Mozaïek Wonen. Jaarbericht 2014: - Volkshuisvestingsverslag - Jaarverslag - Jaarrekening - Overige gegevens

Transcriptie

1

2

3 Jaarbericht Mozaïek Wonen Mozaïek Wonen Goedgekeurd door de RvC op 12 mei 2015 Vastgesteld door de directie op 12 mei 2015 Jaarbericht 2014: - Volkshuisvestingsverslag - Jaarverslag - Jaarrekening - Overige gegevens Bezoek- en postadres: Bachstraat HZ Gouda info@mozaïekwonen.nl Website:

4 Jaarbericht Mozaïek Wonen Enkele kerngegevens 2014 Woningvoorraad aantal woningen totaal, in Gouda, Bodegraven en Moordrecht aandeel goedkoop (tot 389,05) (percentage / aantal) 15,1% / aandeel bereikbaar (aftoppingsgrens 596,75) (percentage / aantal) 65,1% / aandeel betaalbaar (tot huurtoeslaggrens 699,48) (percentage / aantal) 15,2% / aandeel vrije sector (percentage / aantal) 4,7% / 421 gemiddelde netto huurprijs (van huurwoningen) 492 gemiddelde huurstijging % 3,6% aandeel en aantal eengezinswoningen (percentage / aantal) 44,4% / aandeel en aantal meergezinswoningen (percentage / aantal) 55,6% / Verhuur en verkoop mutatiegraad en aantal verhuringen (percentage / aantal) 6,7% / 631(593) aantal actief woningzoekenden en gemiddelde slaagkans ,0% % huurachterstand actieve contracten - totaal bezit 1,37% % leegstand - totaal bezit 0,26% % leegstand - woningen 0,73% aantal huisuitzettingen vanwege huurschuld en overlast/woonfraude 5-3 aantallen verkoop woningen overige eenheden 44 9 Beheer en investeringen totaal bedrag dagelijks onderhoud totaal bedrag planmatig onderhoud totaal bedrag milieu onderhoudsuitgaven totaal aan bijdrage leefbaarheid technisch en sociaal / totaal aan investering milieu totaal aan verbetering basiskwaliteit huurwoningen nieuwbouw opgeleverd, in uitvoering, in voorbereiding koopwoningen nieuwbouw opgeleverd, in uitvoering, in voorbereiding commercieel en maatschappelijk vastgoed opgeleverd, in uitvoering, in voorbereiding in m2 Financiën solvabiliteit 57,8% loan to value 41,3% rentedekkingsratio 1,93 debt service coverage ratio 1,29 eigen vermogen jaarresultaat Organisatie ziekteverzuim 2,42%

5 Jaarbericht Mozaïek Wonen Voorwoord jaarverslag 2014 Woningcorporaties in de spotlights Het jaar 2014 is in veel opzichten het jaar geweest waarin woningcorporaties veel in de spotlights hebben gestaan. Helaas, veelal vanwege de incidenten van de afgelopen jaren en natuurlijk vanwege de parlementaire enquête woningcorporaties. De commissie heeft haar werk goed gedaan. De Novelle en de Herziene Woningwet zijn in 2015 door de Tweede- en Eerste Kamer aangenomen. Daarmee is de basis gelegd voor de toekomst van de corporatiesector voor de komende tien jaar. Positief vind ik dat er meer invloed van huurders komt en dat huurdersvertegenwoordigers een belangrijke rol krijgen bij het maken van prestatieafspraken met gemeenten. Een punt van zorg is wel de toenemende regeldruk die er vanuit de Woningwet en Algemene Maatregelen van Bestuur op ons afkomt. Enerzijds worden corporaties geacht goedkoper te gaan werken, anderzijds leidt de stringentere regelgeving tot een stijging van de kosten. De financiële middelen van woningcorporaties worden daarnaast beperkt door de Verhuurdersheffing en voor Mozaïek Wonen in de gemeente Gouda door een stijging van de gemeentelijke heffingen. Mozaïek Wonen op koers In 2013 is een heroriëntatie uitgevoerd op de positie en taken van Mozaïek Wonen, dit met het oog op de borging van de volkshuisvestelijke- en financiële continuïteit en het terugwinnen van het investerend vermogen van Mozaïek Wonen. In vervolg hierop zijn keuzes gemaakt voor nieuw beleid en een andere - sobere en doelmatige bedrijfsvoering. Met het ondernemingsplan Mozaïek Wonen, Krachtig naar 2018 wordt gekoerst op een toekomstbestendige volkshuisvesting en een corporatie die midden in de samenleving staat, lokaal nauw verbonden is met haar huurders en maatschappelijke omgeving. Mozaiek Wonen wil een financieel- en maatschappelijk duurzame corporatie zijn, gericht op haar kerntaak, namelijk: Het bieden van goede en betaalbare huisvesting aan mensen van jong tot zeer oud met een smalle beurs en aan mensen die voor hun huisvesting bijzondere aandacht en zorg nodig hebben. Begin 2014 hebben we intern de nodige veranderingen doorgevoerd, waardoor we de komende jaren substantieel (22%) besparen op onze personeels- en bedrijfskosten. De nieuwe organisatiestructuur en krimpende personele formatie hebben voor 20 medewerkers helaas ingrijpende gevolgen gehad. Het doet pijn dat wij gedwongen afscheid hebben moeten nemen van collega s, van wie sommigen al vele jaren aan Mozaïek Wonen verbonden waren. Vanaf 1 januari 2014 werkt Mozaïek Wonen vanuit rayons, waardoor een aantal functies zoals dagelijks onderhoud, sociale overlast, woonfraude, huur- en verhuurzaken, verkoop en participatie - gebiedsgericht uitgevoerd worden vanuit één rayon. Het werken vanuit rayons zorgt ervoor dat we dicht bij onze huurders staan, deze nog beter kunnen bedienen en dat er minder tijd en informatie verloren gaan. Mijn conclusie is dat we op de goede weg zijn als het gaat om het verbeteren van onze financiële positie, de afbouw van onze bedrijfskosten en het focussen op onze kerntaak. Hierdoor is iets meer ruimte ontstaan om ook de komende jaren de huurverhogingen voor onze huurders te matigen. Daarbij zijn we in staat om onze investeringen in milieumaatregelen de komende vier jaar te verdubbelen ten opzichte van wat we ons eind 2013 hadden voorgenomen. Zo heeft de ingezette koers van soberheid en doelmatigheid direct een gunstig effect op de betaalbaarheid van de woonlasten van onze huurders met een smalle beurs. Eind 2014 zijn de resultaten van de eerste Aedes Benchmark bekend gemaakt. Onze huurders waardeerden onze dienstverlening met een 7,4. Onze bedrijfslasten kwamen uit op 978 per woning. In beide categorieën scoren we iets beter dan de gemiddelde woningcorporatie en behoren wij tot de groep corporaties die vlak achter de kopgroep zitten. De reorganisatie van 2014 zal onze toekomstige positie nog verder verbeteren. Mozaïek Wonen en Woningbouwvereniging Reeuwijk hebben in 2014 besloten te onderzoeken of een fusie tussen beide woningcorporaties wenselijk en mogelijk is. In maart 2015 zijn de uitkomsten van dit onderzoek bekend geworden. Vanwege de maatschappelijke- en volkshuisvestelijke meerwaarde hebben het bestuur en de raad van commissarissen zich uitgesproken voor het aangaan van een fusie met Woningbouwvereniging Reeuwijk. In het najaar van 2015 nemen de leden van Woningbouwvereniging Reeuwijk een besluit over de omzetting van de vereniging naar een stichting. Dit omzettingsbesluit is noodzakelijk om het traject tot een fusie tussen Mozaïek Wonen en Woningbouwvereniging Reeuwijk te kunnen vervolgen.

6 Jaarbericht Mozaïek Wonen 2015: Mozaïek Wonen op zoek naar een nieuwe directeur-bestuurder In maart 2014 trad ik aan als nieuwe directeur-bestuurder. Mijn opdracht was om de koers, zoals vastgelegd in ons ondernemingsplan , samen met onze medewerkers op te pakken. Werken voor mensen met een laag inkomen of een bijzondere zorgvraag hebben hierbij onze absolute prioriteit gekregen. Helaas heb ik om privéredenen besloten om Mozaïek Wonen alweer te gaan verlaten. Per 1 juni 2015 word ik directeur-bestuurder van WBO in Oldenzaal en keer ik daarmee terug naar de plaats waar mijn hart ligt. Het doet mij pijn om de huurders, belanghouders en medewerkers zo snel al in de steek te laten. Maar ik kijk met trots en waardering terug op wat we in dit jaar hebben bereikt. Op 21 mei 2015 volgt de heer Ron de Haas mij op als directeur-bestuurder a.i. Met zijn benoeming is de bestuurlijke continuïteit van Mozaïek Wonen gewaarborgd. Dankwoord Ik wil alle huurdersvertegenwoordigers, belanghouders en medewerkers van Mozaïek Wonen bedanken voor hun fijne en betrokken manier van samenwerken in Alleen door de inzet van ons allen is het gelukt om in een tijd van financiële tegenwind, toch zo optimaal mogelijk te presteren, dit in het belang van onze huidige- en toekomstige huurders. En daar mogen we trots op zijn! Dick Mol directeur-bestuurder Gouda, 12 mei 2015

7 Jaarbericht Mozaïek Wonen Jaarbericht 2014 Mozaïek Wonen Volkshuisvestingsverslag, bestuursverslag en jaarrekening in één jaarbericht In dit jaarbericht 2014 Mozaïek Wonen verantwoorden wij ons over de door ons geleverde prestaties en behaalde resultaten. Behalve het op grond van artikel 26 lid 2 BBSH vereiste volkshuisvestingsverslag, dienen corporaties op grond van artikel 26 lid 1a BBSH tevens een bestuursverslag (jaarverslag) op te stellen, waarop artikel 2:391 BW van toepassing is. Volgens laatstgenoemd artikel moeten in het bestuursverslag de volgende elementen aan de orde komen: a. Gang van zaken en gevoerd beleid tijdens het verslagjaar; b. Bijzondere gebeurtenissen waarmee in de jaarrekening geen rekening behoeft te worden gehouden; c. Verwachte gang van zaken; d. Activiteiten op het gebied van onderzoek en ontwikkeling; e. Doelstellingen en beleid risicobeheer in verband met financiële instrumenten. In het onderhavige jaarbericht zijn in overeenstemming met de aanbevelingen van de Raad voor de Jaarverslaglegging de specifieke elementen van het volkshuisvestingsverslag en het bestuursverslag 2014 van Mozaïek Wonen tot één stuk gecombineerd. In deel twee volgt de jaarrekening 2014.

8 Jaarbericht Mozaïek Wonen Inhoudsopgave Deel 1: Volkshuisvestings- en jaarverslag 1. Jaarbericht 2014: inleiding Missie en visie 1.2 De omgeving 1.3 Belangrijkste doelstellingen en prestaties in 2014 van Mozaïek Wonen 1.4 Financiën: het jaarresultaat Het bij voorrang passend huisvesten van de primaire doelgroep Sociale huurmarkt Gouda en Bodegraven 2.2 Het bezit van Mozaïek Wonen 2.3 Nieuwbouw 2.4 Huurprijsbeleid 2.5 Verhuringen 2.6 Verhuurbaarheid 2.7 Bestrijden onrechtmatige bewoning 2.8 Huurincasso 2.9 Verleende diensten (servicekosten) 2.10 Verkoop van vastgoed 3. Het kwalitatief in stand houden van het bezit Portefeuille-/Assetmanagement 3.2 Onderhoud 3.3 Duurzaam bouwen, onderhoud en milieu 4. Het betrekken van huurders bij beheer en beleid Periodiek overleg met huurdersverenigingen, de Koepel en bewonerscommissies 4.2 Overleg met belanghouders 5. Het bevorderen van de leefbaarheid in wijken en buurten Investeren in leefbaarheid 5.2 Wijkontwikkeling 5.3 Woongedrag en buurtbetrokkenheid 5.4 Uitgaven voor fysieke leefbaarheidsvoorzieningen 6. Wonen, welzijn en zorg Nieuwbouw 6.2 Bestaande voorraad 6.3 Samenwerkingen 6.4 Bijzondere aandachtsgroepen 6.5 Individueel welzijn

9 Jaarbericht Mozaïek Wonen 7. Het waarborgen van de financiële continuïteit Over het jaar Financieel dashboard Mozaïek Wonen 7.3 Financiering en treasury 7.4 Kaders sectorinstituten 7.5 Borging financiële positie naar de toekomst 8. Klantrendement Mozaïek Wonen Woonservicepunt 8.2 Rayons 8.3 Huurdersportaal 8.4 Communicatie 8.5 Marketing 8.6 Trainingen medewerkers 9. De organisatie van Mozaïek Wonen De werkorganisatie 9.2 Medewerkers 9.3 Leveranciersportaal en DMS 9.4 Beheer derden 9.5 Verbindingen 9.6 Ondernemingsraad 9.7 Personeelsvereniging 9.8 Intern beheersysteem en Risicomanagement 9.9 Kwaliteitszorg 10. Governance Bestuur 10.2 Governancestructuur 10.3 Overleg en samenwerking met belanghouders 10.4 Klachtencommissie 10.5 Toezicht houden en klankborden 10.6 Besluiten raad van commissarissen 10.7 Bevindingen raad van commissarissen 10.8 Corporate governance en zelfevaluatie 10.9 Ontwikkelpunten, te realiseren in 2015 Bijlagen 1. Colofon 2. Profielschets raad van commissarissen (samenvatting) 3. Samenstelling raad van commissarissen 4. Besluitenlijst raad van commissarissen 5. Samenstelling klachtencommissie 6. Verhuringen in 2014 naar inkomen en prijssegment voor Mozaïek Wonen totale aanbod, het aanbod in Gouda, Bodegraven en Moordrecht 7. Nadere informatie met betrekking tot overlastdossiers 8. Voorbeelden van uitgaven leefbaarheidsfonds in Overzicht overlegonderwerpen tussen Huurderskoepel en Mozaïek Wonen 2014.

10 Jaarbericht Mozaïek Wonen Deel 2: Jaarrekening Balans (na resultaatbestemming) Winst- en verliesrekening Kasstroomoverzicht Grondslagen voor waardering Grondslagen voor balanswaardering en resultaatbepaling Toelichting op de balans Niet in de balans opgenomen rechten en verplichtingen Toelichting op de winst- en verliesrekening Kengetallen Verklaringen van het bestuur en van de raad van commissarissen 57 Deel 3: Overige gegevens Overige gegevens 61 Controleverklaring van de onafhankelijke accountant 63

11 1 Met betaalbare huisvesting en mensen met een smalle beurs duidt Mozaïek Wonen de DAEB-voorraad en doelgroep t.w. DAEB-voorraad = sociale voorraad < 699,49, DAEB-doelgroep = doelgroep met huishoudinkomen < (prijspeil ). DAEB = Diensten van Algemeen Economisch Belang. Jaarbericht Mozaïek Wonen Deel 1: Volkshuisvestings- en jaarverslag 1. Jaarbericht 2014: Inleiding 1.1. Missie en visie In 2013 schreef Mozaïek Wonen een nieuw ondernemingsplan Krachtig naar 2018, waarin we de koers voor de jaren 2014 t/m 2018 van Mozaïek Wonen beschrijven. Politieke keuzes en economische en maatschappelijke ontwikkelingen hebben het speelveld, de omgeving en de mogelijkheden van woningcorporaties sindsdien verder veranderd. Concreet heeft Mozaïek Wonen haar missie voor de komende jaren als volgt geformuleerd: Het bieden van goede en betaalbare huisvesting aan mensen -van jong tot zeer oud- met een smalle beurs en aan mensen die voor hun huisvesting bijzondere aandacht en zorg nodig hebben 1. Mensen, die voor hun huisvesting bijzondere aandacht en zorg nodig hebben, zijn bijvoorbeeld huurders met een zorgvraag en dak- en thuislozen. Wij streven hierbij naar een doelmatige inzet van de betaalbare voorraad. Mozaïek Wonen zet hierbij in op: 1. Het leveren van woningen en bijbehorende producten met een voor de doelgroepen van beleid passende huurprijs en een bij deze huurprijs passend kwaliteits- en uitrustingsniveau. 2. Een toonaangevende volkshuisvestelijke speler in de gemeenten Gouda, Bodegraven-Reeuwijk en Zuidplas, dat is wie Mozaïek Wonen wil zijn. Vanuit verschillende rollen -op creatieve en innovatieve wijze- proactief samenwerken met haar belanghouders en andere partners om invulling te geven aan de thema s wonen, welzijn, zorg, leefbaarheid en duurzaamheid. 3. Een financieel gezonde woningcorporatie zijn om de continuïteit voor nu en in de toekomst te kunnen waarborgen. 4. Een bijdrage leveren aan de betaalbaarheid van de woonlasten ѐn aan het milieu door het toepassen van energiebesparende maatregelen, daar waar mogelijk en effectief/rendabel. 5. Een klantgerichte corporatie zijn, die haar klanten -middels meerdere kanalen- zakelijk en adequaat bedient en hierbij duidelijk is over de inhoud, reikwijdte en beperkingen van haar service en dienstverlening. 6. Een zakelijke organisatie zijn met een solide en doelmatige bedrijfsvoering, waarin medewerkers professioneel handelen met oog voor de klant, samenwerking en kosten. Dit betekent concreet, dat wij ons de komende jaren vooral zullen richten op: Voldoende betaalbare woningen voor onze doelgroepen van beleid Meer accent op de bestaande voorraad Minder nieuwbouw Doorstroming woningmarkt Sober en doelmatig onderhoud en kwaliteits- en uitrustingsniveau Gematigd huurbeleid voor doelgroep lage inkomens (< prijspeil ) en inkomensafhankelijke huurverhoging voor de huishoudens met een inkomen > Innovatieve samenwerking met gemeenten en partners op het gebied van wonen, zorg, welzijn en duurzaamheid (o.a. ketensamenwerking, co-creatie- en financiering) Snellere en adequate dienstverlening (o.a. door middel van rayonering en huurders- en leveranciersportaal) Sobere en doelmatige bedrijfsvoering Een slankere organisatie

12 Jaarbericht Mozaïek Wonen 1.2. De omgeving: een veranderende maatschappelijke context Woningmarkt de opgave De afgelopen jaren is over de volle breedte te zien geweest, dat de woningmarkt mede door de economische ontwikkelingen een moeilijke periode doormaakt. Het aantal huishoudens is conform verwachting toegenomen. Vanaf 2009 zijn er ruim huishoudens bijgekomen, terwijl het aantal huishoudens in een zelfstandige woning met toenam. De huishoudens die geen zelfstandige woning hebben, vinden op een andere manier een plekje: in een wooneenheid, op kamers, inwonend bij anderen of in vakantiewoningen. Oudere kinderen wonen langer of opnieuw bij hun ouders. Verhuizen is voor (echt-)paren in scheiding minder eenvoudig. Als gevolg van alle brandhaarden in de wereld blijft het aantal vluchtelingen dat een Nederlandse verblijfsvergunning krijgt groeien. Deze zogenoemde statushouders vinden bijna allemaal een plekje in een corporatiewoning. In 2014 waren dit er bijna wat leidt tot een toenemende druk op de sociale woningmarkt. Verhuiswens meer dan ooit / effect langer thuis wonen De afname van het aantal gerealiseerde verhuizingen leidt ertoe, dat het aantal mensen dat wil verhuizen is toegenomen. Mensen stellen hun gewenste verhuizing uit, maar niet af. De niet aflatende verhuiswens levert een langzaam vollopend stuwmeer van verhuisplannen op. Slechts een kleine groep laat zijn plannen verdampen. Daarbij komt, dat door de per 1 januari 2013 ingezette beleidslijn om mensen met een zorgvraag langer dan voorheen thuis te laten wonen (extramuralisering), minder woningen beschikbaar komen. Veel zoekers zijn tamelijk realistisch en geven aan pas over een jaar of twee te willen verhuizen. In het stuwmeer zijn eigenaar-bewoners en mensen boven 45 jaar sterk vertegenwoordigd. Dit betekent overigens niet, dat deze huishoudens allemaal willen kopen. Juist de huursector is meer in trek. Starters en huurders willen iets minder vaak verhuizen naar een koopwoning dan vroeger. Evenzo geven eigenaar bewoners meer dan vroeger aan na verkoop te opteren voor een huurwoning. De vergrijzing zet door. Alleenstaanden zijn nog altijd oververtegenwoordigd binnen de lage inkomensgroepen. 70% van de woningvoorraad bestaat uit eengezinswoningen, 90% van de gezinnen met kinderen woont in een eengezinswoning, tegen 43% van de alleenstaanden. Jonge mensen onder de dertig jaar wonen gemiddeld nog steeds minder dan vijf jaar in een woning, terwijl ouderen boven 65 jaar gemiddeld meer dan twintig jaar in hun woning blijven wonen. Het aantal kleine huishoudens neemt toe, terwijl het aantal gezinnen verder afneemt. Hoewel de koopmarkt voorzichtig herstelt is de druk op m.n. de sociale huurmarkt onverminderd groot. De afname van het aantal verhuizingen in de afgelopen jaren heeft ertoe geleid, dat het aantal mensen dat wil(de) verhuizen is toegenomen. De vraag naar goedkope huurwoningen blijft groot en steeg van +43% in de goedkoopste prijscategorie en +22% in de categorie tot de aftoppingsgrens. De minister stuurt aan op een meer passende toewijzing (huur i.r.t. inkomen). De huursector: meer aanbod in het hogere huursegment De huur in de totale huurvoorraad steeg de laatste 3 jaar met gemiddeld 2% per jaar boven inflatie. De oorzaken zijn divers: de nieuwe verhuurdersbelasting, woningverbetering, energetische maatregelen en sloop/nieuwbouw, alsmede huurharmonisatie bij nieuwe verhuringen, waarbij de huren dichter bij de maximaal toegestane huur worden gebracht. Langzamerhand verandert ook de samenstelling van de huursector zelf. Meer en meer bestaat de sector tegenwoordig uit appartementen in plaats van eengezinswoningen: 56% in 2012 tegen 48% in Aanzienlijk sneller is de prijsopbouw veranderd. Na 2006 nam het aandeel woningen tussen aftoppingsgrens en liberalisatiegrens toe van 15 naar 21% en het aandeel boven de liberalisatiegrens verdubbelde bijna van 7 naar 12%. Ondanks de hogere huren wordt de huursector meer en meer het domein van lage inkomensgroepen en oudere alleenstaanden. De huurstijging tussen 2009 en 2012 (6% > inflatie) werd bij de lage inkomens voor een deel opgevangen door de huurtoeslag. Daardoor is de stijging van de netto huuruitgaven beperkt gebleven (+4%). Daarnaast namen de bijkomende lasten voor gas, licht, water en lokale belastingen licht af (-4%).

13 Jaarbericht Mozaïek Wonen De totale woonuitgaven in de huursector stegen daarmee in 3 jaar tijd met 2% (2012 t.o.v. 2009). Door de gestegen woonuitgaven en de daling van het huishoudinkomen liep de huurquote op van 23 naar 26% en de totale woonquote van 34 naar 36%; een toenemend deel van het inkomen wordt besteed aan het wonen. De goedkope scheefheid (hogere inkomensgroepen in het sociale huursegment) is met 12% aanzienlijk gereduceerd. De invoering van het strengere toewijzingsbeleid voor sociale huurwoningen heeft de instroom van hogere inkomensgroepen teruggedrongen. Daarnaast daalden de inkomens in reële termen, terwijl de prijsgrens voor de sociale huurvoorraad met inflatie steeg. Huishoudens met een hoger inkomen vinden vaker buiten de sociale huursector een woning. Scheiding wonen/zorg en vergrijzing Het ministerie van VWS is in 2013 gestart met de extramuralisering van de zorg. Dit houdt in, dat de instroom van mensen met een zorgbehoefte naar instellingen wordt omgebogen naar het zelfstandig (blijven) wonen. Dit gebeurt door het stellen van hogere eisen aan de zorgbehoefte van de cliënt. Zorg en ondersteuning zullen in de wijk georganiseerd moeten worden. Iets wat aansluit bij de maatschappelijk tendens, waarbij men het liefst zo lang mogelijk in de eigen vertrouwde omgeving blijft wonen. De effecten op de woningmarkt van deze transitie in de zorg zijn fors. Het Planbureau voor de Leefomgeving becijfert, dat het aantal ouderen (65+) tot 2014 blijft toenemen tot circa 4.7 miljoen in Het aantal 75-plussers, de leeftijd waarop gemiddeld genomen de beperkingen beginnen, verdubbelt van 1.2 miljoen nu tot 2.6 miljoen in De 80-plussers onder hen hebben vaker fysieke beperkingen, zijn vaak alleenstaand en hebben vaker dan de jongere ouderen een laag inkomen. Deze mensen zullen dus langer op de woningmarkt blijven. Het merendeel van de mensen met een lichte zorgvraag, die voorheen naar een zorginstelling ging, zal gewoon in de huidige woning (kunnen) blijven en daar zorg op maat (moeten) krijgen. Soms zullen daarvoor aanpassingen aan de woning nodig zijn. Een ander deel zal vanwege beperkingen of om sociale redenen (bijvoorbeeld vereenzaming, zwak sociaal netwerk) wensen te verhuizen naar een meer passende woning. Dit kan bijvoorbeeld een nultredenwoning zijn, een specifieke ouderenwoning of een geclusterde, meer beschermde woonvorm. Daarnaast leidt de extramuralisering op korte termijn tot een verdere verstopping van de woningmarkt Herzieningswet/Novelle De eerste kamer stemde dinsdag 17 maart 2015 unaniem in met de Herzieningswet. In februari 2015 verscheen de lang verwachte Algemene Maatregel van Bestuur bij deze Herzieningswet (t.w. het ontwerpbesluit toegelaten instellingen), welke bij het schrijven van dit jaarverslag ter behandeling bij de Tweede Kamer lag. De minister stuurt aan op inwerkingtreding van de Herzieningswet per 1 juli De Herzieningswet omschrijft nauwkeurig de taken van de woningcorparaties, versterkt de positie van gemeenten en huurders en biedt handvatten voor het maken van afspraken tussen partijen, o.a. in de vorm van prestatieafspraken met gemeenten. Onderstaand wordt de essentie van de Herzieningswet toegelicht: De invulling van de taakstelling van de toegelaten instelling Alleen sociale huurwoningen en strikt omschreven maatschappelijk vastgoed. In het Regeerakkoord is ten aanzien van het werkterrein van toegelaten instellingen opgenomen: Woningbouwcorporaties moeten weer dienstbaar worden aan het publieke belang in hun werkgebied. Hun taak wordt teruggebracht tot het bouwen, verhuren en beheren van sociale huurwoningen en het daaraan ondergeschikte direct verbonden maatschappelijk vastgoed. In de Herzieningswet is dit zo vertaald, dat het taakgebied van woningbouwcorporaties wordt beperkt tot het bouwen, verhuren, beheren van sociale huurwoningen en het daaraan ondergeschikte direct verbonden maatschappelijk vastgoed. Maatschappelijk vastgoed Ten aanzien van het investeren in Maatschappelijk Vastgoed worden de volgende restricties aangegeven: moet onlosmakelijk verbonden zijn met het (DAEB-)woongebouw; heeft een wijk, buurt of buurtschap gerichte functie; vindt plaats in een gebied waar de woongelegenheden zijn van de TI.

