Getuigenissen van sluipende uitsluiting. Een luisternetwerk op zoek naar sociaal onrecht

Transcriptie

1 Getuigenissen van sluipende uitsluiting Een luisternetwerk op zoek naar sociaal onrecht hter zich Geen geld, geen verzorging Verlaten en alleen Zonde lijdensweg naar school De deurwaarder en de flessenwarme l zo anders De huisjesmelkers Cijfers en letters Te menselijk te groeien Kop: ik win. Munt: jij verliest. Helpers zonder hulp t Laat anderen het maar oplossen Een droomleven Een bittere e strijd Kansarmoede op school Op het slechte pad Valse star Jongeren op dool Men is nooit te oud om gestraft te worden n Eenzaamheid op het platteland Pingpong-gezin Ouderen in w hulp niet Gemakkelijkheidsoplossing Straatje zonder einde

2 Getuigenissen van sluipende uitsluiting Een luisternetwerk op zoek naar sociaal onrecht

3 Deze uitgave is ook beschikbaar in het Frans onder de titel: Témoignages d exlusions au quotidien. Un réseau d écoute pour détecter des injustices sociales. Een uitgave van de Koning Boudewijnstichting Brederodestraat 21 te 1000 Brussel Auteur: Carine Vassart, Communication sprlu Vertaling: Peterjan Bogaert, Erik Tack Coördinatie voor de Koning Boudewijnstichting Françoise Pissart, directrice Sabine Denis, programma-adviseur Ann Vasseur, directie-assistente Grafische vormgeving: Megaluna+Triumviraat Druk: Arte-Print Illustraties: Marina Cox Deze uitgave kan gratis worden gedownload van onze website Deze uitgave kan gratis besteld worden: on-line via per naar publi@kbs-frb.be telefonisch bij het Contactcentrum - Koning Boudewijnstichting tel fax Wettelijk depot: D/2005/2893/23 ISBN: NUR: 740 Oktober 2005 Met de steun van de Nationale Loterij

4 Inhoud 7 Een luisternetwerk op zoek naar sociale onrechtvaardigheid 9 Voorwoord 11 Wanneer het sociale vangnet nog mazen heeft 12 Jos, een sociale paria jaar en het leven al achter zich 13 Michel, oud en vergeten 14 Geen geld, geen verzorging 15 Gezinnen op de dool 16 Verlaten en alleen 17 Alles gegeven, alles verloren 17 Dubbele sociale uitsluiting 18 Zonder dak noch recht 18 Voorbij de zelfkant 19 Is dit echt een bestaans minimum? 19 Ziekte, symptoom van armoede 21 Een hondenleven 23 Wanneer de allerzwaksten geen recht op menselijkheid meer hebben 24 In de steek gelaten 24 De lijdensweg naar school 24 Ziek en opstandig 25 (On)toegankelijkheid 25 De deurwaarder en de flessenwarmer 26 Gebrekkige communicatie 26 Wie luistert er? 27 Menselijke last 28 Geen medelijden met gehandicapten 28 Bijstand zonder warmte 29 Gehandicapten moeten maar te voet gaan 29 Betalen om naar buiten te gaan 30 Wie rijk en machtig is 30 Studeren tegen elke prijs 31 In goede handen?

5 33 Wanneer integratie veeleer een hindernisparcours lijkt 34 Zo klein en al zo anders 35 Een droomleven 36 De huisjesmelkers 36 Cijfers en letters 38 Te menselijk 40 De kleren maken de man niet 40 Op het gelaat te lezen 43 Wanneer men denkt dat de bureaucratie niet meer bestaat 44 Kafka in de gevangenis 44 Voorwaarden zonder voorrechten 45 Verboden te groeien 46 Het noodlottige cijfer 47 Kop: ik win. Munt: jij verliest. 48 Helpers zonder hulp 48 U mag nog van geluk spreken 49 (Over)levenspeil 50 Wie helpt ons? 50 Controles bij de vleet 51 Een bittere nasmaak 51 Er zijn grenzen 52 Klein verschil, grote gevolgen 52 Een ongelijke strijd 55 Wanneer gelijke kansen een mythe blijven 56 Kansarmoede op school 57 Beroepsgeheim? 58 Op het slechte pad 59 Valse start 60 Een twijfelachtige keuze 60 Ge(de)socialiseerd? 62 De ene uitsluiting na de andere 63 Onvrije tijd []

6 Getuigenissen van sluipende uitsluiting ] 65 Wanneer ouderdom niet gelijkstaat met rust 66 Onmenselijk 66 Belangeloze bezoekjes? 67 Openbare dienstverlening zei u?! 67 Men is nooit te oud om gestraft te worden 68 Tweederangs burger 68 Reglement is reglement 69 Een sprankeltje leven 70 Eenzaamheid op het platteland 71 Schattenjacht 72 Men kan ook te goed zijn 72 Eerste hulp bij ouderdom? 73 Ouderen niet toegelaten 75 Wanneer de afwijzing van de anderen een levenswijze wordt 76 Een kind als een voorwerp behandelen 77 Laat anderen het maar oplossen 78 De ouders gebuisd 79 Ouderen in de vergeethoek 79 Pingpong-gezin 81 Ik moet uw hulp niet 82 Gemakkelijkheidsoplossing 82 Onmacht 82 Jongeren op de dool 83 Straatje zonder einde 84 (V)echtscheidingen 85 De getuigen []

7 Wanneer het sociale vangnet nog mazen heeft []

8 Getuigenissen van sluipende uitsluiting ] Getuigenissen van sluipende uitsluiting Een luisternetwerk op zoek naar sociale onrechtvaardigheid Naast de bestrijding van armoede en uitsluiting maar ook de promotie van een samenleving van gelijke kansen en solidariteit zijn altijd vanzelfsprekende aandachtspunten van de Stichting geweest. Het Algemeen Verslag Armoede (1994) was eens scharniermoment. Nu, 10 jaar later, zijn de vaststellingen die hierin opgenomen werden nog steeds actueel. Het is de grote verdienste van de verzorgingsstaat dat de solidariteit met kwetsbare groepen structureel wordt georganiseerd. Toch heeft niet iedereen de reële mogelijkheden om zijn of haar leven op kwaliteitsvolle wijze te organiseren. Het is de taak van de Stichting om steeds aandacht te hebben voor deze kwetsbare groepen en de samenleving hierop attent te blijven maken. In die zin wil de Stichting een uitkijkpost zijn en blijven inzake sociale rechtvaardigheid. Het is van belang dat de Stichting als uitkijkpost in interactie gaat met de mensen op het terrein. Daarom werd binnen het programma Sociale Rechtvaardigheid in 2002 het luisternetwerk opgestart. Er werd een beroep gedaan op tweehonderd bevoorrechte getuigen. De antennes van de Stichting op het terrein. Zij komen uit alle sectoren en geledingen (rechters, schooldirecteurs, politieagenten, straathoekwerkers, thuisverpleegsters, artiesten, vrijwilligers...). Zij rapporteerden op regelmatige basis getuigenissen over verdoken of aanslepend onrecht. Meer dan 300 verhalen werden zo verzameld. Een decoderingscomité (journalisten, professoren, ambtenaren, etc) heeft al deze verhalen gelezen en grondig besproken en de Stichting geholpen om daaruit een twintigtal thema s te distilleren waarrond ze eigen acties wilden ondernemen. Waar mogelijk heeft de Stichting steeds partners betrokken bij de uitwerking en uitvoering van elk van die projecten. Zo werd de impact van deze initiatieven vergroot en een duurzame aandacht gewaarborgd. In totaal werden twintig projecten verwezenlijkt over een periode van 2 jaar. Zo hebben getuigenissen vanuit gevangenissen de Stichting ertoe aangezet zich te buigen over de problemen van de vreemdelingen in deze instellingen. De Stichting publiceerde een wetenschappelijk rapport over de verschillende vormen van sociaal onrecht waarmee buitenlandse gedetineerden te maken hebben. Vervolgens werd contact opgenomen met de bevoegde instanties om een aantal van deze problemen ook op het []

