Muziek in een digitaal jasje

Transcriptie

1 Muziek in een digitaal jasje Verloren gewaande opnames weer springlevend Cursusvoorstel door Jozef Smits Animator bij SNVL SENIORNETVLAANDEREN

2 Voorwoord Er zijn vandaag duizend manieren om aan ingeblikte muziek te geraken, zeker nu de digitale wereld zó een enorme massa muziekopnames en geluidsfragmenten produceert en ons ter beschikking stelt in die digitale vorm. Maar al die andere, wegens geldelijke waarde of sentimentele redenen waardevolle opnames, die wij nog ergens thuis bijna vergeten waren, mogen we toch zeker niet definitief afschrijven. Telkens als ik op die plekken kwam waar nog platen of cassettes lagen stof te verzamelen kreeg ik een onderhuids schuldgevoel wegens zoveel mooi geluidmateriaal dat nooit meer bekeken en dus zeker nooit meer beluisterd werd. Tijd dus om daar wat aan te doen! Omdat ik, bang voor de mogelijke kritiek, ook mijn (destijds eveneens dure) geluidsinstallatie niet naar de schroothoop heb durven te verwijzen stonden die spulletjes toch maar danig in de weg van de schoonmaakbrigade. Omdat er tegenwoordig fijne programma s te verkrijgen zijn om al die muziek zelf in te blikken op compact discs of geheugensticks heb ik de grote stap gezet naar digitaliseren van vele uren van geluidsbestanden. Het lijkt wel magie maar toch is het, na een grondige inleiding in de wereld van het geluid, voor u maar een koud kunstje om uw verzameling om te zetten naar empee drie s À propos, nu is het al zover dat ik op zoek ga naar werken die stilletjes aan een historische waarde gaan krijgen wegens bijvoorbeeld beroemde uitvoerders en die ik zelfs voor een habbekrats kan kopen want velen weten er geen raad meer mee. Wees dus bij degenen die een zinvolle bezigheid voor regenachtige dagen vonden en achteraf comfortabel, hetzij thuis in de zetel of onderweg in de wagen of ergens op reis, naar enkele stukjes pure nostalgie kunnen teruggrijpen. Ik hoop dat u daar evenveel genoegen zult in vinden dan ikzelf en intussen wens ik u van harte succes met deze cursus en met uw mogelijk nieuwe hobby! Cursus muziek digitaliseren SNVL vzw 2

3 Materiaallijst. Ga na of je de onderstaande elementen ter beschikking hebt: Hardware: draaitafel: een geschikte draaitafel die kan aangesloten worden op een versterker of voorversterker. Bij gebrek hieraan moet een draaitafel aangeschaft worden. De toestellen die tegenwoordig op de markt zijn gekomen hebben een USB-aansluiting en vergen geen (voor)versterker meer; de prijs ligt tussen de 50 en 100 en bevat ook software. Adressen zijn er bij de vleet (zie bvb de bijlage hardware of op het Internet: Googelen naar USB- PICKUP. Deze site viel me op door zijn volledig aanbod zowel voor platendraaiers als voorversterker: Te koop bij vele Belgische handelaars. Je kan onder andere ook terecht bij en vele anderen. Het is niet de bedoeling om in dit werk volledig te zijn of publiciteit te maken voor bepaalde firma s Als alternatief zullen we ook kort het cassettedek en cassettes bespreken als geluidsbron. De versterker mag voor een deck zelfs eenvoudiger zijn qua mogelijkheden. Later meer in detail. Een eigen draaitafel die nog in goede staat verkeert volstaat eveneens doch opletten met de sterkte van het geluidsniveau (zie hoofdstuk De theorie over geluidssignalen Een versterker (en aangepaste geluidsboxen) kan zeer nuttig zijn om de opname voor en na te contoleren. Bij gebrek daaraan kan een koptelefoon uitstekende diensten bewijzen. Een computer die voldoende snel is om de software vlot te kunnen gebruiken; een processor vanaf 1,5 GHz is snel genoeg. Voldoende schijfruimte. De nodige kabel(s) om de versterker of draaitafel in te pluggen op de computer. De platen (meestal 33 1/3 toeren, 45-toeren of zelfs 78-toeren). Het nodige poetsmateriaal om de platen te reinigen. Opslagmateriaal zoals Cd s of geheugenkaarten of een apparaat dat MP3 kan afspelen. Software: soms gratis, soms duur, soms niet krachtig genoeg, maar essentieel daarin zijn: een programma om de platen op te nemen en tevens te bewerken een brandprogramma om desnoods de opnames op CD te branden. moet op Windows XP, Vista of Windows 7 kunnen werken naargelang je PC. Een scannersoftware en een fotobewerkingssoftware als er ook hoesjes of cd- doosjes op een kleurenprinter moeten gemaakt worden. 1. Werkruimte: om ongestoord de apparatuur op te stellen gedurende langere tijd, afhankelijk van de hoeveelheid te bewerken geluidsmateriaal, een stabiele tafel of werkblad dat niet onderhevig is aan trillingen. Een storingvrije omgeving (microgolfoven, GSM, ijskast of motoren veroorzaken klikken in de opname). Cursus muziek digitaliseren SNVL vzw 3