14 Jaarbericht Mozaïek Wonen Leefbaarheid Het Burgerlijk Wetboek kent verplichtingen voor Woningbouwcorporaties als het gaat om het woongenot van hun huurders. Daarbij kan inzet van Woningcorporaties op leefbaarheid de waarde van hun vastgoed in wijken op peil houden en daarom bedrijfseconomisch wenselijk zijn. Ook kan het om die reden gewenst zijn om tijdig problemen te signaleren en zo bijvoorbeeld, door inschakeling van schuldhulpverlening, huisuitzettingen te voorkomen. Vanuit beide perspectieven gezien is een bepaalde inzet op leefbaarheid van Woningcorporaties toegestaan, echter wel binnen een strikte afbakening, te weten: inzet op leefbaarheid is niet toegestaan wanneer woningcorporatie in gemeente/gebied geen noemenswaardig bezit heeft; inzet op leefbaarheid is niet toegestaan als de omvang van de investering maatschappelijk en bedrijfseconomisch niet verantwoord is; inzet op leefbaarheid is niet toegestaan als de leefbaarheidsactiviteit primair de verantwoordelijkheid van een andere partij is en inzet op leefbaarheid is niet toegestaan om religieuze stromingen te faciliteren Toegestane niet-daeb activiteiten Een woningcorporatie mag alleen nog nieuwe niet-daeb activiteiten oppakken als deze ten dienste staan van haar DAEB-werkzaamheden en alleen in het gebied waar de woningcorporatie al DAEB-bezit heeft. Daarbij is het alleen toegestaan wanneer deze specifieke activiteiten bijdragen aan het volkshuisvestingsbeleid van de gemeente. De gemeente heeft de verplichting haar volkshuisvestingsbeleid, en dus de noodzaak van de niet-daeb activiteit, eerst af te stemmen met omliggende gemeenten. Voorts dient de gemeente eerst marktpartijen in de gelegenheid te stellen om de niet-daeb activiteit op te pakken, de zogenaamde markttoets. Wanneer een woningcorporatie al niet-daeb bezit heeft moet dit deel van de portefeuille administratief of jurisch afgescheiden worden naar een niet-daeb-tak. Woningen met een gereguleerd huurcontract blijven in de DAEB-tak van de woningcorporatie, evenals het toegestane maatschappelijke vastgoed e.d Scheiding en splitsing In het wetsvoorstel is voorgesteld de woningcorporatie (administratief of juridisch) op te splitsen in twee van elkaar gescheiden bedrijfsonderdelen, zijnde de DAEB-tak, die de kerntaken van de woningcorporatie uitvoert en de niet-daeb-tak die belast is met alle overige werkzaamheden. In het geval van zo n scheiding kan de DAEB-tak aan de niet-daeb-tak geld lenen tegen marktconforme rente de niet-daeb-tak vervangt deze lening door een marktlening zodat de interne lening binnen vijftien jaar kan worden afgelost aan de DAEB-tak. Nieuwe activiteiten dienen altijd gefinancierd te worden met een marktlening DAEB-vastgoed kan niet aangewend worden ter zekerheidsstelling (onderpand) van marktlening ter fianciering van niet-daeb Ter voorkoming van onevenredige toename van administratieve kosten en regeldruk zijn woningcorporaties met een jaaromzet onder 30 miljoen euro en met een klein aandeel niet-daeb bezit uitgezonderd van zo n verplichte scheiding. Mozaïek Wonen voldoet niet aan deze vrijstellingsvoorwaarden en zal haar scheidings- en splitsingsvoorstellen in de loop van 2016 bij de toezichthouder ingediend moeten hebben Rol gemeenten De postitie van gemeenten wordt versterkt waar het gaat om de bijdrage die woningcorporaties moeten leveren aan de gemeentelijke volkshuisvestingsopgave. Dit komt onder meer tot uitdrukking in een vergroting van de mogelijkheden van gemeenten om (financiële) informatie over de woningcorporatie(s) in hun gemeente op te vragen, een betere aansluiting tussen het gemeentelijke begrotingsproces en de aanlevering van informatie door de woningcorporatie voor te schrijven en de gemeente een grotere rol te geven waar het gaat om het bepalen van de wenselijkheid van niet-daeb investeringen. De gemeenten uit ons werkgebied maken momenteel samen met Mozaïek Wonen en de andere in het werkgebied werkzame corporaties nieuwe woonvisies op weg naar nieuwe prestatieafspraken. De huurders (-organisaties) zijn daarbij vertegenwoordigd.

15 Jaarbericht Mozaïek Wonen Rol van de huurders Huurdersorganisaties worden een volwaardige partij bij het maken van prestatieafspraken met gemeenten en corporaties. Daarnaast krijgen huurdersorganisaties instemmingsrecht over fusies en verbindingen, het recht om minimaal een derde van de Raad van Commissarissen voor te dragen en meer geld om trainingen te volgen of deskundig advies en onderzoek in te huren. Ook krijgen huurdersorganisaties meer informatie over de financiën en investeringskracht van woningcorporaties en mogen zij informatie opvragen bij toezichthouders Bedrijfslasten Woningcorporaties werken hard aan het verbeteren van de efficiëntie van hun bedrijfsvoering zodat zij hun financiële middelen optimaal kunnen inzetten voor hun maatschappelijke opgave. Ook de nieuwe verhuurdersbelasting maakt dat noodzakelijk. Om tot meer inzicht te komen in de ontwikkeling van die bedrijfslasten ontwikkelt Aedes samen met het ministerie van Binnenlandse Zaken, het Centraal Fonds Volkshuisvesting (CFV) en het Waarborgsfonds Sociale Woningbouw (WSW) de Aedes Benchmark. Dit zal tot meer inzicht leiden in de post bedrijfslasten van woningcorporaties en op deze manier individuele woningcorporaties op basis van de vergelijking met andere corporaties aansporen om hun bedrijfslasten hiermee in lijn te brengen. In de Herzieningswet is opgenomen dat de minister de mogelijkheid heeft om zo nodig - met een Algemene Maatregel van Bestuur regels aan de kosten van bedrijfsvoering van woningcororaties te stellen. Zo nodig, want in zijn toelichting op de Herzieningswet geeft hij aan er waarde aan te hechten, dat de sector in eerste instantie zelf invulling geeft aan deze verantwoordelijkheid. Tegelijkertijd wordt aangegeven, dat mocht er sprake zijn van teveel vrijblijvendheid, de mogelijkheid wordt open gehouden om via een Algemene Maatregel van Bestuur nadere regels te stellen aan hoogte en ontwikkeling van de bedrijfslasten van woningcorporaties Intern toezicht Eén van de doelen van de Herzieningswet is het versterken van het interne en externe toezicht op woningcorporaties. In het besluit worden veel zaken uit de Governance Code Woningcorporaties van Aedes en de Vereniging Toezichthouders in Woningcorporaties (VTW) van toepassing verklaard op alle corporaties. Dit laatste impliceert o.a. dat bij inwerktreding van de Herzieningswet de educatie- en zelfevaluatieverplichtingen voor RvT s wettelijk verankerd zijn. Er wordt een geschiktheidstoets ingevoerd voor de leden van de RvT s. Zowel bij de benoeming als bij de herbenoeming of tijdens de uitoefening van hun taak kan de minister besluiten dat een kandidaat (of RvT-lid) niet geschikt is voor de toezichthoudende functie. De RvT krijgt de verplichting om de minister in bepaalde gevallen te informeren over de uitoefening van zijn taak. Hierbij kan worden gedacht aan situaties waarbij de RvT twijfelt aan de rechtmatigheid van handelen of integriteit van de TI of aan situaties waarbij de corporatie financieel in de problemen zou kunnen raken. De bestuurder had al de verplichting om over dergelijke situaties de minister te informeren. De Herzieningswet legt daar bovenop een eigen verantwoordelijkheid neer bij de RvT. In de Herzieningswet is bepaald dat in veel gevallen toestemming van de RvT nodig is bij besluiten. Alleen bij besluiten die betrekking hebben op de instandhouding van woningen (beheer en onderhoud) of de verkoop van woningen aan natuurlijke personen geldt die verplichting niet. In een aantal gevallen is ook voorafgaand toestemming nodig van de minister. Het gaat daarbij ondermeer om besluiten ten aanzien van: het aangaan van fusie of splitsing; verkoop van onroerend goed (anders dan aan natuurlijke personen); investeringen in niet-daeb vastgoed; het aangaan van verbindingen De lokale woningmarkt/opgave; het werkgebied van Mozaïek Wonen De huidige economische situatie heeft uiteraard ook effect op de woningmarkt in het werkgebied van Mozaïek Wonen. De slaagkansen in Gouda en Bodegraven in het sociale huursegment zijn het afgelopen jaar licht toegenomen, maar voor sommige doelgroepen nog steeds relatief laag. Deze toename van de slaagkansen wordt veroorzaakt doordat het aantal actief woningzoekenden het afgelopen jaar stabiel is gebleven en het woningaanbod (door nieuwbouw) is toegenomen. Het aandeel lokaal woningzoekenden is in Gouda stabiel gebleven (68%),

16 Jaarbericht Mozaïek Wonen Voornamelijk onder doorstromers is het aandeel lokaal woningzoekenden groot (86%). In Bodegraven is sprake van een andere ontwikkeling. Het aantal woningzoekenden is in 2013 (1.182) groter dan in 2012 (1.139). Voor zowel Gouda als Bodegraven gaat Mozaïek Wonen dan ook uit van een groei van het aantal huishoudens. Daarbinnen constateert zij ook een lichte groei van het aantal lage inkomens. Binnen de lage inkomens (waar Mozaïek Wonen zich op focust) zien we een verdere afname van het aandeel gezinnen (ouders met kinderen) en een toename van het aandeel kleine huishoudens (inclusief 1-oudergezinnen), in alle leeftijdsklassen. Dat vertaalt zich in een toename van het aantal benodigde sociale huurwoningen. Naast een kwantitatieve toename concludeert Mozaïek Wonen dat in kwalitatieve zin de voorraad moet toenemen met levensloopbestendige woningen (geschikt voor senioren). Overwegend 3-kamerwoningen (appartementen) die geschikt zijn voor kleine huishoudens van alle leeftijden en voor startende gezinnen. Afhankelijk van de mogelijkheden van een locatie kunnen dat ook eengezinswoningen zijn. Voor alle woningen geldt een sobere, doelmatige en duurzame kwaliteit. De verhuurbaarheid van een woning op de lange termijn neemt toe als deze breed inzetbaar is. Specifieke huisvesting voor specifieke groepen kan, als daar ook door organisaties specifiek om wordt gevraagd en er extra financiering beschikbaar is voor eventuele specifieke eisen. Het tempo van het aanpassen van de omvang van de voorraad wordt bepaald door de veranderingen in het aantal huishoudens met een laag inkomen. Niet door de vergrijzing. Het merendeel van de senioren zal in de reguliere huur- of koopwoning blijven wonen. De vergrijzing vraagt dan ook meer om (kleine) aanpassingen van die woningen, aanpassingen in de zorg en ondersteuning/begeleiding. Samenvattende conclusies: De gevolgen van de crisis zullen nog lang na-ijlen. Voor de komende jaren wordt uitgegaan van een minimaal gelijk blijvend aandeel huishoudens met een laag inkomen. Ook de vergrijzing en de bezuinigingen bij de overheid zijn oorzaak van een groeiend aandeel lage inkomens. De verhuurdersbelasting maakt een efficiënte organisatie noodzakelijk om de woonlasten enigszins te beheersen. Daarbij blijven ouderen, al dan niet met een lichte zorgvraag, langer dan voorzien aangewezen op een reguliere woning. Op de korte termijn leidt de extramuralisering tot een verdere verstopping van de woningmarkt. Hoewel de prijzen in de koopsector zijn gedaald, komt een koopwoning niet sneller in bereik van de lage inkomens, o.a. door de striktere hypotheekregels. Er zal daarom geen woningvraag verschuiven van huur- naar koopsector. De ontwikkeling rond energieprijzen is ongewis. Vanuit een langetermijn verwachting zijn we van mening, dat investeringen in energiemaatregelen noodzakelijk zijn voor het beheersen van de woonlasten. De nieuwe Woningwet beperkt het taakveld van de woningcorporaties. De administratieve regelgeving wordt zeer complex. Het bouwen van duurdere huurwoningen moet, na toestemming, van de gemeente aan strikte eisen voldoen. Financiering dient op commerciële basis plaats te vinden.

17 Jaarbericht Mozaïek Wonen 1.3. Belangrijkste doelstellingen en prestaties in 2014 van Mozaïek Wonen Onderstaand een overzicht van onze belangrijkste voorgenomen en gerealiseerde prestaties in 2014: Acht speerpunten bedrijfsplan 2014 Mozaïek Wonen 1 Voorgenomen: Gematigd huurbeleid Mozaïek Wonen maakt gebruik van de mogelijkheid de huren voor huishoudens met een inkomen > extra te verhogen. Bij de uitwerking van ons huurbeleid zullen wij onze primaire doelgroep (< ) zoveel als mogelijk ontzien. In 2014 beraden wij ons op ons huurbeleid en de (differentiatie van) huurniveaus. Dit doen we onder meer vanwege de aangekondigde gewijzigde regelgeving - o.a. huursombenadering en onderzoeken wij in hoeverre wij de investeringen in het kader van energiebesparende maatregelen door gaan berekenen in de huurprijs. Gerealiseerd (stand van zaken ) In 2014 zijn de huren voor de lage inkomens verhoogd met 3%, hetgeen 1% lager is dan was toegestaan. Aangezien de eerder aangekondigde ministeriële aanpassingen, zoals aanpassen WWSpunten en invoering van de huursombenadering, zijn vertraagd hebben we even pas op de plaats gemaakt met betrekking tot het vernieuwen van ons huurbeleid. In 2015 wordt dit weer opgepakt. 2 Voorgenomen: Doorstroming door toewijzingsexperimenten Samen met gemeenten onderzochten wij in 2014 de mogelijkheden met betrekking tot toewijzings-experimenten op maat voor specifieke doelgroepen. Hiermee beogen wij de doorstroming te stimuleren; bijvoorbeeld door senioren in een (te) grote woning en/of huurders met een wat hoger inkomen de kans te bieden om met voorrang te verhuizen naar een woning die beter past bij hun specifieke omstandigheden en wensen, waardoor de woning die vrij komt weer beschikbaar komt voor doelgroepen van beleid. Of via gerichte loting jonge starters wat meer kans te bieden op een passende woning. Gerealiseerd (stand van zaken ) Doorstroomexperimenten, zoals loting, zijn verankerd in nieuwe huisvestingsverordening van zowel gemeente Gouda als Bodegraven-Reeuwijk. 3 Voorgenomen: Oplevering nieuwbouw In Gouda leveren wij in appartementen voor senioren en 34 zorgeenheden voor onzelfstandig wonen aan het Olympiadeplein op. De verhuur van de zorgeenheden loopt via Vierstroom. In Bodegraven leveren wij in 2014 in het kader van de herstructurering Noordrand 32 vrije sector huurappartementen op binnen project Graafse Waard. In Nieuwerbrug leveren wij negen sociale huur eengezinswoningen op in de ontwikkeling Wijde Wiericke. Gerealiseerd (stand van zaken ) In Gouda zijn in oktober appartementen voor senioren en 34 zorgeenheden voor onzelfstandig wonen aan het Olympiadeplein opgeleverd. In Gouda zijn in oktober woningen aan de Wachtelstraat (nieuwbouw/renovatie) opgeleverd. In Bodegraven zijn 32 woningen in het kader van de herstructurering Noordrand (Graafse Waard) opgeleverd, waarvan 22 verhuurd, 8 verkocht en nog 2 te koop. In Bodegraven zijn in november sociale huurappartementen aan de Schoutendreef opgeleverd. In Nieuwerbrug zijn in december 2014 in het ontwikkelingsplan Wijde Wiericke 9 sociale huur eengezinswoningen opgeleverd.

18 Jaarbericht Mozaïek Wonen 4 Voorgenomen: Nieuwbouw/renovatie Rijngaarde, Bodegraven Voor de locatie Rijngaarde in Bodegraven ontwikkelen we momenteel een uitbreidingsplan, waarbij het de bedoeling is, dat Mozaïek Wonen circa 50 zelfstandige 2- en 3-kamerwoningen zal realiseren. Met Vierstroom onderzoeken we of het mogelijk is om de 24- uurs zorg op afroep te leveren. Daarnaast is besloten de 63 woningen Rijngaarde in de lange vleugel niet te slopen maar levensduur verlengende maatregelen uit te voeren. In 2014 wordt een éénmalige ingreep verricht, waarbij o.a. de entree wordt aangepakt en schilderwerk en kozijnherstel worden uitgevoerd. Bij mutatie worden de woningen voorzien van een nieuwe badkamer en keuken en wordt de toegankelijkheid verbeterd. Renovatie Heemskerkstraat, Gouda Bij deze woningen worden in 2014 eveneens levensduur verlengende maatregelen uitgevoerd. Hierbij worden schilderwerk, kozijnherstel en gevel- en vloerisolatie aangepakt. Ook wordt mechanische ventilatie aangebracht. Bij mutatie wordt de plattegrond van de woningen gewijzigd, waarbij de badkamer ruimer wordt gemaakt. De keuken wordt eveneens vervangen. Gerealiseerd (stand van zaken ) In de verslagperiode is samen met partijen verder gewerkt aan het mogelijk maken van de ontwikkeling van Rijngaarde. Het oorspronkelijk bouwprogramma van circa 50 zelfstandige 2- en 3- kamerwoningen is in 2014 gewijzigd in een bouwprogramma van 40 zelfstandige 3-kamerwoningen. In de complexen Heemskerkstraat (Gouda) en (lange vleugel) Rijngaarde (Bodegraven) zijn respectievelijk 10 woningen (Heemskerkstraat) en 10 woningen (Rijngaarde) gerenoveerd. 5 Voorgenomen: Onderhoudsbeleid versoberd De druk op onze financiële middelen maakt dat wij ons onderhoudsbeleid vanaf 2014 zullen versoberen. Uitgangspunt hierbij blijft uiteraard, dat onze voorraad woningen schoon, heel en veilig moeten zijn. Maar tegelijkertijd beseffen wij ook, dat de balans tussen de kosten van de geleverde kwaliteit en het onderhoudsniveau van onze woningen niet altijd en als vanzelfsprekend in gezonde relatie staat met de huurprijs, hetgeen veelal een negatief exploitatieresultaat met zich meebrengt. Wij zetten daarom in op: sober en doelmatig onderhoud een goed evenwicht tussen inkomsten en uitgaven meer differentiatie in onderhoudsbeleid en uitrustingsniveau. Voor meer ruimte en/of kwaliteit dient men te betalen De belangrijkste aanpassingen: Het onderhoudsbeleid van het interieur schakelen we om van preventief (planmatig) naar correctief (bij mutatie en op klacht). Concreet betekent dit, dat keukens en badkamers alleen nog vervangen worden wanneer deze vanuit technische noodzaak aan vervanging toe zijn en niet omdat zij aan een bepaalde levensduur zijn. De onderhoudscycli van buitenschilderwerk en c.v.-ketels worden opgerekt. Wanneer er een technische noodzaak is om eerder onderhoud te plegen, dan wordt hierop tijdig en adequaat bijgestuurd. Gerealiseerd (stand van zaken ) Aanpassingen zijn gerealiseerd en geborgd via (meerjaren-)onderhoudsbegroting. 6. Voorgenomen: Vastgoedbeslissingen verzakelijken Mozaïek Wonen gaat vanaf 2014 haar portefeuillemanagement vorm geven door middel van asset- en propertymanagement. Doel hiervan is het verzakelijken van onze vastgoedbeslissingen, waarbij een duidelijk onderscheid wordt gemaakt tussen het zo rendabel mogelijk exploiteren van het vastgoed aan de ene kant en de maatschappelijke opgave aan de andere kant. Het realiseren van financieel rendement ten behoeve van het maatschappelijke rendement staat hierbij centraal. Essentieel onderdeel hierbij is de waardering van ons vastgoed naast bedrijfswaarde - op marktwaarde, zodat wij een goede en objectieve vergelijking kunnen maken met het te behalen rendement bij marktconforme exploitatie. Het verschil met het gerealiseerde rendement is vervolgens aan te merken als onze maatschappelijke prestatie, oftewel het maatschappelijk rendement van Mozaïek Wonen. Het resultaat toetsen wij aan Aedex/IPD Corporatie Vastgoedindex en de Corporatie Benchmark Centrum (CBC).

19 Jaarbericht Mozaïek Wonen Gerealiseerd (stand van zaken ) Werkwijze en proces assetmanagement verder uitgewerkt en geïmplementeerd. Sturing op marktwaarde verkend en (deels) geïmplementeerd. Scheiding DAEB/ niet-daeb portefeuille verkend. Met een aantal regiocorporaties regelmatig overleg om resultaten Corporatie Benchmark Centrum onderling met elkaar te vergelijken. Resultaat score Aedes Corporatie Benchmark voor Mozaïek Wonen: Een B op klantwaardering (7.4) en een B op Bedrijfskosten ( 978), hetgeen voor Mozaïek Wonen een positie net achter de kopgroep oplevert. 7. Voorgenomen: Samenwerking Wonen, Welzijn en Zorg Het vraagstuk van extramuralisatie is te groot voor de individuele gemeente, corporatie of zorgaanbieder. Mozaïek Wonen zet in 2014 in op innovatieve manieren van samenwerking om vanuit het principe van co-creatie invulling te geven aan de thema s wonen, zorg en leefbaarheid. Hiermee beogen we om met elkaar en ieder vanuit zijn eigen kracht en competenties, informatie, expertise en middelen bijeen te brengen om zo te faciliteren dat oudere en/of kwetsbare huurders langer zelfstandig kunnen blijven wonen. Hierbij denken wij o.a. ook aan het samenbrengen van informatiekanalen (linken van portals en/of infowebsites) op het gebied van Wonen, Zorg en Welzijn, waardoor de informatie, die nu nog verspreid is over de organisaties, makkelijker en vollediger toegankelijk is voor de klant, zijn/haar familie of hulpverlener. Gerealiseerd (stand van zaken ) In de ontwikkeling van woonvisies en Prestatieafspraken in de gemeenten Gouda, Bodegraven-Reeuwijk en Zuidplas hebben de gevolgen van de transities in het sociale domein nadrukkelijk de aandacht. O.a. gaat het dan over vraag en opgave rond beschut en beschermd wonen, hoe de bestaande voorraad aan te passen, bewustwording bij huurders/kopers v.w.b. het aanbod woon- en zorgproducten om langer zelfstandig thuis te blijven wonen, e.d. Diverse interne (o.a. met RvC) en externe (o.a. met regionale en/of lokale gemeenten, zorg- en welzijnspartijen, zorgberaad) themabijeenkomsten verhelderen aard en omvang van deze transitie. Het vertalen naar regionale woonvisie en van daaruit naar lokale woonvisies stagneert echter. Op lokaal niveau wordt getracht hierin te voorzien en te versnellen (zie eerste punt). Digitaal platform (infowebsites WWZ-partners) gekoppeld aan Website Mozaïek Wonen. 8. Voorgenomen: We blijven werken aan onze klantgerichtheid Vanaf 1 januari 2014 gaat Mozaïek Wonen werken met rayons, waarbij een aantal functies zoals dagelijks onderhoud, sociale overlast, woonfraude, huur- en verhuurzaken, verkoop en participatie, die tot nu toe vanuit verschillende afdelingen plaatsvinden, gebiedsgericht worden opgepakt vanuit het rayon. Hiermee beogen wij onze klanten nog gerichter te bedienen omdat er minder tijd en informatie verloren gaat, hetgeen ook de bedrijfsefficiency ten goed komt. Daarnaast wordt in 2014 onze website uitgebreid met een huurdersportal. In een huurdersportal kunnen huurders zelfstandig en eenvoudig zelf zaken regelen, zoals het wijzigen van persoonlijke gegevens of gegevens over betalingen en huurachterstanden inzien. De huurder kan deze gegevens zelf inzien en indien nodig wijzigen, waardoor de gegevens altijd up-do-date zijn. Huurders kunnen in het huurdersportal 24/7 hun persoonlijke gegevens inzien, vragen stellen en reparatieverzoeken indienen. Gerealiseerd (stand van zaken ) Rayonnering succesvol geïmplementeerd. Door korte lijnen wordt er efficiënter gewerkt. Klantwaardering blijft op niveau. Implementatie van het huurdersportaal heeft vertraging opgelopen. Verwachte oplevering is nu voorzien in september Implementatie leveranciersportaal eveneens vertraagd. Verwachte oplevering begin 2015.

20 Jaarbericht Mozaïek Wonen 1.4. Financiën: het jaarresultaat Ontwikkeling kasstromen 2014 Mozaïek Wonen stuurt actief op de kasstromen. Gedurende het jaar stuurt Mozaïek Wonen op de kasstromen mede door het bewaken van de kasstroomgerelateerde budgetten als onderdeel van de periodieke rapportage, zowel per budget als op totaalniveau. Hierbij maakt Mozaïek Wonen onderscheid tussen de operationele kasstromen, investeringskasstromen en financieringskasstromen. Operationele kasstroom In 2014 zijn diverse bezuinigingen doorgevoerd, gericht op het versterken van de operationele kasstroom. Het gaat hierbij ondermeer om de bezuinigingen op personeelskosten en bedrijfslasten door een reorganisatie van Mozaïek Wonen en bezuinigingen op onderhoudslasten. Naast deze bezuinigingen heeft Mozaïek Wonen in 2014 meevallers gehad in de onderhoudsuitgaven. Gunstige aanbestedingen van planmatige werken en de mogelijkheid om ook in 2014 het lagere BTW tarief toe te kunnen passen op arbeid bij onderhoudswerkzaamheden hebben geleid tot 1,7 miljoen aan besparingen ten opzichte van de voor 2014 geraamde onderhoudsuitgaven. Tabel Analyse kasstromen 2014 en begroting; de belangrijkste posten (x 1.000) Begroting Realisatie Realisatie Kasstroom uit operationele activiteiten Verkopen bestaand bezit Opbrengst verkoop overige panden Verkopen nieuwbouw Verkopen grondposities Verkoopkosten Subtotaal verkopen Nieuwbouw huur Nieuwbouw koop Woningverbeteringen Aankopen Overige investeringen (Des)investering financieel vaste activa Subtotaal investeringen Kasstroom uit (des)investeringen Nieuwe leningen Finale aflossingen Reguliere aflossingen Aflossing lening variabele hoofdsom Opname lening variabele hoofdsom Kasstroom uit financieringsactiviteiten Mutatie liquide middelen Investeringskasstroom De ontvangsten uit verkopen over 2014 zijn ruim 5,4 miljoen hoger dan verwacht. Voor een belangrijk deel is dit toe te schrijven aan de hogere aantallen verkochte huurwoningen uit de bestaande voorraad. De verkoop van 8 appartementen gebouw Maxima heeft geleid tot extra ontvangsten van 2,0 miljoen. De verkoop van 4 winkels van het complex Akkerborgh heeft in miljoen opgeleverd. Doordat het in 2014 niet gelukt is om het kantoor aan de Beursstraat te verkopen is 0,5 miljoen minder ontvangen dan verwacht.