9 terrein aan te pakken. Opvallend waren ook de verhalen over eenzaamheid van thuiswonende hoogbejaarden. Met als thema Zet een netwerk op voor hoogbejaarden Haal 80-plussers uit hun isolement heeft de Stichting een projectoproep gelanceerd om nieuwe initiatieven aan te moedigen. Meer dan 70 initiatieven van thuiswonende 80-plussers kregen zo financiële steun. Uit de getuigenissen van het luisternetwerk kwam ook de moeilijke relatie tussen allochtone ouders en de scholen naar voor. De Stichting kende daarop financiële hulp toe aan 35 initiatieven die scholen en allochtone ouders dichter bij elkaar brengen. In het verlengde hiervan werd ook een studiedag georganiseerd voor de actoren die een positieve samenwerking tussen gezin en school tot stand willen brengen. Op basis van de getuigenissen uit het luisternetwerk werden ook nog projecten opgezet om thuisverzorgers of mantelzorgers te versterken, om de hulpverlening uit te breiden aan migrantenvrouwen die verstrikt zijn in huwelijksproblemen, om aandacht te vestigen op de groeiende digitale kloof - in het bijzonder voor oudere mensen, om bijkomende vorming te bieden aan pedagogen uit het buitengewoon onderwijs die het groeiende aantal jongeren met gedrags- en emotionele problemen opvangen en begeleiden, etc. Toch hebben niet alle getuigenissen geleid tot concrete acties en projecten vanwege de Stichting. Er waren nog veel meer verhalen over mensen die nog altijd tussen de mazen van het vangnet glippen, over uitsluiting door gebrek aan medeleven of een te strikte toepassing van de letter van de wet, over kwetsbare kinderen en ouderen, etc. Het is onmogelijk al deze verhalen te vertalen in projecten of initiatieven. Dit is ook niet noodzakelijk. Vaak zijn een beetje goede wil, een beetje respect en een beetje medeleven voldoende opdat het leven van deze mensen een andere wending zou nemen. Daarom heeft de Stichting beslist een selectie van deze verhalen te bundelen en te publiceren. Het is hierbij niet de bedoeling beschuldigingen te uiten, wantoestanden aan te klagen of instellingen of maatregelen ter discussie te stellen. De verhalen worden trouwens bruto overgeleverd, zoals de getuigen van het luisternetwerk ze hebben opgeschreven. Elk verhaal bevat de eigen subjectiviteit, emotionaliteit en accenten van de getuige. De verhalen werden niet nagetrokken op juistheid of authenticiteit. Dit is niet de bedoeling. Deze bundel wil enkel weerklank geven aan verhalen van levens die verglijden. We willen hierbij aantonen dat, ook vandaag nog, een aantal mensen er niet in slagen hun leven op kwaliteitsvolle manier te realiseren. Voor de meeste lezers zullen de verhalen herkenbaar zijn, voor andere misschien toch een verrassing. We hopen in ieder geval dat de verhalen er zullen toe bijdragen dat de meest kwetsbaren in onze samenleving meer aandacht krijgen. ] De Koning Boudewijnstichting []

10 Getuigenissen van sluipende uitsluiting ] Voorwoord Armoede en sociale uitsluiting in onze welvaartmaatschappij. Er bestaan vele uitstekende rapporten hierover, met belangwekkende gegevens, analyses en aanbevelingen. Ze zijn het lezen en bestuderen waard. Wij hebben een andere, complementaire, benadering gevolgd. We gingen op zoek, niet naar DE armoede, maar naar armen, naar uitgeslotenen. Hun verhaal, hun getuigenis wilden we horen en lezen. Hoe zijn ze in hun situatie verzeild geraakt? Wat hebben ze beleefd en hoe hebben ze dit beleefd? Hebben zij de gepaste hulp gevonden? Meestal vonden we mensen, die een opeenstapeling van handicaps en tegenslagen hebben gekend. Vaak het noodlot, soms ook een stukje eigen schuld. Een aantal bevoorrechte getuigen tekenden hun verhaal op: leerkrachten, kappers, artsen, verplegers, buurtwerkers, priesters, maatschappelijke werkers, gevangenisbewakers, buren Subjectief? Wellicht wel, maar telkens een eerlijke getuigenis. Konden deze mensen niet terecht bij de vele professionele diensten en instanties, die wij in het leven riepen? Jawel, zeker. Ze verrichten knap werk, vaak in moeilijke omstandigheden. De professionalisering van de hulpverlening is een belangrijke verworvenheid, maar schept ook problemen. Elk verhaal van uitsluiting is anders, en past niet altijd in de regels van professionele organisaties. Sommige armen worden gewoon niet bereikt, of worden niet echt geholpen. In ons comité hebben wij getracht de verhalen te decoderen, te verstaan en te interpreteren. Ons in te leven in de ellende van mensen, die hunkeren naar een huis en een thuis, wat bestaanszekerheid, een luisterend oor, wat warmte en een aangepaste opvang en opleiding voor hun kinderen. We gingen op zoek naar nieuwe vormen van sociaal onrecht, en vonden vele oude vormen, maar in een nieuwe gedaante. Een aantal verhalen raakten ons diep en inspireerden ons tot actie. De Koning Boudewijnstichting, knap en gedreven als altijd, speelde hierop in, en startte een eerste reeks projecten. In dit boekje willen we een aantal verhalen met u delen. ] Georges Monard[ voorzitter decoderingscomité []

11 s, een sociale paria 24 j ch M., oud en vergeten G ezinnen op de dool Verla n, alles verloren Dubbel r dak noch recht Voorbij estaans minimum? Ziekt en hondenleven In de ste ar school Ziek en opsta e deurwaarder en de flesse unicatie Wie luistert er? M r warmte Gehandicapten etalen om naar buiten te ga uderen tegen elke prijs In zo anders Een droomlev rs en letters Te menselijk et Op het gelaat te lezen orwaarden zonder voorre Het noodlottige cijfer Ko elpers zonder hulp U ma ver)levenspeil Wie helpt en bittere nasmaak Er zi ote gevolgen Een ongelij hool Beroepsgeheim? Op en twijfelachtige keuze G tsluiting na de andere On ngeloze bezoekjes? Open! Men is nooit te oud om g ngs burger Reglement is ven Eenzaamheid op het en kan ook te goed zijn E uderen niet toegelaten E handelen Laat anderen h rs gebuisd Ouderen in d zin Ik moet uw hulp niet G nmacht Jongeren op de d