4 Nu wat theorie over geluid. Het zichtbaar uitbeelden van een geluidsgolf. Het is iedereen al lang opgevallen dat een klein voorwerp dat valt op een rimpelloos wateroppervlak dat oppervlak stoort door er cirkels op te tekenen. Het effect is een golfvorm die zich herhaalt in concentrische cirkelpatronen die groter en groter en op de duur zwakker worden om dan eindelijk totaal op te houden. Hoe meer kringetjes er per seconde gevormd worden, dus hoe frequenter het gebeurt, levert ons een ander begrip op: de frequentie die hoger en hoger wordt. Bij geluid is dat niet anders: het plots opwekken van een toon brengt nu echter wel de lucht in beweging en ook zoals bij water deint die beweging verder uit om eveneens zwakker en zwakker te worden. Indien we dit fenomeen met meetapparatuur optekenen en op een schermpje zichtbaar maken zien wij evenzeer golfjes. Het verkregen beeld is een oscillogram. Dit is een voor ons zeer belangrijk gegeven, wij gaan er later mee aan de slag. ( Zie een voorbeeld in de Bijlage) Hoe zwaarder de steen die in het water plonst, hoe hoger de golfjes die we zien. Hoe groter de storing (m.a.w. hoe feller de slag bv van een trommel), hoe harder het geluid klinkt en hoe hoger de golf die te zien zal zijn op het oscillogram. Dit gegeven noemt men de amplitude van een golf. Ruis is een verzameling van kleine storingen in de stilte, denk maar aan het ruisen van bladeren in de wind (of bij water het verstoren van het oppervlak wanneer er veel regendruppels in neerkomen). Naargelang de graad van slijtage van een plaat hoor je er duidelijk ruis op. Heb je per ongeluk de naald van je platendraaier over de plaat laten krassen ontstaan er vervelende klikken die duidelijk naar voor komen bij het luisteren. Ruis en klikken zijn de belangrijkste bronnen van ergernis voor wie graag naar zuivere muziek wil luisteren. Ben je van mening dat een plaat te dof, te saai klinkt dan heb je er baat bij via aangepaste software voor nagalm te zorgen in de opname: (het is een mogelijk een cliché dat mannen onder de douche de beste aria s (menen te kunnen) zingen wegens de akoestiek van een badkamer). Rumble is een effect veroorzaakt door de trillingen van de motor of tussenwiel van de platendraaier zelf terwijl ook heel luid klinkende geluidsboxen de plaat zelf zodanig doen trillen dat er door terugkoppeling hetzelfde gaat gebeuren als bij een microfoon als de versterker te hard open staat. Echte freaks durven voor al die redenen weleens de platendraaier in een zandbak opstellen! Je zal opgemerkt hebben dat verscheidene ongewenste effecten hier nu ook een naam gekregen hebben en we zullen verder zien dat daar goede remedies tegen bestaan. Elektrische apparatuur in de omgeving van je studio zal ook de pret bederven: het aan- en uitgaan van schakelaars (ook die van ijskasten en diepvriezers), stofzuigers, pompen en andere motoren laten zich ook horen in de opnamen, zelfs GSM s in de buurt! Zet ook het draadloos internet op je pc maar af. Een paar extra storingbronnen kunnen we best missen. Cursus muziek digitaliseren SNVL vzw 4