21 Jaarbericht Mozaïek Wonen In de kasstromen over 2014 is rekening gehouden met de liquidatie van de Ontwikkelingsmaatschappij Maatschappij Binnenstad Gouda (OMB), een 50% deelneming van Mozaïek Wonen. Vooruitlopend op de liquidatie zou Mozaïek Wonen in 2014 de resterende woningen kopen van de OMB, waarvoor 0,5 miljoen is gereserveerd. In 2014 is besloten om de liquidatie uit te stellen naar 2015 en tracht de OMB resterende 5 panden aan derden te verkopen. Voor Mozaïek Wonen betekent dit dat wij de panden niet hoeven te kopen, maar ook dat we de verwachte opbrengst van deze deelneming in 2015 zullen ontvangen. Door verschuiving van de geplande oplevering van het project Rijngaarde naar 2016 is in miljoen minder betaald aan investeringen in de nieuwbouw van huurwoningen. Deze uitgaven worden nu in 2015 en 2016 verwacht. Financieringskasstroom Mozaïek Wonen heeft in 2014 voor 17,2 miljoen aan nieuwe langlopende leningen aangetrokken voor de herfinanciering van reguliere aflossingen en finale aflossingen van vervallen leningscontracten. De leningen zijn aangetrokken met borging door het WSW. Mede door deze borging heeft de toegang tot de kapitaalmarkt in 2014 geen problemen opgeleverd. Door deze meevallers in de operationele kasstromen, extra verkopen en verschuivingen in de investeringskasstromen heeft Mozaïek Wonen in 2014 per saldo 5,5 miljoen minder aan leningen aangetrokken dan begroot Ontwikkeling van de marktwaarde en de leningenportefeuille in 2014 Mozaïek Wonen waardeert haar sociale vastgoed en het commerciële vastgoed tegen de marktwaarde in verhuurde staat. De marktwaarde in verhuurde staat geeft inzicht in de geschatte opbrengstwaarde van ons bezit bij complexgewijze verkoop in verhuurde staat. Hiermee neemt het inzicht van marktpartijen in de marktpotentie van ons vastgoed toe en wordt het voor deze partijen makkelijker om de financiële positie van Mozaïek Wonen te beoordelen. Om de solvabiliteit en de loan to value te verbeteren streeft Mozaïek Wonen ernaar om een deel van de leningenportefeuille af te lossen. De ontwikkeling in 2014 van de twee belangrijke balansposten wordt in deze paragraaf toegelicht Marktwaarde in verhuurde staat De marktwaarde in verhuurde staat geeft inzicht in de waarde van het bezit bij complexgewijze verkoop aan een marktpartij. De koper moet de lopende huurovereenkomsten met alle daaraan verbonden rechten en plichten gestand doen houden. De marktwaardewaarderingen zijn tot stand gekomen met inachtneming van het waarderingsprotocol, de proces- en uitvoeringsrichtlijnen die Mozaïek Wonen heeft toegepast in samenwerking met taxateurs. Doordat er voor een groot deel van het bezit van Mozaïek Wonen geen courante of recente marktprijzen beschikbaar zijn, wordt de marktwaarde berekend door de contante waarde van de geschatte toekomstige kasstromen te bepalen. De contante waarde van de toekomstige kasstromen worden berekend op basis van marktconforme uitgangspunten waarbij rekening wordt gehouden met bestaande juridische en feitelijke verplichtingen, verbonden aan het vastgoed waaronder de huidige huurcontracten. De marktwaarde wordt bepaald als de meest waarschijnlijke prijs die redelijkerwijs op de markt te verkrijgen is aan de hand van een doorexploitatie- en een uitpondscenario. Bij het doorexploitatiescenario is de veronderstelling dat het volledige complex in exploitatie blijft. Bij het uitpondscenario wordt uitgegaan van de veronderstelling dat na mutatie tot verkoop wordt overgegaan. De marktwaarde van het sociaal en commercieel vastgoed stijgt in 2014 met 12,6 miljoen door de oplevering van nieuwe verhuureenheden en met 2,1 miljoen als gevolg van verbeteringen uitgevoerd in het bestaande bezit. Door verkopen van sociaal en commercieel vastgoed in 2014 daalt de marktwaarde met 3,6 miljoen. Het sociaal en commercieel vastgoed dat op balansdatum te koop staat wordt in de jaarrekening gepresenteerd onder Vastgoed bestemd voor verkoop en wordt gewaardeerd tegen de verwachte verkoopopbrengst. Vanwege deze herclassificatie daalt de marktwaarde met 1,6 miljoen.

22 Jaarbericht Mozaïek Wonen Tabel Mutatie marktwaarde in verhuurde staat per (x 1.000) Sociaal vastgoed Commercieel vastgoed Totaal Marktwaarde per Opleveringen nieuwbouw Investeringen in woningverbeteringen Desinvesteringen wegens verkopen Desinvesteringen wegens sloop Herclassificatie van sociaal naar commercieel Herclassificatie van voor verkoop leegstaande panden Effect mutaties woningbezit op marktwaarde Overige waardeveranderingen Marktwaarde per De overige waardeveranderingen in de marktwaarde ontstaan door het verloop van de tijd. Door het voorzichtige economische herstel is de vrije verkoopwaarde van de woningen minder gedaald, dan eerder werd verondersteld. Ook een verdere optimalisatie van de kasstroomprognoses leidden tot een stijging van de marktwaarde in Ontwikkeling leningenportefeuille in 2014 Om ook in de toekomst de financiële continuïteit te kunnen waarborgen willen we de omvang van onze leningenportefeuille verlagen. Mozaïek Wonen streeft ernaar haar leningenportefeuille te af te bouwen van 360 miljoen ultimo 2013 ( per eenheid) tot 322 miljoen in 2018 ( per eenheid). Daarmee verminderen we onze rentegevoeligheid en tegelijkertijd de omvang van risico s voor de gemeenten, omdat zij als achtervang voor het Waarborgfonds Sociale Woningbouw optreden. Tabel Verloop leningenportefeuille (x 1.000) Realisatie 2014 Begroting 2014 Realisatie 2013 A. Leningen vaste hoofdsom Stand per 1 januari Nieuwe leningen Eindaflossingen Reguliere aflossingen Stand per 31 december B. Leningen variabele hoofdsom Stand per 1 januari Nieuwe leningen Aflossingen Stand per 31 december Totaal leningenportefeuille per 31 december Mozaïek Wonen heeft in overleg met de gemeente Gouda de door deze gemeente verstrekte leningen in 2014 vervroegd afgelost. Ook is in 2014 de borgstelling door de gemeente Gouda overgedragen aan het Waarborgfonds Sociale Woningbouw. Hierdoor staat het WSW borg voor de totale leningenportefeuille van Mozaïek Wonen. Door meevallers in de operationele kasstromen, extra verkopen en verschuivingen in de investeringskasstromen heeft Mozaïek Wonen in 2014 per saldo 5,5 miljoen minder aan leningen aangetrokken dan begroot. Ultimo 2014 heeft Mozaïek Wonen twee overeenkomsten van geldleningen afgesloten waarbij de storting na 31 december 2014 zal plaatsvinden. Met deze transacties heeft Mozaïek Wonen kunnen profiteren van de gunstige rentestanden in 2014 en zijn de renterisico s voor 2015 grotendeels afgedekt.

23 Jaarbericht Mozaïek Wonen Tabel Leningen met stortingsdatum 2015 (x 1.000) Naam geldgever Stortings- Hoofdsom Soort Looptijd Rente % datum Bank Nederlandse Gemeenten Fixe 10 jaar 1,638% Bank Nederlandse Gemeenten Fixe 10 jaar 1,419% Om fluctuaties in de financieringsbehoefte op te vangen heeft Mozaïek Wonen twee faciliteiten tot haar beschikking. De kort geld limiet wordt gevormd door de vrije ruimte in de rekening-courant faciliteit en het niet opgenomen deel van de lening met een variabele hoofdsom opgenomen van de lening variabele hoofdsom. Tabel Kredietfaciliteiten Mozaïek Wonen (x 1.000) Bank Kredietfaciliteit Soort Tarief Rabobank Exploitatiekrediet 1M-Euribor + 50bp Bank Nederlandse Gemeenten Lening variabele hoofdsom Opgenomen krediet: 1M-Euribor + 0,72% Totaal Ontwikkeling jaarresultaat 2014 Mozaïek Wonen heeft 2014 afgesloten met een positief jaarresultaat van 27,5 miljoen (2013: ). In de begroting over 2014 werd uitgegaan van een positief jaarresultaat van 10,6 miljoen. De stijging van het jaarresultaat ten opzichte van 2013 is mede het gevolg van de ingrijpende beleidswijzigingen die Mozaïek Wonen in 2014 heeft ingezet. Door de jaarlijkse huurverhoging en de doorgevoerde bezuinigingen op bedrijfslasten en onderhoudslasten stijgt het bedrijfsresultaat in 2014 met 4,1 miljoen. Een positieve ontwikkeling in 2014 van de marktwaarde in verhuurde staat leidt tot een baat van 8,9 miljoen (indirect rendement 0,79%), terwijl Mozaïek Wonen in 2013 nog voor 10,5 miljoen op haar marktwaarde moest afwaarderen als gevolg van dalende verkoopprijzen en de verplichting tot het betalen van de verhuurdersheffing. Tabel Analyse verschil tussen resultaat en begroting; de belangrijkste posten (x 1.000) Realisatie 2014 Begroting 2014 Realisatie 2013 Bedrijfsopbrengsten Bedrijfslasten Bedrijfsresultaat Niet gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedbeleggingen Rentebaten en soortgelijke opbrengsten Rentelasten en soortgelijke kosten Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening voor belastingen Vennootschapsbelasting Resultaat deelnemingen Jaarresultaat na belastingen Ten opzichte van de begroting is het bedrijfsresultaat over ,5 miljoen hoger. Tegenover de lagere onderhoudslasten voor planmatig en niet-planmatig onderhoud van 1,7 miljoen als gevolg van de toepassing van het lagere BTW tarief (6%) op arbeid en gunstige aanbestedingen van planmatig onderhoud, staan lagere netto verkoopresultaten. Ondanks dat er meer woningen verkocht zijn dan begroot, is het netto verkoopresultaat in jaarrekening ,2 miljoen lager dan begroot.

24 Jaarbericht Mozaïek Wonen Bij de bepaling van het netto verkoopresultaat wordt de actuele waarde (boekwaarde) van het verkochte bezit in mindering gebracht op de verkoopopbrengsten. De actuele waarde wordt gevormd door de marktwaarde in verhuurde staat voor woningen die aan het begin van het jaar nog verhuurd werden, dan wel de taxatiewaarde voor woningen die op dat moment te koop stonden. In de begroting is de kostprijs verkopen gebaseerd op de marktwaarde in verhuurde staat. Op pagina 46 van de jaarrekening wordt een nadere specificatie gegeven van het netto verkoopresultaat. In de begroting van 2014 werd een fiscale winst verwacht van 9 miljoen. De verwachte te betalen vennootschapsbelasting is in de begroting verrekend met de compensabele verliezen uit voorgaande jaren. Over 2014 bedraagt de fiscale winst 3,6 miljoen waardoor er een belastingverplichting ontstaat van 0,9 miljoen. Doordat Mozaïek Wonen over de jaren 2012 en 2013 in totaal voor 20 miljoen heeft afgeschreven op de fiscale boekwaarde kan er over deze jaren 5,6 miljoen aan vennootschapsbelasting worden teruggevorderd. Per saldo is er over 2014 in de jaarrekening een baat opgenomen van 4,5 miljoen. In de begroting was nog geen rekening gehouden met de effecten van fiscale afschrijvingen op de fiscale winst. Hierdoor lopen de fiscaal compensabele verliezen op tot 12,3 miljoen ultimo Op pagina 53 van de jaarrekening wordt een nadere specificatie gegeven van het fiscale resultaat.

25 Jaarbericht Mozaïek Wonen 2. Het bij voorrang passend huisvesten van de primaire doelgroep Strategisch doel: Woningen en bijbehorende producten leveren met een voor de doelgroepen passende huurprijs en een bij deze huurprijs passend kwaliteits- en uitrustingsniveau. Inzet van middelen De belangrijkste resultaten/doelstellingen 2014 Resultaten Geraamde uitgaven nieuwbouw Nieuwbouw kwantitatief: in 2014: Gouda B graven M drecht Gouda B graven M drecht - Gouda: 6.2 milj. - Bodegraven: 7.7 milj. Oplevering in 2014 Huur woningen Koopwoningen Buurtservicecentrum 1 Garages en parkeerplekken In uitvoering: Huur woningen Sloop van woningen Verkoop bestaande bouw. Gedifferentieerd en gematigd huurbeleid. Streefhuren lager dan maximaal redelijk. In uitvoering A-projecten, in productie, start of aan het bouwen in 2014, oplevering na In ontwikkeling A-projecten, ontwikkelbesluit genomen of in 2014 te nemen. In voorbereiding B-projecten, voorbereidingsbesluit genomen of in 2014 te nemen. * Verkoop: - DAEB woningen : Niet DAEB woningen: 3. * Verkenning (cluster-) verkoop aan belegger. - betreft 2 niet-daeb clusters. * Gematigd huurbeleid voor lagere inkomens.(< ) * Inkomensafhankelijk huurbeleid midden- en hogere inkomens. (> ). * Herzien huurbeleid. Betreft systematiek en (differentiatie) huurniveaus. - t.g.v. gewijzigde regelgeving (o.a. huursombenadering) - uitkomst onderzoek of MW investeringen in het kader van energiebesparende maatregelen door gaat berekenen in huurprijs. * Huisvestingsverordening Gemeente Gouda geactualiseerd. * Woningnet geoptimaliseerd. Betreft o.a.: - Informatie uitbreiden. - Verkennen maatregelen om vertraging (door niet reageren van kandidaten) terug te dingen. * Doorstroomexperimenten Gouda en Bodegraven- Reeuwijk geïmplementeerd. O.a. - maatregelen om doorstroming ouderen te bevorderen. - maatregelen om doorstroming midden- en hogere inkomens te bevorderen. - spijtoptantenregeling. - loting jonge starters. * Labeling voor zover wenselijk geactualiseerd (via portefeuillemanagement) * Slaagkansen gemonitord. * > 90% van vrijkomende sociale huurwoningen aan doelgroep < ). - DAEB woningen: 43 - niet-daeb woningen: 1 - niet gerealiseerd. * Gerealiseerd. * Gerealiseerd. * Niet gerealiseerd i.v.m. uitstel wijziging regelgeving. Werken aan een effectieve woonruimteverdeling en doorstroming op de woningmarkt. * Actualisatie verordening Gouda, Bodegraven- Reeuwijk en Zuidplas voorbereid. Vaststelling * Gerealiseerd. * (Deels) gerealiseerd. * Gerealiseerd * Gerealiseerd * 95,9% toegewezen aan DAEBdoelgroep

26 Jaarbericht Mozaïek Wonen 2.1. Sociale huurmarkt Gouda en Bodegraven Hoe heeft de lokale sociale huurwoningmarkt zich in 2014 ontwikkeld? Is de in de voorgaande jaren opgelopen druk verder toegenomen? Hoe pakt de voortdurende en toenemende stagnatie in de koopmarkt uit voor de kans op een sociale huurwoning? Wie zoeken een sociale huurwoning? Wat is het effect geweest van de nieuwe regels rond inkomenstoetsing die de toegang van de middeninkomens tot de sociale huursector beperken? De beschrijving van de vraag naar sociale huurwoningen in 2014 in deze paragraaf is gebaseerd op de reacties van woningzoekenden op het woningaanbod van de woningcorporaties Mozaïek Wonen en Woonpartners Midden-Holland. Tabel Aantal en slaagkans woningzoekenden 2 naar plaats 2014, gezamenlijke corporaties, Gouda en Bodegraven (bron: Woningnet) (1) woningzoekenden met minimaal 1 reactie op een aangeboden woning in het betreffende jaar (2) woningzoekenden aan wie een woning is toegewezen (3) aantal geslaagden gedeeld door aantal actieven (4) de categorie onbekend betreft een onbekend inkomen bij Woningnet Toelichting Aantal actieven (1) Gouda 2014 Bodegraven 2014 Aantal geslaagden (2) Slaagkans Aantal actieven (1) Aantal geslaagden (2) Slaagkans (3) (3) Doorstromers binnen plaats ,2% ,0% Starters binnen plaats ,9% ,8% Zelfstandig wonenden binnen plaats ,4% ,4% Totaal binnen plaats ,4% ,9% Doorstromers buiten plaats ,0% ,1% Starters buiten plaats ,1% ,4% Zelfstandig wonenden buiten plaats ,2% ,0% Totaal buiten plaats ,5% ,4% Totaal ,0% ,9% 1 persoon ,7% ,9% 2 personen ,6% ,0% 3 t/m 5 personen ,8% ,2% 6 personen en meer ,8% 5 0,0% Totaal ,0% ,9% 18 t/m 23 jaar ,2% ,3% 24 t/m 30 jaar ,6% ,9% 31 t/m 45 jaar ,2% ,9% 46 t/m 55 jaar ,5% ,8% 56 t/m 65 jaar ,3% ,2% 66 t/m 75 jaar ,9% ,0% vanaf 76 jaar ,3% ,8% Totaal ,0% ,9% ,5% ,2% ,0% ,3% ,0% ,8% > ,9% ,7% Onbekend (4) ,5% ,0% Totaal ,0% ,9% Gouda In Gouda is het aantal woningzoekenden in 2014 (3.449) gedaald ten opzichte van 2013 (3.553). Een mogelijke verklaring voor deze afname is dat een woningzoekende voordat hij reageert kan zien op welke plek hij op de lijst eindigt. Hierdoor zullen woningzoekenden met een verwachte lage score mogelijk niet reageren. De afname van het aantal woningzoekenden is voornamelijk te zien bij doorstromers, zelfstandig wonenden, tweepersoonshuishoudens en gezinnen. Ook is er een afname te zien onder woningzoekenden met een inkomen boven (huurtoeslaggrens) en boven (EU-inkomensgrens). 2 Vrije sectorwoningen, woningen die verhuurd zijn via Stichting Welzijn Ouderen Bodegraven, woningen die via bemiddeling verhuurd zijn en woningen die tijdelijk verhuurd zijn, worden niet via Woningnet aangeboden en zijn niet in deze tabel opgenomen.

27 Jaarbericht Mozaïek Wonen Door de geringere toegankelijkheid van het sociale segment voor midden- en hogere inkomens is de groep woningzoekenden boven de EU-inkomensgrens afgenomen van 8% in 2013 naar 5% in De grootste groep woningzoekenden wordt nog steeds gevormd door starters, woningzoekenden in de leeftijdscategorie 24 t/m 30 jaar, alleenstaanden en inkomens in de laagste inkomenscategorie. Er is een toename te zien van het aantal woningzoekenden in deze categorieën. Het aandeel lokale woningzoekenden in Gouda is licht afgenomen, 68% in 2013 tegenover 65% in Deze afname wordt voornamelijk veroorzaakt doordat er meer starters zijn van buiten Gouda die een woning in Gouda zoeken. In 2014 kwam 38% van de starters van buiten Gouda tegenover 34% van de starters in Het totale aanbod van sociale huurwoningen in Gouda dat via Woningnet verhuurd werd nam in 2014, vergeleken met 2013, met 14% (90 woningen) af. Dit is te verklaren door een afgenomen mutatiegraad en een afname in het aantal opgeleverde nieuwbouwwoningen. Doordat het aanbod harder is gedaald dan het aantal woningzoekenden, is de slaagkans gedaald naar 16,0% (2013: 18,1%). Ook in 2014 hadden starters een betere slaagkans dan doorstromers. Lokale starters hebben de beste slaagkans (21,9%). Lokale woningzoekenden hebben nog steeds een betere slaagkans dan woningzoekenden van buiten Gouda. Bodegraven: Ook in Bodegraven is er sprake van een afname van het aantal woningzoekenden. In 2014 waren er in Bodegraven woningzoekenden, tegenover in In Bodegraven is eveneens de afname voornamelijk te zien bij doorstromers, zelfstandig wonenden, tweepersoonshuishoudens en gezinnen. Dit betreft een afname in het aantal doorstromers en zelfstandig wonenden zowel van binnen als van buiten Bodegraven. In Bodegraven is er in de allerlaagste inkomenscategorie een toename te zien van het aantal woningzoekenden, de overige inkomensgroepen laten een daling zien van het aantal woningzoekenden. Opvallend is ook de toename in het aantal woningzoekenden in de leeftijdscategorie 18 t/m 23 jaar. Het aandeel lokale woningzoekenden is in Bodegraven fors kleiner dan de groep woningzoekenden van buiten Bodegraven (vooral uit Gouda). Het aandeel woningzoekenden binnen Bodegraven is in 2014 verder afgenomen naar 28% (31% in 2013). Het totale aanbod van woningen in Bodegraven is in 2014 iets gestegen, 126 woningen in 2014 tegenover 124 woningen in Doordat het aanbod licht is toegenomen en het aantal woningzoekenden is gedaald, is de slaagkans in 2014 toegenomen, van 10,5% in 2013 naar 11,9% in Ondanks het feit dat lokale woningzoekenden in Bodegraven geen voorrang meer krijgen, is de slaagkans voor lokale woningzoekenden constant gebleven (26,9%). Voor lokale starters en zelfstandig wonenden zijn de slaagkansen zelfs verbeterd Doorstromingsexperimenten In de nieuwe huisvestingsverordeningen voor Gouda, Bodegraven-Reeuwijk en Zuidplas is ruimte gecreëerd voor het mogelijk maken van doorstroomexperimenten, zoals loting.

28 Jaarbericht Mozaïek Wonen 2.2. Het bezit van Mozaïek Wonen In de volgende tabel wordt aangegeven hoe de woningvoorraad van Mozaïek Wonen zich in 2014 heeft ontwikkeld Tabel Samenstelling woningvoorraad naar huurprijs per 31 december 2013 en 2014 en ontwikkeling in 2014 (netto huren) De verschuivingen worden gedeeltelijk veroorzaakt door de inkomens afhankelijke huurverhoging. per woningvoorraad - huurwoningen - te koop (leegstaand) - % huurwoningen Ontwikkeling: - aankoop - verkoop - sloop - nieuwbouw - overig - huurbeleid* tot kwaliteitskortingsgrens <= 389, ,2% tot 1 e aftoppingsgrens > 389,05 - <= 556, ,3% tot 2 e aftoppingsgrens > 556,82 - <= 596, ,4% tot huurtoeslaggrens > 596,75- <= 699, ,5% > 699, ,6% Totaal % per woningvoorraad - huurwoningen - te koop (leegstaand) - % huurwoningen ,1% ,3% ,8% ,2% ,7% % Woningtypen: - eengezins - meergezins Gouda - aantal - % Bodegraven - aantal - % Moordrecht - aantal - % ,5% 143 8,5% ,8% ,5% ,9% 43 19,3% ,9% 163 9,7% 12 5,4% ,3% ,0% 28 12,6% ,7% 66 3,9% 29 13,0% % % % Overig bezit Wooneenheden Standplaatsen en woonwagens bedrijfsruimten / winkels garages / park.plaatsen/ bergingen maatschappelijk vastgoed Overig Toelichting: Uit bovenstaande tabel blijkt, dat we onze portefeuille zelfstandige eenheden per saldo hebben uitgebreid door: In de bovenstaande tabel is te zien dat Mozaïek Wonen op 31 december woningen in haar bezit heeft. Hiervan staan er op 31 december leeg voor verkoop en zijn er dus woningen bestemd voor de verhuur. Van deze 33 woningen zijn er 13 woningen die tot een project in Korte Akkeren behoren. Voor een aantal woningen is reeds een koper gevonden maar vindt de overdracht in 2015 plaats. Mozaïek Wonen heeft het beleid om vooral haar duurdere huurwoningen te verkopen. De woningen die te koop staan in het goedkopere segment behoren voornamelijk tot het project in Korte Akkeren 3 Huurprijzen op basis van netto huur.

29 Jaarbericht Mozaïek Wonen Er zijn in huurwoningen opgeleverd. Van deze 103 opgeleverde huurwoningen bevinden zich 54 appartementen in Gouda aan het Olympiadeplein (waarvan 34 zorgeenheden), 9 eengezinswoningen in Nieuwerbrug en 40 woningen in Bodegraven, t.w. 22 appartementen in de Graafse Waard en 18 appartementen aan de Schoutendreef. Daarentegen zijn er 44 bestaande huurwoningen verkocht, waarvan 40 woningen in Gouda en 4 woningen in Bodegraven. Van deze 44 verkochte woningen zaten er 23 in de voorraad verkoopwoningen 4 op 31 december Begin 2014 zijn er 18 etagewoningen gesloopt. Dit betreft de woningen aan de Schoutendreef in Bodegraven. Zoals eerder beschreven zijn er in appartementen voor teruggebouwd. In 2014 heeft er een administratieve correctie plaatsgevonden voor een winkel, aan de Herenstraat in Gouda, die als woning geregistreerd stond. Daarnaast zijn er drie kamers, aan de Koninginneweg in Bodegraven, samengevoegd tot een woning. Daarnaast heeft Mozaïek Wonen op 31 december woningen in haar bezit die na ontwikkeling direct voor verkoop bestemd zijn. Ten opzichte van 2013 is het aantal overige wooneenheden met 3 wooneenheden afgenomen. Dit wordt veroorzaakt doordat er drie kamers aan de Koninginneweg zijn samengevoegd tot één woning. Conclusies: Doordat er afgelopen jaar meer woningen zijn bijgebouwd dan gesloopt en verkocht, is de omvang van de huurvoorraad toegenomen met 46 woningen. Het aandeel huurwoningen boven de DAEB-grens is door nieuwbouw en huurbeleid toegenomen van 3,6% in 2013 naar 4,7% in Gedeeltelijk wordt dit veroorzaakt door de inkomensafhankelijke huurverhoging, waardoor woningen een huur kunnen krijgen boven de DAEB-grens. Indien deze woningen muteren zullen deze woningen weer onder de DAEB-grens verhuurd worden. De verdeling naar prijs van onze voorraad is in Gouda in grote lijnen gelijk aan die in Bodegraven, met uitzondering van het middeldure segment dat in Bodegraven groter is. Het aandeel woningen tot de kwaliteitskortingsgrens is daarentegen in Gouda groter. Verkoop vindt in alle prijssegmenten plaats, maar met name in de prijsklasse tussen de DAEB-grens en de tweede aftoppingsgrens. Sloop heeft in 2014 alleen plaatsgevonden in de prijsklasse tot de kwaliteitskortingsgrens. Nieuwbouw heeft daarentegen alleen plaatsgevonden in de prijsklassen boven de tweede aftoppingsgrens. 56% van onze huurwoningen is een meergezinswoning. Het aandeel meergezinswoningen is het afgelopen jaar iets toegenomen (2013: 55%). Er zijn voornamelijk meergezinswoningen bijgebouwd en voornamelijk eengezinswoningen verkocht Nieuwbouw Samenvattend de resultaten Ondanks de economische crisis en daardoor teruglopende investeringen heeft Mozaïek Wonen 118 nieuwbouw woningen in 2014 gerealiseerd. De doelstelling voor 2014 was het opleveren van 100 woningen, waarvan 95 nieuwbouw- en 5 renovatiewoningen (59 woningen in Gouda en 41 in Bodegraven). Daarnaast beoogden we nog 68 woningen in Bodegraven in uitvoering te hebben. Het aantal opgeleverde woningen in 2014 ligt met 118 stuks 18 boven de doelstelling. Dit wordt veroorzaakt doordat Mozaïek Wonen de 18 appartementen aan de Schoutendreef in 2014 heeft opgeleverd in plaats van in Het in uitvoering nemen van de overige 50 geplande woningen is niet doorgegaan. Het project Rijngaarde (50 appartementen) is aangepast naar 40 appartementen en in ontwikkeling. Overige nieuwbouw: In de plint van het nieuwbouwcomplex Olympiadeplein (Gouda) zijn 2 bedrijfsruimtes en een ontmoetingsruimte opgeleverd. Deze worden verhuurd. Aan de Wachtelstraat (Gouda) zijn 21 parkeerplaatsen en 10 garages opgeleverd. Zowel de parkeerplaatsen als de garages zijn voor de verkoop bestemd. 4 Voorraad verkoopwoningen: woningen die op 31 december 2014 leeg staan met als doel om de woning te verkopen.