12 aar en het leven al achte een geld, geen verzorging ten en alleen Alles gege e sociale uitsluiting Zon de zelfkant Is dit echt een e, symptoom van armoede ek gelaten De lijdensweg ndig (On)toegankelijkheid nwarmer Gebrekkige com enselijke last Bijstand zon moeten Wanneer maar te voet gaan an Wie 1 het rijk sociale en vangnet machtig is goede [nog handen? mazen heeft Zo klein en en De huisjesmelkers Cij De kleren maken de man Het stelsel voor sociale Kafka in de gevangenis chten Verboden bescherming van ons land te groei p: ik win. Munt: jij verliest volgens velen een van de beste g nog van geluk spreken ons? Controles ter wereld. Toch gebeurt het bij nog de vlee jn grenzen Klein verschil dat de uitgestotenen uit onze ke strijd Kansarmoede op het slechte maatschappij, pad grote slachtoffers Valse star e(de)socialiseerd? De ene van het leven, door mazen van vrije tijd Onmenselijk Be bare dienstverlening het net voor sociale bescherming ze estraft te worden Tweede maatschappelijke bijstand glippen. reglement Een sprankeltje platteland Schattenjach erste hulp bij ouderdom? en kind als een voorwerp et maar oplossen De ou e vergeethoek Pingpong emakkelijkheidsoplossing ool Straatje zonder einde

13 Wanneer het sociale vangnet nog mazen heeft Jos, een sociale paria [ Jos draagt al heel zijn leven krantjes en reclamefolders rond in de gemeente. Hij is al een oudere mens, in de 70, en hij bust een ganse dag folders van de middenstand. Zijn moeder had vroeger een krantenwinkeltje en toen hing dat ronddragen van reclame daaraan vast. Hij deed dat werk voor de plaatselijke verenigingen en handelaars. Zijn moeder is al lang overleden, het winkeltje is gesloten. Hij is zijn job blijven doen, maar hij is nooit met iets in orde geweest. Hier gaat het om generatiearmoede. Moeder en zoon zijn altijd sociaal onaangepast geweest, ze vielen buiten het reguliere leven. Toch blijft hij functioneren. Iedereen kent hem, alle middenstanders doen een beroep op hem om hun reclame rond te dragen. Velen praten met hem, hij op zijn fiets is een vertrouwd beeld in het dorp, maar niemand vraagt zich af hoe hij overleeft. Hij heeft zelf een huis, de erfenis van zijn moeder, maar dat is niet onderhouden en is langzaam een krotwoning aan het worden. Er is geen stromend water of elektriciteit. Toch woont hij daar, met z n 15 katten. Hij kookt niet, want daar heeft hij geen installatie voor. Hij heeft geen sociaal leven, is nooit bij een vereniging geweest en is een beetje een zonderling. Maar hij is met niets in orde: nergens ingeschreven, geen ziekteverzekering, niets. Blijkbaar heeft hij wel een pensioen van BF, plus dan zijn zwarte inkomsten van het ronddragen. Dat is zo typisch: alles gaat goed en iedereen kent hem zolang het goed gaat. Maar nu hij problemen heeft, helpt niemand. Zijn buren hebben hem overhaald naar een dokter te gaan. Toen bleek dat hij al een paar keer naar een dokter in het dorp geweest was. Die man heeft steeds 25 euro gevraagd, waarschijnlijk ook in t zwart, en laat Jos weer gaan. Naar de apotheker is hij nooit geweest want daar moet hij de volle pot betalen. Hij heeft heel zijn leven niet geweten hoe alles ineenzit. Gisteren zijn ze me komen vertellen dat hij volgende week geopereerd wordt. Hij ondergaat drie verschillende operaties in een keer, wat zwaar wordt voor hem. Daarna heeft hij naverzorging nodig. Hij heeft geen stromend water, enkel een waterpomp, maar door de warme zomer staat die droog en gaat hij bij de buren een kitje water halen. Als hij moet rusten, kan hij dat niet. Wat blijkt: het wit-geelkruis komt niet als er geen stromend water is. Dus hem komen wassen, gaat dan niet want er is geen stromend water. De mensen zonder stromend water worden niet verzorgd, hoewel zij het waarschijnlijk het meest nodig hebben. We rekenen er niet meer op dat die situaties bestaan, dus worden ze ook niet ingecalculeerd en bestaat er niets meer voor. Er bestaan prachtige initiatieven voor hulpverlening. Het werkt eigenlijk goed. Maar iemand als Jos valt er volledig uit. ] G.O.[ sociaal assistente, Brecht [12]

14 Getuigenissen van sluipende uitsluiting ] 24 jaar en het leven al achter zich [ Er is een jong gezinnetje, ze hebben een klein kindje, en die man valt tussen alle stelsels. Hij is zijn werk kwijtgeraakt en op de RVA zeggen ze: Jij bent te zwak qua gezondheid om te werken. Maar op de ziekenkas zeggen ze: Je bent niet ziek genoeg om invalide te zijn. Dus hij valt tussen de twee stelsels. Hij heeft nu nog wel een vervangingsinkomen, maar hij is niet invalide en hij kan ook geen werk meer vinden, want hij heeft geen diploma s of attesten en komt uit het bijzonder onderwijs, staat zeer zwak op de arbeidsmarkt. Hij is nog maar 24 of zo, maar wij hebben al het gevoel: het is gedaan voor heel zijn leven. Hij heeft een hele zwakke rug, helemaal geen fysiek om fysieke arbeid te verrichten, maar voor de rest heeft hij heel weinig mogelijkheden. Dan is het heel erg moeilijk, want wat voor werk moet je voor zo iemand vinden? Daar is geen kat meer mee bezig. En je voelt heel goed dat alle systemen hem hebben afgeschreven en hij is nog maar 24! En hij is een jonge vader, met een kindje met veel medische problemen er nog bij ook, net als de mama en papa, licht mentaal gehandicapt, minstens. Het kind is nu al achter in de ontwikkeling. Dus dan denk je: dat gaat dezelfde kant uit. En er is niet één instantie nog mee bezig, want overal zijn ze eigenlijk afgeschreven. ] G.O.[ sociaal assistente, Brecht Michel, oud en vergeten [ Michel, 73 jaar woont al jaren in een gehuurde krotwoning. Hij leeft vrij sober, luistert enkel naar de radio, heeft geen tv. Elke zondagmorgen gaat hij een pintje drinken maar anders zit hij elke dag vóór zijn deur op een stoeltje. Hij heeft geen enkel idee van wat er bestaat aan hulpverlening. Hij is ook weinig assertief. Hij is hartpatiënt, heeft te kampen met longproblemen en is licht mentaal gehandicapt. Hij wordt ondersteund door het OCMW. Hij krijgt een gewaarborgd inkomen en een maatschappelijk assistent zorgt voor zijn budgetbeheer. Die maatschappelijk assistent doet dit al acht jaar voor hem. Maar op een dag komt Michel naar de woonwinkel en vraagt hulp. Zijn huis is vochtig en de eigenaar wil er niets aan doen. Ik begin met Michel te praten en hij vertelt zijn hele verhaal. De maatschappelijk assistent kwam blijkbaar maar twee keer per jaar op bezoek en de man vraagt of ik even met hem naar zijn huisje wil gaan kijken. Ik ga mee en in zijn woning is er geen enkele muur, die niet zwart ziet van de vochtigheid. Het huis is helemaal nat, de regen stroomt van de achterdeur naar de voordeur, de elektriciteit ligt gewoon zichtbaar langs de muren. De woonwinkel heeft kunnen bemiddelen. De eigenaar van [13]

