HOOFDKANTOOR TACTUS CENTRAAL BUREAU TACTUS

Transcriptie

1 HOOFDKANTOOR TACTUS CENTRAAL BUREAU TACTUS Keulenstraat 3 Postbus AD Deventer Fax TACTUS BOEK PASSIE.

2 TACTUS BOEK PASSIE

3

4

5 1 TACTUS BOEK TACTUS BOEK PASSIE

6 2 tactus locatie houtwal zutphen : Van biljarten, het sleutelen aan fietsen tot een goed gesprek alles is mogelijk. Tactus locatie Houtwal Zutphen: Het werken met cliënten in een Inloopcentrum

7 3 Tactus locatie Houtwal Zutphen TACTUS BOEK PASSIE

8 4 INLEIDING PASSIE pas sie (de ~ (v.), ~s) groot verlangen naar iets of iemand of hartstochtelijke liefde voor iets of iemand Verslaving en passie. Twee begrippen die op het eerste gezicht mijlenver van elkaar afstaan. Maar niets is minder waar. Passie is overgave; de gedrevenheid om dingen met grote inzet te doen. Maar passie kan ook doorslaan. In verslaving. Passie is het thema van dit jaarboek en u vindt het dan ook op veel plekken in dit boek terug. Passie is het grote verlangen naar iets of iemand. Dat verlangen zien we terug bij onze cliënten die hongeren naar het verslavende middel; het wordt een obsessie. Ze zoeken naar water in de woestijn. Passie wordt dan een verslaving. Verslaving als doorgeschoten lust. zich in de hersenen van een verslaafde afspeelt. En dan blijkt dat de mentale zwakte van weleer een chronische hersenziekte is. De tijd dat verslaafden werden weggezet als karakterzwakke personen die hun toestand aan zichzelf te wijten hebben, moet daarom achter ons liggen. Ik draai het liever om: cliënten die er in slagen af te kicken van hun verslaving zijn, in mijn ogen, mensen met een sterk karakter. In het boek Passies van het brein, een mooi boek dat ik onlangs las, gaat hoogleraar klinische neuropsychologie Margriet Sitskoorn in op de relatie tussen onze hersenen en de verleidelijke kracht van bijvoorbeeld verslavende middelen. In het hoofdstuk over vraatzucht gaat Sitskoorn in op eetstoornissen als het Prader-Willi-syndroom. Deze aandoening wordt gekenmerkt door een extreme eetlust en voedselinname. Geen vrijwillige keuze, maar een genetische weeffout. TEKST : ruud rutten, bestuurder Goede voorbeelden van doorgeslagen passie zijn de zeven zonden. Deze zijn van iedereen en van alle tijden; ze zijn niet voor niets al eeuwen inspiratie voor schilders, dichters en filosofen. Hebzucht, lust, luiheid, afgunst, woede, vraatzucht en trots; menselijk gedrag dat zijn oorsprong vindt in de hersenen. Dat gedrag kunnen we nu dus op neurobiologisch niveau bekijken. Verslaving aan genotsmiddelen wordt meer en meer beschouwd als een hersenziekte; een ontspoorde passie van het brein. Dat geeft nieuwe inzichten en mogelijkheden voor behandeling. Verslaving is geen keuze, maar een ziekte. Nieuwe technieken geven wetenschappers de mogelijkheid om real time te zien wat Ons brein zorgt dat we beloond worden op het moment dat we actie ondernemen die goed is voor de overleving van de soort; denk aan eten, drinken en seks. Stoffen als alcohol, cocaïne, heroïne en nicotine werken verslavend, omdat ze dit beloningssysteem kapen. De werking van deze middelen is zelfs sterker dan de oorspronkelijke prikkels. Erfelijke aanleg kan extra gevoeligheid voor verslaving triggeren. In het wetenschappelijk artikel over de neurobiologische aspecten van verslaving leest u alles over de mechanismen die hier verantwoordelijk voor zijn.

9 De reportage gaat dit jaar over de Verslavingsreclassering en Forensische Polikliniek JusTact Flevoland. De relatie tussen hulp aan verslaafden en criminaliteitsbestrijding is er een met een lange traditie. Sterker nog: de verslavingszorg in Nederland is ooit begonnen als een vorm van reclasseringswerk. Zelfs voor beperkte vormen van crimineel gedrag en verslaving is er sprake van een gemeenschappelijke neurobiologische oorzaak. Het maatschappelijk rendement van verslavingsreclassering is hoog: iedere euro die wordt geïnvesteerd levert er drie à vier op in andere sectoren. Verreweg het grootste deel van die winst wordt geboekt op het gebied van vermindering en voorkomen van criminaliteit en maatschappelijke overlast. Aangezien verslaving een proces is op neurobiologisch niveau is het niet verwonderlijk dat erfelijkheid een grote rol speelt. Vooral bij jongeren die op jonge leeftijd al stevig drinken ligt de schatting op 60%. Deze inzichten zijn niet helemaal nieuw. Toen ik 25 jaar geleden de ontslagbrieven voor cliënten schreef viel al op dat veel van deze mensen al rond hun 12e waren begonnen met drinken. Gelukkig zijn we tegenwoordig in staat veel eerder in te grijpen door preventieactiviteiten en outreachende hulp in jeugdzorg, op school en op straat. Met als sluitstuk van dit aanbod de jeugdkliniek, waarover u leest in het artikel over het succesproject. Het ontwikkelen van zelfcontrole en zelfsturing is voor jongeren belangrijk. Zeker de jongeren in de jeugdkliniek worden gestimuleerd in het zelf maken van keuzes. Daarbij is er altijd de beschermende en helpende hand van de professional van Tactus. De kennis over erfelijke aanleg geeft ons veel aanknopingspunten voor vroeginterventie; de jeugdkliniek is daar maar één voorbeeld van. Helaas is dat besef nog niet voldoende doorgedrongen bij de politiek gezien de komende bezuinigingen. Naïviteit en ondeskundigheid binnen het huidige kabinet zullen een volgend kabinet opzadelen met wachtlijsten, verhoogde criminaliteit en maatschappelijke onrust. In een later stadium wordt dan bij economische voorspoed de zorg weer gerepareerd. Terwijl er een prachtige mogelijkheid ligt om nu gezamenlijk de zorg efficiënter, beter en goedkoper te maken. Op alle maatschappelijke gebieden wordt efficiënter en effectiever werken mogelijk gemaakt door investeren. Alleen in de gezondheidszorg lijkt de overheid steeds weer te kiezen voor aanbodbeperking. Het is alsof door het uitstellen van eten de honger vanzelf overgaat. Maar in plaats van rond te lopen met een hongerige maag en je later vol te proppen is het beter te investeren in gezond en regelmatig eten. Zo voorkom je dat de passie voor eten ontspoort. Eigenlijk lijnt de overheid dus op een verkeerde manier. Passie; ik zie het ook bij onze medewerkers. Om elke dag weer klaar te staan voor onze cliënten. Om datgene te doen wat de cliënt weer op weg helpt. Door het boek heen vindt u andere passies van medewerkers in polaroidformaat. Mooi en soms verrassend om te zien hoe gedreven en op welk niveau mensen met hun hobby bezig zijn. Die inzet en gedrevenheid nemen ze dus ook mee naar hun werk; één van de redenen dat de verslavingszorg de laatste decennia veel heeft bereikt. Verslaving in Nederland neemt niet toe en de negatieve gevolgen nemen af door vroeginterventie. We helpen meer mensen af van hun verslaving; onder andere door de passie van onze medewerkers. Ruud Rutten, Bestuurder Tactus Verslavingszorg 5 TACTUS BOEK PASSIE

