centrales waarop CCS kan toegepast worden in het EUen het VIS-scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals. Ook de emissies na toepassen van CCS en de afgevangen emissies worden weergegeven Figuur 85: Emissies van de verzurende stoffen door de elektriciteitcentrales in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 86: Emissies van de ozonprecursoren van de elektriciteitcentrales in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 87: Emissies van PM10, PM2,5 en totaal stof door de elektriciteitcentrales in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 88: Emissies van de verzurende stoffen door de WKK s in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 89: Emissies van de ozonprecursoren van de WKK s in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 90: Emissies van de verzurende stoffen door de afvalverbranding in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 91: Emissies van de ozonprecursoren van de afvalverbranding in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 92: Emissie verzurende stoffen per eenheid netto geproduceerde stroom in Vlaanderen in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m Figuur 93: Emissie ozonprecursoren per eenheid netto geproduceerde stroom in Vlaanderen in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m Figuur 94: Emissie zwevend stof per eenheid netto geproduceerde stroom in Vlaanderen in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m Figuur 95: Jaarlijkse kosten van de deelsector productie, transmissie en distributie van elektriciteit in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals, procentueel t.o.v. REF 2010 met certificaten (= 100%). Voor het VIS scenario geven we het onderscheid weer tussen de systeemkost (investering, operationeel, energie) en de kost toe te schrijven aan het welvaartsverlies Figuur 96: Aardgasverbruik in Vlaanderen [PJ] en eigenverbruik van de aardgasdistributie in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 97: Broeikasgasemissies van de deelsector invoer, vervoer en distributie van gas in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals

12 Figuur 98: Emissies van de verzurende stoffen door de gasdistributie in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 99: Emissies van de ozonprecursoren van de gasdistributie in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 100: Emissies van de verzurende stoffen door de totale energiesector in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 101: NOx-emissie door de totale energiesector in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 102: SO2-emissie door de totale energiesector in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 103: Emissies van de ozonprecursoren (totaal) door de totale energiesector in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 104: NO x -emissie door de totale energiesector in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 105: NMVOS-emissie door de totale energiesector in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 106: PM10 emissie door de totale energiesector in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 107: PM2,5 emissie door de totale energiesector in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 108: Totaal stof emissie door de totale energiesector in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 109: Energiegebruik van de sector industrie in het REF, het EU- en het VIS-scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 110: Relatief energiegebruik van de Vlaamse industrie in het REF-, het EU- en het VISscenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals. De oranje balk geeft de gewogen* gemiddelde economische groei weer van de sector industrie Figuur 111: Broeikasgasemissies van de sector industrie in het REF-, het