15 Wanneer het sociale vangnet nog mazen heeft het huis van Michel vond het blijkbaar allemaal vrij normaal want hij moest maar BF per maand aan huur betalen en kon dus niet klagen. Er gebeurt een onderzoek en de woning wordt onbewoonbaar verklaard. De man moet dus gehuisvest worden. De gemeente weigert te helpen en ook het OCMW vindt dat zij niet moeten zorgen voor hem. Er werd uiteindelijk een serviceflat gezocht voor hem maar dat was niet mogelijk want het was te duur. De burgemeester zei dat de woning ongeschikt was voor bewoning. De man heeft daar uiteindelijk nog anderhalf jaar gewoond voordat er een oplossing kwam. ] M.K.[ coördinerend opbouwwerker, regio Kortrijk Geen geld, geen verzorging [ Als wij langsgaan bij kansarme hulpbehoevenden thuis duiken er soms problemen op als wij extra materiaal nodig hebben. Toestellen zoals een zogenaamde stalen verpleegster, om een bedlegerig iemand op te tillen, moeten gehuurd worden. En daar hebben kansarme zorgbehoevenden geen geld voor. Evenmin hebben ze geld voor incontinentiemateriaal of voor doodgewone pleisters. Voor die dingen hebben ze dan bij ons facturen openstaan die tot anderhalf jaar terug gaan. De mensen in kwestie trekken dikwijls al een leefloon of een ziekte-uitkering, dus op nog meer steun van het OCMW moeten ze niet rekenen. Van een optimale verzorging is in veel gevallen dus geen sprake. Erger wordt het nog als er geen geld is voor medicatie. Sommigen komen dan op het idee om pilletjes over te slaan, om hetzelfde pakje voor een zo lang mogelijke tijd te kunnen gebruiken. Het verkeerd gebruiken van medicatie heeft soms vérstrekkende gevolgen. Een concreet verhaal: een tijd geleden wordt een man uit het ziekenhuis ontslaan. Hij is volledig bedlegerig, aan één kant verlamd en bovendien heel zwaarlijvig. Samen met zijn vrouw woont hij in een heel krappe sociale woning. Aan ons wordt gevraagd om de man verder thuis te verzorgen. Het eerste wat wij vragen, is zo n stalen verpleegster. Zijn vrouw stuurt ons onmiddellijk weg, omdat ze zoiets niet kan betalen. Vervolgens doet ze een beroep op een verpleger die zelfstandig werkt. Na een aantal maanden krijgen wij dan weer telefoon van de sociale dienst van het ziekenhuis, met de vraag of wij de taak weer willen overnemen want de zelfstandige verpleger kan het niet meer aan. Als wij opnieuw langsgaan, blijkt dat de man vijf maanden aan een stuk bewegingsloos in zijn bed gelegen heeft, met alle gevolgen vandien. Hij schreeuwde van de pijn toen we hem met veel moeite wilden rechtop zetten. ] L.C.[ thuisverpleegster, Tongeren [14]

16 Getuigenissen van sluipende uitsluiting ] Gezinnen op de dool [ Kansarme gezinnen van het dorp konden vroeger beroep doen op een informeel sociaal netwerk in de buurt: de buren, de school, de huisarts, de parochie. die hun hulp boden waar en wanneer nodig. Die gezinnen vormden altijd uitzonderingen. Sinds vijftien jaar echter zien we ook hier, net zoals in de steden, achtergestelde woongebieden verschijnen. Deze hergroepering van de armoede zorgt ervoor dat deze dorpssolidariteit verdwijnt. Grondbezitters en huisbazen zonder al te veel scrupules zien hun kans schoon om hun oude eigendommen een nieuwe bestemming te geven. Oude kasteeltjes en boerderijen bijvoorbeeld worden ingedeeld in al dan niet gemeubileerde huurkamers, waarvoor meer gevraagd wordt dan ze waard zijn, maar minder dan een klein huis in de dorpskern. Hier komen de mensen terecht die weinig financiële middelen hebben, en zo ontstaan achtergestelde buurten. Deze woonsten worden dan opgekalefaterd met de goedkoopste materialen, zonder rekening te houden met kwaliteit of veiligheid. De huisarts gaat regelmatig op bezoek in dit type woningen waar de verwarming het niet doet, de schimmel op de muren staat en de kinderen bijgevolg vaak ziek zijn Hij legt aan de ouders uit dat ze eerst deze materiële problemen dienen te verhelpen voor de gezondheid van hun kinderen, maar vaak zonder succes. En wanneer hij ze in contact brengt met sociale instellingen, vragen ze in de eerste plaats financiële hulp. Hun huisvesting is nooit de eerste van hun zorgen Gezinnen en alleenstaanden die dit soort woonst betrekken, duiken vaak op bij het OCMW, of hebben niets meer. En soms komen ze echt van ver. Het probleem is dat deze mensen met niemand banden hebben. Na zes maanden betalen ze hun huur niet meer en vertrekken ze met de noorderzon naar god-weet-waar. Zes maand is net de tijd die sociale diensten nodig hebben om probleemsituaties goed in te schatten, zodat ze voor een sociaal netwerk kunnen zorgen. Hierbij wordt eerst aan de kinderen gedacht, want het zijn zij die de meeste dringende hulp nodig hebben. Maar wanneer het kind dan geneest en het een goede nieuwe start zou kunnen maken, dan gaan ze weg Sommigen kiezen er daarna voor om in een stacaravan op een camping te gaan wonen, waarvoor ze nóg minder huur betalen. Maar in de winter is deze oplossing echt onleefbaar. ] P.F.[ huisarts, platteland Henegouwen [15]