10 6 Tactus locatie Houtwal Zutphen: Het werken met cliënten in een Inloopcentrum

11 7 Tactus locatie Houtwal Zutphen TACTUS BOEK PASSIE

12 8 INHOUDSOPGAVE TACTUS BOEK : PASSIE Inleiding: PASSIE door Ruud Rutten, bestuurder Hoofdstuk 1 Verslavingsreclassering en JusTact Flevoland goede tandem bij delictpreventie door Karel van Delft, freelance journalist Hoofdstuk 2 Inzichten in het brein. De ontspoorde passie door Hein de Haan, directeur zorgzaken/psychiater Tactus en Sjoerd van der Wal, bedrijfsjournalist Wetenschappelijke publicaties Tactus Hoofdstuk 3 In de Tactus Jeugdkliniek maken jongeren eigen keuzes door Sjoerd van der Wal, bedrijfsjournalist 24 Hoofdstuk 4 Geschiedenis Instelling Verslavingszorg Stedendriehoek (IVS) door Sjoerd van der Wal, bedrijfsjournalist 30

13 Hoofdstuk 5 Beleidsperspectief door Ruud Rutten, bestuurder en Sjoerd van der Wal, bedrijfsjournalist 36 Hoofdstuk 6 Tactus in cijfers Klachtencommissie Klachtenoverzicht Incidentenmeldingen Personeelsgegevens Cliëntgegevens Productie Toelating intramurale capaciteit Productie Tactus Verslavingsreclassering Toelichting wijzigingen overzicht Verslavingsreclassering Geconsolideerde jaarrekening Hoofdstuk 7 Stichting Vrienden van Tactus: Kinderen van Verslaafde Ouders 52 Organogram 54 Colofon 56 TACTUS BOEK PASSIE

14 10 HOOFDSTUK 01 VERSLAVINGS- RECLASSERING EN JUSTACT GOEDE TANDEM BIJ DELICT- PREVENTIE TEKST : Karel van Delft In de provincie Flevoland werken Tactus Verslavingsreclassering Flevoland en de forensische polikliniek JusTact van Tactus nauw samen. De Verslavingsreclassering adviseert de rechtbank en begeleidt verslaafde cliënten, die met justitie in aanraking zijn gekomen en JusTact voorziet in diagnose en behandeling. Beide onderdelen van de Tactus-organisatie zijn gevestigd in een pand aan de Randstad in Almere. Door nauwe samenwerking kunnen de Tactus-afdelingen optimaal werken aan het gezamenlijke doel: terugdringen van recidive. Dat hoofddoel wordt bereikt door een scala aan activiteiten, zoals cliënten inzicht in zichzelf geven, hun financiën en huisvesting op orde brengen, sociale relaties helpen ontwikkelen alsook steun verlenen bij het zoeken van werk of dagbesteding. Tevens biedt de forensische polikliniek JusTact diagnostiek en behandeling met als doel middelengebruik en delictgedrag te voorkomen. Deze combinatie van begeleiding, toezicht en zorg maakt Tactus uniek. Er kan een nauw verband bestaan tussen middelengebruik en delictgedrag. Door die problemen in samenhang te benaderen werk je het beste aan delictpreventie en voorkomen van middelengebruik. Dat is het uitgangspunt van Tactus Verslavingsreclassering en de forensische polikliniek JusTact. Het werk van Tactus Verslavingsreclassering Flevoland bestaat uit drie onderdelen. Enerzijds brengt de afdeling via rapporten adviezen uit aan de rechtbank. Anderzijds houden de Verslavingsreclasseringsmedewerkers toezicht op de uitvoering van vonnissen en begeleiden zij cliënten bij praktische zaken als werk en huisvesting. Het derde element betreft de begeleiding bij executie van werkstraffen. De belangrijkste doelstelling van de Verslavingsreclassering is recidive te voorkomen, zegt Simon Sneep. Hij is hoofd bedrijfsvoering van Tactus Verslavingsreclassering Flevoland. Zijn afdeling kent vijftien medewerkers. Vaak vallen verslaafden terug in gebruik van verslavende middelen en/of crimineel gedrag. Terugval hoort bij verslaving, zegt Sneep. Als iemand geen sociaal netwerk, werk of huisvesting heeft, is de kans op terugval veel groter. Van de cliënten van Tactus Verslavingsreclassering Flevoland haalt 62 procent het einde van hun voorwaardelijke proeftijd. Dus bijna tweederde van de cliënten sluit twee jaar toezicht en begeleiding positief af. De gemiddelde leeftijd van de cliënten van Tactus Verslavingsreclassering Flevoland is 36,6 jaar. Het gros is tussen de 20 en 50 jaar en 95 procent van de cliënten is man. Slechts tien procent van de cliënten is ouder dan 48 jaar. Sneep: Verslaafd zijn is echt topsport: je bent de hele dag bezig met scoren. Na een moment van euforie begin je weer van voor af aan. Dat is slopend.