EU- en het VIS-scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals. Relatieve cijfers t.o.v (= 100 %) en absoluut in kton CO 2 -equivalent Figuur 112: Emissies van de verzurende stoffen door de totale industrie in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 113: Emissies van de ozonprecursoren (totaal) door de totale industrie in het REF-, het EURen het VIS-scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 114: Totaal stof emissie door de totale industrie in het REF-, het EUR- en het VIS-scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 115: Jaarlijkse kosten van de sector industrie in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals, procentueel t.o.v. de systeemkost van REF 2010 (= 100%). Voor het VIS scenario geven we het onderscheid weer tussen de systeemkost (investering, operationeel, energie) en de kost toe te schrijven aan het welvaartsverlies Figuur 116: Energiegebruik van de deelsector productie, transmissie en distributie van elektriciteit in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 117: Netto* elektriciteitsproductie (= bruto productie Vlaanderen eigen gebruik netverlies) van de deelsector productie, transmissie en distributie van elektriciteit in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 118: Totaal bruto stroomgebruik in Vlaanderen in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals, aangevuld met stroomgebruiken in Wallonië en Brussel Figuur 119: Netto elektriciteitsproductie (= bruto productie eigen gebruik netverlies) in Vlaanderen, Wallonië en Brussel en de exogeen opgelegde import in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 120: Vergelijking technisch potentieel fotovoltaïsche installaties, offshore windenergie en onshore windenergie met de werkelijke invulling ervan (modelresultaat) in de 3 MIRAscenario s voor de jaren in Vlaanderen Figuur 121: Aandeel van groene stroom productie ten opzichte van het totale bruto stroomgebruik in Vlaanderen in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5- jaarlijkse intervals

13 Figuur 122: Aandeel van stroomproductie d.m.v. WKK (incl. groene WKK) ten opzichte van de totale netto stroomproductie in Vlaanderen in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 123: Broeikasgasemissies in Vlaanderen door de deelsector productie, transmissie en distributie van elektriciteit* in het REF-, het EU- en het VIS-scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 124: Emissies van de verzurende stoffen door de elektriciteitsproductie in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 125: Emissies van de ozonprecursoren van de elektriciteitsproductie in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 126: Emissies van PM10, PM2,5 en totaal stof door de elektriciteitsproductie in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur 127: Emissie verzurende stoffen, ozonprecursoren en zwevende stofdeeltjes per eenheid netto geproduceerde stroom in Vlaanderen in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m Figuur 128: Jaarlijkse kosten van de deelsector productie, transmissie en distributie van elektriciteit in het REF-, het EU- en het VIS-scenario voor de jaren 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals, procentueel t.o.v. REF 2010 met certificaten (= 100%). Voor het VIS-scenario geven we het onderscheid weer tussen de systeemkost (investering, operationeel, energie) en de kost toe te schrijven aan het welvaartsverlies Figuur 129: Emissies van de verzurende stoffen, ozonprecursoren en zwevende stofdeeltjes door de raffinaderijen in het REF, EUR en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5- jaarlijkse intervals Figuur 130: Aardgasverbruik in Vlaanderen [PJ] en eigenverbruik van de aardgasdistributie in het REF, EU en VIS scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals. 