5 De voorbereiding van de apparatuur. De platendraaier dient mooi stofvrij te zijn, de naald in goede staat en zuiver. Laat het toestel (ook en cassettedeck) enkele tijd draaien om de lagers weer soepel te doen lopen. De platen moeten grondig nagekeken worden op stof, vet en vuilsporen. Dat geldt ook voor de aandrukrollen en de kaapstander van het deck(ditmaal met een in brandspiritus gedrenkt wattenstaafje Aub. niet reinigen met een vloeistof of water uit de kraan; met een borsteltje voor platen in uiterste nood met gedemineraliseerd water zoals gebruikt wordt voor een strijkijzer (kraantjeswater laat droge kalkresten in de platengroeven achter en die zijn en blijven definitief hoorbaar!). Door warmte gekromde platen gebruik je liefst niet meer, je zal jank horen of de kop van de platendraaier schaatst over de plaat. De versterker mag zelf al geen bromgeluid produceren door goede aarding. Stel de platendraaier in op een correcte naalddruk (3 à 4 gr.), regel ook anti-skating en zorg voor het juiste toerental (de pitch) - (handig als je nog over een stroboscoopschijfje beschikt). De leeskoppen van een cassettedeck maak je zuiver met een paar druppels brandspiritus op een wattenstaafje; de aandrukrol en kaapstander maak je eveneens proper. Signaalsterkte. De moderne koppen geven een signaal af van amper 3 millivolt voor een magnetodynamische cel of iets meer dan 200 millivolt voor een oudere keramische cel. De gevoeligheid van de geluidskaart in onze pc is zowat 300 millivolt! Als we de pick-up direct op die ingang zouden aansluiten zou je natuurlijk nooit een voldoende sterk signaal binnenkrijgen. Hiervoor bestaan twee oplossingen: er een versterker tussen schakelen die over een ingang voor magnetodynamische cellen moet beschikken ofwel er een zogenaamde voorversterker tussenschakelen als je niet meer over een goed werkende en aangepaste versterker beschikt. Sluit je pc nooit aan op een luidsprekeruitgang op straffe van beschadiging van je pc! Gok niet op de gevoeligheid van je microfooningang want de filtering van deze schakeling is meestal niet volgens de aangewezen RIAA-norm instelbaar en zou maar een pover geluid opleveren. Heb je voor ons doel een USB-platendraaier gekocht is de signaalsterkte zeer waarschijnlijk aangepast en al in digitale vorm voorhandig. Als je op de pc het luidsprekericoon aanklikt kan je zelf al een en ander wijzigen of bijregelen (een microfooningang kan soms via deze software omgeschakeld worden naar lijningang). Later meer hierover. Cursus muziek digitaliseren SNVL vzw 5