15 11 Tactus locatie Randstad Almere TACTUS BOEK PASSIE

16 12 Tactus locatie Randstad Almere

17 De delicten waarvoor cliënten van de Verslavingsreclassering veroordeeld zijn variëren van een reeks winkeldiefstallen tot doodslag. Ongeveer tien procent van de cliënten heeft een TBSveroordeling. Een aantal cliënten wordt agressief als ze onder invloed zijn en ze plegen dan delicten. Ook komen stelen en overvallen plegen vaak voor als ze geld nodig hebben om drugs te kopen. In het middelengebruik bemerkt Sneep tendensen. Terwijl heroïnegebruik afneemt, zijn GHB en gebruik van speed sterk in opkomst. GHB is erg verslavend. Iedereen kan het maken en het is erg goedkoop. Het is belangrijk dat de Verslavingsreclassering zorgt dat de financiën en huisvesting van cliënten op orde zijn en dat ze werk of dagbesteding hebben. Regelmatig contact in het kader van toezicht dient om dit in goede banen te leiden. Als iemand uit de gevangenis komt en niet weet waar hij heen moet, gaat het vaak binnen de kortste keren fout. Dan wordt het geld voor een treinkaartje omgezet in drugs en is de eerste bon alweer binnen als iemand dan zonder geldig vervoersbewijs de trein pakt. De gemeente Almere heeft dat goed begrepen, zegt Sneep. De gemeente, die inwoners telt, heeft sinds najaar 2010 een unieke overeenkomst nazorg ex-gedetineerden met Tactus Verslavingsreclassering Flevoland. Per jaar begeleidt de Verslavingsreclassering 80 inwoners van Almere die in de gevangenis zitten of deze net verlaten hebben. De Verslavingsreclasseringsmedewerkers halen de exgedetineerden bij de poort op, gaan met de cliënt mee naar het UWV, helpen bij het vinden van huisvesting en zorgen waar nodig voor verwijzing naar geestelijke gezondheidszorg. Het betreft cliënten die maximaal vier maanden gevangenisstraf hebben. In tegenstelling tot langer gestraften bestaat voor deze categorie geen begeleiding na hun ontslag uit de gevangenis. Veelplegers vormen circa 20 procent van de criminele verslaafden, maar zij zijn goed voor circa 80 procent van de criminaliteit. Sneep constateert dat de aanpak van veelplegers het afgelopen jaar in Flevoland provinciebreed meer aandacht krijgt. Openbaar ministerie, gemeente, politie en Verslavingsreclassering werken nu veel beter samen. Voor de Verslavingsreclassering is in die samenwerking een belangrijke taak weggelegd, zegt Sneep. Wij zijn de organisatie die het beste zicht heeft op de veelplegers. Wij weten wie het zijn en welke problemen ze hebben. Alle cliënten van Tactus Verslavingsreclassering Flevoland zijn verslaafd en in aanraking gekomen met justitie. In meer of mindere mate gaat dat gepaard met persoonlijkheidsstoornissen. Om de kans op recidive te verminderen (een groot maatschappelijk belang) en in het belang van het welzijn van de cliënt zelf is het belangrijk dat de cliënten zorg krijgen. Zo n 90 procent van de cliënten van Tactus Verslavingsreclassering Flevoland wordt voor diagnose en behandeling doorverwezen naar JusTact Flevoland. Behandeltraject JusTact In de forensische polikliniek van JusTact Flevoland werkt een multidisciplinair team van acht mensen: een hoofd bedrijfsvoering, een hoofd behandeling (klinisch psycholoog/psychotherapeut), drie psychologen, een maatschappelijk werker, een administratief medewerkster en een psychiater. Gemiddeld zijn er jaarlijks zo n 150 cliënten in behandeling. Het merendeel ondergaat een verplichte behandeling. Dit is een behandeling die door de rechter is opgelegd, meestal op advies van de (verslavings)reclassering. Het behandeltraject van JusTact duurt in de regel een half jaar tot een jaar. In die periode zien de zorgverleners hun cliënten wekelijks gedurende een sessie van 45 minuten. Meestal komen de cliënten naar de polikliniek, in een enkel geval bezoekt de zorgverlener de cliënt thuis. JusTact krijgt de cliënten onder andere doorverwezen door Tactus Verslavingsreclassering Flevoland, gemeenten of de politie. De cliënten hebben een diverse achtergrond, van veelvuldige winkeldiefstal tot huiselijk geweld in combinatie met middelengebruik. Zo n tien procent heeft een TBS-veroordeling. Na de intake waarin een diagnose wordt gesteld, volgt een behandeling die wordt vastgelegd in een overeenkomst met de cliënt, vertelt psychologe Jannetje van Mourik. JusTact werkt zoveel mogelijk op basis van evidence-based methoden. De MATE-Crimi is een triage-instrument om de zorgzwaarte van de cliënt te bepalen. Door het afnemen van deze vragenlijst ontstaat inzicht in de mate van verslaving en psychische problemen. 13 TACTUS BOEK PASSIE

18 14 Bij het stellen van een diagnose en opstellen van een zorgplan bestaat nadrukkelijk aandacht voor de achtergrond, de sociale omgeving en mogelijke toekomstperspectieven van cliënten. Er wordt gekeken of en in hoeverre er sprake is van een psychische stoornis en/of een persoonlijkheidsstoornis, bijvoorbeeld ADHD, een autistiforme stoornis of een borderlinepersoonlijkheidsstoornis. Als we de problemen hebben gediagnosticeerd, wordt een zorgplan vastgesteld. Dat bestaat in de regel uit cognitieve gedragstherapie, eventueel aangevuld met medicatie, vertelt Van Mourik. De therapie is onder meer gericht op het verwerven van zelfinzicht, inzicht in de symptomen van een psychiatrische stoornis, inzicht in de samenhang met middelengebruik en/of delictgedrag. Dat gebeurt bijvoorbeeld door psycho-educatie. Ook wordt daarbij aandacht gegeven aan het ontwikkelen van sociale vaardigheden. Het zorgplan is gebaseerd op maatwerk. Sommige cliënten hebben bijvoorbeeld een sociale fobie of last van depressies, licht Van Mourik toe. De psychologen en de psychiater zorgen voor diagnose en behandeling, de maatschappelijk werker neemt eventuele praktische kwesties ter hand. Hij draagt er zorg voor dat de voorwaarden voor behandeling optimaal blijven of worden door het regelen van de financiën, de huisvesting, etc., kortom de materiële dienstverlening. Naast individuele begeleiding biedt JusTact groepstrainingen aan op het gebied van agressieregulering, huiselijk geweld, impulscontrole en leefstijltraining. Eventueel worden die trainingen ook individueel aangeboden. In de impulscontroletraining wordt bijvoorbeeld gebruik gemaakt van psychomotorische therapie (PMT). Veel cliënten hebben geen rem op hun gedrag, via deze therapie leren ze signalen in hun lichamen herkennen. Psychologe Van Mourik ervaart de nauwe samenwerking met de Verslavingsreclassering als nuttig. Wij kunnen op basis van inzicht in de persoon gerichte adviezen aan de Verslavingsreclassering geven en de Verslavingsreclassering kan snel meedenken over vragen hoe we de praktische problemen kunnen oplossen waar een cliënt tegen aanloopt. Piet vraagt hulp bij manische buien Op een woensdag in juni heeft de 39-jarige Piet (niet zijn echte naam) twee afspraken na elkaar in het Tactus-pand aan de Randstad in Almere. In het kader van een resocialiseringstraject spreekt hij met zowel psychologe Jannetje van Mourik (JusTact) als met Verslavingsreclasseringsmedewerkster Martine Batelaan (Tactus Verslavingsreclassering Flevoland). Piet wordt begeleid door socio-therapeute Floor Gilbert van de resocialisatieafdeling van de Oostvaarderskliniek, de TBS-kliniek om de hoek. Piet is vijftien jaar geleden tot TBS veroordeeld wegens doodslag. Hij is een eenvoudige magere man, die gespannen overkomt. Bij hem is een schizo-affectieve stoornis vastgesteld. Dat betekent dat hij zonder behandeling en medicatie wanen en hallucinaties kan hebben en manisch of depressief kan zijn. Voor de zorgverleners is Piet de ideale cliënt, want hij is heel coöperatief. Dat geldt slechts voor twee van de tien cliënten, zegt psychologe Van Mourik. Zeven op de tien moeten eerst flink gemotiveerd worden voordat ze mee willen werken aan een behandeling en één op de tien weigert eenvoudigweg mee te werken. Piet woont al twee jaar op zichzelf in Almere. Hij heeft sinds vijf jaar een volledige baan bij een verpakkingsbedrijf. De laatste tijd is hij behoorlijk ziek geweest. Hij is dertig kilo afgevallen en gevreesd werd voor leukemie. Piet heeft een proefverlof en verplicht contact met de Verslavingsreclassering. Hij mag geen drugs en alcohol gebruiken en moet zich maandelijks hier op laten controleren door de Verslavingsreclassering. Omdat het lichamelijk slecht met hem gaat, is hij tijdelijk weer in de Oostvaarderskliniek opgenomen. Piet vertelt dat hij bang is voor manische buien. Vooralsnog is de schade beperkt en uit het zich in kopen van allerlei huishoudelijke artikelen die hij leuk vindt. Terugval in cocaïnegebruik ligt echter op de loer, weet hij ook zelf. Met psychologe Van Mourik bespreekt hij zijn emotionele problemen en hij krijgt advies hoe hij daar mee om moet gaan. Piet is tevreden over de contacten met psychologe Van Mourik. We praten over m n psyche. Ik kan me bij haar uiten en ze leert me ontspanningsoefeningen. Ik kan bij haar terecht met dingen die me dwarszitten. Voor mij heeft het heel veel zin. Ze leert me met mijn problemen om te gaan. Psychologe Van Mourik stelt vast dat Piet baat heeft bij de sessies. De gesprekken luchten hem op en geven hem zelfinzicht. Dat helpt hem op het rechte pad te blijven. We spreken ook over hoe hij zijn vrije tijd kan invullen en hoe hij verder kan gaan met zijn leven.