30 Jaarbericht Mozaïek Wonen Onze financiële inzet ten behoeve van de nieuwbouwprojecten staat vermeld in de jaarrekening, paragraaf In de hierna volgende tabel zijn al onze nieuwbouwplannen opgenomen en geordend naar fase, aantal woningen, segment, doelgroep, woningtype en (mogelijk) opleveringsjaar. Tabel Nieuwbouwprojecten Aantal Woningtype jaar Opleverings Gouda Segment Doelgroep woningen vrije sector Niet- Wachtelstraat 5 Niet specifiek eengezins 2014 huur/koop DAEB Olympiadeplein 20 sociale huur DAEB Senioren meergezins 2014 Olympiadeplein 34 sociale huur DAEB Zorg meergezins 2014 Subtotaal Gouda (a) 59 Bodegraven Aantal woningen Segment Doelgroep Woningtype Opleverings jaar vrije sector Niet Graafse Waard Blok A 20 Niet specifiek huur DAEB meergezins 2014 vrije sector Niet- Graafse Waard Blok A 12 Niet specifiek huur/koop DAEB meergezins 2014 Schoutendreef 18 sociale huur DAEB Niet specifiek meergezins 2014 Wijde Wiericke 9 sociale huur DAEB Niet specifiek eengezins 2014 Rijngaarde 40 sociale huur DAEB Ouderen meergezins 2016 Subtotaal Bodegraven (b) Totaal Mozaïek Wonen (a + b)

31 Jaarbericht Mozaïek Wonen Hoogtepunten nieuwbouwprojecten 2014 Op 12 maart is gestart met de sloop van de 18 appartementen aan de Schoutendreef te Bodegraven. De woningen voldeden niet meer aan de eisen van deze tijd. Het complex aan de Schoutendreef was 48 jaar en opwaardering naar (senioren) woningen van deze tijd bleek niet haalbaar. Daardoor is besloten tot sloop-/vervangende nieuwbouw. In april zijn de 32 appartementen aan de Graafse Waard blok A (Maxima) opgeleverd door Klokbouw. 22 appartementen zijn verhuurd en 12 in de verkoop gegaan. Het betreft luxe drie- en vierkamerappartementen van circa 100m² met een royaal terras en een eigen parkeerplaats in de ondergrondse parkeergarage ontworpen door Dp6. De koopprijzen variëren van ,- tot ,-. Huurprijzen zijn vanaf 852,- exclusief service kosten De appartementen hebben een mooi uitzicht over de Meije of over het Stadshart van Bodegraven. De keuze voor de bouw van deze royale huur- en koopwoningen is in een andere tijd gemaakt dan waarin we nu leven. Mozaïek Wonen richt zich nu bij nieuwbouw op de bouw van betaalbare huurwoningen. Op 16 april is de eerste paal geslagen voor de 9 eengezinswoningen aan de Wijde Wiericke in Nieuwerbrug. Op 5 mei is de eerste paal geslagen voor de 18 appartementen aan de Schoutendreef te Bodegraven

32 Jaarbericht Mozaïek Wonen In oktober zijn door Vink Ontwikkeling aan het Olympiadeplein 34 zorgeenheden (eerste vier verdiepingen) en 20 sociale huurwoningen opgeleverd. De verhuur van de 20 appartementen heeft extra inzet gevraagd, vanwege doelgroep (55- plussers staan niet in de rij), prijs en locatie. Vierstroom verhuurt de zorgwoningen aan mensen die veel zorg nodig hebben. Verder zit er op de begane grond een praktijk voor fysiotherapie, een ontmoetingsruimte en Zorgpartners Midden Holland huurt de laatste ruimte. De appartementen hebben nagenoeg alle dezelfde afmetingen en indelingen. De huurprijzen liggen rond de 650,- exclusief servicekosten. Het gebouw is ontworpen door Architecten bureau Weeda van der Weijden. In oktober zijn de 5 woningen aan de Wachtelstraat opgeleverd. Het casco is in zijn geheel opgeknapt door aannemersbedrijf Th.J. van Dijk B.V. en in de woning is een badkamer en keuken aangebracht. De woningen hebben eerst een jaar te koop gestaan. Na een moeizame start zijn er nu 3 woningen verkocht en hopen we nu de markt iets aantrekt de laatste 2 woningen snel te verkopen. In november zijn aan de Schoutendreef 18 sociale huur appartementen opgeleverd en verhuurd. Het pand is ontworpen door venster architecten. De realisatie is zeer voorspoedig verlopen door Bouwbedrijf Van Wijnen. Begin mei 2014 is gestart met de bouw en nu na ruim een half jaar zijn de woningen opgeleverd. De appartementen hebben verschillende afmetingen en indelingen. De huurprijzen variëren tussen de 670,- en 700,- In december zijn aan de Wijde Wiericke 9 sociale huur eengezinswoningen opgeleverd door ontwikkelaar N459. De woningen hebben drie kamers (woonkamer en twee slaapkamers) en een ruime zolder. De Wijde Wiericke is een wijk in aanbouw aan de rand van het karakteristieke dorp Nieuwerbrug. De huurprijs is 690,-. De woningen zijn ontworpen door Venster Architecten.

33 Jaarbericht Mozaïek Wonen Verwerving en vervreemding grond ten behoeve van nieuwbouwprojecten Ten behoeve van haar nieuwbouwprojecten heeft Mozaïek Wonen in 2014 diverse grondaankopen en grondverkopen gedaan: Gouda: Op 10 februari zijn vier grondkavels overgedragen aan Van Wijnen Projectontwikkeling B.V., voor een totaalbedrag van ,- exclusief BTW. Deze grondoverdracht hield verband met de verkoop van vier woningen door de ontwikkelaar in de laatste twee woonblokken, blok 6 en 7, van het nieuwbouwproject Gouwe Akkeren. In 2013 hadden ook enkele grondoverdrachten plaatsgevonden ten behoeve van deze woonblokken. Helaas verliep de verkoop van de woningen in de laatste twee woonblokken van dit project (in totaal bestaande uit 67 eengezinswoningen) minder voortvarend, waarna Mozaïek Wonen zelf 8 woningen heeft afgenomen om te verhuren. Er waren in 2014 ook enkele grondoverdrachten aan de Wachtelstraat, te weten een kavel en parkeerplaatsen. Dit is nader beschreven in de paragraaf 2.10 Verkoop van woningen. Op 19 augustus vond de levering plaats om niet van een grondperceel aan de Vereniging van Eigenaars parkeerplaatsen Parkwijk aan de Kanaalstraat en Parkstraat te Gouda. Het ging om een pad naast een parkeerterrein. De reden was dat dit perceel eerder bij de herverkaveling wegens de aanleg van de nieuwbouwwijk Parkwijk door het Kadaster ten onrechte aan Mozaïek Wonen was toegekend, terwijl het een onderdeel van het parkeerterrein had moeten zijn. Dit is dus hersteld. Op 7 oktober vond de levering plaats van een klein stukje grond aan de gemeente. Het betrof een stukje grond van 13 m2 aan de Prins Hendrikstraat naast een parkeerterrein aan de Wachtelstraat. De gemeente nam deze grond in gebruik voor de plaatsing van een ondergrondse afvalcontainer. De koopsom bedroeg 2.890,- exclusief BTW. Op 6 februari 2014 is gebouw Akkerborch, gelegen aan de Constantijn Huygensstraat /Herenstraat in Gouda, gesplitst in twee appartementen. Mozaïek Wonen behoudt de 27 etagewoningen, doch leverde op dezelfde dag de bedrijfsruimte, de winkelruimte en de binnenplaats op de begane grond aan Plus Vastgoed B.V. gevestigd te De Bilt. De koopprijs bedroeg Deze verkoop was niet alleen van belang voor de kasstoom van Mozaïek Wonen en voor het focussen op haar kerntaken: enkele maanden na deze levering voltooide Plus Van Ee een uitbreiding en verbouwing ter plaatse waardoor een aantrekkelijke supermarkt in dit centrumgebied van Korte Akkeren nieuw leven werd ingeblazen. Vanwege nieuwbouw heeft Mozaïek Wonen op 23 juni 2014 voor (excl. BTW) grond verkocht aan Vink Ontwikkeling B.V., gevestigd te Moordrecht (gemeente Zuidplas). Dit perceel, gelegen aan de Herenstraat/Walvisstraat in Gouda, moet door Vink worden bebouwd met appartementen en een multifunctionele accommodatie voorlopig Buurtservicecentrum genoemd (grootte van 450 m2). Mozaïek Wonen koopt dit BSC na gereedkomen voor (excl. BTW), tenzij Vink besluit gebruik te maken van zijn optie op behoud ervan (deze optie loopt af op 30 april 2015). De levering en betaling van deze grond kreeg eerst z n beslag op 12 februari Uiterlijk op 1 juli 2016 moet de bebouwing voltooid en gebruiksklaar zijn. Bodegraven: In Nieuwerbrug aan den Rijn (gemeente Bodegraven-Reeuwijk) ging het nieuwbouwproject De Wijde Wiericke van start. Bij dit project wordt gefaseerd een nieuwe woonwijk gerealiseerd bestaande uit koop- en huurwoningen. Op 24 april 2014 heeft Mozaïek Wonen grond geleverd gekregen van de ontwikkelaars van De Wijde Wiericke, Vergeer Bouw B.V. en Boer Bouw B.V. als beherend vennoten van N459 Planontwikkeling v.o.f.. Van de totale koop/-aanneemsom is een bedrag ad ,- exclusief BTW voldaan als koopsom voor de grond. Op deze grond zijn na de levering overeenkomstig de afspraken negen sociale huurwoningen gebouwd door de ontwikkelaar. Ten behoeve van sloop/nieuwbouw van ons complex aan de Schoutendreef te Bodegraven (gemeente Bodegraven-Reeuwijk) zijn enkele snippers grond geruild: Mozaïek Wonen verkocht circa 4,5 m2 tegen (exc. BTW). Mozaïek Wonen kocht ca. 3 m2 tegen 420 (excl. BTW). De levering vond plaats op 23 juli Eind 2014 zijn de 18 galerijwoningen met lift door huurders in gebruik genomen: een aanwinst naast het NS-station en het centrum van Bodegraven.

34 Jaarbericht Mozaïek Wonen 2.4. Huurprijsbeleid Tabel Huurprijsbeleid 2012 t/m Inflatie 2,5 2,5 2,3 Gemiddelde huuraanpassing in % per 1 juli 3,6 3,73 1,96 Jaarhuursom (x 1000) Toename jaarhuursom in % 5,7% 5,8% 2,9% Gemiddelde huuropbrengst per woning per maand (x 1) Gemiddelde puntprijs (x 1) 3,6 3,6 3,4 Per 1 juli 2014 zijn de huren verhoogd. Mozaïek Wonen heeft gebruik gemaakt van de mogelijkheid om een inkomensafhankelijke huurverhoging door te voeren. De volgende huurverhogingspercentages zijn door Mozaïek Wonen toegepast: Inkomen lager dan : huurverhoging van 3,0% (variërend door aftoppingen op maximale huur van 0 tot 3,0%) Inkomen > en < : huurverhoging van 4,5% Inkomen hoger dan : huurverhoging van 6,5% De wettelijk mogelijke basis huurverhoging is 4% (bestaande uit 2,5% inflatie + 1,5%). Mozaïek Wonen heeft huishoudens met een laag inkomen (lager dan ) ontzien door een lagere huurverhoging door te rekenen, namelijk geen 4,0% maar 3,0%. Daarbij is voor deze huishoudens de huurverhoging afgetopt op de DAEB-grens. Voor de andere twee inkomenscategorieën is met deze grenzen geen rekening gehouden. Uit bovenstaande tabel blijkt, dat de totale jaarhuursom in 2014 licht is toegenomen met 5,7%, hetgeen iets lager is dan in het voorgaande jaar De stijging wordt merendeels veroorzaakt door de jaarlijkse huurverhoging van gemiddeld 3,6%. De overige stijging wordt verklaard door de harmonisatie van de huur naar de geldende streefhuur die soms bij mutatie wordt toegepast en door de nieuwbouwhuren die boven het gemiddelde huurniveau liggen. Naar aanleiding van de aanzegging zijn 246 bezwaarschriften ontvangen. Een bezwaar is gegrond verklaard als aan de volgende voorwaarden is voldaan: Het huishoudinkomen is in 2013 t.o.v aantoonbaar gedaald De samenstelling van het huishouden is per 1 juli 2014 aantoonbaar gewijzigd Uiteindelijk heeft dit in 93 gevallen geleid tot een aanpassing in het inkomensafhankelijke deel van de huurverhoging. Vergoeding voor toekennen beschikking en huisvestingsvergunning urgenten Door Mozaïek Wonen worden werkzaamheden verricht in het kader van de informatieverstrekking aan woningzoekenden, de intake en bemiddeling van urgenten en de afgifte van huisvestingsvergunningen. In de Uitvoeringsafspraken taken woonruimteverdeling gemeente Gouda en de corporatie, is overeengekomen dat de gemeente Gouda Mozaïek Wonen betaalt per afgegeven stadsvernieuwings en herstructureringsurgentie. Er wordt afgerekend op basis van werkelijk gemaakte kosten. In 2014 is 1.346,- gefactureerd voor deze urgenties Verhuringen In 2014 heeft Mozaïek Wonen 631 woningen verhuurd. Dat is een daling t.o.v waarin 734 woningen werden verhuurd. Het merendeel van deze woningen is op de reguliere wijze via advertenties verhuurd. Die staan in Woningnet geregistreerd. In Woningnet worden ook de via bemiddeling verhuurde woningen, bijvoorbeeld aan urgenten of via woningruil, en de verhuurde nieuwbouw vastgelegd. Verhuur van vrije sector woningen worden niet in Woningnet vastgelegd. De woningen, die via collectieve huurcontracten met zorgorganisaties verhuurd worden aan mensen met een AWBZ-zorgindicatie, zijn niet bij de verhuringen meegeteld. Indien een mutatie plaatsvindt in één van deze woningen, wijst de zorgorganisatie de woning toe. Daarnaast is er een beperkt aantal woningen, dat buiten WoningNet om beschikbaar wordt gesteld voor tijdelijke verhuur via Interveste of Adhoc (bij woningen die wachten op sloop of verkoop, geldt geen inkomenstoets). Deze tellen hier niet mee als verhuringen. In 2014 ging het om 1 woning.

35 Jaarbericht Mozaïek Wonen Tabel Verhuringen woningen in 2014 naar specifieke indicatie voor Mozaïek Wonen totaal, in Gouda, Bodegraven, Nieuwerbrug en Moordrecht Doelgroep Gouda Bodegraven Moordrecht Totaal Begeleiding / Zorgdak 4 4 Fokus / MIVA 4 4 Regulier Medische urgentie 5 5 Sociale urgentie Stadsvernieuwingsurgent Statushouder Subtotaal verhuringen Instellingen Totaal verhuringen

36 Jaarbericht Mozaïek Wonen Tabel Verhuringen naar passendheid totale aanbod Inkomen tot huurtoeslag-grens* Vanaf (<) huurtoeslaggrens) tot > > Totaal totaal sociale segment aantal % 77,0% 18,9% 1,9% 2,2% 100% vrije sector aantal > 699,48 % 3,8% 11,3% 32,1% 52,8% 100% Totaal aantal % 70,5% 18,2% 4,6% 6,7% 100% Gouda totaal sociale segment aantal % 80,0% 14,8% 2,5% 2,7% 100% vrije sector aantal > 699,048 % 3,6% 14,3% 39,3% 42,9% 100% Totaal Gouda aantal % 75,1% 14,8% 4,8% 5,3% 100% Bodegraven totaal sociale segment aantal % 69,6% 29,6% 0,0% 0,8% 100% vrije sector aantal > 699,48 % 4,0% 8,0% 24,0% 64,0% 100% Totaal Bodegraven Moordrecht totaal sociale segment Vrije sector > 699,48 aantal % 58,7% 26,0% 4,0% 11,4% 100% aantal % 50,0% 50,0% 0,0% 0,0% 100% aantal % 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% aantal Totaal Moordrecht % 50,0% 50,0% 0,0% 0,0% 100,0% *inkomen tot huurtoeslaggrens: N.B. Cf huurdefinitie EU-beschikking (kale/netto huur) alleenstaand < 65 jaar <= ,- alleenstaand >= 65 jaar <= ,- meerpersoons < 65 jaar <= ,- meerpersoons >= 65 jaar <= ,- Mozaïek Wonen heeft in 2014 de ministeriële regeling DAEB, welke in ging per , uitgevoerd en de ministeriële norm om minimaal 90% van haar vrijkomende woningen met een huurprijs < 699,48 toe te wijzen aan huishoudens met een inkomen < ,- ruimschoots gehaald: in 2014 werd 95,9% van de te verhuren woningen verhuurd aan de DAEB-doelgroep. De overige 4,1% valt binnen de maximaal toegestane 10% ruimte om woningen met een huurprijs < 699,48 toe te wijzen aan huishoudens met een inkomen > ,-, waarbij prioriteit is gegeven aan urgenten en senioren. Een klein aantal huishoudens met een laag inkomen heeft een vrije sector woning gehuurd. Van de toegewezen huishoudens die recht hebben op huurtoeslag is in % terecht gekomen in een huurwoning onder de 2 e aftoppingsgrens. Daarmee scoren wij beter dan het gemiddelde voor Zuid- Holland en ruim boven het landelijk gemiddelde. Het is echter wel onder de norm die binnenkort gaat gelden in kader van nieuwe Woningwet, te weten 95%.

37 Jaarbericht Mozaïek Wonen Tabel Verhuringen in 2014 naar aantal personen, leeftijd en aantal kamers en woningtype voor Mozaïek Wonen totale aanbod Verhuringen 2014 Totaal 1 of 2 kamers 3 kamers 4 kamers 5 of meer kamers eengezins meergezins alleenstaand alleenstaand tweepersoons tweepersoons tot 65 jaar (< 65) vanaf 65 jaar tot 65 jaar vanaf 65 jaar 3 of meer personen Totaal (>= 65) (< 65) (>=65) aantal % 42,3% 12,0% 19,2% 7,1% 19,4% 100% aantal % 71,1% 17,4% 9,4% 2,0% 0,0% 100% aantal % 42,6% 14,8% 22,5% 9,6% 11,0% 100% aantal % 25,0% 6,9% 24,5% 9,3% 34,3% 100% aantal % 17,2% - 10,3% - 75,9% 100% aantal % 29,4% - 25,0% 0,6% 44,9% 100% aantal % 46,9% 16,2% 17,2% 9,4% 10,3% 100% Toelichting: In 2014 was 26,3% van het aanbod een eengezinswoning. Dit aandeel is hoger dan in 2013 (22%). De eengezinswoningen zijn voor 44,9% verhuurd aan 3 of meer personen. Daarnaast is 29,4% van de eengezinswoningen verhuurd aan alleenstaanden. 42,3% van de toewijzingen betreft een alleenstaande jonger dan 65 jaar. Het aantal toewijzingen aan tweepersoonshuishoudens (26,5%) en gezinnen (19,4%) is lager. Van de 115 gezinnen die gehuisvest zijn, zijn er 45 gezinnen in een meergezinswoning gehuisvest (39%). In 2013 was dit aandeel vergelijkbaar (37%). 60,5% van het totale aanbod bestaat uit woningen met 3 of minder kamers. 39,5% van het woningaanbod bestaat uit 4- of 5 kamers. In 2013 waren deze percentages ongeveer gelijk, respectievelijk 61,2% en 38,7%.

38 Jaarbericht Mozaïek Wonen 2.6 Verhuurbaarheid De verhuurbaarheid van ons woningbezit komt tot uitdrukking in de mutatiegraad, leegstand en het gemiddeld aantal ingestuurde reacties op een geadverteerde woning. Tabel Verhuurbaarheid in 2014 naar aantal kamers, type, prijs en locatie (excl. zorginstellingen) Aantal Mutatiegraagraad Leegstands- Verhuurd Verhuurd Gemiddeld mutaties vanwege via Wo- via adver- aantal reac- verhuurbaarheid ningnet (totaal, tentie Woties op incl. ningnet 5 advertententie bemiddeld) ties Totaal ,1% 0,41% Totaal ,7% 0,34% of 2 kamers 149 9,4% 0,53% kamers 210 9,5% 0,34% kamers 205 4,9% 0,24% of meer kamers 29 3,2% 0,12% Eengezins 156 3,9% 0,12% Meergezins 437 8,9% 0,46% tot kwaliteits-kortingsgrens <= 389,05 tot 1e aftoppingsgrens > 389,05 - <= 556,82 tot 2e aftoppingsgrens > 556,82 - <= 596,75 tot huurtoeslaggrens > 596,75 - <= 699,48 vrije sector > 699, ,0% 0,22% ,7% 0,24% ,1% 0,28% ,3% 0,31% ,2% 1,73% Gouda 433 6,2% 0,31% Bodegraven 150 8,6% 0,32% Moordrecht 10 4,5% 0,19% Uit bovenstaande tabel blijkt dat de mutatiegraad in 2014 is gedaald naar 6,7%. Zowel in Gouda, Bodegraven als Moordrecht ligt de mutatiegraad in 2014 lager dan in De woningen met een huur boven de DAEB-grens kennen een fors hogere mutatiegraad (15,2%). Ook het gemiddeld aantal reacties op een woning is fors gedaald, namelijk naar 58 (80 in 2013). In Gouda is het gemiddeld aantal reacties op een woning nog steeds fors hoger dan in Bodegraven. Daarnaast valt op dat de woningen boven de tweede aftoppingsgrens relatief weinig reacties hebben. Ook hebben eengezinswoningen (85) gemiddeld meer reacties dan meergezinswoningen (51). De leegstandsgraad vanwege verhuurbaarheid is in 2014 teruggelopen naar 0,31% (2013: 0,41%). Dit kan verklaard worden doordat er in 2013 veel woningen tegelijkertijd op de markt kwamen door renovatie. Op dat moment was het niet mogelijk om de woningen snel te adverteren en te verhuren, waardoor er meer leegstand was. Dit was in 2014 niet het geval. Daarnaast is meer ingezet op beheersen van de leegstand. 5 Vrije sectorwoningen en woningen die via bemiddeling verhuurd zijn, worden niet via Woningnet aangeboden en zijn niet in deze tabel opgenomen.

39 Jaarbericht Mozaïek Wonen Tabel Reden leegstand in percentage Reden leegstand % Verhuur Onderhoud Verkoop Sloop Overig Mozaïek Wonen ,41 0,61 0,29 0,19 0,01 Mozaïek Wonen ,34 0,33 0,35 0,01 0,01 De leegstand is t.o.v. van 2013 fors omlaag gegaan. Er wordt zo efficiënt mogelijk gewerkt om zoveel mogelijk bij een mutatie aansluitend te kunnen verhuren. Daarnaast staan minder woningen langdurig leeg i.v.m. planmatig onderhoud. In 2014 stonden er in Gouda minder woningen leeg vanwege sloopplannen 2.7 Bestrijden onrechtmatige bewoning Mozaïek Wonen bestrijdt onrechtmatig gebruik van woningen, opdat de schaarse woonruimte beschikbaar is voor rechtmatige verhuur of verkoop. Bovendien beogen we de veiligheid en het woongenot te bevorderen van huurders en woningzoekenden, die zich netjes aan de regels houden. Samenwerking tussen verhuurders, gemeente, politie, energiebedrijven, uitkeringsinstanties en belastingdienst is bij deze aanpak noodzakelijk. Voor melding van woonfraude heeft Mozaïek Wonen een afzonderlijk adres: woonfraude@mozaïekwonen.nl. Tabel Resultaten onrechtmatige bewoning Woonfraudecijfers Gouda Bodegraven Moordrecht Totaal Aantal dossiers Aantal nieuwe zaken Aantal afgehandelde zaken Totaal in behandeling Analyse afgehandelde woonfraudezaken Gouda Bodegraven Moordrecht Totaal Geen fraude Huuropzegging Ontruiming Situatie hersteld In 2014 zijn 55 woonfraudeonderzoeken afgehandeld. Dit is nagenoeg gelijk aan In totaal zijn 20 woningen na huuropzegging of ontruiming weer beschikbaar gekomen voor de reguliere woningmarkt. Dit ligt op hetzelfde niveau als voorgaande jaren 2.8 Huurincasso Landelijke trend is dat steeds meer mensen te maken krijgen met huurachterstand. In 2013 nam het aantal huisuitzettingen door corporaties met 8 procent toe, blijkt uit een onderzoek dat Aedes deed onder huurders voor wie huisuitzetting dreigde. De directe aanleiding voor huurachterstanden is vaak een daling van inkomen, bijvoorbeeld door baanverlies of teruglopen van opdrachten. In tegenstelling tot deze landelijke trend zien we, dat bij Mozaïek Wonen het percentage huurachterstand gemiddeld genomen nagenoeg gelijk blijft. ( %, %) In Gouda is het percentage huurachterstand iets afgenomen, in Bodegraven neemt het iets toe.

40 Jaarbericht Mozaïek Wonen De inzet van X-pact en verdeling van incassowerkzaamheden over rayons heeft geresulteerd in een meer gestructureerde en gefocuste aanpak. (hierover meer zie ). Voorafgaand aan deze samenwerking heeft een opschoonactie plaatsgevonden. Dit heeft met name begin 2014 geresulteerd in het uit handen geven van relatief veel dossiers aan deurwaarders met als gevolg dat er ten opzichte van 2013 meer ontruimingen zijn aangezegd. De huurschuld bij vertrokken huurders wordt in de 1e helft 2015 opgepakt. Tabel Huurachterstand zittende huurders woningen in percentage van de jaarhuur Jaar /Gemeente Bodegraven Gouda ,44% 1,30% ,26% 1,55% ,02% 0,98% Deurwaarderszaken Mozaïek Wonen heeft 462 zaken (vertrokken huurders 121, zittende huurders 341) in behandeling bij een deurwaarder. Hiervan zijn in 2014 van zittende huurders 293 dossiers uit handen gegeven. Dankzij de nieuwe aanpak is er nu een afname te zien. Nieuwe deurwaarder dossiers zittende huurders Jan 79 Feb 16 Mrt 20 Apr 21 Mei 39 Jun 18 Jul 19 Aug 26 Sep 17 Okt 13 Nov 13 Dec 12 Eind 2014 heeft Mozaïek Wonen 262 lopende betalingsregelingen met huurders. Ontruimingen In 2014 zijn 96 (2013, 49 keer) ontruimingen aangezegd. In 14 (Gouda 11, Bodegraven 2, Moordrecht 1 ) gevallen heeft de ontruiming werkelijk plaatsgevonden. In de andere gevallen is er op het laatste moment betaald of een regeling getroffen. In paragraaf 6.5. wordt meer ingezoomd op preventie van huurachterstanden en ontruimingen Verleende diensten (servicekosten) Mozaïek Wonen levert een aantal servicediensten en voorzieningen, welke als servicekosten zijn opgenomen in de huur. Eenmaal per jaar wordt per complex een afrekening opgesteld. Dit kan leiden tot terugbetaling van teveel betaalde voorschotten, maar ook tot verhoging van het maandelijkse voorschotbedrag. In 2014 bedroegen de totale kosten afgerond 2 miljoen. De meest omvangrijke zijn: Tabel Top 5 van de servicekosten (x 1.000) Stookkosten Schoonmaakkosten Elektra gemeenschappelijke ruimten en poorten (100% groen) Water Glasfonds Enkele toelichtende opmerkingen met betrekking tot gas en elektra: Elektriciteit koopt Mozaïek Wonen duurzaam in bij Greenchoice. Het gas (grijs) wordt ingekocht bij Dong (inmiddels onderdeel van Eneco). Er worden 847 woningen verwarmd door zogenaamde blokverwarming. Blokverwarming wil zeggen dat er water in een centraal ketelhuis wordt verwarmd en vervolgens met behulp van circulatiepompen naar de radiatoren in de woning wordt getransporteerd. Aan de radiatoren in de woning zijn verbruiksmeters gemonteerd. Deze meters registreren de hoeveelheid warmteafgifte per vertrek en het verbruik wordt vervolgens verrekend met de huurder. Het effect van de zachte winters de afgelopen twee jaar is duidelijk zichtbaar in de realisatie van de stookkosten over het jaar 2014.