198 Figuur 131: Emissies van de verzurende stoffen en ozonprecursoren door de gasdistributie in het REF-, het EUR- en het VIS-scenario voor de jaren 2006, 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur B6.1: Energiegebruik van de deelsector productie, transmissie en distributie van elektriciteit in het EU, VIS en EU bis, VIS bis scenario voor de jaren 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur B6.2: Netto* elektriciteitsproductie (= bruto productie Vlaanderen eigen gebruik netverlies) in het EU, VIS en EU bis, VIS bis scenario voor de jaren 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur B6.3: Aandeel van groene stroom productie ten opzichte van het totale bruto stroomgebruik in Vlaanderen in het EU, VIS en EU bis, VIS bis scenario voor de jaren 2010 t.e.m met 5- jaarlijkse intervals Figuur B6.4: Aandeel van groene stroomproductie ten opzichte van de totale netto stroomproductie in Vlaanderen in het EU, VIS en EU bis, VIS bis scenario voor de jaren 2010 t.e.m met 5- jaarlijkse intervals Figuur B6.5: Productie van groene stroom in het EU, VIS en EU bis, VIS bis scenario voor de jaren 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals in Vlaanderen Figuur B6.6: Technisch potentieel fotovoltaïsche installaties werkelijke invulling (modelresultaat) in het EU, VIS en EU bis, VIS bis scenario voor de jaren in Vlaanderen Figuur B6.7: Technisch potentieel offshore wind werkelijke invulling (modelresultaat) in het EU, VIS en EU bis, VIS bis scenario voor de jaren in Vlaanderen Figuur B6.8: Technisch potentieel onshore wind werkelijke invulling (modelresultaat) in het EU, VIS en EU bis, VIS bis scenario voor de jaren in Vlaanderen Figuur B6.9:Aandeel van stroomproductie d.m.v. WKK (incl. groene WKK) ten opzichte van de totale netto stroomproductie in Vlaanderen in het EU, VIS en EU bis, VIS bis scenario voor de jaren 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur B6.10: Aandeel van stroomproductie d.m.v. WKK (incl. groene WKK) ten opzichte van het totale bruto stroomgebruik in Vlaanderen in het EU, VIS en EU bis, VIS bis scenario voor de jaren 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur B6.11: Broeikasgasemissies in Vlaanderen door de deelsector productie, transmissie en distributie van elektriciteit incl. WKK s en afvalverbrandingssector in het EU, VIS en EU bis, VIS bis scenario voor de jaren 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals Figuur B6.12: Emissie van broeikasgassen per eenheid netto geproduceerde stroom in het EU, VIS en EU bis, VIS bis scenario voor de jaren 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals

14 Figuur B6.13: Jaarlijkse kosten van de deelsector productie, transmissie en distributie van elektriciteit in het EU, VIS en EU bis, VIS bis scenario voor de jaren 2010 t.e.m met 5-jaarlijkse intervals, procentueel t.o.v. REF 2010 met certificaten (= 100%). Voor de VIS scenario s geven we het onderscheid weer tussen de systeemkost (investering, operationeel, energie) en de kost toe te schrijven aan het welvaartsverlies

15 Lijst van tabellen Tabel 1: Sectorindeling industrie Tabel 2: Detailomschrijving voor de deelsector 2.1 chemie Tabel 3: Detailomschrijving voor de deelsector 2.2 ijzer & staal, non-ferro, automobiel- & machinebouw Tabel 4: Detailomschrijving voor de deelsector 2.3 voeding-, drank- en genotsmiddelenindustrie Tabel 5: Detailomschrijving voor de deelsector 2.4 textiel-, schoen-, leder- en kledingnijverheid Tabel 6: Detailomschrijving voor de deelsector 2.5 papier- en papierwarenindustrie, grafische nijverheid, uitgeverijen e.d Tabel 7: Detailomschrijving voor de deelsector 2.6 andere industrieën (bouw, asfalt, rubber, afvalrecuperatie, ) Tabel 8: Sectorindeling Energiee Tabel 9: Verdeling van de quota voor de