17 Wanneer het sociale vangnet nog mazen heeft Verlaten en alleen [ Zowat een jaar geleden maakte ik deel uit van een groep jonge vrouwen die op zaterdag eten klaarmaakte voor daklozen en dat bedeelde in twee nachtelijke opvangcentra voor daklozen. Niemand van ons begrijpt het hoe en het waarom van dergelijke extreme situaties in een welvarend land als het onze. Zo was er een oude man die elke zaterdag kwam, om daar zijn enige warme maaltijd van de week te komen opeten. Op een dag kwam hij helemaal verkleumd van de kou aan, en vertelde ons met tranen in de ogen zijn verhaal. Het was een Belg die zijn hele leven hard gewerkt had, maar niet kon lezen of schrijven. Zijn vrouw was overleden. Nadat hun enige zoon getrouwd was, had deze nooit meer iets van zich laten horen. En dus woonde hij alleen in een appartement dat hij huurde, tot hij de pensioengerechtigde leeftijd bereikt had. Op dat moment kreeg hij enkele documenten toegestuurd om in te vullen, maar omdat hij niet wist waarover het precies ging, deed hij er niets mee. Ik laat de details achterwege, maar ik kan u verzekeren dat hij een lange administratieve lijdensweg afgelegd heeft om zijn pensioen te regelen. Het werd een eindeloos parcours dat hem van de ene sociale dienst naar de andere hulpverlenende instantie leidde, helaas zonder succes. Hij raakte helemaal ontmoedigd en had geen inkomsten meer. Met het weinige spaargeld dat de man had, kon hij ook de huur niet lang meer betalen en werd hij uit zijn woonst gezet. Zo ging hij maar van hier naar daar en begon een zwervend bestaan. Nu leeft hij op straat, en weet hij niet eens meer hoe lang al. Hij is uitgeput en weet niet wat doen om uit deze impasse te geraken... Wat mij ongelooflijk raakt in dit verhaal, is het simpele feit dat zoiets kan gebeuren! Dat dit mogelijk is en dat ons sociaal systeem niet soepel en sterk genoeg is om zoiets te vermijden. Die man heeft ook rechten. Hij heeft zijn hele leven gewerkt en belastingen betaald om ook na zijn loopbaan een mooi leven te kunnen leiden en toch... Dat hij dit moet meemaken vind ik heel onrechtvaardig. Zoiets zou nooit meer mogen gebeuren. Dat was het verhaal. Ik ken die man niet persoonlijk en ik weet niet hoe het hem verder is vergaan. Wij hadden hem aangeraden hulp te zoeken bij een instelling die sociale bijstand verleent. We hebben sindsdien niets meer van hem gehoord. Hij is in ieder geval niet meer teruggekeerd naar het nachtelijke opvangcentrum om er op zaterdagavond zijn avondmaal te eten. De voorbije winter was heel streng. De koude rillingen lopen ons nog over de rug telkens we aan hem denken... ] J.B.[ kaderlid, Brussel [16]

18 Getuigenissen van sluipende uitsluiting ] Alles gegeven, alles verloren [ Dit is het verhaal van een grootvader, dat mij werd verteld door zijn zoon. De grootvader had een houtzagerij in de Ardennen. Veertig jaar lang had hij voor het inkomen gezorgd voor een tiental gezinnen uit de streek. Maar plots ging hij failliet. Hij had alles verloren. Met het leefloon als enige bron van inkomsten betrok hij daarna een kleine, zonevreemde chalet met goedkeuring van de gemeente. Toen zijn chalet echter afbrandde, kwam hij zonder woonst te zitten. Als conciërge bij een groot bedrijf gespecialiseerd in vrachtwagenonderhoud, beschikt hij terug over een appartement. Zelfs nu hij meer dan 70 jaar is, moet hij nog vaak opstaan s nachts om de poorten te openen. U vraagt zich misschien af wat er nu onrechtvaardig is in dit verhaal. Heeft deze grootvader, die nochtans zijn hele leven gewerkt heeft, dan geen recht op een welverdiend pensioen? Waarom dan? Zijn zelfstandigenstatuut - en zijn kortzichtigheid zal men u misschien wijsmaken - laat hem niet toe te genieten van dezelfde sociale zekerheid als zijn arbeiders die, net als hij, gewerkt hebben in de zagerij en die, net als hij, hun werk verloren zijn. Deze onrechtvaardigheid is in ieder geval hard om dragen voor zijn zoon: Kijk nu wat er van mijn vader geworden is, uitgerekend hij die al die jaren voor het inkomen van een tiental gezinnen gezorgd heeft! ] J.L.[ kunstenaar, Erezée Dubbele sociale uitsluiting [ Wat mij opvalt is dat we de laatste jaren steeds meer kunnen spreken van de zogenaamde dubbele sociale uitsluiting. Daarmee bedoel ik dat mensen in problemen vaak niet meer terecht kunnen in organisaties die oorspronkelijk bedoeld zijn om die problemen op te vangen. In de psychiatrie merken we dat de zwarte lijst met psychiatrische patiënten die niet meer kunnen worden opgenomen langer en langer wordt. Het gaat dan om mensen die vanuit hun ziektebeeld of vanuit een combinatie van allerlei moeilijkheden gedragsproblemen stellen De groep en de begeleidende staf maken moeilijk. Deze mensen blijven dan in de samenleving ronddolen, met alle gevolgen vandien. Of ze kloppen aan bij diensten voor ambulante begeleiding, die echter niet het geschikte aanbod hebben om hen op te vangen. Hetzelfde fenomeen doet zich voor op het vlak van sociale huisvesting. Bedoeld als vangnet voor mensen die op de privé-markt moeilijk een betaalbare woning op de kop kunnen tikken, merken we dat huisvestingsmaatschappijen vaak de redenering omdraaien. Meneer Y of mevrouw X met financiële [17]

19 Wanneer het sociale vangnet nog mazen heeft problemen komen niet aan de bak want zo redeneren de huisvestingsmaatschappijen die gaan waarschijnlijk toch hun huur niet regelmatig betalen. En de rekeningen moeten toch kloppen, bovendien vraagt de zogenaamde sociale mix dat ook de middeninkomens een kans krijgen. Op die manier krijgen bijvoorbeeld daklozen zeer moeilijk toegang tot de sociale huurmarkt, wat op zijn minst toch verbazend mag genoemd worden. ] F.A.[ welzijnswerker, Menen Zonder dak noch recht [ Een internationale chauffeur werd in Frankrijk wegens dronkenschap tegengehouden. Zijn rijbewijs werd 6 maand ingetrokken en hij had een boete van BF en een boete van BF aan zijn baas. Hij woonde al altijd in zijn vrachtwagen. Hij was daardoor ondertussen ambtshalve geschrapt in de stad, want hij had geen adres. Hij bestond dus niet meer, had geen werk, kon niet rekenen op hulp bij het OCMW of andere welzijnsdiensten. Dus plots sta je van de ene dag op de andere op 0. Hij wordt geschrapt en niemand wordt daarvan op de hoogte gebracht. Mensen worden ook niet op de hoogte gebracht dat er zoiets bestaat als een preferentieadres. Militairen krijgen het in de kazerne, mensen die in het buitenland werken hebben er ook één hier. Maar om dat bij de vrachtwagenchauffeur in orde te brengen, moet er constant geprocedeerd worden. De problematiek van het ambtelijk schrappen is dus niet gekend, hoe mensen plots op 0 kunnen komen te staan. Hoe ze van de ene dag op de ander plots niemand meer zijn. Er moet in de wet een beschrijving komen van wat een dakloze is en wat zijn rechten zijn. ] O.H.[ pastoor, Brugge Voorbij de zelfkant [ Op drukke plaatsen in de stad hebben wel al vaak drugsverslaafden gezien. Ik heb snel gemerkt dat geen enkele instantie zich (nog) druk maakt om deze individuen, die hun eigen teloorgang etaleren aan al wie er voorbij passeert. Deze situatie is het resultaat van verschillende factoren. Drugsverslaafden die maar de normale hoeveelheid drugs voor dagelijkse consumptie op zak hebben, worden niet meer gerechtelijk aangehouden. Gezien deze personen maar zelden over een woonst beschikken, leven ze op de openbare weg. [18]