6 Aansluiten van de apparatuur. Gebruik een verlengdraad met contactdoos, met aarding en schakelaar waarop je alle apparaten kan aansluiten. Sluit de pu-uitgang aan op de versterker( PHONO ingang MC of MD) of op de voorversterker dmv tulpstekkers die er normaal standaard aan zitten. Sluit de (voor)versterkeruitgang aan op de pc. Bij een desktopcomputer kan dat dmv een dubbele kabel met aan weerszijden twee mannelijke tulpstekkers (=RCA-stekkkers). Verbind de (voor)versterker lijnuitgang (gemerkt met out ) aan de lijningang (AUX) van je geluidskaart. Respecteer de kanaalcode wit en rood voor links en rechts. Om een laptop aan te sluiten zoek je naar de lijningang of bij gebrek hieraan de microfooningang (die we aanpassen via de software van je laptop: klik op het luidsprekericoontje en dan op opnameapparaten waarbij je de microfoon nog uitschakelt en de lijningang inschakelt). Raadpleeg de documentatie van je laptop bij enige twijfel. Om hierop in te pluggen heb je wel een kabel nodig met aan een zijde twee mannelijke tulpstekkers en aan de andere zijde een 3,5 mm plug die we ook kennen van de oortelefoons. Desnoods schaf je een klein verloopstekkertje aan voor een paar Euro en werk je verder met de klassieke dubbele kabel met aan weerszijden twee mannelijke tulpstekkers. Sluit nu je koptelefoon aan op de pc of de boxen aan je versterker. Mits een zelfde hoger beschreven type kabel kan je ook de uitgang van je laptop nog met de versterker verbinden op de AUX -ingang van deze. Het gaat om je luistercomfort bij het beoordelen van je werk. Doe eens een test betreffend de kwaliteit van je opstelling. Indien je ergens brom opvangt kan je dat mogelijk verhelpen door je pick-up te aarden met de voorversterker. Is je versterker helaas licht defect en dus de oorzaak van de brom (ouderdomssleet van condensatoren) is dat een klus voor de reparateur. Heb je een USB-platendraaier aangeschaft, plug je deze in de usb-aansluiting van je pc of laptop. Nog eens zo makkelijk! Onthoud echter al de principes die we voor een klassieke draaitafel uitlegden. Voor wie problemen zou ondervinden met de keuze van een voorversterker is KN-TTUSB100 van König Electronic ( TTUSB100&rpp=10&f_grps=Computer%7CConnectiviteit&f_t_template=Audio%2FVideo+Uni ts ) een van de oplossingen. Cursus muziek digitaliseren SNVL vzw 6

7 De software. Nadat we er zeker van zijn dat het signaal van de plaat degelijk terecht komt op de pc of laptop kunnen we overgaan naar het programma dat we zullen gebruiken voor drie verschillende stappen: 1. De opname van het geluidsignaal 2. Het bewerken en verbeteren van de opname 3. Het overzetten op een geschikte geluiddrager Bewerkingssoftware bestaat er in alle geuren en kleuren; een lijst van dergelijke programma s vind je achteraan in dit werk en enkele kanttekeningen voor elk van dezen. Aangezien het ondoenbaar is om aan elk van hen een bespreking te wijden hebben we de keuze laten vallen op software die zéér volledig is en representatief voor de meerderheid van de op de markt zijnde software in dit vakgebied. Ondanks de volledigheid en kracht van dit programma heeft het nog het bijzondere voordeel dat het volledig gratis is en waarschijnlijk voldoende voor ons doel; echter minder geschikt voor zwaar beschadigde platen. Je kan het downloaden via een van de vele sites gespecialiseerd in gratis software of gebruik bvb de site van de makers: Voor diegenen die er na deze kennismaking toch wat geld willen spenderen is de Wave editor die een onderdeel is van de Nero-suite (reeds vanaf versie 5 of 6) een comfortabelere oplossing. Voor andere gratis software zie bvb of AUDACITY. Audacity is momenteel toe aan versie (sept nog in de bèta-faze) maar al volledig operationeel. Audacity kan je onbeperkt in de tijd uitvoeren, het blijft gratis en er komen regelmatig updates uit. Wie wenst kan wel een ander pakket aanschaffen maar de techniek van Audacity mag je bijna universeel noemen. Het is ten slotte zoals bij fotografie, waarbij je ook een onvolkomen beeldbestand wenst te verbeteren. Het is en blijft vergelijkbare materie! Echt professionele software bestaat eveneens maar de prijs loopt al gauw in de honderden Euro s en deze hebben nog veel en veel meer toeters en bellen aan boord dan onze kandidaat die toch al aardig veel te bieden heeft; meer dan wij ooit zullen gebruiken. Cursus muziek digitaliseren SNVL vzw 7