accijnsvrije productie van biobrandstoffen (Vlaanderen en België, ) Tabel 10: Maximale productiecapaciteit tegen eind 2008 voor biobrandstoffen (België) Tabel 11: Indeling WKK gasturbines in het elektriciteitsmodel Tabel 12: Indeling WKK motoren in het elektriciteitsmodel Tabel 13: Productiewaarde, toegevoegde waarde en werkgelegenheid binnen de industriesector (Vlaanderen, ) Tabel 14: Toegevoegde waarde en werkgelegenheid binnen de energiesector (Vlaanderen, ) Tabel 15: Overzicht van maatregelen in MKM Klimaat voor de sector Industrie Tabel 16: Nettorendementen verschillende installatietypes in het elektriciteitsmodel Tabel 17: Overzicht van reductiemaatregelen in MKM Klimaat voor de raffinaderijsector Tabel 18: CO 2 -emissiefactoren Tabel 19: GWP-waarden voor CH 4 en N 2 O Tabel 20: Economisch groeiscenario in [%] t.o.v. het jaar Tabel 21: Aannames betreffende brandstofprijzen in [ 2005/GJ], evolutie aangeleverd door het Federaal Planbureau conform de HERMES prognose tot De verwachte prijsgroei voor de periode werd overgenomen uit de PRIMES baseline van 11/ Tabel 22: Exogeen opgelegde elektriciteitsvraag voor Wallonië en Brussel in het REF en EU scenario, afgeleid uit het CAFE-programma with measures -scenario Tabel 23: Cumulatief bijkomend potentieel in MWe voor de WKK turbines en WKK motoren bovenop het bestaande reeds geïnstalleerd vermogen in Tabel 24: Marktprijs in /MWh geproduceerde stroom die wordt doorgerekend voor groenestroom en PV. Voor WKK wordt de certificaatprijs uitgedrukt per MWh primaire energie bespaard t.o.v. gescheiden opwekking. Voor WKK en groenestroom wordt gerekend met 2% inflatie per jaar Tabel 25: Vergelijking van het potentieel voor de hernieuwbare energie-opties in de HEB/WKK-studie (Devriendt et al., 2005) en meer recente bronnen (CE2030 (De Ruyck, 2006) en advies van ODE/EDORA (EDORA et al., 2007; EDORA et al., 2008)) Tabel 26: Maximum potentiëlen hernieuwbare energie in MWe zoals zal worden aangenomen in het MKM Klimaat voor de MIRA 2009 doorrekeningen Tabel 27: Minimumprijs in /MWh geproduceerde stroom die wordt doorgerekend voor offshore windenergie.er wordt vanaf 2010 gerekend met 2% inflatie per jaar Tabel 28: Emissieplafonds voor NO x en SO 2 volgens de MBO tussen de Vlaamse overheid en de Vlaamse elektriciteitssector. De plafonds vanaf 2010 zijn nog niet definitief Tabel 29: NO x -emissiefactoren voor het elektriciteitsgedeelte van de WKK s Tabel 30: Extra investeringskosten en operationele kosten voor de implementatie van CCS post combustion voor de captatie van CO Tabel 31: Investeringskosten elektriciteitssector ( /kw) inclusief het effect van de leercurves Tabel 32: Carbon price voor het referentiescenario in [ /ton] Tabel 33: Carbon price voor het Europa-scenario in [ /ton] Tabel 34: Scenario uit Global Climate Policy Scenarios for 2030 and beyond berekend met het GEM- E3 en het POLES model Tabel 35: Vergelijking aan de 2010 NEC-prognoses voor de totale industrie Tabel 36: Ruimtelijke implicaties inzet PV en windturbines in de drie scenario s van MIRA Tabel 37: Aandeel kostprijs groenestroomcertificaten* op gezinsuitgaven voor elektriciteit Tabel 38: Vergelijking aan de 2010 NEC-prognoses voor de totale energiesector

16 Tabel 39: Sectorindeling Industrie Tabel 40: Sectorindeling Energie Tabel 41: Exogene aannames MIRA Tabel 42: Carbon price voor het referentie-, Europa- en visionair scenario in [ /ton CO 2 -eq] Tabel 43: Aandeel van broeikasgasemissies in 2006 en in 2030 (per scenario) per deelsector t.o.v. totaal sector industrie Tabel B6.1: Groenestroomcertificaten in het EU, VIS en de bis scenario s Tabel B6.2: Exogene aannames MIRA 2009 voor het REF, EU en VIS scenario. Dezelfde aannames zijn geldig voor het EU bis en VIS bis scenario, uitgezonderd de waarde van de groenestroomcertificaten