19 15 Tactus locatie Randstad Almere TACTUS BOEK PASSIE

20 16 Met Verslavingsreclasseringsmedewerkster Martine Batelaan spreekt Piet over een rapport dat zij binnenkort voor de rechtbank moet schrijven. Daarin moet zij een advies uitbrengen over voorwaardelijke beëindiging van de TBS. Omdat Piet ernstig ziek is geweest heeft Batelaan een schriftelijk advies gegeven aan het Openbaar Ministerie Amsterdam om de zitting op te schorten. In de tussentijd kan Piet dan in de Oostvaarderskliniek weer op krachten komen. De psychiater van de kliniek kan dan direct toezicht op hem hebben. Tijdens het gesprek informeert zij naar zijn gezondheidstoestand, medicijngebruik en zijn manische buien. Ook komt het gevaar van terugval naar cocaïnegebruik ter sprake. Waar nodig geeft socio-therapeute Gilbert aanvullende informatie. Batelaan geeft in het gesprek aan dat zij de rechtbank zal voorstellen dat er een uitspraak in het vonnis wordt opgenomen waarin wordt vastgelegd dat Piet bij een terugval in de toekomst tijdelijk in de TBS-kliniek kan worden opgenomen. Andere voorwaarden die zij noemt zijn dat Piet werk moet blijven houden, eigen woonruimte, geen harddrugs gebruikt en onder behandeling blijft van JusTact. Piet herhaalt dat het belangrijk is dat mensen opletten of hij manisch wordt. Hij kent de kenmerken: grote ogen, druk gedrag, weinig remmingen, spullen kopen en veel uithuizig. Ik ben moe van de cocaïne, maar als je manisch wordt, word je steeds gekker. Dan is er een risico dat ik weer ga gebruiken. Daarom is het belangrijk dat mensen goed op me letten. Martine stelt hem een positief advies in het vooruitzicht. Maar het ligt aan jezelf, je moet je wel aan de afspraken houden. Een volgende keer bespreken we het rapport. Stuur mij maar terug naar de kliniek Eind van de middag op een doordeweekse dag rijdt Verslavingsreclasseringsmedewerkster Martine Batelaan met haar auto naar een vestiging van het RIBW in Almere. Ze brengt een bezoek aan Jan (niet zijn echte naam). De midden-veertiger woont in een aanleunwoning van het RIBW. Probleem is dat hij zich niet wenst te houden aan de voorwaarden van zijn voorwaardelijke TBS-beëindiging. In het vonnis staat dat hij zijn medicijnen onder toezicht moet innemen indien Tactus Verslavingsreclassering dit indiceert. Als sanctie op overtreding van de voorwaarden staat dat hij mogelijk weer dwangverpleging krijgt en naar de TBS-kliniek moet. Jan is een behoorlijk verhospitaliseerde cliënt die eigenlijk na zoveel jaar niet op zijn plaats is in een TBS-kliniek. Veertien jaar geleden is hij daar terecht gekomen na vernieling, bedreiging en brandstichting. Hij is tegenwoordig niet gevaarlijk en hij is het best op zijn plaats in een vorm van beschermd wonen. De missie van Batelaan is hem te overtuigen van het onder toezicht innemen van zijn medicijnen. Jan heeft Refusal voorgeschreven gekregen tijdens een recente time-out in de kliniek. Die time-out was het gevolg van het overtreden van de voorwaarden omtrent alcoholgebruik. Doel van de Refusal is om alcoholgebruik te voorkomen en zo het delictrisico te verminderen. Om er zeker van te zijn dat hij het medicijn gebruikt is hem een aanwijzing gegeven dat hij dit onder toezicht moet innemen. Jan ontvangt Batelaan en een medewerker van het RIBW vriendelijk in zijn appartement. Aan de boodschap van Batelaan heeft hij echter maling. Jan: Ik kan zelf mijn medicijnen innemen. Het enige dat er de afgelopen drie maanden is gebeurd is dat ik een keer gedronken heb en tegen een auto ben opgefietst. Ik heb geen kind gemolesteerd of zoiets. Ik ben liever van die hele TBS af. Batelaan: Er zijn duidelijke voorwaarden door de rechtbank gesteld. Jan: Ik ben alweer vergeten waar dat gesprek over ging. Ik drink af en toe om mijn angsten kwijt te raken. Ik wil een andere woonvorm. Mijn benedenbuurman maakt lawaai en ze gebruiken hier alleen maar. Batelaan: Je neemt jezelf overal mee naar toe. Overal kom je mensen tegen die gebruiken. Ik denk niet dat het de oplossing is om te verhuizen, maar ik wil er wel serieus met je naar kijken. Jan: Het gaat steeds maar over TBS, terwijl ik een hulpvraag heb en dat is een goede woonvorm. Batelaan: Wat zou je dan willen? Jan: Dat weet ik ook niet. Batelaan: Maar wat heeft de rechter tegen je gezegd tijdens de zitting? Jan: Dat is me niet zo bijgebleven. Batelaan: Hij zei dat je naar deskundigen moet luisteren en niet alles moet afwijzen wat je wordt aangeboden. Jan: Wie is er nou deskundig? Ik ben alleen maar tegen een auto opgefietst. Jullie zijn helemaal niet deskundig. Ik knok voor mezelf,