20 Getuigenissen van sluipende uitsluiting ] Het merendeel onder hen verbleef al in de spoeddienst van omliggende ziekenhuizen of bij vzw s die voor opvang zorgen, maar is daar niet meer welkom aangezien ze steeds voor overlast zorgen. Bijgevolg rest hen alleen nog het voetpad of andere publiek toegankelijke plaatsen zoals parkings, parken, enz. ] S.L.[ politiecommissaris, regio Luik Is dit echt een bestaans minimum? [ Het leefloon dat momenteel uitgekeerd wordt, is veel te weinig om op een gezonde manier mee te kunnen rondkomen. Dat merken we aan de mensen die hier op het einde van de maand komen aankloppen met de vraag of wij voedselpakketten uitdelen. Velen onder hen leven in een pand waar er onvoldoende veiligheid is. Er is geen elektriciteit en er zijn vochtproblemen. Die mensen worden daardoor sneller ziek, maar door een gebrek aan geld stellen ze een bezoek aan de dokter steeds uit. Op school worden de facturen van hun kinderen niet betaald, en schooluitstappen behoren al helemaal niet tot de mogelijkheden. Ik weet van een school in de regio waar kansarme leerlingen tussen de middag moeten afwassen om hun schoolmaaltijden te betalen. ] R.V.[ welzijnsraad arrondissement Ieper Ziekte, symptoom van armoede [ De meeste mensen die wij bereiken, hebben veel gezondheidsproblemen, vinden we zelf. Dus misschien is dat een verkeerde indruk van ons, maar wij vinden dat zij heel veel met dokters te maken hebben, met ziekenhuizen, met pillen, met alle mogelijke medicatie en soms vragen wij ons ook af hoe dat komt. Want relatief gezien, denk ik, dat zij veel zieker zijn dan anderen. Dan denken wij dat het komt omdat het medische is toegelaten in de wereld; als iemand ziek is, dan is daar een zorg voor, een bezorgdheid of zoiets. Terwijl voor al die andere problemen waar die mensen mee worstelen is er meestal een veroordeling. Zo van ja, je had maar niet dit of dat of je had maar werk moeten zoeken. Terwijl als je zegt: ik heb astma of ik heb een of andere ziekte, de eerste reactie van mensen is eerder een van medeleven en medelijden, betrokkenheid; terwijl de eerste reactie op andere maatschappelijke problemen, zoals ik heb een ongezond huis, ik heb geen werk is er een van veroordeeld te worden. Het ligt wel aan jezelf waarschijnlijk. En bij ziekte [19]

21 Wanneer het sociale vangnet nog mazen heeft zal niemand dat zeggen. En soms vragen wij ons ook af of het niet voor een stukje daarom is, dat als je het zo moeilijk hebt in de samenleving, je gaat overaccentueren, zonder dat je het beseft, in je onderbewustzijn, wat al je medische problemen zijn, omdat je daar wel begrip voor krijgt en dan mag je uitvallen en het moeilijk hebben. Terwijl met al die materiële dingen, de maatschappelijke stempel die daarop zit, is nog heel beschuldigend. De mensen die wij bereiken zijn veel ziek, hebben veel ziektes, de kindjes in die gezinnen zijn ook opvallend veel in ziekenhuizen, ook vaak omdat papa en mama, of papa of mama, niet zo zeker is als er een kind ziek is, van hoe moet ik daar mee omgaan?. Het is voor een stuk ook de verantwoordelijkheid van kansarmen zelf, die uit angst om een kind te verliezen, veel te snel, of heel snel, naar een ziekenhuis stappen, bijvoorbeeld voor een griep. Dat kind wordt daar opgenomen, vanuit het idee ook die mensen kunnen daar precies niet goed zelf voor zorgen en dat is weer een ziekenhuisopname, weer zoveel kosten, terwijl wij met een griep en hoge koorts gewoon naast ons kind blijven zitten en dat zelf doen. Maar dat zij, uit schrik om het verkeerd te doen, en dat is natuurlijk heel goed bedoeld, naar het ziekenhuis stappen. Ik denk aan een gezin en die hebben zes kinderen. Het is een gezin met heel veel problemen, als hun kind opgenomen wordt in het ziekenhuis, is er heel veel aandacht. Ze noemen dat wel eens een secundaire ziektewinst, dat wil zeggen dat je wint door ziek te worden, je wint aan aandacht, middelen, cadeautjes, psychologisch door mensen anders bekeken te worden. Wij zien dat ook wel, die secundaire ziektewinst is eigenlijk heel spijtig. We zouden een heel ander systeem moeten kunnen installeren, dat mensen winst krijgen als ze proberen er zelf bovenop te geraken. Ik wil helemaal niet zeggen dat het de schuld van mensen is, want als ik ziek ben, ga ik ook wel naar de dokter, maar soms vraag je je wel af of er geen wisselwerking is tussen vraag en aanbod in deze kwestie, en een ongezonde wisselwerking. Zou het soms niet beter zijn om niet altijd zo happig te zijn om mensen op te nemen. Ook in de psychiatrie. Hoeveel kansarmen zitten niet in de psychiatrie een hele tijd, en hebben het misschien ook wel nodig omdat het sociaal weefsel niet zo goed werkt. ] G.O.[ maatschappelijk assistente, Brecht [20]

22 Getuigenissen van sluipende uitsluiting ] Een hondenleven [ Dit is het verhaal van een patiënte die met haar zoon in het stadscentrum woont. Haar huis is smerig en de relatie met haar zoon is allesbehalve goed te noemen. Hij zou haar zelfs al opgesloten hebben. Tijdens ons bezoek hebben wij vastgesteld dat mevrouw op zijn zachtst gezegd een loopje neemt met de hygiëne; zo eet ze bijvoorbeeld uit hetzelfde bord als de hond. Wij begrepen onmiddellijk dat dit een echt probleemgeval was en dat wij de gezondheidsdienst, de wijkagent en de huisarts dienden in te schakelen om aan deze situatie iets te veranderen. Toen wij de huisarts belden, verklaarde deze dat hij deze dame al twee jaar verzorgde en dat hij ook het probleem had gezien, maar dat hij niet wou tussenkomen uit schrik voor de reactie van haar zoon. De gezondheidsinspectie is ook niet ter plaatse komen kijken, aangezien ze geen goedkeuring kregen van het OCMW. Dan hebben wij maar een plaatsingdienst aangesproken, die uiteindelijk niet binnengelaten werd toen ze aanbelden. Uiteindelijk bleek niemand dus bereid zijn of haar verantwoordelijkheid op te nemen. Gezien onze vzw hierin officieel niets te zeggen heeft, zat er voor ons niets anders op dan de situatie te laten zoals ze was. Bovendien heeft een verpleegster er nog het schurft opgelopen. Alle betrokken diensten wezen elkaar met de vinger. En zo is men de kern van de zaak uit het oog verloren: het leven en het welzijn van de patiënte. ] C.B.[ thuiszorgdienst, Brussel [21]