17 Context Toekomstverkenning milieu en natuur Het Milieurapport (MIRA) 2009 en het Natuurrapport (NARA) 2009 verkennen gezamenlijk de toekomst van het leefmilieu en de natuur in Vlaanderen. Het doel is beleidsmakers en het geïnteresseerde publiek inzicht te geven in te verwachten evoluties van het leefmilieu en van de natuur in Vlaanderen bij bepaalde beleidskeuzen en binnen een gegeven socio-economische context. De toekomstverkenningen in beide rapporten baseren zich op dezelfde socio-economische prognose, milieubeleidsscenario s, klimaatscenario s en landgebruikscenario s. Verder onder deze titel wordt een overzicht gegeven van het studiewerk dat de publicatie Milieuverkenning 2030 onderbouwt. Daartoe zijn 15 afzonderlijke wetenschappelijke rapporten opgesteld. Een wetenschappelijk rapport MIRA 2009 beschrijft uitgebreid de methoden, de scenario s en de resultaten van de toekomstverkenning. Het rapport onderbouwt het scenariorapport Milieuverkenning 2030 en is beschikbaar op Scenario s werden samengesteld in overleg met een expertengroep. Het hele rapport is kritisch nagelezen door dezelfde expertengroep. Scenario s MIRA 2009 maakt een toekomstverkenning van het milieu in Vlaanderen voor de periode aan de hand van drie milieubeleidsscenario s: een referentiescenario, waarbij het beleid ongewijzigd wordt verdergezet; een Europa-scenario, waarbij bijkomende maatregelen worden genomen om Europese milieudoelstellingen voor de periode te halen; een visionair scenario, waarbij verregaande maatregelen worden genomen om klimaatverandering sterk af te remmen en met het oog op een duurzame toekomst. Elk scenario bestaat uit een pakket beleidsmaatregelen waarvan het gezamenlijk effect wordt berekend. De milieuscenario s worden uitgetekend binnen éénzelfde socio-economische omgeving. De gebruikte socio-economische omgeving is op zijn beurt het resultaat van een toekomstverkenning naar verwachte demografische, sociologische en economische ontwikkelingen, opgesteld door het Federaal Planbureau. Daarnaast zijn ook klimaatscenario s tot 2100 ontwikkeld voor Vlaanderen, afgeleid uit internationale klimaatscenario s. Het basisjaar voor de scenarioberekeningen is Het voornaamste zichtjaar is Voor de berekeningen van de invloed van klimaat wordt 2100 als zichtjaar gehanteerd. De berekeningen inzake oppervlaktewater focussen op 2015 en 2027, aansluitend op de Europese Kaderrichtlijn water. De berekeningen gebeuren standaard gebiedsdekkend op niveau Vlaanderen, tenzij de beschikbare gegevens en/of modellen dit niet toelaten of anders vermeld. Scenarioberekeningen en onderlinge samenhang De milieuscenario s zijn uitgewerkt voor de grote economische sectoren en leiden tot uitkomsten op niveau van emissies en energiegebruik: 1. Couder J., Verbruggen A., Maene S. (2009) Huishoudens en Handel & diensten. Wetenschappelijk rapport, MIRA 2009, VMM, 16

18 2 Lodewijks P., Brouwers J., Van Hooste H., Meynaerts E. (2009) Energie- en klimaatscenario s voor de sectoren Energie en Industrie. Wetenschappelijk rapport, MIRA 2009, VMM, 3. Overloop S., Gavilan J., Carels K., Van Gijseghem D., Hens M., Bossuyt M., Helming J. (2009) Landbouw. Wetenschappelijk rapport, MIRA 2009 & NARA 2009, VMM, INBO.R , Bergen D., Vander Vennet B. (2009) Deelsector glastuinbouw. Wetenschappelijk rapport, MIRA 2009, VMM, 5. De Vlieger I., Pelkmans L., Schrooten L., Vankerkom J., Vanderschaeghe M., Grispen R., Borremans D., Vanherle K., Delhaye E., Breemersch T., De Geest C. (2009) Transport, referentie- en Europascenario. Wetenschappelijk rapport, MIRA 2009, VMM, 6. Van Zeebroeck B., Delhaye E., De Geest C. (2009) Transport, visionair scenario. Wetenschappelijk rapport, MIRA 2009, VMM, De resulterende emissies en energiegebruiken volgens drie milieuscenario s worden geaggregeerd in de kernset milieudata MIRA 2009, beschikbaar op De milieukwaliteit resulterend uit deze emissies wordt voor twee milieuscenario s verder gemodelleerd in de verkenningen luchtkwaliteit. 