21 maar jullie luisteren niet. Batelaan: Ik wil graag naar je luisteren, maar het is lastig om je te begrijpen want je spreekt jezelf soms tegen. Jan: Ja, maar dat doet iedereen. Batelaan: Op de TBS-kliniek zit je niet op je plek. Je kunt je beter aan de voorwaarden houden. Jan: Nou, zo slecht heb ik het daar niet gehad. Batelaan: Het is belangrijk dat je je medicijnen op tijd gebruikt. Jan: Dat kan ik prima zelf. Batelaan: Vanwege voorzichtigheid en als ondersteuning kan het RIBW beter je medicijnen geven. Jan: Jullie moeten eens ophouden en normaal doen. Ik kan goed met mijn medicijnen overweg. Als het moet ga ik wel terug naar de kliniek of de gevangenis. Ik wil mijn pillen in eigen beheer. Batelaan: Ik ga dit gesprek nu stoppen, omdat ik zie dat je erg boos bent en we nu niet verder komen. Ik ga er over nadenken wat nu verstandig is. Jan: Als je het gesprek niet aankan, moet je het niet doen. aanwijzing krijgt om alleen zijn Refusal onder toezicht in te nemen. De rest van zijn medicatie mag hij in eigen beheer houden en innemen. Bij calamiteiten omtrent deze cliënt moet de woonbegeleiding direct Batelaan informeren, zodat er overleg kan plaatsvinden met de officier van justitie. Wijsheid is het verschil tussen doen en soms even laten. Bij de Oostvaarderskliniek is voor noodgevallen in ieder geval een plek gereserveerd. Batelaan: Jan heeft borderline, hij heeft wisselende stemmingen en alles ligt altijd aan een ander. Ik blijf in ieder geval via mijn mobiel bereikbaar. Dit is geen negen tot vijf baan. 17 Rond vijf uur besluit Martine Batelaan de kwestie even te laten betijen. De officier van justitie is niet direct bereikbaar, een woonbegeleider die Jan goed kent is de volgende dag weer in dienst en zijn Refusal voor twee dagen heeft Jan die dag al gehad. Batelaan heeft met de woonbegeleiders afgesproken dat zij Jan die avond goed in de gaten houden. Dit is een situatie waarin hij zou kunnen terugvallen in alcoholgebruik. Om de cliënt wat tegemoet te komen en toch het risicomanagement goed in de gaten te houden, spreekt Batelaan met de begeleiding af dat hij de TACTUS BOEK PASSIE

22 18 HOOFDSTUK 02 INZICHTEN IN HET BREIN. DE ONT- SPOORDE PASSIE TEKST : Hein de haan, sjoerd van der wal Ons brein is geprogrammeerd op overleven. Seks geeft genot en eten toch minimaal voldoening. Nieuwe inzichten in de neurobiologie wijzen erop dat gebruik van verslavende middelen stevig ingrijpt in dit systeem. Verslaving is lang - en nog steeds - toegeschreven aan sociale factoren en de leefomgeving. Wie erfelijk belast is voor verslaving en daarnaast opgroeit in een gezin met middelenproblematiek maakt goede kans op een leven lang vechten tegen verslaving. Ook een kind met hechtingsproblemen loopt een grotere kans op het ontwikkelen van verslavingsproblematiek. Daar is niks aan veranderd. De wetenschap heeft de laatste decennia wel meer en meer aangetoond hoe al deze factoren en problemen de gevolgen van verslaving op hersenniveau laten zien. Een neurobiologische benadering is daarmee een weerslag van verschillende biologische, psychologische en sociale factoren. Onze genen leren we steeds beter te begrijpen. Sinds we het menselijke genoom in kaart hebben gebracht, zien we steeds duidelijker wat de invloed van genen is. Maar aan de andere kant is er nog een lange weg te gaan als het gaat om oplossingen, zegt Hein de Haan, directeur Zorg bij Tactus. Het samenspel van genen en omgeving is simpelweg te complex om verslaving vanuit een eenduidig neurobiologisch model te verklaren. Voedingsbodem In onze hersenen bevindt zich het limbisch systeem dat betrokken is bij emotie, motivatie, genot en het emotioneel geheugen. Het is (evolutionair gezien) één van de oudste delen van de hersenen. In deze omgeving wordt ons handelen dat gericht is op overleving beloond. Daarbij komt dopamine vrij; een neurotransmitter dat een grote rol speel bij het ervaren van genot en bevredigen van behoeften. Dopamine zorgt dat we onze aandacht gaan focussen op datgene wat het genot oplevert. Ten koste van veel. Het is als zoeken naar water in de woestijn; je bent vastberaden het te vinden, legt De Haan uit. We komen er steeds meer achter dat verslavende middelen dit systeem als het ware kapen. In het beloningssysteem komt enorm veel dopamine vrij als verslavende middelen worden gebruikt. Gebruik wordt dan evolutionair geïnterpreteerd als goed gedrag. Tijdens het verslavingsproces heeft het geheugen geleerd om automatisch te kiezen voor een verbinding tussen middelengerelateerde prikkels en gebruik als reactie; ook als deze op de lange termijn alleen maar nadelig zijn. Met saillantie wordt het fenomeen aangeduid dat verklaart dat ons brein zo sterk reageert op de prikkels die zijn opgeslagen in het beloningssysteem, zoals in het geval van verslaving. De verslaafde zal daarmee sneller kiezen voor de verkeerde oude oplossing, in plaats van voor een goede nieuwe oplossing: nieuw te ontwikkelen banen in ons brein die minder door het beloningssysteem ondersteund worden. Het is één van de minder prettige bijkomstigheden van de evolutie. Zonder dat we