23 s, een sociale paria 24 j ch M., oud en vergeten G ezinnen op de dool Verla n, alles verloren Dubbel r dak noch recht Voorbij estaans minimum? Ziekt en hondenleven In de ste ar school Ziek en opsta e deurwaarder en de flesse unicatie Wie luistert er? M r warmte Gehandicapten etalen om naar buiten te ga uderen tegen elke prijs In zo anders Een droomlev rs en letters Te menselijk et Op het gelaat te lezen orwaarden zonder voorre Het noodlottige cijfer Ko elpers zonder hulp U ma ver)levenspeil Wie helpt en bittere nasmaak Er zi ote gevolgen Een ongelij hool Beroepsgeheim? Op en twijfelachtige keuze G tsluiting na de andere On ngeloze bezoekjes? Open! Men is nooit te oud om g ngs burger Reglement is ven Eenzaamheid op het en kan ook te goed zijn E uderen niet toegelaten E handelen Laat anderen h rs gebuisd Ouderen in d zin Ik moet uw hulp niet G nmacht Jongeren op de d

24 aar en het leven al achte een geld, geen verzorging ten en alleen Alles gege e sociale uitsluiting Zon de zelfkant Is dit echt een e, symptoom van armoede ek gelaten De lijdensweg ndig (On)toegankelijkheid nwarmer Gebrekkige com enselijke last Bijstand zon moeten Wanneer maar de te allerzwaksten voet gaan an Wie 2 geen rijk recht en op machtig menselijkis goede [heid handen? meer hebben Zo klein en en De huisjesmelkers Cij De kleren maken de man Voor de allerzwaksten, voor Kafka in de gevangenis chten Verboden diegenen die volledig verdwaald te groei p: ik win. Munt: jij verliest zijn, zou er sowieso meer aandacht g nog van geluk spreken ons? Controles moeten zijn, hun stem zou moeten bij de vlee jn grenzen Klein verschil gehoord worden en hun rechten ke strijd Kansarmoede op het slechte (h)erkend en gerespecteerd pad worden. Valse star e(de)socialiseerd? De ene En toch, uit onverschilligheid of vrije tijd Onmenselijk Be bare dienstverlening gemakzucht laat de maatschappij ze estraft te worden Tweede hen soms te makkelijk vallen. reglement Een sprankeltje platteland Schattenjach erste hulp bij ouderdom? en kind als een voorwerp et maar oplossen De ou e vergeethoek Pingpong emakkelijkheidsoplossing ool Straatje zonder einde

25 Wanneer de allerzwaksten geen recht op menselijkheid meer hebben In de steek gelaten [ Een andere oude vrouw wordt gemiddeld twee keer per maand voor korte tijd opgenomen in het ziekenhuis. Het gaat telkens eerder om een sociaal dan om een medisch bezoek. Wij kunnen haar thuis verzorgen, alweer voor zover het ziekenfonds daarin tussenkomt. Maar pampers kan ze niet betalen, net zomin als een huisarts. Op den duur wil geen enkele huisarts uit de streek nog bij haar langsgaan, omdat hij weet dat hij niet zal betaald worden. En bij de ziekenhuizen gaat het net zo: ze doet ze allemaal aan, totdat de schulden veel te hoog oplopen en ze nergens meer welkom is. Naar het rusthuis gaan wil ze niet, omwille van haar kansarme zoon. Die kan nu nog meegenieten van haar pensioen, maar als ze naar een rusthuis zou gaan, is haar volledige pensioen daarvoor bestemd. ] L.C.[ thuisverpleegster, Tongeren De lijdensweg naar school [ Een jonge moeder heeft regelmatig last van evenwichtsstoornissen en kan haar kinderen niet met de wagen naar school brengen. De thuiszorgdienst die voor haar zorgt, neemt contact op met een centrum voor gezinshulp om een help(st)er voor haar te regelen. Helaas is er niemand beschikbaar. Het OCMW van zijn kant beweert voor dit geval niet bevoegd te zijn. Dan zoekt de thuiszorgdienst maar een oplossing op de privé-markt, maar de tarieven zijn er veel te hoog. Haar echtgenoot is er alleen op woensdag en kan de rest van de week niet voor de kinderen zorgen. De school van de kinderen verklaart dat ze ook niets kunnen doen en dat ze de route van de schoolbus niet zomaar kunnen veranderen, hoewel die slechts een paar straten verder passeert. Dit verhaal illustreert het meer algemene probleem van kinderen in kansarme gezinnen, die het moeilijker hebben om zich te organiseren. Met een normaal en vast inkomen, wordt het makkelijker om dergelijke problemen op te lossen. ] C.B.[ thuiszorgdienst, Brussel Ziek en opstandig [ Een dame bij wie kanker werd vastgesteld, wil haar dossier indienen om een ziekte-uitkering te krijgen. De betrokken dienst zegt haar dat ze zich persoonlijk aan het loket moet komen aanbieden met de verschillende do- [24]

26 Getuigenissen van sluipende uitsluiting ] cumenten. De sociale dienst van het ziekenhuis waar haar medische situatie gevolgd wordt, neemt contact op met het diensthoofd om te bevestigen dat de patiënte te zwak is om zich nog naar het loket te verplaatsen. De controlearts die haar een bezoek brengt, vraagt haar enkele passen te zetten, wat voor haar onmogelijk is. De patiënte dient de dokter van repliek en zegt dat hij vast nog zieker is dan zijzelf als hij zoiets van haar verlangt. Deze reactie schiet bij de dokter in het verkeerde keelgat. De dame in kwestie heeft nooit een uitkering gekregen. Ze is gestorven vlak voordat haar dossier ontvankelijk werd verklaard. ] C.B.[ thuiszorgdienst, Brussel (On)toegankelijkheid [ Veel mensen komen met klachten dat verschillende instanties een te hoge drempel hebben. Er moet dagen op voorhand een afspraak vastgelegd worden. Mensen met dringende problemen blijven zo in de kou staan. Ook word je heel onpersoonlijk ontvangen via een intercom aan de buitendeur. Informatie geef je door terwijl je bij wijze van spreken op straat staat. Elke voorbijganger kan op die manier horen wat je te vertellen hebt. Eens je toch binnen bent laten ze je graag een tijdje wachten vooraleer de aangewezen persoon bij je komt. Kun je wel begrijpen dat het dan voor veel mensen niet meer hoeft. ] D.D.[ vrijwilliger buurtcomité, Hasselt De deurwaarder en de flessenwarmer [ In het wetboek staat beschreven wat een deurwaarder mag meenemen en wat hij moet laten staan als een gezin onteigend wordt. Dat wetboek evolueert spijtig genoeg niet mee met de tijd, zodat er heel vaak levensnoodzakelijke dingen verdwijnen, waardoor het gezin nog dieper in de problemen raakt. Een microgolfoven bijvoorbeeld om de melk van twee peuters op te warmen. Op dat vlak loopt de wetgeving achter op de maatschappelijke evolutie. Met sommige deurwaarders valt wel iets te regelen, maar met andere dan weer niet. ] J.B. et K.S.[ politieofficieren, Oudenaarde [25]