41 Jaarbericht Mozaïek Wonen Toelichtende opmerkingen met betrekking tot schoonmaak Mozaïek Wonen heeft contracten met verschillende bedrijven voor het schoonhouden van gemeenschappelijke ruimtes, entrees, trappenhuizen, liften en beglazing. Voor elk complex geldt een werkschema waarover met de bewonerscommissie afstemming plaatsvindt. In 2014 is 0,4 miljoen aan schoonmaakonderhoud gerealiseerd die zijn verrekend in de servicekosten Verkoop van vastgoed Verkoop regulier bezit Ten opzichte van voorafgaande jaren is 2014 voor wat betreft de verkoop een succesvol jaar geweest. In totaal zijn er in 2014 namelijk 44 reguliere woningen verkocht waarvan 1 vrije sector woning. Begroot waren 24 verkopen. De doelstelling is gedurende het jaar vanwege de achtergebleven belangstelling voor bedrijfspanden en bijzondere verkooppanden aangepast naar een aantal van 29. De doelstelling voor 2014 was een bruto verkoopresultaat van ,-. De aangepaste doelstelling was ,-. In totaal is de bruto verkoopopbrengst in ,-. Dit is een positief verschil van ,- ten opzichte van de aangepaste doelstelling. Van de 44 verkochte woningen zijn er 12 woningen verkocht met huurderskorting; dit waren enkel woningen in Gouda. Het ging hier om kopers die de eigen huurwoningen gekocht hebben of een lege te koop staande huurwoning. In voorafgaande jaren waren dit slechts enkele woningen op jaarbasis. In dit segment is dus een flinke stijging te zien. De verklaring hiervoor zijn de inkomens afhankelijke huurverhoging, de dalende verkoopprijzen en de lage hypotheekrente. In Gouda zijn hiernaast in lege woningen verkocht en in Bodegraven 4. Verkoop woningen en overig vastgoed in bestaande voorraad (aantallen) Totaal Gouda Bodegraven Aantal in 2014 verkochte woningen Aan zittende huurders met huurderskorting Aan zittende huurders met Koopgarant Leeg verkocht, kosten koper Overige verkopen Verkoop woningen (opbrengst) Totaal Gouda Bodegraven Opbrengst verkoop bestaand bezit Opbrengst verkoop overige panden Totaal opbrengst verkopen In de tabel is ook de verkoop van overige panden opgenomen. De toelichting daarvan is opgenomen onder verkoop overige panden Naast de 44 woningen uit de reguliere voorraad, zijn er in overige panden verkocht. In één transactie werden er 4 panden aan de C. Huijgenstraat 112, 114 en 116 en de Herenstraat 157 verkocht aan Plus vastgoed. Er werden 3 garages verkocht gelegen aan de Prins Hendrikstraat 151 en 157 en de garage behorende bij de woning A. van Hensbeeksingel 254 Verder werd het gerenoveerde pand aan de Wachtelstraat 47 verkocht en de in 2013 teruggekochte, voormalige koopgarantwoning, aan de Boterbloem 22. Vooruitzichten verkoop bestaande bouw De verwachting is dat in het jaar 2015 de verkoop goed zal blijven lopen. Verder heeft Mozaïek Wonen besloten om in 2015 het bestaande verkoopprogramma bij te stellen in die zin dat het accent meer komt te liggen op verkoop van duurdere woningen.

42 Jaarbericht Mozaïek Wonen Er zullen meer woningen met een duurdere huurprijs te koop worden aangeboden en van het bestaande verkoopprogramma zal een aantal woningen met een sociale huur uit het verkoopprogramma worden gehaald. Hierdoor blijven er meer sociale huurwoningen beschikbaar voor de primaire doelgroep. Dit zal nog nader worden bepaald in Meldingsplicht Mozaïek Wonen is verplicht om bij verkoop van woningen aan kopers die niet zelf in de gekochte woning gaan wonen, de procedure te volgen die volgt uit artikel 11d BBSH en MG De woning moet openbaar worden aangeboden ter bevordering van vrije marktwerking. Bij verkoop van een woning met een maximale huur onder de liberalisatiegrens moet de woning bovendien aangeboden worden aan de zittende huurders, aan een lokale corporatie en aan het WIF. Verder moet de zienswijze van de gemeente over de voorgenomen verkoop aan een derde worden gevraagd. Vervolgens moet de goedkeuring van het ministerie worden gevraagd. Deze procedure werd in 2014 gevolgd voor de verkoop van het pand Wachtelstraat 25 Dit pand was in het verleden aangekocht in het kader van de wijkontwikkeling, maar die strategie werd aangepast toen de woningmarkt verslechterde. Het pand stond al geruime tijd te koop. Op 16 juni verleende het ministerie goedkeuring voor de verkoop van het pand Wachtelstraat 25 aan een aannemer uit de regio, die in 2013 ook enkele nabij gelegen panden heeft aangekocht. De koopovereenkomst werd op 26 juni getekend en de eigendomsoverdracht vond plaats op 25 augustus. Stand van zaken overige verkoop panden Wachtelstraat Het project Wachtelstraat bestaat uit twee delen, fase 1 en fase 2. Fase 1 bestaat uit de verkoop van de Wachtelstraat 43, 44, 45, 46, 50 en 51. De woningen verschillen van elkaar, waardoor de prijzen dan ook zeer uiteen lopen. De Wachtelstraat 45 is verkocht en getransporteerd in In 2014 zijn kopers gevonden voor de Wachtelstraat 46 en 50. De Wachtelstraat 43 is verhuurd in De Wachtelstraat 44 en 51 staan nog te koop. Fase 2 bestaat uit de verkoop van de Wachtelstraat 47 en de grondkavels 48 en 49 (als geheel) en de garage/opslagruimten van de Prins Hendrikstraat 151 en de Prins Hendrikstraat 157. Fase 2 is in 2014 geheel verkocht en getransporteerd. Centrumplan Korte Akkeren In het Centrumplan Korte Akkeren zijn in totaal 10 bestaande woningen te verkopen. Deze woningen zijn in het verleden aangekocht door de gemeente en Mozaïek Wonen in het kader van een wijkontwikkelingsplan. Dit plan is echter tussentijds gewijzigd. In 2013 is gestart met de verkoop. In 2013 is de Gerard Leeustraat 17 verkocht. Omdat de verkoop dermate stroef verlopen is, is medio 2014 besloten de tuinen op te hogen en schuren te plaatsen in de achtertuin om zodoende het aanzicht te verbeteren. De woningen zijn compleet leeg en schoon opgeleverd. De Gerard Leeustraat 11 is opgeknapt aan de hand van een afbouwpakket (nieuwe keuken en badkamer). Voor deze woning geldt één vraagprijs, in afgebouwde staat. De overige woningen worden nu aangeboden met twee vraagprijzen. Een vraagprijs in de huidige staat en een vraagprijs inclusief het afbouwpakket. Het resultaat is dat er op dit moment 5 woningen zijn verkocht (1 daarvan is getransporteerd in 2013, 1 in 2015 en 3 wachten op het transport) en 5 woningen nog te koop staan. Commercieel vastgoed Constantijn Huygenstraat In 2013 heeft Mozaïek Wonen overeenstemming bereikt met Plus Vastgoed BV omtrent de verkoop van m2 winkelruimte aan de Constantijn Huygenstraat. Het transport van de panden heeft plaatsgevonden in 2014, te weten op Deze transactie maakt deel uit van de herstructurering van het centrumgebied van Korte Akkeren.

43 Jaarbericht Mozaïek Wonen Verkoop nieuwbouw Graafse Waard Maxima Dit project omvat 32 dure appartementen in Bodegraven. Geïnteresseerden hadden de mogelijkheid een appartement te kopen of te huren. De 6 duurste appartementen zijn niet beschikbaar voor verhuur. Er zijn in appartementen verkocht en getransporteerd. Verder zijn er 22 appartementen verhuurd. Twee appartementen staan nog te koop, deze behoren tot de duurste appartementen en zijn daarom niet te huur. Indien de zoektocht naar een koper te lang gaat duren zal bekeken worden of de appartementen alsnog in de verhuur aangeboden worden. De verkoopopbrengst van de 8 verkochte appartementen bedraagt ,- (exclusief BTW). Wachtelstraat garageboxen en parkeerplaatsen Het achterliggende parkeerterrein is opgeleverd in Dit betreft 10 garageboxen en 21 parkeerplaatsen. In 2014 zijn alle 10 garageboxen verkocht en getransporteerd. Hiernaast zijn 7 van de 21 parkeerplaatsen verkocht en getransporteerd in In 1 verkoop zijn 8 parkeerplekken verkocht aan een derde. De overige parkeerplaatsen worden in 2015 verhuurd of verkocht. Er is een vereniging van eigenaren opgestart voor het beheer van dit parkeerterrein. Totale verkoop opbrengst bedraagt (exclusief BTW) Verkoop en verhuur bedrijfsruimten Beursstraat 2-6 Sinds 2011 staat dit kantoorpand aan de Beursstraat te koop en te huur, echter zonder resultaat. In 2014 is het kantoor leeggekomen en zijn de gebruikers van het pand (t.w. medewerkers van Mozaïek Wonen) verhuisd naar het Evertshuis (momenteel genaamd: Bij Everts). Voorts is de huurovereenkomst met de kinderopvang in september 2014 geëindigd. In 2014 zijn er een paar serieus geïnteresseerden geweest voor het pand. Tot op heden heeft dit echter nog niet het gewenste resultaat opgeleverd. Meridiaan In 2014 is het bedrijfspand verhuurd aan Stichting De Kring Gouda. Stichting De Kring Gouda is een Goudse vrijwilligersorganisatie die praktische hulp verleent aan die inwoners van Gouda en omstreken die dat kunnen gebruiken. In eerste instantie heeft Mozaïek Wonen het pand om-niet in gebruik gegeven aan De Kring Gouda en later werd een maatschappelijke huurovereenkomst afgesloten. Nieuwehaven 312 Dit pand is per 1 september 2014 verhuurd aan Mirakel. Dit bedrijf geeft groepslessen theater aan kinderen van 3 tot 18 jaar. Willem de Zwijgersingel 114 A In april 2014 is dit pand leeggekomen en is er gezocht naar een geschikte huurder. Het pand biedt gezien de indeling, staat van onderhoud en ligging niet zo veel gebruiksmogelijkheden. Op dit moment is het pand tijdelijk om niet in gebruik gegeven aan Stichting Musecology. Dit bedrijf biedt ondersteuning aan alle vormen van professionele podiumkunsten ten bate van een sterke en onafhankelijke culturele sector. Indien een huurder of koper gevonden is zal de gebruiksovereenkomst ontbonden worden. Lekkenburg 83 De huurdersvereniging Bewogo is verhuisd van de Lekkenburg 83 naar de Jan Ligthartschool. De Lekkenburg 83 is een voormalig appartement in een appartementencomplex en staat inmiddels geruime tijd in de verhuur als bedrijfsruimte voor een huurprijs van circa 550. Begin 2015 wordt bekeken of de ruimte verbouwd kan worden tot een reguliere sociale huurwoning. Als bedrijfsruimte is deze ruimte moeilijk te verhuren. De ruimte is klein voor een bedrijf en ligt niet in het zicht. Olympiadeplein 144 In dit nieuwbouwcomplex beschikt de begane grond over een kleine bedrijfsruimte. Voor deze ruimte was lange tijd een potentiele huurder bekend. Echter, de huurder heeft zich teruggetrokken. De ruimte is vervolgens verhuurd aan Stichting Zorgpartners Midden-Holland. Per 1 februari 2015 zal de huurovereenkomst ingaan.

44 Jaarbericht Mozaïek Wonen Bachstraat Op dit moment staat op de tweede etage een groot gedeelte al geruime tijd leeg. Omdat de huidige huurder van de derde verdieping (Stichting Koninklijke Auris Groep) binnen afzienbare tijd het pand verlaat wordt begin 2015 onderzocht wat Mozaïek Wonen met de beschikbare ruimte kan gaan doen.

45 Jaarbericht Mozaïek Wonen 3. Het kwalitatief in stand houden van het bezit Strategisch doel: Woningen en bijbehorende producten leveren met een voor de doelgroepen passende huurprijs en een bij deze huurprijs passend kwaliteits- en uitrustingsniveau. Inzet van middelen (begroot) Bestaande voorraad: De begroting onderhoud voor 2014 bedraagt 11.4 miljoen, waarvan: * 5.6 milj. Correctief onderhoud (meldings-, mutatieonderhoud en contracten). * 3.2 milj. Planmatig onderhoud (waarvan leefbaarheid) * 2.6 milj. Investeringen bestaand bezit, Totaal (fysieke) maatregelen leefbaarheid: ,- Portefeuillemanagement: - Aanpassen kwaliteit voorraad. - Verbeteren energetische kwaliteit. - Milieubeleid. - Investeringsstatuut. De belangrijkste doelstellingen 2014 Renovatie bestaande voorraad: - Heemskerkstraat (Gouda), betreft o.a. - levensduur verlengende maatregelen. - Rijngaarde lange vleugel (Bodegraven) betreft o.a. - levensduur verlengende maatregelen. * Versoberd en gedifferentieerd onderhoudsbeleid en uitrustingsniveau vastgesteld. * ZAV-beleid e.d. naar aanleiding van versoberde inzet heroverwogen en vastgesteld. * Monitor beleidswijziging switch van planmatig onderhoud naar correctief onderhoud, oprekken cycli ed. ontwikkeld. * Herbezinning milieubeleid gerealiseerd.. Betreft o.a. - sturen op labels of CO2 uitstoot. - investeringen wel/niet doorberekenen in huurprijs - inzet van innovatieve energieconcepten. - gebruik mogelijkheden energieakkoord. * Asset management uitgewerkt. * Investeringscriteria (nieuwbouw en bestaande bouw) aangepast. Betreft o.a. - rendementseisen. - aanpassing kwaliteit en woninguitrusting. Resultaten * Gerealiseerd * Gerealiseerd * Gerealiseerd * Gerealiseerd * Gerealiseerd * (Deels) gerealiseerd * Gerealiseerd * Niet gerealiseerd Portefeuillemanagement/ assetmanagement In 2014 is assetmanagement een onderdeel geworden van de bedrijfsvoering van Mozaïek Wonen. Assetmanagement draagt bij aan de portefeuillesturing, waarbij de integrale verbinding wordt gelegd tussen de maatschappelijke doelstellingen, de gewenste omvang en samenstelling van de woningportefeuille en de financiële kaders. Daarbij worden drie niveaus onderscheiden, namelijk: Portefeuillemanagement op strategisch niveau Assetmanagement op tactisch niveau Propertymanagement op operationeel niveau Per 2014 werkt Mozaïek Wonen met drie assetmanagers die elk verantwoordelijk zijn voor een rayon. In 2014 lag de focus vooral op het implementeren van assetmanagement. O.a. zijn de processen en rapportages uitgewerkt en vastgesteld.

46 Jaarbericht Mozaïek Wonen Portefeuille-/asset- en propertymanagement Assetmanagement beweegt zich vooral tussen het strategisch niveau (portefeuillemanagement) en het operationele niveau van property management. Schematisch ziet dit er als volgt uit: Binnen het assetmanagement wordt zowel op het direct als op het indirect rendement gestuurd. Bij direct rendement wordt gestuurd op de kasstromen van het vastgoed: de huren aan de inkomstenkant, en beheer-, onderhouds- en andere vastgoedgerelateerde kosten aan de uitgavenkant, tezamen het exploitatieresultaat. Bij indirect rendement gaat het om de waardeontwikkeling van het vastgoed. De rendementsdoelstelling wordt op strategisch niveau bepaald. Er kan aanleiding zijn om de rendementseis per deelportefeuille te differentiëren, afhankelijk van de doelgroep/gebruiker, het type vastgoed, de samenstelling van de portefeuille of de locatiefactor. 3.2 Onderhoud Het beleid In 2013 is het onderhoudsbeleid van Mozaïek Wonen herzien. De nadruk van het onderhoudsbeleid is verschoven naar sober en doelmatig waarbij de technische noodzaak leidend is geworden. Concreet betekent dit dat bijvoorbeeld badkamers en keukens niet meer op basis van leeftijd preventief worden vervangen. Deze beleidswijzigingen zijn structureel vanaf de begroting van 2014 doorgevoerd. Zo is het planmatig vervangen van keukens en badkamers in een aantal complexen geschrapt. Realisatie onderhoud Voor 2014 was 11,4 miljoen begroot waarvan 9,4 miljoen daadwerkelijk is uitgegeven. Met name in het mutatie onderhoud en planmatig onderhoud zijn fors minder kosten gemaakt dan was begroot. In het planmatig onderhoud is door het schrappen van enkele maatregelen en door aanbestedingsresultaat ook minder uitgegeven dan begroot. Ook het verlaagde BTW-tarief heeft in 2014 een positief effect gehad op de onderhoudsuitgaven. Energiebesparende maatregelen In 2014 is geïnvesteerd in energiebesparende maatregelen. Hiervan is uitgegeven aan isolerende maatregelen zoals dak- en vloerisolatie. Er is uitgegeven aan energiezuinige hoog rendement verwarmingsketels. In 2014 zijn in 364 woningen de oude verwarmingsketels vervangen door een nieuwe hoog rendement ketel en zijn drie collectieve installaties vervangen.

47 Jaarbericht Mozaïek Wonen Tabel Alle onderhoudsuitgaven en verbeteringen gespecificeerd naar soort (x deze afronding veroorzaakt in deze tabel soms kleine verschillen in optellingen) Totaal 2014 Gouda 2014 Soort onderhoud: Bodegraven 2014 Moordrecht 2014 Totaal 2013 Melding Mutatie Preventief (contracten) Serviceabonnement Planmatig Overig onderhoud Totaal onderhoud Planmatig, woonomgeving Melding, woonomgeving Totaal onderhoud omgeving (leefb.) Totale onderhoudsuitgaven woningverbetering/woonomgeving woningverbetering bij mutatie woningverbetering bij PO totale investeringen totale uitgaven De totale uitgaven in het onderhoud zijn met 9,4 miljoen bijna gehalveerd ten opzichte van 2013.

48 Jaarbericht Mozaïek Wonen In het mutatieonderhoud werd in 2013 nog 1,7 miljoen besteed, nu ligt de realisatie onder de 1 miljoen. In 2014 vond besluitvorming plaats over het al dan niet uitvoeren van maatregelen op basis van technische kwaliteit. In 2013 werden badkamers en keukens nog gerenoveerd bij mutatie als deze in onderhoudsprojecten niet waren uitgevoerd. Tabel Groot en planmatig onderhoud, de omvangrijkste werken in 2014 (x 1.000) Complexnaam Gouda Heemskerkstraat Bodegraven Rijngaarde Gouda & Bodegraven Omschrijving werkzaamheden Kosten Gevelonderhoud, schilderwerk, isoleren, liftonderhoud 753 Renovatie bij mutatie (10 won.) 180 Totaal 933 Gevelonderhoud, schilderwerk en nieuwe entree. 624 Opplussen bij mutatie (10 won.) 156 Totaal 780 Diverse complexen Vervangen verwarmingsketels 770 Bovenstaande drie projecten zijn met een totale realisatie van 2,5 miljoen verantwoordelijk voor 50% van de totale planmatige onderhoudsuitgaven. Opvallendste projecten: Heemskerkstraat Gouda gemiddelde investering per woning 9.021,- In de 103 woningen aan de Heemskerkstraat zijn verschillende werkzaamheden uitgevoerd. Voor een beter binnenmilieu is in de woningen mechanische ventilatie aangebracht. Aan de buitenzijde zijn alle kozijnen, ramen en deuren geschilderd. Tevens zijn de galerijvloeren voorzien van een nieuwe antislip coating. De zonwering en de kunststof panelen in de kozijnen zijn gereinigd. In de entrees zijn nieuwe postkasten geplaatst en in de algemene ruimtes zijn de wanden gesausd en zijn de linoleum vloeren geboend en in de was gezet. De woningen zijn na-geïsoleerd door middel van kruipruimte isolatie waarna de woningen voorzien zijn van een nieuw energielabel. Het label in dit complex is gestegen van gemiddeld C/D naar B/A. Bij mutatie worden de woningen voorzien van een nieuwe plattegrond waarbij de badkamer groter wordt en de keuken wordt vervangen. In 2014 zijn bij mutatie 10 woningen opgeplust voor totaal Deze verscheidenheid aan maatregelen hebben ertoe geleid dat de exploitatie van dit cluster is verlengd naar 2046.

49 Jaarbericht Mozaïek Wonen Rijngaarde Bodegraven gemiddelde investering per woning 6.908,- Nieuwe hoofdentree in de stijl van Mondriaan In 2014 zijn de kozijnen, ramen en deuren van de 113 woningen van het seniorencomplex aan de Rijngaarde geschilderd. Daarnaast zijn de entrees van dit complex geheel vernieuwd. In nauw overleg met Stichting Welzijn Ouderen Bodegraven (SWOB), die vanuit dit complex haar diensten verzorgt, is er een nieuwe entree ontworpen en gerealiseerd. De nieuwe entrees zijn geheel in de stijl van Mondriaan uitgevoerd, dit is een verwijzing naar de reeds bestaande recreatiezaal De Mondriaanzaal in het complex. Bij mutatie worden deze woningen voorzien van een nieuwe badkamer en keuken. Tevens wordt bij mutatie een aantal binnendeuren vervangen door schuifdeuren om de toegankelijkheid te verbeteren. In 2014 zijn bij mutatie 10 woningen opgeknapt en toegankelijker gemaakt voor in totaal Vervangen verwarmingsketels gemiddelde investering per woning 1.395,- Er is in uitgegeven aan energiezuinige hoog rendement verwarmingsketels. In 2014 zijn in 364 woningen de oude individuele verwarmingsketels vervangen door een nieuwe hoogrendement ketel. Daarbij zijn 430 rookgasafvoeren vervangen (ook in woningen waarbij de ketel niet werd vervangen) en maar liefst nieuwe radiatorkranen geplaatst. In drie complexen in Gouda zijn de collectieve verwarmingsinstallaties vervangen door een nieuwe hoog rendement installaties. Dit betrof in het groepswonen complex aan de Turfsingel, het Sociaal Pension (Leger des Heils) aan de Livingstonelaan en de galerijflat aan de Han Hollanderweg Duurzaam bouwen, onderhoud en milieu Milieu-investeringen op lange termijn De noodzaak tot versobering heeft geleid tot het gedeeltelijk schrappen van milieu-investeringen, die Mozaïek Wonen eerder in haar onderhoudsbegroting vanaf 2013 had opgenomen. Voorts is besloten het investeringsbeleid met betrekking tot energiemaatregelen in 2014 en 2015 nog eens goed tegen het licht te houden. Vragen die hierbij aan de orde zijn gekomen zijn o.a. de effectiviteit van maatregelen, welke investering levert het meeste op (b.v. met betrekking tot CO2 reductie, woonlastenreductie etc.) en is het mogelijk een deel van de benodigde investering in de huur door te berekenen. Eind 2014 is bovendien besloten het investeringsbedrag voor het verbeteren van de energieprestatie bestaande voorraad, voor de komende drie jaar te verdubbelen van 2.5 miljoen naar 5 miljoen. Duurzaam onderhoud 2014 In het kader van duurzaam onderhoud past Mozaïek Wonen de volgende materialen/maatregelen toe; - waterbesparende keuken, wastafel- en douchekranen - waterbesparende stortbakken toiletten - woningen voorzien van dubbel glas (tot nu toe zonder huurverhoging of bijbetaling voor de bewoner) - na -isoleren van daken en begane grond vloeren en gevels - alle geplaatste keukenblokken zijn van FSC hout - alle te vervangen ramen, deuren en kozijnen zijn van FSC hout. Ook bij reparatie (deelvervanging) wordt uitsluitend FSC hout voorgeschreven Woonadviescommissie (WAC) Mozaïek Wonen hecht waarde aan de gebruikskwaliteit van de woning en woonomgeving bij bouw- en renovatieplannen en laat zich hierbij adviseren door de Woonadviescommissie in Gouda en de Woonadviescommissie in Bodegraven. In 2014 is het (woon-)technisch programma van eisen voorgelegd aan het WAC. De adviezen van het WAC hierop zijn merendeels verwerkt in het programma van eisen.

50 Jaarbericht Mozaïek Wonen 4. Het betrekken van huurders bij beheer en beleid Strategisch doel: Een toonaangevende volkshuisvestelijk speler in de gemeenten Gouda, Bodegraven-Reeuwijk en Zuidplas, dat is wie MW wil zijn. Vanuit verschillende rollen op creatieve en innovatieve wijze proactief samenwerken met haar belanghouders en andere partners om invulling te geven aan de thema s wonen, welzijn, zorg, leefbaarheid en duurzaamheid Inzet van middelen Jaarlijks worden volumeafspraken/ prestatieafspraken geëvalueerd en zo nodig geactualiseerd. Daarnaast actualiseren we jaarlijks het strategische voorraadbeleid. Beiden op basis van (geactualiseerd) marktonderzoek en in overleg met Gemeente Gouda en Bodegraven-Reeuwijk, huurdersvereniging en bewonerscommissies. In 2014 zet Mozaïek Wonen in op transparante verantwoording, openheid en het betrekken van stakeholders bij het ontwikkelen van haar strategie en beleid, t.w.: * Communicatiebudget: * Bewonersparticipatie: * Huurdersverenigingen: Belangrijkste doelstellingen Nieuwe prestatieafspraken met gemeente Zuidplas. - Nieuwe prestatieafspraken met gemeente Gouda -Consultatie stakeholders bedrijfsplan Visitatie gerealiseerd. * Huurdersvereniging; - > 3 thema bijeenkomsten (b.v. huurbeleid, ZAV-beleid e.d.) - Samen met huurdersvereniging vormen van zelfbeheer clusters/ woonomgeving verkend. * Bewonerscommissies: - > 3 complexschouwen. * Bewonerscommissies/huurders: - Visie en Plan van aanpak efficiëntere en effectievere participatie vastgesteld. Resultaten - Prestatieafspraken Zuidplas voorbereid. Afronding medio Prestatieafspraken Gouda in Voorbereiding. - Gerealiseerd. - (Deels) gerealiseerd. * Gerealiseerd * Gerealiseerd * Samenwerkingsovereenkomst met Huurdersverenigingen geactualiseerd Periodiek overleg met huurdersverenigingen, de Koepel en bewonerscommissies De huurdersverenigingen en de Koepel In 2014 heeft de directie van Mozaïek Wonen in totaal viermaal overleg gevoerd met de huurderskoepel en haar adviseur. Aan het begin van het kalenderjaar is in goed overleg de adviesagenda voor 2014 vastgesteld. Met de besturen van de afzonderlijke huurdersverenigingen Beter Wonen Gouda en Huurdersvereniging Bodegraven zijn lokale overleggen gevoerd, respectievelijk in Gouda zeven en in Bodegraven vier. Tijdens deze lokale overleggen zijn voornamelijk de lokale aangelegenheden, (plan)ontwikkelingen en klachten van huurders besproken. Soms leidt het tot agendering in koepelverband en tot herziening van eerdere besluitvorming. Het alsnog coaten van de galerijvloer van De Akkerborch in 2016 is daar een goed voorbeeld van. Er zijn in 2014 door de huurderskoepel adviezen uitgebracht over de jaarlijkse huurverhoging, het huurincassoproces, beleid zendmasten, het serviceabonnement, invoering warmtewet en de woonwijzer. In enkele aparte bijeenkomsten is over deze onderwerpen met de Koepel gesproken. Daarnaast is nog een themabijeenkomst over wonen en zorg gehouden. Op 10 september heeft de jaarlijkse studiedag met de Koepel plaatsgevonden. Tijdens deze studiedag waren niet alleen de bestuursleden van de beide huurdersverenigingen aanwezig, maar ook leden van de Raad van Commissarissen en medewerkers van Mozaïek Wonen en wethouders en ambtenaren van de gemeente Gouda en Bodegraven-Reeuwijk. Er is een bezoek gebracht aan twee projecten in Amsterdam Oost, namelijk de Cruquius bedrijvenbroedplaats en de Meevaart, een ontmoetingsplek in de Indische Buurt, voor en gerund door bewoners. Vervolgens zijn de deelnemers ontvangen door bestuurders en ambtenaren van het stadsdeelkantoor Amsterdam Oost om in gesprek te gaan over de opstelling en ervaringen met de buurtbegroting en de ontwikkelingen in het sociale domein.