23 nu precies weten waarom dat gebeurt. Ons brein was er kennelijk niet op voorbereid om stoffen, die evolutionair gezien nog niet zo lang geleden zeer schaars waren, in zulke grote en geconcentreerde hoeveelheden toegediend te krijgen. De mens is gezegend met een relatief grote prefrontale hersenschors. Hier bevindt zich het evolutionair gezien nieuwe mechanisme dat een rem kan zetten op impulsief gedrag. Het bespringen van een willekeurig iemand is best verantwoord; het gaat toch om voortplanten. In onze huidige maatschappij hebben we echter afgesproken dat het sociaal niet gewenst is te paren met de eerste de beste op straat. Een afspraak waar de meesten van ons zich gelukkig aan kunnen houden door de rem in de prefrontale schors. Deze sociale rem vermindert echter door overmatig gebruik van middelen. De prefrontale hersenen raken overprikkeld, receptoren trekken zich terug en geven daarmee vrij spel aan het (compulsieve) gebruik. Middelen leggen het prefrontale hersendeel plat door het systeem uit te blussen. Daarmee verdwijnt het lange termijnperspectief en slaat de impuls gericht op het krijgen van het middel toe. Een ideale voedingsbodem voor obsessief gebruik. Daarnaast kan het dopaminerge systeem per mens sterk verschillen in de mate waarop het geprikkeld moet worden, voordat een gevoel van verzadiging of genot ontstaat. De een heeft genoeg aan een kopje thee, de ander moet minimaal met een stuk elastiek aan de enkel van een brug springen. Die laatste groep moet veel krachtigere prikkels hebben en zoekt het in extreme situaties als bijvoorbeeld middelengebruik en is daardoor gevoeliger voor verslaving. De recente ontdekking van het gen AUTS2 is een voorbeeld van de neurobiologische invloed op verslaving. Het gen speelt een rol in het besturen van de prikkels die mensen ervaren als zij een borrel drinken. Niet toevallig is het gen actief in het deel van de hersenen dat de neuropsychologische beloningsmechanismen regelt. In feite zijn er zelfs twee versies van het gen, ook wel polymorfisme genoemd. Bij de ene versie, die minder voorkomt, maar actiever is, drinken mensen gemiddeld vijf procent minder alcohol. Dit gen lijkt dus alcoholgebruik te dempen. Maar gen AUTS2 is maar één van de vele genen die een rol spelen in verslaving. En juist die hoeveelheid maakt het complex om de neurobiologische mechanismen te doorgronden. Het snuiven van cocaïne bijvoorbeeld heeft weer een andere uitwerking op de hersenen dan het spuiten van cocaïne. De hersenen zijn vele malen gecompliceerder dan we ooit voor mogelijk hebben gehouden. Beïnvloeding De Attentional Bias is een ander radertje in verslavingsgedrag. Attentional Bias kun je omschrijven als gewoontegedrag; prikkels waar we onbewust aandacht voor hebben. Dat gewoontegedrag ontstaat voor een deel ook bij verslaving. De Haan noemt het voorbeeld van autorijden. Dat wordt op een gegeven moment een automatisme. We verrichten de handelingen zonder er bij na te denken. Zo gaat het ook met verslaving; voor je het weet is die sigaret al weer opgestoken. De onbewuste prikkels die het verslaafde gedrag in de hand werken zijn moeilijk te corrigeren. Maar onmogelijk is het niet. Op onbewust niveau is beïnvloeding door retraining van automatische processen mogelijk. Daarmee doorbreek je de automatische kant van verslaving. De Haan noemt daarnaast allerlei vormen van cognitieve gedragstherapie als een blijvende inzet voor het aanleren van bewuste gedragingen. Je kunt iets niet afleren, maar wel leren hoe iets niet moet. Verslaving leer je nooit helemaal af, maar je kunt wel leren hoe je in alle (on) mogelijke situaties niet kan gaan drinken of gebruiken. Determinisme De toenemende ontsluiering van de hersenen roept een ethisch dan wel filosofisch vraagstuk op. Als onze hersenen inderdaad een groot deel van onze bepalingen aansturen, wat hebben we dan zelf nog in te brengen? Dit zogenaamde gendeterminisme is ook voor verslaving een punt van aandacht. Want als je er toch niks aan kunt doen dat je verslaafd bent, waarom zou je dan actief met je herstel aan de slag gaan? Zo eenvoudig ligt het echter niet. De Haan: Je kunt stellen dat verslaafden minder keus hebben op het moment dat ze verslaafd zijn. De genetische make-up die iedereen meekrijgt is mede bepalend voor je aanleg tot verslaving. Maar dat betekent volgens De Haan niet dat je alles maar moet laten gebeuren. Voor fatalisme is geen plek. De mogelijkheid om andere gedragingen, in plaats van het 19 TACTUS BOEK PASSIE

24 verslavingsgedrag, aan te leren is er wel degelijk. Maar daar zul je wel je best voor moeten doen. gewoon nog niet. En zeker de lange termijngevolgen van bepaalde ingrepen zijn nog volstrekt niet duidelijk. 20 De Haan denkt wel dat de cliënt baat heeft bij de uitleg dat het niet alleen hun keuze is dat ze verslaafd zijn. Verduidelijking van het neurobiologisch systeem aan de cliënt kan destigmatiserend werken. Door de uitleg kun je schaamte- en schuldgevoelens voor een deel weghalen. De wetenschap dat de verschillende soorten verslaving toch veel overeenkomsten hebben, kan therapeutisch van waarde zijn; cliënten praten makkelijker over hun verslaving en geven daarmee een betere start aan hun behandeling, verwacht De Haan. Daarnaast is de maatschappij verantwoordelijk om mensen niet tot slachtoffer te maken. Verslaafden moeten (weer) vat krijgen op hun eigen autonomie en verantwoordelijkheid. Soms met hulp van anderen. Kinderschoenen Het voortschrijdende inzicht in de werking van de hersenen betekent voor de behandeling van verslaving dus nieuwe kansen. De Haan noemt een aantal voorbeelden. Ten eerste medicatie. Daar moeten we heel gericht naar kijken met daarbij de vraag wat het kan toevoegen aan de behandeling. Het ingrijpen in de hardware (de neurobiologische substraten zelf), zoals De Haan het noemt, zou een veel sneller resultaat kunnen geven. Een ander voorbeeld is rechtstreekse beïnvloeding van de hersenen met behulp van elektromagnetische velden. Of Deep Brain Stimulation, waarmee depressies en angsten behandeld worden. Neurofeedback, waarbij de frequentie van hersengolven en dus de hersenactiviteit wordt beïnvloed, is nog een voorbeeld. Met scans kunnen we in beeld brengen wat de directe gevolgen van bepaalde acties zijn. En ook waar die gevolgen zich afspelen. Voor verslaving betekent dat wellicht rechtstreekse interventie. De neurobiologie staat nog in de kinderschoenen, maar lijkt veelbelovend. Waar medicijnen nu nog onvoldoende opbrengst hebben, kunnen nieuwe neurobiologische inzichten wellicht helpen. Medicatie kan verbeterd worden en nieuwe technieken ontwikkeld. Maar ook therapieën kunnen beter beoordeeld werken op hun werkzaamheid. De aanknopingspunten en uitdagingen zijn legio. De wetenschap zet grote stappen en de zorg zou dankbaar aan kunnen haken. De toekomst van de verslavingszorg ligt echter ook in de handen van de politiek. Gezien de laatste berichten zal het nog wel even duren voordat de huidige minister ons de beschikking geeft over fmri s en PET-scans om het brein en daarmee de neurobiologie van onze cliënten beter in beeld te brengen. Tegelijkertijd is het vakgebied nog zo jong dat we nog lang niet overal een antwoord op hebben. We begrijpen heel veel zaken