27 Wanneer de allerzwaksten geen recht op menselijkheid meer hebben Gebrekkige communicatie [ Een oud vrouwtje Marie heeft kanker en moet dure medicatie nemen. Ze stapt naar de mutualiteit want ze heeft gehoord dat de mutualiteit tussenkomt in dure medicatie. Marie neemt al lang die medicijnen maar gelukkig heeft ze via via gehoord van die tussenkomst. Marie is een gekend persoon in de gemeente maar de mutualiteit vond het blijkbaar niet de moeite om het vrouwtje op de hoogte te stellen van die tussenkomst. Geen enkele hulpverlener nam het initiatief hiervoor want dat zou te veel papierwerk betekenen. Roger wil een persoonlijk alarmsysteem. Normaalgezien moet Roger dat niet zelf betalen. Hij komt in aanmerking voor zorgverbreding en er is een tussenkomst voor alarmsystemen. Maar de hulpverlener beslist om geen tussenkomst aan te vragen want hij krijgt maandelijks al 90 euro voor zorgverzekering. Nochtans is die tussenkomst niet zo groot voor de mutualiteit. Maar, op die manier vermijdt die hulpverlener natuurlijk papierwerk. Gemakzucht, noem ik dat. ] M.K.[ coördinerend opbouwwerker, regio Kortrijk Wie luistert er? [ Toen Germaine 21 was, heeft ze haar ex-man leren kennen. Ze had al vanalles over hem gehoord, dat hij getrouwd was en twee kinderen had, maar toen hij zijn paspoort liet zien stond daar op ongehuwd. Daarom geloofde ze de andere verhalen ook niet. Haar moeder was radicaal tegen de relatie en stelde haar voor de keus: ofwel relatie stopzetten ofwel uit huis. Germaine is vertrokken naar haar vriend die toen een huis huurde. Hij stond achter met huishuur en tapte elektriciteit af van de buren. Na zeven maanden was ze zwanger van Alain. Toen begonnen al rekeningen te komen. Ze trouwden. Er was vaker geen geld dan wel. Germaine werd ziek, een bronchitis, was zwanger en kreeg tbc. Ze moest elke dag een spuit halen. Toen ze zwanger was, verhuisden ze naar een krot. Haar ex had het huis gehuurd, zonder dat Germaine het gezien had. Hij had het papier van de schouw getrokken en daar zaten grote gaten in. Vuur maken zou dodelijk zijn. Ook waren er zwerfkatten die daarin hun nest maakten. Haar ex-man wilde een nieuwe schouw maken en omdat de waterleiding, raar genoeg, langs de schouw liep, werd die geraakt. Vanaf toen was het een hele opgave om water te nemen, via de hoofdkraan. Het huis was van voor de oorlog, met een houten vloer. De vloer was zo rot, dat haar ex-man er een keer doorgezakt is. Elektrische leidingen hingen los, met gevaar op elektrocutie. [26]

28 Getuigenissen van sluipende uitsluiting ] Wat Germaine wil zeggen door haar verhaal te vertellen, is dat er door de instanties beter geluisterd moet worden. Vooral ook naar kinderen en vrouwen, omdat zij vaak niet geloofd worden in een ernstige situatie. En niet alleen luisteren naar, maar hen ook geloven. ] M.C.[ opbouwwerker, Turnhout Menselijke last [ Een 15-jarige jongere (B.) wordt om 6u. s ochtends van zijn bed gelicht in ware slecht-amerikaanse-film-stijl. In pyjama wordt hij zonder meer naar Mol gebracht. Dit ongeveer 2 weken voor de kerstvakantie midden in de examenperiode. Wat blijkt nu: hij heeft een aantal keer loopjongen gespeeld voor een vriend (ook 15 jaar) en drugs naar een andere plek gebracht. Iedereen die B. een beetje kent weet dat hij de onhandige lammegoedzak is die graag een plezier voor een ander doet. Hij heeft zelfs nooit iets gekregen voor zijn koerierdiensten. Dat zegt, denken wij toch al heel wat. De jongerenwerker is onmiddellijk in actie geschoten en heeft een schrijven gericht naar vrederechter om B. snel uit deze situatie te halen, zodat hij niet al te veel criminele activiteiten in Mol leert en zodat die zijn school op een degelijke manier kan verder zetten. De school geeft ook de nodige steun. We willen zeker niet beweren dat B. heiliger is dan de paus en hij heeft zeker al wat dingen op zijn kerfstok maar die staan niet in verhouding met de daaraan gekoppelde actie naar Mol. Na twee en een halve maand komt er een telefoontje: B. mag het komende weekend mee naar huis. Grote opluchting. Maar de vrijdag daarvoor komt plots B. thuis aangelopen. Zijn (alleenstaande) moeder is werken en weet van niets. In de buurt wordt hij in de eerste plaats door zijn vrienden ontvangen als de grote held. Wat blijkt: ze hebben B. in Mol buiten gezet, zonder een euro op zak. B. heeft van Mol naar Leuven gelift om terug thuis te geraken, zonder geld, zonder dat iemand op de hoogte was. Over de verplichting om naar de jongerenwerking te gaan heeft niemand tot nog toe contact opgenomen om de juiste afspraken en mogelijke consequenties duidelijk te maken. ] K.N.[ vrijwilliger in buurtwerking, Leuven [27]

29 Wanneer de allerzwaksten geen recht op menselijkheid meer hebben Geen medelijden met gehandicapten [ Je moet weten dat mijn autistisch kind onder zware medicatie is. In zijn vorige school - bij karaktergestoorden (type 3) - heb ik nooit iets moeten betalen. Er was een psychologe, en gespecialiseerde begeleiding. Zij gingen met mijn kind naar de dokter. Doordat hij slechts een intelligentieniveau van één bleek te hebben, hebben ze mij gevraagd om hem naar een andere school te sturen. Nu zit hij in het bijzonder onderwijs van het gemeenschapsonderwijs, bij karaktergestoorden van het type 1. Met gewone leraars, en zonder psychologen. De klassen zijn nu veel groter dan voordien. Alle medicatie moet ik zelf betalen. Ook bezoeken bij de dokter. Dat zijn twee verschillende netwerken. Nu vragen ze mij: Hoe kan ik dat kind helpen? Maar zij hebben daar toch voor gestudeerd? Ik ben wel de moeder, maar ik zou willen dat ze mijn kapstok zouden zijn, en niet omgekeerd. Ook zijn verplaatsingen van en naar de school enorm problematisch. Mijn kind moet de bus pakken tot het centraal station. Hij neemt daar de trein tot in Berchem, en daar stapt hij over, richting Herentals. In Herentals moet hij op de schoolbus wachten. Allemaal alleen. Hij is dus gewoon over zijn toeren. Maar voor hij vertrekt en wanneer hij weer thuiskomt, geeft hij systematisch over. ] G.M.[ ervaringsdeskundige, Antwerpen Bijstand zonder warmte [ De man zit in de gevangenis voor moord, de vrouw werkt in een beschermde werkplaats. Ze hebben 3 kinderen. De verschillende diensten die met het gezin werken, zien erop toe dat de vrouw de vuile luiers in de vuilbak gooit en het huis netjes houdt, maar er is niemand die aan die vrouw vertelt dat haar huis veel te koud is, dat de kinderen blauwe voeten hebben van de kou. Niemand neemt initiatieven om het huis te verwarmen want de verschillende diensten denken dat een andere dienst daar wel mee bezig is. De coördinatoren van de diverse instellingen kennen elkaar nochtans, maar zij geven de informatie alleen door aan hun baas en die communiceert niet naar de andere instellingen. ] D.V.[ therapeute, Hasselt [28]