51 Jaarbericht Mozaïek Wonen De bewonerscommissies In 2014 hebben de gebruikelijke jaarlijkse overleggen met de bewonerscommissies plaatsgehad. Er zijn in nieuwe bewonerscommissies in Bodegraven opgericht. Hierbij ging het om commissies van nieuw opgeleverde complexen. In 2014 hebben we afscheid genomen van een aantal bewonerscommissieleden. Het geografisch opschalen van de overleggen is verder doorgezet. De ervaringen zijn daarover wisselend. In de Korte Akkeren (Gouda) ervaart men het als positief, terwijl men in Bloemendaal (Gouda) bij voorkeur juist op complexniveau wil blijven vergaderen. Anticiperen op zaken en signalen die zich spontaan aandienen, zoals de handtekeningenactie in de Herenstraat, is wellicht nog veel belangrijker dan de verplichte nummers. Immers, mede door die handtekeningenactie is alsnog beslist om een groot aantal portieken en voorportalen in de Herenstraat en omgeving af te sluiten en was dit een mooie kans en aanleiding om samen met gemeente en politie met de bewoners in gesprek te gaan. Dit gesprek krijgt in het voorjaar van 2015 een vervolg. Overzicht overlegonderwerpen tussen huurderskoepel en Mozaïek Wonen 2014 Huurincasso Huurbeleid 2014 Spoorboekje voor bewonerscommissies en flyer Raat, denk en doe mee Invoering Warmtewet ZAV / Woonwijzer Nieuwe werkwijze, waarop via X-pact een eerste contact wordt gelegd en onderscheid kan worden gemaakt tussen niet-willers en niet-kunners. Voorstel om de inkomensafhankelijke huurverhoging niet door te voeren Tijdens de evaluatie van de samenwerkingsovereenkomst is door de Koepel de wens geuit tot het opstellen van een spoorboekje voor bewonerscommissies Op basis van de nieuwe wetgeving is een voorstel gedaan. Aanpassingen in het ZAV-beleid en de inhoud van de Woonwijzer. Koepel kan zich in deze werkwijze vinden. Dit voorstel is niet overgenomen omdat Mozaïek Wonen de inkomsten van de inkomensafhankelijke huurverhoging nodig heeft. Daarnaast stellen deze extra huurinkomsten Mozaïek Wonen in staat om de huishoudens met een laag inkomen bij de jaarlijkse huurverhoging te ontzien. Boekje is in coproductie tot stand gekomen. Koepel kan zich hierin niet vinden, met name vanwege de extra kosten die dit voor huurders met zich mee brengt. In een aparte bijeenkomst is dit besproken. Adviezen van Koepel zijn merendeels overgenomen. Koepel kan zich vinden in de wijzigingen. Bedrijfsplan 2015 Input leveren voor het bedrijfsplan In een aparte bijeenkomst is dit besproken. Fusie-onderzoek Informeren. Woningbouwvereniging Reeuwijk Studiedag 2014 Uitkomsten onderzoek parlementaire enquêtecommissie Beleid plaatsen zendmasten service- Adviesaanvraag aanpassing abonnement Vaststellen van het hoofdonderwerp en locatie van het werkbezoek. Zorgen om de toekomst van de corporatiesector Studiedag heeft op 10 september 2014 plaatsgevonden, waarbij een bezoek is gebracht aan projecten in Amsterdam- Oost en ook overleg heeft plaatsgevonden met bestuurders en ambtenaren. Het beleid is geactualiseerd. Koepel kan zich vinden in het beleid. Bij nieuwe plaatsingen moet ten minste 70% van de bewoners van het betreffende cluster akkoord gaan. Het abonnement is geactualiseerd Koepel kan zich vinden in de wijzigingen.

52 Jaarbericht Mozaïek Wonen 4.2. Overleg met belanghouders 6 Ook in 2014 heeft Mozaïek Wonen haar belanghouders intensief betrokken bij haar strategie- en beleidsvorming. Zo zijn themabijeenkomsten over specifieke onderwerpen, zoals de gevolgen van de transities in sociale domein, met de huurdersvereniging gehouden en zijn met gemeenten overleggen gevoerd over de beleidsvoornemens voor Voor een uitgebreider overzicht over hoe Mozaïek Wonen haar belanghouders betrekt bij haar strategie- en beleidsvorming wordt verwezen naar hoofdstuk 9. Governance.

53 Jaarbericht Mozaïek Wonen 5. Het bevorderen van de leefbaarheid in wijken en buurten Strategisch doel: Een toonaangevende volkshuisvestelijk speler in de gemeenten Gouda, Bodegraven-Reeuwijk en Zuidplas, dat is wie MW wil zijn. Vanuit verschillende rollen op creatieve en innovatieve wijze proactief samenwerken met haar belanghouders en andere partners om invulling te geven aan de thema s wonen, welzijn, zorg, leefbaarheid en duurzaamheid. Inzet van middelen Belangrijkste Resultaten doelstellingen 2014 In 2014 investeren we aan wijkgebonden sociale en fysieke leefbaarheidsprojecten en activiteiten, t.w. Sociaal: Fysiek: Waarvan in: Gouda: Bodegraven: Van de totale personele kosten is direct aan leefbaarheidsactiviteiten toe te rekenen: Gouda: Bodegraven: Integrale wijkaanpak. - Wijkvisies - Buurtbeheer - Leefbaarheidsfonds - Participatie - Overlast - Huismeesters. * Wijkvisies - Deelname aan wijknetwerken. * Buurtbeheer - Operationele doelstellingen gerealiseerd (zie beheerplannen) * Leefbaarheidsfonds - Budget gerealiseerd t.b.v. kleinschalig leefbaarheidsbevordering. * Huismeesters - Taken huismeesters heroverwogen en vastgesteld. - Kostenverdeling kosten huismeester heroverwogen en vastgesteld. * Gerealiseerd * Gerealiseerd * (43%) gerealiseerd. * Gerealiseerd Investeren in leefbaarheid Mozaïek Wonen is gebaat bij sterke en leefbare kernen. Wij overleggen regelmatig met gemeenten en overige wijkpartners over de woonomgeving en leefbaarheid in de wijken. Tabel Leefbaarheid: overzicht van beleidsmatige en ondersteunende activiteiten 2014 Gebiedsgerichte aanpak In Gouda en Bodegraven zijn de wijknetwerkoverleggen bijgewoond en zijn de activiteiten uit de diverse wijkjaarprogramma s in samenwerking met de partners uitgevoerd; In de Raambuurt is met de initiatiefgroep nader afgestemd om de betrokkenheid van de bewoners in het aandachtsgebied rondom de Regulierenhof te verbeteren. Dit zal in 2015 concreter vorm krijgen; Eind 2014 is een bewonersavond georganiseerd voor de huurders van de Herenstraat en Scheltemastraat naar aanleiding van een handtekeningenactie die door de bewoners is opgezet. Naast een aanpassing in de uitvoering van het planmatig onderhoud krijgt ook dit in 2015 een vervolg. Planning / afstemming De nieuwbouw aan het Olympiadeplein is in de tweede helft van 2014 opge- van leverd; investeringen Jaarlijks overleggen we met gemeenten om de planning van ingrepen in voorraad en openbaar gebied op elkaar af te stemmen; In 2014 is de laatste nieuwsbrief wijkontwikkeling uitgebracht waarin bewoners en partners werden geïnformeerd over de stand van zaken en de uitvoering van projecten in het kader van de wijkontwikkeling in Korte Akkeren en Gouda-Oost.

54 Jaarbericht Mozaïek Wonen Veiligheid verbeteren Actieve wijkaanpak Participatie bevorderen In 2014 is met maatschappelijke organisaties het overleg gestart om in de in 2013 aangekochte Jan Ligthartschool aan de Snoystraat 4 een aanvullend maatschappelijk programma te ontwikkelen voor de bewoners van de wijk. Eind 2014 waren 6 van de 8 te verhuren lokalen daadwerkelijk verhuurd en maakten meer gebruikers dan huurders gebruik van de school. Huurdersbelangenorganisatie Beter Wonen Gouda, Stichting wijkteam Korte Akkeren, buurtvaders Korte Akkeren, Promen (Amy s Kitchen) en Gemiva-SVG (2 x) zijn de vaste huurders van de leslokalen. Organisaties als Steunpunt OOG (formulierenbrigade); MEE; Kwintes; Kwadraad; Parnassia; Stichting JONG en de taallessen onder de vleugels van het wijkteam liften mee op het succes. In 2015 zal de aula van de Jan Ligthartschool een transformatie tot huiskamer van de wijk ondergaan. In de Krant van Mozaïek Wonen is net als voorgaande jaren aandacht geschonken aan de vraag op welke wijze de huurder zelf eenvoudig maatregelen om de veiligheid te verbeteren kan treffen; Promen is in 2014 op regiebasis van Mozaïek Wonen gestart met het leveren van mensuren voor groenonderhoud in en rond de complexen in de Korte Akkeren als tegenprestatie voor de huur van het lokaal van Amy s Kitchen en de extra investeringen die daarmee gepaard gingen; In Plaswijck zijn er verschillende bewonersavonden georganiseerd door wijkteam Plaswijck in samenwerking met politie en MW. Doelstelling o.a.: wat kunnen bewoners zelf nog doen en/of organiseren. I.o.m. met bewoners, politie en Mozaïek Wonen werd aan de Han Hollanderweg de veiligheid verbeterd door het aanpassen van het hang- en sluitwerk. Voorbereiden van uniforme woonregels in complexen waar leefbaarheid onder druk staat, is afgerond. Uitvoering vindt plaats in Verplaatsen van lampen naar de voordeur bij de Walraven van Halllaan op de galerij. Verlichting en veiligheidsniveau is daardoor verhoogd. In samenwerking met bewoners, politie, wijkteam en welzijnswerk zijn er acties opgestart om de leefbaarheid in de Polderbuurt te verbeteren. De uitvoering van de acties vindt plaats in In 2014 zijn de gemeentelijke wijkjaarprogramma s uitgevoerd; In 2012 zijn door gemeente en wijkteams een aantal aandachtsgebieden benoemd waarvoor de komende jaren extra middelen worden gereserveerd om te anticiperen op deze ontwikkelingen. Voor zover deze aandachtsgebieden betrekking hebben op het woningbezit van Mozaïek Wonen, heeft ook in 2014 nader overleg en afstemming met Mozaïek Wonen plaatsgevonden. Zo is de in 2013 tijdelijk uit de verhuur onttrokken woning in de Herenstraat 23, die diende als uitvalsbasis voor de buurtvaders korte Akkeren, in de loop van 2014 weer normaal verhuurd. Medio 2014 is de poort tussen de Herenstraat en de Scheltemastraat middels een vast hek gecompartimenteerd om zo een veelgebruikte vluchtroute voor de jeugd op te heffen en vooral de veiligheid(-sbeleving) voor onze huurders te vergroten. Aan deze maatregel ging een enquête onder de bewoners vooraf. In het derde kwartaal van 2014 hebben bewoners van de Herenstraat een handtekeningenactie gehouden in verband met de door hen ervaren overlast in de portieken. Dit heeft niet alleen geleid tot een bewonersavond in samenwerking met gemeente en politie, maar ook tot het besluit om voor de afsluiting van de betreffende portieken alsnog financiën te reserveren en deze werkzaamheden in te passen in de geplande reguliere schildercyclus. Met de voetbalkooi op de Graafse Waard is het probleem van spelende kinderen tussen de huizen in de Vijverwijk opgelost. Het wijkteam heeft het initiatief genomen om de opening van de voetbalkooi in de Graafse Waard te organiseren met een voetbal toernooi met een bekende voetballer. Ook in 2014 is de samenstelling van enkele bewonerscommissies gewijzigd. Sommige leden hebben om diverse redenen opgezegd; er zijn nieuwe leden geworven en er zijn initiatieven gestart om nieuwe bewonerscommissies op te richten; Er zijn 3 nieuwe bewonerscommissies opgericht in de Graafse Waarden (Bodegraven). De platforms Ouderen en eenzaamheid zijn in 2014 actief geweest. In de Week tegen eenzaamheid zijn in Gouda tal van activiteiten georganiseerd. Met name onze oudere huurders hebben baat bij deze ontwikkeling;

55 Jaarbericht Mozaïek Wonen Activiteiten stimuleren Mozaïek Wonen heeft in de verslagperiode met partijen als MEE, Gemiva- SVG, Promen, REAKT, Participe en de gemeente Gouda verkennende gesprekken gevoerd om vanuit de Jan Ligthartschool maatschappelijke activiteiten te ontwikkelen. Dit wordt in 2015, net als de verhuizing van de huurdersvereniging Beter Wonen Gouda naar deze school, verder uitgewerkt; In 2014 heeft de haar aanbod aan activiteiten verder vergroot. Langzaam maar zeker maken steeds meer bewoners gebruik van deze dienst(en); In 2014 is door de huurderskoepel en Mozaïek Wonen het Spoorboekje vastgesteld en is de folder Praat, denk en doe mee ontwikkeld. Huurders worden hierin nadrukkelijk verzocht om mee te doen ; In 2014 is op initiatief van Mozaïek Wonen overleg gevoerd met de directies van de collega s van Woonpartners Midden-Holland, de gemeente Gouda en Wonen en Werken in de Wijk, om Social Return On Investment (SROI) als sociale paragraaf in de bestekken op te nemen. De uitwerking hiervan zal in 2015 verder vorm krijgen; In 2014 is met Stichting De Kring overeenstemming bereikt voor de verhuur van het pand aan de Meridiaan. De Kring ondersteunt Gouwenaars (dus huurders) die door uiteenlopende redenen ernstig verlegen zitten om huisraad, kleding en administratieve ondersteuning. De Kring zelf krijgt 5 jaar de tijd om voldoende inkomsten te gaan genereren om de huursom van het pand te kunnen opbrengen; In 2014 is intern afstemming gezocht om voor nader te bepalen clusters pictogramborden te ontwikkelen. De implementatie zal in 2015 zijn beslag krijgen. Schouw Riet- en Veenzoom, samen met leden van de bewonerscommissie, Cyclus en MW. Hier zijn een aantal zaken naar voren gekomen waarmee partijen aan de slag gaan. Het betreft o.a. onderhoud van tuinen en straatwerk, veiligheid verkeer. Tijdens de Opschoondag Burgen en Lusten heeft MW een bijdrage aan de plantjes geleverd. MW heeft de op initiatief van gemeente Bodegraven ronde Tafel Gesprekken, armoede beleid en burgerparticipatie, bijgewoond. Bij burgerparticipatie zijn ook de bewonerscommissies betrokken. Op het Gloriantplantsoen zijn voor de kinderen schoolborden aangebracht. Hiermee worden schoonmaakkosten om de gevels schoon te maken verminderd. Daarnaast zijn er diverse portiek-schoonmaakacties met bewoners georganiseerd. Bij de huismeesterpost aan de Marathonlaan is een vet-verzamelcontainer geplaatst. Daarbij is voorlichting gegeven over de gevolgen van grote hoeveelheid vet in het riool. Dit ter voorkoming van hoge kosten vanwege verstopping en schade. Het stopzetten van relatief grote bijdragen aan bijvoorbeeld buurtsport, Gouda Bruist, Goudse weekendschool en Mentorproject Brede School voor het kalenderjaar 2014 was in 2013 al aangekondigd. Een aantal langduriger verplichtingen loopt door t/m Onthulling kunstobject de vuurbal bij gebouw Beatrix (Bodegraven) met hapje en drankje. De vuurbal is gemaakt en geschonken door huurder Bertus Broekhuis. Voorbereidingsgesprekken met SWOB, stichting Duurzaam Bodegraven- Reeuwijk en de Scholen Willibrord en Beatrix voor lokaal moestuinieren. Maatjes project tussen oudere bewoners van Rijngaarde. Oplevering Recreatieruimte en de oprichting van Bewonersvereniging De Ring aan het Olympiadeplein. De eerste activiteiten zijn gestart. De vereniging telt eind 2014 ongeveer 70 leden (108 huishoudens totaal).

56 Jaarbericht Mozaïek Wonen 5.2. Wijkontwikkeling Korte Akkeren De afspraken uit de gebiedsovereenkomst Korte Akkeren met de gemeente Gouda zijn in 2014 grotendeels afgehandeld. Onderdeel is het Centrumplan Korte Akkeren waarvoor in november 2013 een overeenkomst met de gemeente is getekend voor de overdracht van gronden, het inrichten van het openbaar gebied en het realiseren van een buurtcentrum. Dit buurtcentrum maakt onderdeel uit van het centrumplan dat door Vink Ontwikkeling wordt gerealiseerd. Dit plan bestaat naast het Buurtservice Centrum uit de realisatie van 12 eengezinswoningen en 18 appartementen in het (goedkope) koop segment. De grond wordt voorafgaand aan de bouw begin 2015 geleverd. Oplevering van dit deelplan wordt verwacht in de tweede helft van Samen met het realiseren van een nieuwe gymzaal naast ONA in 2015/2016 wordt met dit plan een verbetering en versterking van het centrum van Korte Akkeren bereikt. De nieuwe woningen (18 app. en 3 eengezinswoningen) van Vink Ontwikkeling aan de Van Baerlestraat zijn eind 2014 opgeleverd. Deze ontwikkeling maakt onderdeel uit van de verbetering van de entree van Korte Akkeren. De plannen voor de Gunningmavo zijn gezien de huidige marktsituatie uitgesteld. De 8 eengezinswoningen in het bouwplan Erasmusplein van Vink Ontwikkeling zijn in 2014 verkocht en opgeleverd. Samen met het vestigen van het Cultuurhuis in de Garenspinnerij is de entree van Korte Akkeren vanuit de Binnenstad sterk verbeterd. Oost In oktober 2014 is het project Olympiadeplein in de wijkontwikkelingswijk Oost opgeleverd. Voor ons complex Eendrachtsweg/Verzetslaan is eerder besloten dit door te exploiteren. Vanaf eind 2014 wordt opnieuw gekeken naar de strategie van dit cluster. Bodegraven-Noord In april 2014 is het laatste woongebouw Graafse Waard, t.w. Máxima, met 32 vrije sector huur- en koopappartementen opgeleverd. In de loop van het jaar zijn 22 appartementen verhuurd en 8 appartementen verkocht. Voor de 2 nog te koop staande appartementen wordt verhuur overwogen. In november 2014 is ook de herinrichting van het openbaar gebied afgerond, waardoor een gedifferentieerd woongebied is gerealiseerd. Mozaïek Wonen heeft de ontwikkeling van koopwoningen in de blokken D, M, S geschrapt. Samen met de gemeente wordt onderzocht of de ontwikkeling van deze blokken in de sociale huur kan worden opgepakt. De verwerving van de grond voor deze blokken is contractueel overeengekomen in de Raamovereenkomst met de gemeente (2009) en zal in 2015 definitief worden afgewikkeld. Eind augustus 2014 hebben de Gedeputeerde Staten van de provincie Zuid-Holland de ISV-subsidie van totaal ,- definitief toegekend. De maatschappelijke doelstellingen die met deze prestaties door de provincie werden beoogd, zijn gerealiseerd. Ontwikkelingsmaatschappij Binnenstad Gouda (OMB) Mozaïek Wonen is voor 50% aandeelhouder van de Ontwikkelingsmaatschappij Binnenstad Gouda. In paragraaf 8.5 Verbindingen is weergegeven welke activiteiten de OMB in 2013 heeft verricht. Het vastgoed in de OMB is in 2014 deels verkocht en deels gerenoveerd ter voorbereiding op verkoop Woongedrag en buurtbetrokkenheid Actieve wijkaanpak Sinds 2009 wordt er in Gouda vanuit de wijkaanpak gewerkt met 13 wijken. Iedere wijk heeft een eigen wijknetwerk dat bestaat uit verschillende partners zoals gemeente, politie, corporaties, welzijnsorganisatie Participe, Brede School, Sport Gouda, het CJG en andere maatschappelijke organisaties (waaronder Vierstroom en Zorgpartners) met verschillende disciplines. Gezamenlijk maken deze partners periodiek een visie voor hun wijk. Op basis van zo n visie wordt een wijkjaarprogramma gemaakt. Hierin wordt vastgelegd wat de partners het komende jaar willen bereiken en met wie. Thema s in de programma s lopen uiteen. Denk aan: beter burencontact, minder zwerfafval, verkeersveiligheid, voorkomen eenzaamheid, inbraakveiligheid, tegengaan overlast hangjongeren, meer speeltuinen, sociale activiteiten enz.

57 Jaarbericht Mozaïek Wonen In 2015 wordt Gouda opgedeeld in drie stadsdelen, namelijk Noord, West en Oost. Ieder gebied krijgt een sociaal team. Dit sociaal team wordt de spin in het web van het gebiedsgerichte zorgnetwerk, waarin Mozaïek Wonen ook haar bijdrage levert door signalen over een zorg- of hulpvraag te geven. Belangrijk aandachtspunt voor ons is dat het goed functionerende wijknetwerk op het gebied van schoon heel en veilig ook blijft bestaan Buurtbeheer Met ingang van 1 januari 2014 werkt Mozaïek Wonen met rayons, waarbij een aantal functies zoals dagelijks onderhoud, sociale overlast, woonfraude, handhaving, huur- en verhuurzaken, verkoop en participatie gebiedsgericht worden opgepakt Huismeesters en flatconciërges Sinds oktober 2014 heeft ook het nieuwe gebouw "De Tribune" aan het Olympiadeplein in Gouda met 20 sociale huurwoningen en 34 zorgwoningen een huismeester. De huismeester is hier 3 uur per week actief. VvE de Jonker heeft de overeenkomst voor levering van 2 huismeesteruren per week, per 31 december 2014 beëindigd. PortiekPortiers In 2014 is in Oud Goverwelle en Gouda Oost het project portiekportiers gecontinueerd. De portiekportiers zijn kinderen uit de buurt, die onder leiding van onze huismeesters samenwerken op het gebied van schoon, heel, veilig en sociaal. Iedere woensdagmiddag worden er activiteiten georganiseerd. Zo hebben de PortiekPortiers in de wijk Oud Goverwelle in Gouda woensdagmiddag 17 december de bewoners van de Estafetteflat en De Tribune verrast met zelfgemaakte Kerststukjes. Een andere activiteit betrof een voorlichting, gegeven door de politie. Onderzocht is of uitbreiding van het project naar De Hoefs in Plaswijck mogelijk was, hetgeen echter helaas niet van de grond gekomen. Mogelijke reden hiervoor is wellicht een andere bewonerssamenstelling. De kinderen die in Plaswijck wonen zitten vaker op sportclubjes enz Sociale overlast We zien een afnemende trend in het aantal overlastdossiers welke in behandeling worden genomen. Reden hiervoor is dat er meer verantwoordelijkheid van de huurders wordt verlangd. Van huurders wordt verlangd dat ze eerst zelf in gesprek gaan met overlastgevende buren. Daarbij wordt op de mogelijkheid tot het gebruik maken van buurtbemiddeling gewezen. Het is vervolgens aan de huurder of ze hier ook gebruik van maken. Buurtbemiddeling heeft vrijwilligers die getraind zijn in het hanteren van conflicten. Ze luisteren naar beide partijen, dragen geen oplossing aan, maar helpen de partijen om zelf een oplossing te vinden. Bemiddeling kan voorkomen dat ruzies escaleren.

58 Jaarbericht Mozaïek Wonen De dossiers welke wel in behandeling worden genomen zijn de meer complexe dossiers waarbij bijvoorbeeld sprake is van psychische problematiek of verslaving e.d.. De ervaring leert dat dit soort overlastproblematiek vaak complex is vanwege de vele partijen die hierbij betrokken zijn, zoals GGZ, meldpunt Zorg en Overlast en de politie. Tabel overzicht sociale overlast in Gouda Sociale Overlast Gouda Totaal Overlast Zorg Buurt Totaal Totaal Aantal nieuwe dossiers Aantal afgesloten dossiers Lopende zaken einde jaar Totaal aantal zaken in jaar * Aantal zaken met agressie * lopende zaken eind vorig jaar plus aantal nieuwe dossiers Tabel Overzicht sociale overlast in Bodegraven. Sociale overlast Bodegraven (incl. Nieuwerbrug) Totaal Overlast Zorg Buurt Totaal Totaal Aantal nieuwe dossiers Aantal afgesloten dossiers Lopende zaken einde jaar Totaal aantal zaken in jaar * Aantal zaken met agressie * lopende zaken eind vorig jaar plus aantal nieuwe dossiers Tabel Overzicht afhandeling overlastdossiers Onderstaande tabel geeft de hoofdreden aan waarom een dossier is afgesloten. Bij een ontruiming zijn ook de zaken geteld waar men onder dwang de huur heeft opgezegd. Slechts in één situatie is het daadwerkelijk tot een ontruiming gekomen. Afhandelingsreden Gouda Bodegraven Extern Geen zaak Hersteld Huur opgezegd Ontruiming Opgelost Overig Eindtotaal

59 Jaarbericht Mozaïek Wonen Tabel Overzicht dossiers buurtbemiddeling Begin 2014 is Participe failliet gegaan. De werkzaamheden in het kader van buurtbemiddeling zijn in eerste instantie overgenomen door Kwadraad. Met de partners (gemeente, corporaties, politie en Kwadraad zijn nieuwe afspraken gemaakt en wordt Buurtbemiddeling binnen de gemeenten Gouda en Bodegraven gecontinueerd. Verwijzers naar Buurtbemiddeling Gouda Bodegraven Politie 30 37% 14 45% Op eigen initiatief 30 37% 3 10% Aangemeld door Mozaïek Wonen 9 11% 4 13% Aangemeld door andere corporatie 9 11% 8 26% Gemeente 1 1% 1 3% Maatschappelijke dienstverlening 2 2% 1 3% Totaal % % Buurtbemiddeling bij Gouda Bodegraven Kopers 51 31% 30 49% Huurders van Mozaïek Wonen 74 45% 16 25% Huurders van andere corporatie 31 19% 15 25% Huurders particuliere verhuurder 7 4% 0 0% Totaal % % Leefbaarheidsfonds In 2014 zijn in totaal 49 aanvragen ingediend voor het leefbaarheidsfonds t.o.v. 80 in Een beperkt aantal (9) van de aanvragen is afgewezen vanwege de strengere kaders waaraan de aanvragen worden getoetst. In 2014 is, ondanks het op meerdere wijzen pro-actief onder de aandacht brengen van het leefbaarheidsfonds, slechts 43% van het beschikbare budget van ,14 besteed. De redenen hiervoor zijn dat de leefbaarheidsproblemen vaak niet zo groot zijn dat de bewoners in actie komen en dat de bewoners die dit wel doen, niet altijd ondersteuning nodig hebben of aanvragen. Er zijn tal van uiteenlopende aanvragen ingediend, enkele voorbeelden hiervan zie bijlage 8. Vervanging plantenbakken daktuin O.v.Noortlaan Plantenbak entree Robaarstraat Sponsoring Zoals in het jaarverslag van 2013 is aangekondigd, heeft Mozaïek Wonen in 2014 in het kader van versobering substantieel minder uitgegeven aan sponsoring. Als gevolg van de maatschappelijke ontwikkelingen, zoals de nieuwe woningwet met nieuwe regels van de overheid voor sponsoring door woningcorporaties, heeft Mozaïek Wonen een pas op de plaats gemaakt. In 2014 zijn er geen sponsoruitgaven gedaan. In 2015 bekijken we wat nog passend en financieel mogelijk is.