7. Deutsch F., Fierens F., Veldeman N., Janssen S., Torfs R., Buekers J., Trimpeneers E., Bossuyt M. (2009) Zwevend stof. Wetenschappelijk rapport, MIRA 2009, VMM, 8. Van Avermaet P., Celis D., Fierens F., Deutsch F., Janssen L., Veldeman N., Viaene P., Wuyts K., Staelens J., De Schrijver A., Verheyen K., Vancraeynest L. Overloop S., (2009) Verzuring. Wetenschappelijk rapport, MIRA 2009, VMM, 9. Deutsch F., Fierens F., Veldeman N., Janssen S., Torfs R., Buekers J., Trimpeneers E., Vancraeynest L. (2009) Fotochemische luchtverontreiniging. Wetenschappelijk rapport, MIRA 2009, VMM, Daarnaast zijn toekomstverkenningen opgemaakt voor de kwaliteit van het oppervlaktewater gebaseerd op de scenario s ontwikkeld in het stroomgebiedbeheerplan voor Schelde en Maas. 10. Peeters B., D Heygere T., Huysmans T., Ronse Y., Dieltjens I. (2009) Kwaliteit oppervlaktewater. Wetenschappelijk rapport, MIRA 2009, VMM, Verkenningen voor het landgebruik voor 2 milieuscenario s x 3 landgebruik-scenario s zijn opgemaakt in: 11. Gobin A., Uljee I., Van Esch L., Engelen G., de Kok J., van der Kwast H., Hens M., Van Daele T., Peymen J., Van Reeth W., Overloop S., Maes F. (2009) Landgebruik in Vlaanderen. Wetenschappelijk rapport, MIRA 2009, NARA 2009, VMM, INBO.R , Verkenning voor geluidshinder door verkeer, op basis van de verkenningen voor de sector transport is opgesteld voor twee milieuscenario s in: 12. Botteldoorn D., Dekoninck L., Van Renterghem T., Geentjes G., Lauriks W. Bossuyt M., (2009) Lawaai. Wetenschappelijk rapport, MIRA 2009, VMM, Verkenning van klimaatverandering en waterhuishouding in Vlaanderen op basis van internationale studies en lopende nationale studies is opgesteld in: 13. Willems P., Deckers P., De Maeyer Ph., De Sutter R., Vanneuville W., Brouwers J., ²Peeters B. (2009) Klimaatverandering en waterhuishouding. Wetenschappelijk rapport, MIRA 2009, NARA 2009, VMM, INBO, Overwegingen bij de complexiteit van toekomstverkenningen zijn opgesteld in: 14. Keune H., Morrens B., Loots I. (2009) Hoe omgaan met de complexiteit van milieuvraagstukken? Wetenschappelijk rapport, MIRA 2009, VMM, Tot slot behandelt één studie de transitie naar een duurzame samenleving: 15. De Jonge W., Paredis E., Lavrijsen J., Vander Putten E. (2009) Vlaanderen en de transitie naar een koolstofarme economie. Wetenschappelijk rapport, MIRA 2009, VMM, 17

19 De onderlinge samenhang van voornoemde rapporten wordt geïllustreerd in figuur 0.1. Stroomschema en samenhang van de scenarioberekeningen Samenhang MIRA-NARA Op de twee milieubeleidscenario s referentie en Europa uit MIRA 2009 worden drie landgebruikscenario s geënt in de natuurverkenning NARA 2009: een scenario referentie, waarbij het beleid uit de periode ongewijzigd wordt verdergezet; een scenario scheiden, waarbij de open ruimte verdeeld wordt tussen de gebruiksvormen ervan; een scenario verweven, waarbij de zorg voor natuur integraal deel uitmaakt van alle landgebruikvormen. De milieu- en de landgebruikscenario s worden uitgetekend binnen éénzelfde socio-economische omgeving. Voor de resulterende scenario s (Figuur 0.1) worden de verwachte ontwikkelingen op emissies, brongebruik, milieutoestand en gevolgen voor gezondheid doorgerekend door middel van rekenkundige modellen. 18

20 Verband tussen MIRA en NARA 2009: socio-economische verkenning, drie scenario s inzake milieu en drie landgebruikscenario s Landgebruik Referentie (RR) Milieu en klimaat Referentie (R) Landgebruik Scheiden (RS) Socio-economische prognose Landgebruik Verweven (RV) Landgebruik Referentie (ER) Milieu en klimaat Europa (E) Landgebruik Scheiden (ES) Landgebruik Verweven (EV) 19