25 21 Tactus locatie Houtwal Zutphen TACTUS BOEK PASSIE

26 Lijst wetenschappelijke publicaties Tactus de Jong, C.A.J. en de Haan, H.A. Het ziekteconcept van verslaving: Nederlands tijdschrift voor anesthesiologie. April de Haan, H.A., Joosten, E.A.G., Wijdeveld, A.G., Boswinkel, P.B., van der Palen, J., & De Jong, C.A.J.(2011). Cognitive Behavioural Treatment Is as Effective in High- as in Low-Scoring Alexithymic Patients with Substance-Related Disorders. Psychother Psychosom, 80(4), Noorthoorn, E.O., Havenaar, J.M., de Haan, H.A., van Rood, Y.R. en van Stiphout, W.A.H.J. Mental Health Service Use and Outcomes After the Enschede Fireworks Disaster: A Naturalistic Follow-Up Study. Psychiatric Services. November 2010 Vol. 61 No Brenninkmeijer, M. en Postel, M.G. (2011). Benzo s de baas Silhouet, 2, Postel, M.G., de Haan, H.A., en de Jong, C.A.J. (2010). Evaluation of an e-therapy program for problem drinkers: A pilot study. Substance Use and Misuse, 45(12), Postel, M.G., de Haan, H.A., ter Huurne, E.D., Becker, E.S. en de Jong, C.A.J. (2010). Effectiveness of a Web-based Intervention for Problem Drinkers and Reasons for Dropout: Randomized Controlled Trial. Journal of Medical Internet Research, 12(4), e Postel, M.G., de Haan, H.A., ter Huurne, E.D., Becker, E.S. en de Jong, C.A.J. Characteristics of problem drinkers in e-therapy versus face-to-face treatment. Am J Drug Alcohol Abuse. 8. Postel, M.G., de Haan, H.A., ter Huurne, E.D., Becker, E.S., & de Jong, C.A.J. Attrition in Web-based Treatment for Problem Drinkers. 9. Postel, M.G., Joosten, E.A.G., de Haan, H.A., ter Huurne, E.D., Becker, E.S. en de Jong, C.A.J. Therapeutic alliance in e-therapy versus face-to-face addiction treatment. 10. Postel, M.G. en Brenninkmeijer, M. (2010). Hoofdstuk 16. Methodiek online behandeling. In Schalken, F. (Eds). Handboek online hulpverlening. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. 11. Essen J.B. van, Horst K.A.H. van der, Wieske E.L., Ruyten M.C.M., De Jong C.A.J. Richtlijn Alcoholgebruiksruimten. GGZ Nederland, Amersfoort, 2011.

27 23 lucy : Oud wordt weer nieuw Lucy Olthoff, senior secretaresse, locatie Ripperdastraat Enschede - tassen ontwerpen en maken TACTUS BOEK PASSIE

28 24 HOOFDSTUK 03 IN DE TACTUS JEUGDKLINIEK MAKEN JONGEREN EIGEN KEUZES TEKST : Sjoerd van der wal De jeugdkliniek van Tactus op het terrein van Avenier in Wapenveld is bijna een jaar in bedrijf. Het concept lijkt aan te slaan, want de kliniek zit nagenoeg altijd vol. Enkele betrokkenen laten hun licht schijnen over de successen en uitdagingen van de kliniek. Jongeren moet je hun eigen keuzes laten maken. Elise Melker - hoofd Behandeling De werkwijze binnen de Tactus Jeugdkliniek is voor een deel bewerkstelligd door Elise Melker. Het hoofd Behandeling gaf handen en voeten aan de behandelingen binnen de kliniek. In alle documenten loopt een duidelijke rode draad. Jongeren moeten een stem hebben in hun eigen zorgtraject. De eerste maand was vol sollicitatiegesprekken en in september trapte de jeugdkliniek af met zes jongeren. De kliniek biedt een onderkomen voor jongeren tot achttien jaar die problematisch middelengebruik vertonen. Melker: Jongeren die zich in de thuissituatie niet kunnen ontworstelen aan hun problemen. Binnen de kliniek gaan we stapje voor stapje werken aan herstel. Dat betekent op tijd opstaan en naar school gaan. Maar ook een actieve dagbesteding en voor enkelen moeten we nog verder terug en de hygiëne weer oppakken. Een klein jaar na de aftrap beantwoordt Melker de vraag of de kliniek een succes is met ja en nee. Ja, omdat we gewoon goed bezet zijn. Jongeren hebben het hier naar hun zin; we hebben nog geen weglopers gehad. Terwijl iedereen op elk moment mag vertrekken. De omgeving van het gebouw draagt daar aan bij. Jongeren ervaren hier veel vrijheid. Datzelfde pand schiet in de ogen van Melker ook tekort. De indeling van het pand is ietwat ongelukkig. We hebben veel Zelf de regie houden is voor jongeren erg belangrijk hoeken waar de controle moeilijk te handhaven is. Maar uiteindelijk zijn de voordelen van het terrein groter dan de nadelen van het pand. Bovendien gaat het om een tijdelijk pand. Op termijn denkt Melker ook aan capaciteitsuitbreiding. En differentiatie. Meer gerichte zorg; onderscheid maken in de verschillende groepen jongeren. Het ritme en regelmaat dat de jongeren wordt bijgebracht is een belangrijke stap in het herstelproces. Naar school gaan past daar goed in. En dat kan binnen de Jeugdkliniek. De mogelijkheid om binnen het terrein naar school te gaan is wat mij betreft een erg sterk punt van de Jeugdkliniek, zegt Melker. Het maakt de kliniek uniek. Jongeren worden weggehaald uit hun vertrouwde plek, maar tegelijkertijd proberen we hun leven ook hier te normaliseren. Daar hoort school bij. Daarnaast ziet Melker school als een eerste stap naar een terugkeer in de maatschappij.

29 25 Tactus Jeugdkliniek Wapenveld TACTUS BOEK PASSIE

30 26 Tactus Jeugdkliniek Wapenveld

31 Ze ervaren school als waardevol. Het past ook heel goed in de visie van het stellen van doelen; het werken aan jezelf. Jongeren blijven gemiddeld drie maanden in de Jeugdkliniek. Ze komen vrijwillig, al is hun motivatie vaak extern. De motivatie van het al dan niet vrijwillig hier komen is belangrijk als startpunt. Net als de thuisomgeving van de jongere. Motivatie is erg belangrijk voor een goede start Het inschakelen van het systeem van de jongere kan ontzettend waardevol zijn in de therapie. Bovendien willen de meeste jongeren uiteindelijk toch weer naar huis. Dan is het goed daar op voorbereid te zijn. Jongere en ouders. Die ondersteuning uit zich in onder andere familietherapie, opvoedingsondersteuning, zelfcontrole en behandeling. Allemaal zaken die de overgang bij vertrek uit de Jeugdkliniek versoepelden. Johan de Weerd - opname-coördinator Officieel is Johan de Weerd opnamecoördinator, maar de praktijk leert dat hij druk is met veel meer dan dat. Telefoontje hier, gesprekje daar. Hij ziet zichzelf dan ook een beetje als de smeerolie van de Jeugdkliniek. In een kliniek als deze gebeurt elke dag wel iets dat niet gepland staat; daar ben ik dan bij. Dat maakt het een dynamische omgeving. Tijdens het gesprek blijkt dat De Weerd niet gelogen heeft; regelmatig wordt hij weggeroepen voor een gesprek of gaat zijn telefoon. Troubleshooter noemt hij zichzelf ook wel. In het relatief jonge team op de Jeugdkliniek is De Weerd een man met ervaring. Hij is al 38 jaar actief als hulpverlener. Zo werkte hij vijftien jaar in diverse internaten en was hij tien jaar ambulant hulpverlener bij Tactus in Apeldoorn. De Jeugdkliniek is dus een nieuwe halte in de reis van De Weerd door de wereld van de zorg. Een mooie nieuwe uitdaging; ik was wel toe aan iets anders. Zijn keuze is vooral gebaseerd op zijn visie dat jongeren tijdig geholpen moeten worden. Jongeren zijn de toekomst. Tijdig ingrijpen is dan ook van groot belang. Wie je ook spreekt binnen de Jeugdkliniek; één aspect komt telkens terug. Insteek is dat jongeren zelf de regie houden over hun behandeling. Ze moeten inzicht krijgen in wat ze doen; dat geven wij ze. Die handreiking kan ze helpen de nadelige gevolgen van gebruik te ontdekken. Daar is het uiteindelijk om te doen. Niet voor niks betrekken we jongeren heel sterk in het opstellen van hun zorgplan. De koppeling tussen gebruik en gedrag wordt door de jongeren niet altijd gemaakt. Ze willen vaak niet zien dat het een het gevolg van het ander is. Dat besef proberen we over te brengen. Niet altijd even gemakkelijk: de Weerd ziet vaak dat bij de jongeren na binnenkomst de motivatie daalt. Ze hebben het gevoel in een keurslijf te zitten, geen eigen keuzes te kunnen maken. Het vertrouwen in volwassenen is vaak ook laag vanwege ruzie en onbegrip in de thuissituatie. Hulpverleners vertrouwen ze dan in eerste instantie ook niet. Ze denken dat ze veel moeten en weinig mogen. Na verloop van tijd wordt dat beter. Al pikt de een het wat sneller op dan de ander. Het verschil met vroeger? Niet zoveel, zegt De Weerd. Buiten de moderne middelen van tegenwoordig. De communicatie is wat dat betreft wel anders. Ze zijn de hele dag in contact; dat kan wel eens afleidend werken. Daarnaast merkt De Weerd dat jongeren tegenwoordig al snel denken dat ze volwassen zijn. Ze denken erg snel erg slim te zijn; ik noem het eerder bijdehand. Professionele teleurstelling is De Weerd niet vreemd. Werken met jongeren is erg mooi, maar je weet dat je af en toe ook teleurgesteld wordt. Vaak is het een zaak van lange adem en dan Jongeren nemen altijd gereedschap mee naar huis nog gaat het soms mis. Maar ik ben er van overtuigd dat jongeren altijd gereedschap meenemen naar huis. Dat is misschien niet altijd direct zichtbaar, maar later zeker wel. 27 TACTUS BOEK PASSIE