60 Jaarbericht Mozaïek Wonen 5.4. Uitgaven voor fysieke leefbaarheidsvoorzieningen Uitgaven aan fysieke leefbaarheid bedroegen in (tabel ). Het gaat hierbij o.a. om schoonmaak- en tuinonderhoud, projectmatige inbraakpreventie, uitstralingsverbetering en het herstellen van bestratingen in het openbaar gebied. Tabel Overzicht van materiële bijdragen aan leefbaarheid in specifieke zin (x 1.000) Schoonmaak: contractonderhoud, voor zover niet in de servicekosten berekend Tuinonderhoud: onderhoud aan tuinen en overig openbaar groen Inbraakpreventie: verbeteren hangen sluitwerk Brandpreventie: preventief onderhoud aan brandalarminstallaties Terrein: herstellen bestratingen openbaar gebied Portiek: verbeteren uitstraling van portieken en entrees van hoogbouw Uitstraling gevels: reinigen en wijzigen uitstraling gevels op zichtlocaties Poortverlichting: in donkere poorten verlichting aangebracht Totaal 2014 Gouda Bodegraven Moordrecht Totaal Totaal Verbeteren uitstraling In het complex Rijngaarde te Bodegraven is de entree vernieuwd. In nauw overleg met Stichting Welzijn Ouderen Bodegraven (SWOB), die vanuit dit complex haar diensten verzorgt, is er een nieuwe entree en binnenruimte ontworpen en gerealiseerd. Daarbij heeft een deel van het kantoor van het SWOB plaatsgemaakt voor de entree. De totale investering hiervan bedroeg

61 Jaarbericht Mozaïek Wonen Inbraak preventie en veiligheid portiek oude situatie portiek nieuwe situatie In het complex aan de Herenstraat in Gouda zijn bij 31 woningen de voordeurportalen dichtgezet na overlast van hangjongeren. In een deel van de woningen van dit complex ligt de voordeur terug zoals op de foto is te zien. Schoonmaak De schoonmaakkosten die niet in de servicekosten worden verrekend, bedroegen in Dit betreft voornamelijk kosten voor glasbewassing van ramen, die voor huurders niet bereikbaar zijn en waarvoor de verhuurder van het pand verantwoordelijk is. Tuinonderhoud In 2014 zijn kosten gemaakt voor onderhoud aan tuinen en plantsoenen. Deze kosten bedroegen in 2014 ruim Mozaïek Wonen heeft voor het onderhoud van deze tuinen onderhoudscontacten met hoveniersbedrijven. Terrein, herstellen, bestratingen In 2014 is uitgegeven aan herstel van straatwerk en poorten in eigendom van Mozaïek Wonen. Hiervan is uitgegeven aan incidentele herstelwerkzaamheden gemeld door de huurder of bijvoorbeeld door de huismeester. De overige is projectmatig herstel van bestrating waarbij poorten structureel zijn opgeknapt.

62 Jaarbericht Mozaïek Wonen 6. Wonen, welzijn en zorg Strategisch doel: Een toonaangevende volkshuisvestelijk speler in de gemeenten Gouda, Bodegraven-Reeuwijk en Zuidplas, dat is wie MW wil zijn. Vanuit verschillende rollen op creatieve en innovatieve wijze proactief samenwerken met haar belanghouders en andere partners om invulling te geven aan de thema s wonen, welzijn, zorg, leefbaarheid en duurzaamheid. Inzet van middelen De belangrijkste doelstellingen 2014 Resultaten In 2014 investeren wij in het opplussen van woningen. Samenwerking wonen, zorg en leefbaarheid. - innovatieve samenwerking. - co-creatie. Huisvesten bijzondere doelgroepen. - woningen beschikbaar stellen - bijzondere woonvastgoedprojecten. Bestaande voorraad - opplussen Individueel welzijn. - Armoedebeleid - Voorkomen huisuitzetting. - Incassoprocedure Opplussen Gouda BG Hugo de Vrieslaan 2 Heemkerkstraat 9 Waagpoort/Rijnpoort 1 Rijngaarde 18 Emmakade 1 * Samenwerking. - Koppeling huurdersportal aan info-websites partners WWZ gerealiseerd. - Verkenning en plan van aanpak innovatieve samenwerking met partners en vormen van co-creatie. op terreinen wonen, welzijn en zorg gerealiseerd. * Nieuwbouw. - Gouda: 20 appartementen voor senioren en 34 zorgeenheden voor onzelfstandig wonen aan het Olympiadeplein in samenwerking met Vierstroom opgeleverd. * In totaal 23 woningen opgeplust. (G: 13 en B.: 10) * (Deels) gerealiseerd. * Gerealiseerd. * Huisvesten bijzondere doelgroepen. - Volumeafspraken Prestatieafspraken (bijzondere) doelgroepen Gouda, Bodegraven-Reeuwijk en Zuidplas geactualiseerd. - Heemskerkstraat (Gouda) (zie 4.2.) - Rijngaarde lange vleugel (Bodegraven) (zie 4.2.) - Alternatieve invulling/gebruik t Veerhuis (Sociaal Pension) verkend. * Bestaande voorraad vhe s Bij mutatie opgeplust. (zie boven) * Individueel Welzijn. - Armoedebeleid: participatie min. 1 gezamenlijk project. - Voorkomen huisuitzetting: niet meer dan 14 huisuitzettingen/jaar. - Verbetering incassoproces - Gerealiseerd - Gerealiseerd - Gerealiseerd - Niet gerealiseerd. - Zie boven. - Gerealiseerd - 14 huisuitzettingen - Gerealiseerd. (G=Gouda / B=Bodegraven) 6.1. Nieuwbouw Concreet hebben we in 2014 gerealiseerd: - In Gouda: Olympiadeflat: huurovereenkomst met Vierstroom is getekend. Het appartementencomplex is in zijn geheel in 2014 opgeleverd en de 34 zorgeenheden zijn verhuurd aan de Vierstroom. - In Bodegraven: Voor de locatie Rijngaarde in Bodegraven ontwikkelt Mozaïek Wonen momenteel een uitbreidingsplan, waarbij het de bedoeling is, dat Mozaïek Wonen circa 40 zelfstandige 3- kamerwoningen zal realiseren. Met Vierstroom onderzoeken we of het mogelijk is om de 24- uurs zorg op afroep te leveren. Daarnaast is eerder besloten de 63 woningen Rijngaarde in de lange vleugel niet te slopen maar levensduur verlengende maatregelen uit te voeren. In 2014 is daarom een éénmalige ingreep verricht, waarbij o.a. de entree wordt aangepakt en schilderwerk en kozijnherstel worden uitgevoerd. Bij mutatie worden de woningen voorzien van een nieuwe badkamer en keuken en wordt de toegankelijkheid verbeterd.

63 Jaarbericht Mozaïek Wonen 6.2. Bestaande voorraad In de bestaande voorraad worden bepaalde complexen levensloopbestendig gemaakt als dit technisch en financieel mogelijk is. Concreet hebben we het dan o.a. over maatregelen als: Goede verlichting in en rond de woning/complex (veiligheid); Goede bereikbaarheid en (rolstoel-)toegankelijkheid van cluster en/of woning; Voldoende (beveiligde) ruimte voor scootmobiels; Voldoende oppervlakte badkamer en toilet. Opplussen In 2014 zijn 10 woningen aan de Heemskerkstraat, 10 woningen aan de Rijngaarde en 3 woningen aan de Hugo de Vrieslaan opgeplust. Dit betekent dat de woningplattegrond zo is aangepast, dat de bewoner, ook wanneer hij beperkingen krijgt, in de woning kan blijven wonen. Deze werkzaamheden worden in deze complexen bij mutatie uitgevoerd. Woningaanpassingen (WMO) In 2010 zijn tussen gemeente, Mozaïek Wonen en diverse leveranciers prijsafspraken gemaakt. Hiermee is bereikt dat WMO verzoeken van onze huurders bij de gemeente, na toestemming van de gemeente, sneller kunnen worden gerealiseerd. Tabel Woningaanpassingen met toepassing Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO), kosten Totaal Gouda Bodegraven Moordrecht Totaal Woningen 50 won. 41 won. 9 won. 0 won. 61 won. Kosten Genoemde bedragen heeft Mozaïek Wonen voorgefinancierd en worden/zijn door de gemeenten achteraf terugbetaald. 6.3.Samenwerkingen Mozaïek Wonen werkt samen met gemeenten, zorg- en welzijnsorganisaties op de thema s wonen, zorg en welzijn. Hieronder enkele voorbeelden van samenwerking: - Mozaïek Wonen heeft met gemeenten volumeafspraken gemaakt over (zelfstandige en onzelfstandige) huisvestingsmogelijkheden voor statushouders en mensen met een verstandelijke psychische- en/of maatschappelijke handicap, waaronder zorgdak, opvang daken thuislozen en doorstroming maatschappelijke opvang; - Mozaïek Wonen participeert in het regionale platform Openbare Geestelijke Gezondheidszorg Midden-Holland (OGGZ) en andere overleggen met als doel mogelijke probleemsituaties tijdig te signaleren en door te geleiden naar onze netwerkpartners; - Mozaïek Wonen werkt samen met de Vierstroom op basis van een intentieovereenkomst, gericht op de leefbaarheid van wijken en de aanwezigheid van de eerstelijnsgezondheidszorg; - Mozaïek Wonen heeft een convenant met de Reclassering op basis waarvan we jaarlijks een aantal woningen beschikbaar stellen aan ex-delinquenten; - Mozaïek Wonen is partij in het Convenant Sluitende aanpak jeugdwerkloosheid Gouda en in het Convenant Veiligheid; - Mozaïek Wonen heeft samen met o.a. Politie Hollands Midden, alle gemeenten binnen de veiligheids-regio Hollands Midden, het Openbaar Ministerie en energieleverancier Stedin het Convenant bestrijding hennepteelt getekend; - Mozaïek Wonen heeft samen met een groot aantal organisaties rond de jeugdhulpverlening, de Goudse Jeugdagenda voor ondertekend. - Mozaïek Wonen heeft samen met gemeente Gouda, Politie Hollands Midden en woningcorporatie Woonpartners Midden-Holland een convenant informatie-uitwisseling in het kader van de aanpak van extreme overlast vanuit en rond de woning ondertekend. - Mozaïek Wonen is medeondertekenaar van convenant Aanpak top-60 (criminele) overlast in Gouda; - Mozaïek Wonen heeft samen met o.a. Kwadraad, Leger des Heils, GGD Midden Holland, Woonpartners en gemeente Gouda het convenant Voorkomen huisuitzetting als gevolg van Huurschuld ondertekend;

64 Jaarbericht Mozaïek Wonen - Mozaïek Wonen heeft met Promen, Woonpartners, Politie Midden Holland en Gemeente Gouda een Convenant Samen Werken aan de aanpak van woninginbraken gesloten; - Mozaïek Wonen heeft op 16 december 2013 een samenwerkingsovereenkomst Buurtbemiddeling gesloten met o.a. Gemeente Bodegraven-Reeuwijk, Woningbouwvereniging Reeuwijk, Participe en Politie Haaglanden. 6.4 Bijzondere aandachtsgroepen Mozaïek Wonen heeft een rol op het gebied van het huisvesten van asielzoekers en statushouders. Ook verhuurt Mozaïek Wonen woningen aan zorginstellingen. Per heeft Mozaïek Wonen 266 verhuureenheden in de verhuur ten behoeve van bijzondere aandachtsgroepen. In onderstaande tabel een overzicht. In 2013 jaar was het aantal 164 verhuureenheden. Er zijn in verhuureenheden (Olympiadeplein/Vierstroom) bijgekomen. De toename is daarnaast ontstaan door de administratieve splitsing van een verzamelgebouw naar losse verhuurbare eenheden. Tabel Verhuureenheden t.b.v. bijzondere aandachtsgroepen per 31 december v/h verslagjaar Klant Gouda Bodegraven Moordrecht Gouda Bodegraven Moordrecht Stichting Gemiva Zorgpartners M-H Leger Des Heils* 2 2 Philadelphia Zorg Stg Welzijn Ouderen 5 6 Vierstroom Humanitas Stichting Pameijer Lvg 1 1 Siloah 14 1 Focus Exploitatie** 1 1 ASVZ Eleos 7 7 Stichting Kwintes Totaal * Staat als 1 verhuureenheid. Omvat echter 30 kamers (Livingstonelaan 52) ** Staat als 1 verhuureenheid geregistreerd. Het gaat echter om 12 verhuureenheden 6.5. Individueel welzijn Incassoprocedure: preventie huurachterstanden Per maart 2014 is Mozaïek Wonen in het incassoproces gestart met co-sourcing. Met de organisatie X- pact is een samenwerking aangegaan waarmee pro-actief wordt ingezet op de preventie van nieuwe huurachterstanden, waardoor de financiële problemen van huurders niet nog groter worden. Huurders worden vroegtijdig geïnformeerd over hun huurachterstand d.m.v. een servicecall (gemiddeld 540 per maand) en huisbezoek (gemiddeld 40 per maand) bij het niet betalen van de lopende maand. Persoonlijk contact met de huurders is hierin een belangrijk aspect. Mozaïek Wonen behoudt de regie op de activiteiten en krijgt terugkoppeling over de resultaten. Door de in 2014 ingezette verdeling van incassowerkzaamheden over rayons heeft dit geresulteerd in een meer gestructureerde en gefocuste aanpak. Het effect van vroegtijdige signalering heeft als resultaat dat een daling van de huurachterstand tussen de 0 en 3 maanden waarneembaar is. Gezien de landelijke trend dat steeds meer mensen te maken krijgen met huurachterstand lijkt onze nieuwe aanpak effectief te zijn. Daarbij is het onze verwachting, dat de daling van de huurachterstand ook bij de langlopende huurachterstanden zal gaan optreden.

65 Jaarbericht Mozaïek Wonen Voorkomen huisuitzettingen Mozaïek Wonen heeft in het kader van vroegtijdig signaleren afspraken met gemeente Gouda, Kwadraad, Meldpunt zorg en overlast, Leger des Heils, en schuldhulpverlening om samen te werken met als doel het voorkomen van huisuitzettingen. Veel huurders hebben al allerlei andere schulden alvorens zij een huurschuld opbouwen. Vaak blijkt het ontstaan van huurschuld samen te hangen met een vermindering van het inkomen, werkloosheid, het verlies van een partner e.d.. Maar er is ook vaak sprake van een samenhang met andere problematiek in het gezin zoals verslaving of een verstandelijke beperking. Huurschuld blijkt veelal een belangrijke indicator voor meervoudige problematiek. Het bijtijds signaleren is daarom belangrijk. Het persoonlijk contact dat onze sociaal beheerders hebben, geeft meer zicht op de problemen en de zorgvragen. Mozaïek Wonen kan het huishouden al in een vroeg stadium preventief doorgeleiden naar een sociaal team/wijkteam van gemeente, of bij een meer complexe problematiek - naar het meldpunt zorg en overlast. Of contact opnemen met de politie bij acute gevaarlijke en overlastsituaties. Het Sociaal team en/of het Meldpunt Zorg en Overlast stemmen zo nodig af over een gewenste aanpak op maat. Zorgmijders, vervuilers en huishoudens met een meervoudige, complexe problematiek worden altijd gemeld bij het Meldpunt Zorg en Overlast. Het Meldpunt zoekt vervolgens uit of er al zorg is of kan zo nodig - zorgtoeleiding en/of bemoeizorg inzetten en/ of doorverwijzen. Er zijn voor specifieke multiprobleemgezinnen soms aparte aanpakken zoals voor de Goudse top 60 vanuit het veiligheidshuis. Hiervan is sprake in het geval van juridische betrokkenheid of wanneer vooral sprake is van benodigde zorgtoeleiding. Deze preventieve aanpak via het sociaal team en de gespecialiseerde aanpak voor de complexe situaties wordt verder uitgewerkt in het convenant voorkomen huisuitzetting 2015, tot die tijd gelden de afspraken in het huidige convenant voorkomen huisuitzetting Gouda.

66 Jaarbericht Mozaïek Wonen 7. Het waarborgen van de financiële continuïteit Strategisch doel: Mozaïek Wonen wil een financieel gezonde woningcorporatie zijn om de continuïteit, voor nu en in de toekomst, te kunnen waarborgen. Inzet van middelen Doelstelling 2014 Resultaten Balansverhoudingen. - Solvabiliteit - Loan to value - Leningportefeuille. Normen/prestatie-indicatoren. * monitoren, zo nodig nav actuele ontwikkelingen geherdefinieerd. Balansverhoudingen. - Solvabiliteit: - Loan to value: - Leningportefeuille: 57,86% 41,32% 353 miljoen Kasstromen. - ICR - DSCR. Kasstromen. - ICR: - DSCR: 1,93 1,29 Interne financiële sturing. - Marktwaarde als interne sturing - Rendement als interne sturing. - Deelbegroting budgetten - Periodieke rapportages. Sturen op waarden en vermogenspositie. - Aedex/IPD Vastgoed index - Corporatie Benchmark Centrum (CBC) Interne financiële sturing. * Marktwaarde vastgoed als interne sturingsmiddel geïmplementeerd * Norm te behalen rendement op ondernemingsniveau bepaald. * Financiële sturing in (deel) begrotingen, budgetten en rapportages geïntegreerd. Sturen op waarden en vermogenspositie. * Aedex/IPD Corporatie Vastgoedindex als toetsingsinstrument verkend. * Corporatie Benchmark Centrum (CBC) als toetsingsinstrument verkend. Interne financiële sturing. * Marktwaarde en rendement geïmplementeerd bij assetmanagement * Norm ondernemingsniveau nog niet bepaald in afwachting Herzieningswet * Beheersing kasstroomgerelateerde budgetten via bedrijfsrapportage Sturen op waarden en vermogenspositie. * Aedex/IPD Corporatie Vastgoedindex verkend, nog geen definitieve keuze * Deelname aan Corporatie Benchmark Centrum (CBC) op gebied van bedrijfskosten en klanttevredenheid. 7.1 Over het jaar 2014 Hoofddoelstelling van het financiële beleid van Mozaïek Wonen is het creëren van financiële mogelijkheden om maatschappelijke prestaties op het gebied van de volkshuisvesting te kunnen blijven leveren. Daarbij wil Mozaïek Wonen in financieel opzicht zoveel mogelijk op eigen benen staan. Dat wil zeggen, voor haar financiering minder afhankelijk zijn van overheidsinstanties en bestand zijn tegen (financiële) risico s. Mozaïek Wonen zet daarom actief in op het versterken van de balans en alternatieve samenwerkings- en financieringsvormen. De financiële sturing binnen Mozaïek Wonen is gericht op het beheersen van de marktwaarde en het directe rendement op de vastgoedexploitatie. Voor het bepalen van het directe rendement op de vastgoedexploitatie worden de exploitatiekasstromen, zoals huuropbrengsten en kosten voor onderhoud en beheer, uitgedrukt in een percentage van de marktwaarde in verhuurde staat. Mozaïek Wonen heeft in 2014 vorm gegeven aan het portefeuillemanagement door middel van de introductie van het asset- en propertymanagement. Doel hiervan is het verzakelijken van onze vastgoedbeslissingen, waarbij een duidelijk onderscheid wordt gemaakt tussen het zo rendabel mogelijk exploiteren van het vastgoed aan de ene kant en de maatschappelijke opgave aan de andere kant. Het realiseren van financieel rendement ten behoeve van het maatschappelijke rendement staat hierbij centraal. Essentieel onderdeel hierbij is de waardering van ons vastgoed naast bedrijfswaarde - op marktwaarde, zodat wij een goede en objectieve vergelijking kunnen maken met het te behalen rendement bij marktconforme exploitatie. Het verschil met het gerealiseerde rendement is aan te merken als onze maatschappelijke prestatie, oftewel het maatschappelijk rendement van Mozaïek Wonen. In 2014 hebben we nog geen norm op bedrijfsniveau benoemd ten aanzien van het gewenste directe rendement. Vooralsnog hebben we het directe rendement per complex afgezet tegen het gemiddelde directe rendement van de totale vastgoedportefeuille. De complexen die significant lager scoren dan het gemiddelde directe rendement zijn door het assetmanagement onderzocht en er worden voorstellen gedaan om het rendement van deze clusters te verbeteren.

67 Jaarbericht Mozaïek Wonen In 2014 hebben we onderzoek gedaan naar de bruikbaarheid van de Aedex/IPD Vastgoed index en de publicatie van het Corporatie Benchmark Centrum (CBC) als benchmarks bij de verdere ontwikkeling van de marktwaarde en het sturen op rendementen. De grootste meerwaarde van deelname aan de Aedex/IPD voor Mozaïek Wonen is gelegen in de mogelijkheid om de prestaties van het vastgoed af te zetten tegen gelijksoortige prestaties van andere corporaties of vastgoedbeleggers. Deelname aan de Aedex/IPD levert vooralsnog geen extra inzicht in het maatschappelijk rendement. Doordat de kosten van aan de deelname Aedex/IPD aanzienlijk zijn en het CFV concept richtlijnen heeft uitgevaardigd voor de bepaling van marktwaarde in de corporatiesector, hebben we vooralsnog besloten af te zien van deelname aan de Aedex/IPD en verdere ontwikkelingen in de sector af te wachten. Het Corporatie Benchmark Centrum (CBC) heeft in 2014 haar eerste publicatie uitgebracht. Hierbij heeft het CBC aansluiting gezocht bij de Cijfers in Perspectief, zoals deze voorheen door het CFV werden gepubliceerd. Het CBC heeft zich voor 2014 voornamelijk gericht op de bedrijfskosten en klanttevredenheid. Op het onderdeel vastgoed biedt de CBC nog onvoldoende informatie over de marktwaarde en de rendementen in de sector om als benchmark te hanteren bij het beoordelen van onze vastgoedprestaties Financieel dashboard Mozaïek Wonen Mozaïek Wonen monitort de ontwikkeling van de kasstromen en de balansverhoudingen en bewaakt daarmee haar financiële continuïteit, aan de hand van het financiële dashboard. De belangrijkste ratio s uit het financiële dashboard van Mozaïek Wonen worden gevormd door de Interest Coverage Ratio (ICR), de Debt Service Coverage Ratio (DSCR), de Loan to value en de solvabiliteit. De onderstaande normen zijn vastgelegd in het ondernemingsplan Krachtig naar Tabel Kengetallen financieel dashboard volgens Mozaïek Wonen Ratio Norm Interest Coverage Ratio > 1,4 1,93 2,02 2,18 1,98 2,03 2,12 Debt Service Coverage Ratio > 1,2 1,29 1,34 1,43 1,31 1,36 1,43 Loan to Value < 50% 41,3% 39,3% 37,4% 35,5% 34,3% 33,0% Solvabiliteitsratio > 50% 57,8% 59,5% 61,2% 63,0% 64,5% 66,0% Ten opzichte van begroting zijn de uitkomsten op deze indicatoren aanzienlijk verbeterd. Door de gunstige rentestanden heeft Mozaïek Wonen nieuwe leningscontracten kunnen afsluiten met gunstige rentetarieven ten behoeve van de herfinancieringen van leningscontracten, die vervallen in 2014 en voor een deel in Na overleg met de betreffende gemeenten zijn we tot een meer reële en lagere WOZ-waardering gekomen. Deze lagere WOZ-waardering heeft geleid tot een structureel lagere fiscale boekwaarde. Hierdoor is ruimte ontstaan voor fiscale afwaarderingen. De afwaarderingen hebben over 2012 en 2013 geleid tot 5 miljoen hogere fiscaal verrekenbare verliezen voor de vennootschapsbelasting. De lagere WOZwaardering leidt er ook toe dat de te betalen verhuurdersheffing over een substantieel lagere grondslag berekend. Een extra meevaller is dat het Centraal Fonds Volkshuisvesting heeft aangegeven dat er over 2015 geen saneringsheffing betaald hoeft te worden. Deze meevallers zorgen ervoor dat Mozaïek Wonen naast de doelstellingen uit het ondernemingsplan ruimte heeft gevonden voor extra aflossingen op de leningenportefeuille en om invulling te geven aan de betaalbaarheid van onze woningen door een gematigd huurbeleid en vermindering van de verkoop van sociale huurwoningen en de verdubbeling van de investeringen in duurzaamheid.

68 Jaarbericht Mozaïek Wonen Mozaïek Wonen ziet zich evenwel geconfronteerd met een opeenstapeling van maatregelen van het rijk, zoals de vennootschapsbelasting, de verhuurdersheffing en de saneringsheffing van het Centraal Fonds Volkshuisvesting. Deze heffingen kunnen oplopen tot meer dan 25% van de jaarhuur in Tabel Te betalen belastingen en heffingen (x 1.000) Gemeentelijke belastingen Vennootschapsbelasting Verhuurdersheffing Saneringssteunheffing Totaal te betalen belastingen en heffingen Als percentage van de huuropbrengsten 18% 16% 19% 25% 25% 26% De gemeente Gouda heeft aangekondigd de rioolheffing in de komende 6 jaar stapsgewijs te willen verdubbelen. Voor Mozaïek Wonen betekent dit dat de rioolheffing met meer dan 1 miljoen zal stijgen ten opzichte van Dit risico is nog niet in onderstaande tabel opgenomen. Dit is geld dat Mozaïek Wonen bij voorkeur zou gebruiken voor financiering van nieuwbouw en renovatieprojecten. Op basis van het concept Besluit Toegelaten Instellingen Volkshuisvesting 2015 verwacht Mozaïek Wonen nieuwe risico s. Door het bevriezen van de huurprijsliberalisatie grens en de aangescherpte eisen om woningen bij nieuwe verhuur passend toe te wijzen, nemen de mogelijkheden voor Mozaïek Wonen om bovenstaande heffingen in de huurprijs door te berekenen verder af. 7.3 Financiering en treasury De beheersing van de kasstromen en de balansverhoudingen is essentieel bij het bewaken van de financiële continuïteit van Mozaïek Wonen. We bewaken de inkomende en uitgaande kasstromen voortdurend om te bepalen of bijstellingen nodig zijn. We onderscheiden daarbij: kasstromen uit de exploitatie van ons bestaande bezit, ofwel de kasstroom uit operationele activiteiten; kasstromen uit vernieuwing van de voorraad (investeringen in de bestaande voorraad en nieuwbouw, aankopen en verkopen); kasstromen uit financieringsactiviteiten (leningen en beleggingen). De kasstroom uit operationele activiteiten vormt een belangrijke buffer om risico s op te vangen, die met de exploitatie van ons vastgoed samenhangen. Daarnaast moet de kasstroom uit operationele activiteiten voldoende zijn om de toekomstige aflossingen van de leningenportefeuille te kunnen voldoen Ontwikkeling kasstromen en financieringsbehoefte Mozaïek Wonen beschikt op basis van de koers die vastgelegd is in het ondernemingsplan Krachtig naar 2018, over een positieve operationele kasstroom, die ruimte biedt om aan de eisen te voldoen die het WSW hieraan stelt. Mozaïek Wonen wendt deze positieve operationele kasstroom in eerste instantie aan voor interne financiering van investeringen in het bestaande bezit. Nieuwbouwprojecten willen we zoveel mogelijk financieren uit de opbrengsten uit verkoop van het bezit. Opbrengsten van extra verkopen van niet-daeb bezit zullen worden aangewend voor de financiering van nieuwbouwprojecten die moeten voorzien in de behoefte aan sociale huurwoningen in Gouda en Bodegraven. Meevallers in de operationele kasstroom worden voor 50% aangewend voor aanvullende investeringen in verduurzaming van de bestaande voorraad of voor financiering van nieuwbouwprojecten.