8 Installatie en gebruik van Audacity. Installatie. We surfen naar de website en laten onze keuze vallen op de 1.2 of 1.3 versie overeenkomstig ons besturingsprogramma en downloaden het bestand in de map die we normaal aan de downloads voorbehouden. Bij die gelegenheid kan je er ook al aan denken om de handleiding voor Audacity binnen te halen. Mogelijk zit reeds software bij de aanschaf van een USB-draaitafel inbegrepen. Na afloop openen we de map in kwestie en aangezien het een.exe-bestand is dubbelklikken we om het te installeren. Haal de vinkjes weg bij de vraag of je de Ask-toolbar wil installeren en ga verder op de manier van een klassieke installatie in je program files - map. Lees alle voorstellen en vragen ivm met de installatie (zoals dat altijd aangewezen is) goed door voor je ze aanvinkt/accepteert. Je bent u klaar voor de eerste stappen naar het inblikken van je eigen muziek (met de nadruk op eigen omdat je enkel van deze een kopie voor jezelf mag maken) ( let dus op de auteursrechten-val!). Je zal zien dat je als extraatje de Lame-encoder MP3 nog moet downloaden en installeren om de bestanden (wav.) die je aanmaakt bij de opnames als MP3 te kunnen exporteren. Gebruik van Audacity. Een tweede deel van deze syllabus is volledig gewijd aan de wijze waarop je deze omvangrijke software benaderen moet. Hiermee vlot omgaan zal enige gewenning vragen aangezien er gebruik gemaakt wordt van namen en begrippen die in de audio-wereld zeer courant zijn maar die daarbuiten nauwelijks aan bod komen; het is geruststellend dat het werken aan de verschillende aspecten van Audacity nauw overeenstemt met de meeste gelijkaardige audio-software en dat, voor wie al vertrouwd is met fotoof videobewerking, menige begrippen uit die programma s enorm veel gelijkenis vertonen met wat ons nu te beurt valt. Een Engelstalige versie kan je downloaden op: (tabblad downloads ) doch de softwaremaker van Audacity heeft ook een Nederlandse gebruiksaanwijzing op zijn site. Hierna citeren we er eentje van dezen die op het internet te vinden zijn. Cursus muziek digitaliseren SNVL vzw 8

9 Opnemen van een cassettedeck Het zal je blij verrassen te lezen dat het aansluiten van een deck technisch minder om het lijf heeft dan het aansluiten van een platendraaier: het cassettedeck beschikt over een lijnuitgang waarvan de signaalsterkte overeenkomt met den gewenste niveaus van de lijningang van je pc. Hierdoor vervalt het aanschaffen van een voorversterker. Bij het reinigen en voorbereiden van resp. platen en platendraaier kreeg je reeds de nodige raadgevingen om het cassettedeck (mag ook nog een oudere bandopnemer zijn) voor te bereiden. Wat we nog niet vermeldden is de noodzaak om een cassette eerst eens volledig op normale afspeelsnelheid te laten lopen om de band mooi strak op te wikkelen: het regelmatig snel vooruit- of achteruitspoelen van een cassette is verre van ideaal omdat de wikkelingen dan los op mekaar gaan liggen en daardoor bij het afspelen drop-outs in de klank kunnen geven. Dat kan zich ook bij lassen van de band voordoen wegens lijmresten van de gebruikte lasband. Een veel voorkomend euvel bij cassetteopnames is de (late) echo die je soms kan waarnemen omdat een sterk signaal van wikkeling x op de duur doordrukt op wikkeling x+1 gezien het om een magnetisch aangebracht spoor gaat. Helaas is hier weinig tegen te beginnen. Bij een cassette is ruis een veel voorkomende fout. Indien het deck filterschakelaars met diverse standen heeft voor oa. Dolby, voor chroomband of dergelijke, is het aan te raden, mits enkele proefopnamen, de beste stand uit te kiezen (filters in de opnamesoftware kunnen ook een effect hebben op de geluidskwaliteit van het resultaat en details weghalen waar dat niet gewenst is!). Het opgenomen signaal kan met de besproken software bewerkt worden en naar MP3 overgezet worden juist zoals met het platenmateriaal. Cursus muziek digitaliseren SNVL vzw 9