32 28 Bert Willerink - docent School is een belangrijk onderdeel van de jeugdkliniek. Bert Willerink is één van de docenten die de jongeren dagelijks onder zijn hoede neemt. Wij geven les. En handvatten voor het leven. De school is eigenlijk onderdeel van de organisatie De Sprengen, maar de Tactus-jongeren zijn eveneens welkom. Ze vormen wel een eigen klas, dat is gewoon praktisch. Verder verschilt het niet zoveel met een normale school. Vijf dagen in de week les en gewone schooltijden. De jongeren krijgen een individueel programma dat is afgestemd met hun oude school. Daarmee leggen we een basis voor de tijd dat ze weer teruggaan naar hun oude omgeving. Ook in de schoolomgeving nemen de doelen van de jongere een centrale plek in. We kijken heel gericht wat ze willen en waar ze goed in zijn; daar kan bijvoorbeeld een beroepskeuzetest bij helpen. De wensen en mogelijkheden van de jongere zijn daarbij de basis. Engels, Nederlands en wiskunde zijn verplichte vakken voor alle jongeren uit de jeugdkliniek. Ik signaleer en maak het bespreekbaar met de mensen van Tactus. Willerink noemt het werk enerverend. De jongeren dagen elke dag uit; de groepsdynamiek is groot. Maar dat maakt het wel erg leuk. Naast de normale schoolvakken krijgen de jongeren drie keer in de week Equip. Noem het maar handvatten voor het leven. We willen graag dat ze ook met zichzelf aan de slag gaan. Dat vraagt bij deze jongeren wel wat inspanning. Gebruik van middelen is ook in het klaslokaal uiteraard verboden. Maar dat wil niet zeggen dat het nooit gebeurt. Ik ben geen specialist, maar merk wel als er gebruikt is.

33 29 Tactus Jeugdkliniek Wapenveld TACTUS BOEK PASSIE

34 30 HOOFDSTUK 04 GESCHIEDENIS INSTELLING VERSLAVINGS- ZORG STEDEN- DRIEHOEK (IVS) TEKST : Sjoerd van der Wal Het waren de tijden van de geboorte van de gebruiksruimten. Het was pionieren. Maar ook een periode van grote stappen, zoals het afscheid van Groenlo en belangrijke samensmeltingen van organisaties mede bepalend voor de verslavingszorg van nu. Over de IVS (Instelling Verslavingszorg Stedendriehoek) die in 1995 ontstond en in 2001 Tactus werd, valt dan ook zeker een verhaal te vertellen door de betrokkenen van toen en daarvoor. De begroeting is hartelijk. Vier mensen die een verleden delen bij de IVS ontmoeten elkaar op een zonnige dinsdagmiddag in caférestaurant Moskou. Ze waren betrokken bij een periode die zich laat kenmerken door nieuwe initiatieven, groei en samensmelting van verschillende disciplines binnen de verslavingszorg. Het verleden was geweest, de verslavingszorg was zichzelf opnieuw aan het uitvinden. Dat daarbij oude zekerheden sneuvelden was inherent aan de weg die was ingeslagen. Paul van Hulzen, Riet Venneman, Johan Raubun en Lucy Olthoff vertellen. Proefpolder Voormalig bestuurder Paul van Hulzen schetst de omstandigheden waarin de voormalige IVS van start ging. We hadden destijds te maken met een sterke verkokering binnen de verslavingszorg. Zowel binnen als tussen de klinische en ambulante verslavingszorg bepaalden vooral ideologie en traditie de visie op ontstaan en aanpak van verslavingsproblemen. De verkokering ging samen en werd in stand gehouden door gescheiden financieringsstromen. Bovendien betrad een derde partij het speelveld: de gemeenten. In het kader van overlastbeleid en sociale vernieuwing probeerden ze invloed uit te oefenen op het beleid. Deventer was één van de eerste gemeenten die zichzelf een duidelijke rol toebedacht in het zorgproces. De polarisatie binnen de verslavingszorg was de gemeente een doorn in het oog. Ze wilde dan ook graag grip krijgen op dit zorgproces. In de notitie Naar verslavingscentra van de landelijke koepel van verslavingsinstellingen NeVIV werd een visie van gebundelde krachten neergelegd. De nota bepleitte de vorming van geïntegreerde circuits; ambulante en klinische functies zouden moeten samengaan. Van Hulzen was sinds 1993 directeur van het CAD IJsselstreek. Zijn eerste prioriteit was het beëindigen van het conflict tussen de grote gemeenten en het CAD. De verhoudingen kwamen onder druk te staan door de overheveling van de landelijke financiering van de CAD s naar de gemeenten. Toen die verhoudingen eenmaal waren verbeterd, kon gekoerst worden op het integreren van de activiteiten van de drie aparte regionale verslavingszorgorganisaties CAD, Stichting Drugshulpverlening en de Stichting Waspada. Dat resulteerde een jaar later in een fusie tot de IVS. Bij de samensmelting was de grootste opgave het bij elkaar brengen van de verschillende visies van de drie organisaties. Een samenwerking waarin het soms lastig was om recht te doen aan de werkwijze van elke afzonderlijke partij, zegt Van Hulzen die hierin uiteindelijk heel goed slaagde en de onrust wist te kalmeren.