69 Jaarbericht Mozaïek Wonen Tabel Financieringsbehoefte (x 1.000) Kasstroom uit operationele activiteiten Verkopen bestaand bezit Verkopen nieuwbouw koopwoningen Verkopen overig bezit Verkoopkosten Subtotaal verkopen Nieuwbouw huur Nieuwbouw koop Woningverbeteringen Overige investeringen Desinvestering financieel vaste activa Subtotaal investeringen Kasstroom uit (des)investeringen Nieuwe leningen Finale aflossingen Reguliere aflossingen Opname lening variabele hoofdsom Aflossing lening variabele hoofdsom 800 Kasstroom uit financieringsactiviteiten Mutatie liquide middelen Saldo financieringsbehoefte In bovenstaande kasstroomprognoses zijn, conform de werkwijze van de sectorinstituten, alleen de nieuwbouwprojecten opgenomen die zich in de definitiefase bevinden. Concreet betekent dit dat Mozaïek Wonen alleen het project Rijngaarde als nieuwbouwopgave heeft opgenomen in bovenstaande kasstroomprognoses. Op basis van het ondernemingsplan Krachtig naar 2018 is Mozaïek Wonen voornemens om in de periode op de uitlegwijk Westergouwe in Gouda 150 woningen te bouwen en 175 woningen voor de opgave die Mozaïek Wonen ziet in de gemeenten Gouda en Reeuwijk-Bodegraven. Indien we deze beleidsvoornemens meenemen in bovenstaande kasstroomprognoses ontstaat de onderstaande financieringsbehoefte. Tabel Financieringsbehoefte inclusief zachte projecten (x 1.000) Saldo financieringsbehoefte Nieuwbouw Westergouwe Nieuwbouw in verband met opgave Saldo financieringsbehoefte Deze financieringsbehoefte is passend binnen de doelstelling van Mozaïek Wonen om de leningenportefeuille in 2018 af te bouwen tot 322 miljoen.

70 x miljoen Jaarbericht Mozaïek Wonen Gelaagde aanpak bij beheersen financierings- en renterisico s Evenals in voorgaande jaren dient Mozaïek Wonen op basis van de mate van (on)zekerheid van de investeringen de financieringsstrategie te bepalen. Daarbij dient ook aandacht besteed te worden aan de wijze waarop renterisico s worden ingedekt. Bij het beheersen van de renterisico s zal ook komend jaar uitgegaan blijven worden van de gelaagde aanpak voor het beheersen van financierings- en renterisico s. Deze gelaagde aanpak wordt weergeven in de volgende tabel. Tabel: Gelaagde aanpak beheersen renterisico s Gelaagde aanpak beheersen van financierings- en renterisico s Mozaïek Wonen Onzeker Investeringen (borgbaar en nietborgbaar) Aflossingen leningen Zekere en onzekere deel investeringsprojecten Definitieve deel investeringsprojecten Finale aflossingen bestaande leningen Zeker Renteaanpassingen Renteaanpassingen bestaande leningenportefeuille Beheersing renterisico In haar treasury statuut hanteert Mozaïek Wonen twee definities voor het renterisico. De eerste definitie betreft die van het WSW. De tweede definitie betreft het bedrijfseconomisch renterisico van de totale exploitatie. Renterisico wordt volgens het WSW gedefinieerd als de jaarlijkse eindaflossingen van langlopende leningen inclusief renteaanpassingen op leningen in enig jaar. In mindering hierop mogen worden gebracht acties om renterisico te verminderen, zoals leningen met uitgestelde storting en hedges (caps, swaps, swaptions, etc.). In alle jaren blijft het renterisico van Mozaïek Wonen binnen de WSW norm van 15%. In de jaren komt het renterisicopercentage wel boven de 10% door renteaanpassingen, eindaflossingen en het renterisico op de lening variabele hoofdsom. In het bedrijfseconomisch renterisico is de gehele exploitatie verwerkt. Dit geeft dan ook het totale renterisico weer. Mozaïek Wonen heeft zich ten doel gesteld om het bedrijfseconomische renterisico evenwichtig te spreiden over de jaren, zodat onverwachte renteschommelingen slechts een beperkte invloed hebben op het resultaat. Voorlopig is voor het bedrijfseconomische renterisico 15% van de restant hoofdsom leningen per 1 januari 2014 aangehouden. Bedrijfseconomisch renterisico 2015 t/m 2019 (x 1miljoen) Operationele + financierings kasstroom Totaal rente aanpassingen Netto bedrijfseconomisch renterisico 5% dynamisch renterisico Kasstroom (des)investeringen Opgenomen deel LVH 10% dynamisch renterisico

71 Jaarbericht Mozaïek Wonen 7.4 Kaders sectorinstituten In deze paragraaf toetsen we de meerjarenprognose van Mozaïek Wonen aan de kaders van de sectorinstituten Financial Risk volgens Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) WSW: hoeder van de borg Op basis van de missie van het WSW: Het WSW draagt als hoeder van de borg door objectief risicomanagement bij aan de optimale financiering van de volkshuisvesting lanceerde het WSW in oktober 2013 haar nieuwe beoordelingskader en werkwijze. Dit beoordelingskader is gericht op het Business Risk en het Financial Risk van de corporatie. Het Business Risk wordt bepaald aan de hand van 24 kwalitatieve vragen, gericht op de specifieke risico s van de corporatie en de beheersing daarvan. Aan de hand van de kwalitatieve en kwantitatieve beoordeling wordt in 2015 door het WSW een risicoclassificatie / rating vastgesteld. De rating èn de omvang van de geborgde leningenportefeuille zijn bepalend voor de toekenning van het borgingsplafond. De kasstromen vormen belangrijke pijlers in het Financial Risk. Het WSW beoordeelt de kasstromen op de middellange termijn met behulp van de ICR en DSCR. De kasstromen op lange termijn beoordeelt het WSW op basis van de bedrijfswaarde, die gevormd wordt door de contante waarde van de exploitatiekasstromen. WSW juli 2014: Borgingsplafond en borgbaarheidsverklaring Het WSW acht Mozaïek Wonen borgbaar en heeft het borgingsplafond voor Mozaïek Wonen vastgesteld conform de financieringsbehoefte voor de jaren Binnen het borgingsplafond heeft Mozaïek Wonen voldoende ruimte om nieuwe leningen aan te trekken voor de herfinanciering van de leningscontracten die in de periode vervallen. Ook kan financiering worden aangetrokken voor de nieuwbouwplannen over de periode die in begroting zijn opgenomen. Gezien de risicoklasse biedt het WSW op voorhand geen ruimte voor de groei van de geborgde leningenportefeuille. Dit houdt in dat Mozaïek Wonen alleen op basis van een individuele leningaanvraag borging kan krijgen voor leningen voor de financiering van nieuwe investeringen. WSW: Financial Risk Voor de berekening van de ICR en DSCR hanteert het WSW definities die enigszins afwijken van de definities die Mozaïek Wonen hanteert in het financiële dashboard. Bij de berekening van de DSCR bepaalt het WSW een aflossingsfictie door op het schuldrestant van de geborgde leningen de geraamde verkoopopbrengsten en restwaarde van het bezit in mindering te brengen. Het WSW gaat er hierbij van uit dat de leningen lineair worden afgelost over de gemiddelde looptijd van het bezit. Ratio s Financial Risk WSW ten behoeve van de beoordeling van de kasstromen Ratio Norm WSW ICR* > 1,4 2,02 2,18 1,98 2,03 2,12 WSW DSCR* > 1,0 1,26 1,29 1,22 1,28 1,33 WSW - Loan to Value < 75% 63,8% 60,4% 57,4% 55,8% 53,8% WSW - Solvabiliteitsratio > 20% 35,6% 38,5% 41,3% 43,6% 46,1% WSW - Dekkingswaarde < 50% 26,4% 24,8% 23,3% 22,4% 21,4% * kengetallen niet gewogen Voor de beoordeling van de vermogenspositie hanteert het WSW de ratio s Loan to Value, de solvabiliteitsratio en de dekkingswaarde. Omdat de ontwikkeling van de kasstromen centraal staat bij de beoordeling van het Financial Risk, hanteert het WSW de bedrijfswaarde als waarde bij de berekening van de Loan to Value en de solvabiliteitsratio. De schulden bedragen de totale schulden, dus zowel de leningenportefeuille als de kortlopende schulden. Bij de dekkingswaarde drukt het WSW de leningenportefeuille uit in de WOZ-waarde van het totale bezit.

72 Jaarbericht Mozaïek Wonen Voor de beoordeling van het Financial Risk hanteert het WSW de laagste uitkomst. De ratio s in bovenstaande tabellen zijn niet gewogen. Uit bovenstaande tabellen is af te lezen, dat Mozaïek Wonen met deze begroting voldoet aan de normen die het WSW op dit moment stelt aan bovenstaande ratio s. Op basis van deze begroting verwachten wij, dat het WSW ons borgbaar acht, waardoor Mozaïek Wonen de komende jaren in staat is om te voorzien in de benodigde herfinanciering van finale aflossingen van de leningscontracten Kaders Centraal Fonds Volkshuisvesting (CFV) Het CFV heeft in 2014 verdere stappen gezet in het risicogerichte toezicht. Het CFV ziet toezicht als een continu proces. Meer risicogericht toezicht betekent dat het CFV niet over elk onderwerp beoordelingen geeft. Mozaïek Wonen heeft op 16 oktober 2014 de toezichtbrief 2014 van het Centraal Fonds Volkshuisvesting (CFV) ontvangen. Het CFV geeft hierin aan dat het bij Mozaïek Wonen uitgevoerde onderzoek geen aanleiding geeft tot opmerkingen. Hieruit trekken wij de conclusie dat de financiële continuïteit van Mozaïek Wonen, zoals gepresenteerd in begroting en jaarrekening 2013, door het CFV als voldoende wordt beoordeeld. In de toezichtbrief 2014 wordt de financiële positie van Mozaïek Wonen beoordeeld aan de hand van de in onderstaande tabel opgenomen ratio s met bijbehorende signaleringsnormen. In onderstaande tabel hebben we de begroting getoetst aan de signaleringsnormen van het CFV. Ratio s toetsing CFV Ratio Signalerings norm CFV ICR > 1,4 2,02 2,18 1,98 2,03 2,12 CFV DSCR* > 1,0 NB NB NB NB NB CFV - Schuld per eenheid < CFV - Loan to value* < 85,0% 63,8% 60,4% 57,4% 55,8% 53,8% LTV marktwaarde < 55,0% 39,3% 37,4% 35,5% 34,3% 33,0% LTV leegwaarde (WOZ) < 40,0% 26,4% 24,8% 23,3% 22,4% 21,4% * CFV Loan to value: Berekend aan de hand van de bedrijfswaarde. Omdat het CFV niet expliciet aangeeft op welke wijze zij bovenstaande ratio s berekent, geeft bovenstaande tabel wel een indicatie over de financiële positie van Mozaïek Wonen ten opzichte van de signaleringsnormen die het CFV hanteert bij het beoordelen van de financiële continuïteit van Mozaïek Wonen. Wij verwachten dat op basis van deze uitkomsten het CFV geen opmerking zal hebben bij het in de begroting doorgerekende beleid. 7.5 Borging financiële positie naar de toekomst We hebben in dit hoofdstuk laten zien hoe Mozaïek Wonen economische en politieke ontwikkelingen scherp volgt. We zijn tot nu toe steeds in staat gebleken om tijdig te reageren op deze ontwikkelingen en hebben daardoor de financiële continuïteit kunnen waarborgen. Mozaïek Wonen heeft de afgelopen jaren fors geïnvesteerd in het verbeteren van het bestaand bezit en in de nieuwbouw van huurwoningen in de gemeenten Gouda, Bodegraven en Moordrecht. Hiervoor heeft Mozaïek Wonen veel nieuwe leningen aangetrokken. Door de hoge leningenportefeuille is Mozaïek Wonen gevoelig voor rentestijgingen. Deze rentegevoeligheid wordt versterkt doordat Mozaïek Wonen de komende jaren tot ruim 15 miljoen aan heffingen en belastingen moet betalen. Om de rentegevoeligheid te verminderen moet Mozaïek Wonen de komende jaren aflossen op de leningenportefeuille. Dit wil Mozaïek Wonen bereiken door de komende jaren fors te bezuinigen op de bedrijfslasten en de onderhoudsuitgaven. Mozaïek Wonen beschikt op basis van de koers die vastgelegd is in het ondernemingsplan Krachtig naar 2018, over een positieve operationele kasstroom, die ruimte biedt om aan de eisen te voldoen die het WSW hieraan stelt. Mozaïek Wonen heeft in 2014 kunnen profiteren van de lage rentestanden en meevallers v.w.b. de te betalen belastingen en heffingen.

73 Jaarbericht Mozaïek Wonen Deze meevallers wil Mozaïek Wonen voor 50% aanwenden voor aanvullende investeringen in verduurzaming van de bestaande voorraad of voor financiering van nieuwbouwprojecten. De resterende 50% reserveren we voor mogelijke tegenvallers of voor extra aflossingen op de leningenportefeuille. Hierdoor kunnen we een beeld laten zien van Mozaïek Wonen als een corporatie die financieel solide is en die de koers uit het ondernemingsplan Krachtig naar 2018 kan uitvoeren en blijft voldoen aan de beoordelingskaders van de sectorinstituten.

74 Jaarbericht Mozaïek Wonen 8. Klantrendement Mozaïek Wonen Strategisch doel: Mozaïek Wonen wil een klantgerichte organisatie zijn, die haar klanten middels meerdere kanalen zakelijk en adequaat bedient en hierbij duidelijk is over de inhoud, reikwijdte ѐn beperkingen van haar service en dienstverlening. Inzet van middelen De belangrijkste Resultaten Woonservicepunt Rayons Huurdersportal Communicatie Marketing doelstellingen 2014 * Woonservicepunt. - Performance gemonitord en zo nodig bijgestuurd. * Rayons. - 4 rayons geïmplementeerd. - Performance gemonitord en zo nodig bijgestuurd. * Gerealiseerd * Gerealiseerd * Huurdersportal. - Geïmplementeerd. - Performance gemonitord en zo nodig bijgestuurd. * Communicatie - Strategisch communicatie vastgesteld. - Informatie (website, folders, brochures e.d. ) aangepast aan gewijzigd beleid. * Marketing. - Diverse (aftersales) metingen gerealiseerd, Verbeterpunten vastgesteld. Betreft o.a.: - Proces nieuwe bewoners. - Proces reparatieverzoeken. - Proces verkoop - Nieuwbouw. - Bewonersscan. * Niet gerealiseerd * Gerealiseerd * Gerealiseerd 8.1. Woonservicepunt Het Woonservicepunt is meer dan een callcenter. Het is de plek in de organisatie waar de primaire en meeste klantencontacten plaatsvinden en waar minimaal 80% van de klanten in één contact de juiste informatie krijgen. Wekelijks wordt er bijgehouden hoe de telefonische bereikbaarheid is. In 2014 zijn er gesprekken binnen gekomen, dat zijn er circa 230 per dag of 30 per uur. Daarvan hebben er (64%) betrekking op algemene vragen van huurders en woningzoekenden, (6,7%) betreft relaties als leveranciers, zorg- en welzijnspartijen en gemeente, bij (26,8%) gaat het om reparatieverzoeken. Van de binnen komende gesprekken is in % direct aangenomen door het WSP. De doelstelling is, dat 80% van de binnenkomende telefoongesprekken wordt afgehandeld door het WSP. In 2014 is deze doelstelling ruimschoots gehaald: 84% van de aangenomen telefoongesprekken zijn direct door WSP-medewerkers afgehandeld Rayons Vanaf 1 januari 2014 is Mozaïek Wonen gaan werken met rayons, waarbij een aantal functies zoals dagelijks onderhoud, sociale overlast, woonfraude, huur- en verhuurzaken, verkoop en participatie, die tot dan toe vanuit verschillende afdelingen plaatsvonden, gebiedsgericht worden opgepakt vanuit het rayon. Hiermee beoogt Mozaïek Wonen haar klanten nog gerichter te bedienen omdat er minder tijd en informatie verloren gaat, hetgeen ook de bedrijfsefficiency ten goede komt.

75 Jaarbericht Mozaïek Wonen 8.3. Huurdersportaal Een huurdersportaal is een (afgeschermd) deel van de website waarin klant, relatie of elke andere geautoriseerde persoon diverse transacties geautomatiseerd in gang kan zetten, volgen en doen afhandelen. Men kan informatie ophalen en wijzigen op het moment dat men dat zelf wil, 24/7. Een leveranciersportaal is een online interactie- en communicatieplatform tussen Mozaïek Wonen en haar leveranciers, met name bedoeld voor de 3 aannemers waar Mozaïek Wonen samenwerkt (ketenpartners). Beide portalen hebben als doel meer efficiency (kostenbesparing) en hogere klanttevredenheid. Door de inzet van de portalen beogen we andere interactiekanalen te ontlasten (minder baliebezoek, minder telefoonverkeer). Halverwege 2014 is geconstateerd dat de ontwikkeling en implementatie van beide portalen is vertraagd. De geplande oplevering van het Huurdersportaal in 2014 is doorgeschoven naar Voor dat het in 2015 in gebruik wordt genomen zal het Huurdersportaal eerst door een testpanel, bestaande uit huurders, worden getest Communicatie Naar aanleiding van het nieuwe ondernemingsplan Krachtig naar 2018 van Mozaïek Wonen is er een nieuw communicatiebeleidsplan gemaakt. Naast het communiceren over de gemaakte keuzes in het ondernemingsplan, spelen we in het nieuwe communicatiebeleidsplan in op ontwikkelingen in de maatschappij, zoals de effecten van de toename van digitalisering, social media en het mondiger worden van de consument. De informatie op website, in folders en brochures is aangepast op het beleid van het nieuwe ondernemingsplan. We maken daarin helder wat de huurder kan verwachten van Mozaïek Wonen, waarvoor huurder bij ons terecht kan en wat wij van de huurder verwachten. In het kader van digitalisering richten we ons meer en meer op het communiceren via en website. De vernieuwde website met huurdersportaal is in ontwikkeling. De verwachting is dat deze in 2015 gereed is. Op social media gebied hebben we een stap gezet in het gebruik van Twitter. Met Twitter willen we snel nieuws over/van Mozaïek Wonen kunnen melden, contacten onderhouden en leggen met huurders en stakeholders en promoten van diensten en projecten van Mozaïek Wonen Marketing Resultaat metingen Mozaïek Wonen vindt het belangrijk dat haar huurders de dienstverlening van Mozaïek Wonen positief waarderen. In 2014 zijn diverse metingen uitgevoerd naar de klantwaardering met betrekking tot o.a. het aannemen en afhandelen van reparatieverzoeken, het verhuren van woningen (zowel bestaande voorraad als nieuwbouw) alsmede de ervaringen van vertrokken huurders. De enquêtes reparatieverzoeken en nieuwe huurders zijn in 2014 maandelijks uitgevoerd, de enquêtes over de dienstverlening rondom het betrekken van een nieuwbouwwoning worden ongeveer drie maanden na de oplevering van de nieuwbouwcomplexen afgenomen. In 2014 zijn bijvoorbeeld de bewoners van de nieuwbouwcomplexen van de Graafse Waard (Bodegraven) geënquêteerd. Daarnaast is er in 2014 eenmalig een meting uitgevoerd naar de klantwaardering van vertrokken huurders. Deze meting is extra verricht om mee te kunnen doen aan het Aedes Benchmark. De belangrijkste resultaten: De dienstverlening bij een nieuwe verhuring wordt in 2014 door de huurders gemiddeld beoordeeld met een 7,3. Dit is gelijk aan de beoordeling in De afhandeling van het reparatieverzoek wordt in 2014 beoordeeld met een 7,3. Dit is iets lager dan het gemiddelde rapportcijfer van 2013 (7,4). De dienstverlening rondom het verlaten van een huurwoning door een huurder wordt in 2014 gemiddeld beoordeeld met 7,5. De dienstverlening van het betrekken van een nieuwbouw huurwoning wordt gemiddeld beoordeeld met een 7,6. Dit is een verbetering ten opzichte van 2013 (7,3). De kwaliteit van de nieuwbouw huurwoning wordt gemiddeld beoordeeld met een 7,9. Dit is een lichte verbetering ten opzichte van 2013 (7,8).

76 Jaarbericht Mozaïek Wonen 8.6. Trainingen medewerkers Nadat er in 2013 twee trainingen georganiseerd zijn voor een brede groep medewerkers met directe klantcontacten, is begin 2014 een vervolgtraining georganiseerd. Op basis van de signalen en ervaringen uit de eerdere trainingen en uit de klachtencommissie, is besloten in de vervolgtraining te focussen op de omgang met onze allochtone klanten. Deze training heeft begin 2014 plaats gevonden. De trainingen passen in het kader van het in 2012 in gang gezette traject klantgerichtheid waarbij we het omgaan met de klant in zijn algemeenheid combineerden met een training omgaan met agressie.

77 Jaarbericht Mozaïek Wonen 9. De organisatie van Mozaïek Wonen Strategisch doel: Een zakelijke organisatie zijn met een solide en doelmatige bedrijfsvoering, waarin medewerkers professioneel handelen met oog voor de klant, samenwerking en kosten. Inzet van middelen Organisatie en Personeel Intern Beheersysteem Kwaliteitszorg Leveranciersportaal Document Management System (DMS) Planning ondernemingsstrategie De belangrijkste doelstellingen 2014 * Organisatie en Personeel. - Nieuwe organisatiestructuur geïmplementeerd. - Omvang Fte 2014: 79.5 Afbouw fte s voor 2014 gerealiseerd. - Bezuiniging 2014 op personeels- en bedrijfslasten gerealiseerd. - Gewijzigde regelgeving (tgv woningwet ed.) geïmplementeerd. - Integriteitscode voor zover nodig -aangepast aan nieuwe organisatie. - Klokkenluidersregeling voor zover nodig - aangepast aan nieuwe organisatie. - Personeelsbeleid (o.a. criteria beoordeling, competenties, functiebeschrijvingen, trainingen e.d.) aangepast aan nieuwe organisatie. - Themabijeenkomsten naar aanleiding van actuele ontwikkelingen. - Aannemersportal geïmplementeerd. - Document Management System (DMS) geïmplementeerd. Intern beheersysteem. - Bestuurlijk informatievoorziening geactualiseerd. - Control plan geactualiseerd. - Functioneren auditcommissie geëvalueerd. - Risico management geactualiseerd. Kwaliteitszorg. - Visitatie gerealiseerd. - Benchmark (Aedex/IPD vastgoed en CBC) verkend. - Beleid en procedures aangepast aan nieuwe werkwijze. - Medewerkers tevredenheidsonderzoek 2014 gerealiseerd. Verbeterpunten vastgesteld. Planning ondernemingsstrategie. - Bedrijfsplan 2015 vastgesteld. - Begroting 2015 e.v. vastgesteld. Resultaten - Gerealiseerd - Gerealiseerd. - (Deels) gerealiseerd. - Gerealiseerd - Gerealiseerd (zie ) - Gerealiseerd (zie ) - Gerealiseerd - Gerealiseerd - Niet gerealiseerd - Gerealiseerd - Niet gerealiseerd - Niet gerealiseerd - Gerealiseerd - Gerealiseerd. - (Deels) gerealiseerd - Gerealiseerd - (Deels) gerealiseerd - Gerealiseerd. - Gerealiseerd De werkorganisatie Uitgangspunten structuur Een van de belangrijkste doelstellingen van het in 2013 in gang gezette organisatietraject Organisatie In Beweging is het herwinnen van investerend vermogen. Onderdeel van dit traject is een substantiële vermindering op de bedrijfslasten, hetgeen o.a. betekent dat de omvang van de organisatie eind 2016 met circa 17 fte s is verminderd. De organisatie is begin 2014 zo plat mogelijk ingericht met korte hiërarchische lijnen, waarbij de organisatie in de top bedrijfsbreed wordt aangestuurd. Bij deze bedrijfsbrede aansturing gaat het dan bijvoorbeeld om besluiten die de financiële continuïteit raken, het voldoen aan de maatschappelijke opgave, maar ook het terugdringen van huur- en onderhoudsachterstanden, het verkorten van de mutatieleegstand en het aantrekken van financieringen.

78 Jaarbericht Mozaïek Wonen De organisatie van Mozaïek Wonen is ingericht volgens de principes van het Drie Kamer Model, waarbij we als bedrijfsstijl kiezen voor een rol als sociale woningbelegger. Het ontwikkelen van deze rol wordt versterkt door actief te sturen op asset- en propertymanagement. Concluderend kunnen we stellen, dat we in 2014 forse stappen gezet hebben en dat we grotendeels op koers liggen met de in 2013 geformuleerde doelstellingen Organogram Het organogram van Mozaïek Wonen ziet er per 31 december 2014 als volgt uit Uitgangspunten inrichting afdelingen Geïnspireerd op het strategisch sturingsmodel Het Drie Kamer Model, de bedrijfsstijl Sociale Woningbelegger en de uitgangspunten van de topstructuur zijn de afdelingen ingericht. Er is scherp gekeken naar de scheiding tussen richting geven en uitvoeren. Zo ook naar de effectiviteit. Daarom zijn het Woonservicepunt en de rayons dichter naar de overige vastgoedactiviteiten gebracht. Dit om eventuele snijverliezen te minimaliseren. In deze inrichting zijn de richtinggevende onderdelen bij de directeur-bestuurder ondergebracht en de uitvoerende onderdelen bij de manager. We komen hiermee dichter bij de principes van het Drie Kamer Model wat de afweging en transparantie in besluitvorming ten goede komt. Enkele afdelingen hebben in 2014 een belangrijke inrichtingswijziging gehad. Die afdelingen lichten we kort toe: - Bij Strategie, innovatie en co-creatie gaat het om adequaat en innovatief in te spelen op de beperktere financiële ruimte en bewegingsvrijheid waarmee we geconfronteerd worden. Dit dwingt ook om meer dan voorheen na te denken over aard en kwaliteit van ons kernproduct, over het aangaan van innovatieve samenwerkingsverbanden en het ontwikkelen van nieuwe verdienmodellen. Co-creatie en co-financiering vormen hier een onderdeel van. Kort gezegd: samen met onze stakeholders en zorg- en welzijnspartners slim omgaan met minder middelen.