Overleving bij patiënten met een glioblastoom: de resultaten in Tilburg

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Overleving bij patiënten met een glioblastoom: de resultaten in Tilburg"

Transcriptie

1 Overleving bij patiënten met een glioblastoom: de resultaten in Tilburg Survival in patients with glioblastoma: the Tilburg results Mw. M. Stuivenvolt 1, dr. L.V. Beerepoot 2, prof. S. Leenstra 3, dr. C.C. Tijssen 4 Samenvatting Het doel van deze studie was het bepalen van de overleving bij patiënten met een glioblastoma multiforme in Tilburg na chemoradiatie volgens het Stupp-protocol. De studie werd retrospectief opgezet. Patiënten, waarbij tussen 1 januari 29 en 31 december 211 de diagnose glioblastoma multiforme werd gesteld, werden geïncludeerd. De behandeling bestond uit operatie gevolgd door chemoradiatie en zes aanvullende temozolomidekuren volgens het Stupp-protocol. Als modificatie hierop werd bij een aanhoudende respons de behandeling gecontinueerd tot maximaal twaalf kuren. De follow-up was tot 1 augustus 213. De totale en de progressievrije overleving werden berekend. In totaal werd bij 266 patiënten de diagnose glioblastoma multiforme gesteld, waarvan 147 patiënten (55%) werden behandeld volgens het Stupp-protocol. Patiënten in een te slechte klinische conditie of progressie na operatie ondergingen deze behandeling niet. Aan het eind van de follow-up was 68% van de 147 geïncludeerde patiënten overleden. De mediane overleving bedroeg 16,6 maanden. De 2-jaars en 4-jaars overleving was 31,3% respectievelijk 9,%. De mediane progressievrije overleving bedroeg 9,9 maanden en de 2-jaars en 4-jaars progressievrije overleving 11,9% en 6,%. Patiënten die zes aanvullende temozolomidekuren kregen, hadden een significant betere overleving dan patiënten die minder dan zes kuren kregen. Het geven van meer dan zes kuren gaf geen significante verbetering van de overleving. Twee procent van de patiënten moest voortijdig stoppen door optreden van onoverkomelijke bijwerkingen. De behandeling van patiënten met een glioblastoma multiforme volgens het Stupp-protocol geeft een significante verbetering van de overleving ten opzichte van patiënten die alleen met radiotherapie worden behandeld. Ruim de helft van de patiënten met een glioblastoom komt in aanmerking voor deze behandeling. De resultaten in Tilburg komen overeen met de resultaten in de Stupp-studie, waarin een vergelijkbare patiëntenpopulatie werd onderzocht. Behandeling met meer dan zes temozolomidekuren leidde in onze studie niet tot een significante verbetering van de overleving na drie jaar. (Tijdschr Neurol Neurochir 214;115:189-95) 4 Summary Objective of the study was to determine the survival in patients with a glioblastoma multiforme in Tilburg treated with operation, chemoradiation and adjuvant temozolomide according to the Stupp-protocol, using a retrospective design. This study included patients diagnosed with glioblastoma multiforme from 1 January December 211. After operation, they were treated with radiotherapy with concomitant temozolomide and up to six cycles of adjuvant temozolomide, following the Stupp-protocol. When an ongoing response was observed, extended adjuvant temozolomide was given with a maximum 1 AIOS Neurologie, 2 internist-oncoloog, afdeling Interne geneeskunde/oncologie, 3 neurochirurg, afdeling Neurochirurgie, 4 neuroloog, afdeling Neurologie, St. Elisabeth Ziekenhuis, Tilburg. Correspondentie graag richten aan: mw. M. Stuivenvolt, afdeling Neurologie, Postbus 9151, 5 LC Tilburg, tel: +31 () , fax: +31 () , adres: m.stuivenvolt@elisabeth.nl. Belangenconflict: geen gemeld. Financiële ondersteuning: geen gemeld. Trefwoorden: chemoradiatie, glioblastoma multiforme, overleving, Stupp-studie, temozolomide. Keywords: adjuvant temozolomide, chemoradiation, glioblastoma multiforme, Stupp-trial, survival. Ontvangen 14 november 213, geaccepteerd 1 februari 214. Tijdschrift voor Neurologie & Neurochirurgie vol nr. 4 - december

2 of twelve cycles. The follow-up was until 1 August 213. Overall and progression-free survival were determined. The diagnosis glioblastoma multiforme was histologically confirmed in 266 patients, of which 147 (55%) were treated according to the Stupp-protocol. Patients with a poor clinical condition or progression after surgery were excluded for combined treatment. At the end of follow-up, 68.% of 147 patients had died. The median overall survival was 16.6 months and the 2- and 4-year overall survival rate was respectively 31.3% and 9.%. The median progression-free survival was 9.9 months and the 2- and 4-year progression-free survival rate was 11.9% and 6.%. Patients in whom adjuvant temozolomide was continued till six cycles experienced a significantly increased median survival compared to patients who received less than six cycles. The survival benefit was not significant after treatment with more than six cycles. Two percent of the patients stopped because of serious side-effects. Treatment of patients with a glioblastoma multiforme according to the Stupp-protocol significantly improves survival compared to patients treated with radiotherapy alone. More than 5% of the patients could be treated according to this protocol. The results in Tilburg are favourable compared to the Stupp-trial, in which a comparable population was investigated. Our data suggest no significant survival benefit from treatment with more than six cycles adjuvant temozolomide after three years. Inleiding Het glioblastoma multiforme, ook wel astrocytoom graad IV, is de meest voorkomende en meest agressieve primaire hersentumor bij volwassenen. 1,2 In Nederland wordt per jaar bij 8-1 nieuwe patiënten de diagnose gesteld. 3 Tot 25 bestond de standaardbehandeling van het glioblastoma multiforme uit een zo uitgebreid mogelijke resectie gevolgd door radiotherapie op de tumorregio. De mediane overleving was toen minder dan één jaar vanaf het stellen van de diagnose. 2 In 25 werden de resultaten gepubliceerd van een studie van de European Organisation for Research and Treatment of Cancer (EORTC), waarin de toegevoegde waarde werd onderzocht van het alkylerende chemotherapeuticum temozolomide. In deze studie werden 573 patiënten met een histologisch bevestigd glioblastoma multiforme gerandomiseerd tussen twee behandelgroepen na operatie. De behandeling in de controlegroep bestond uit postoperatieve radiotherapie op de tumorregio tot een totale dosis van 6 Gy. De experimentele groep werd behandeld met postoperatieve radiotherapie en gelijktijdig temozolomide in een dagelijkse dosering van 75 mg/m 2 (chemoradiatie), gevolgd door zes aanvullende kuren temozolomide (15-2 mg/m 2 /dag gedurende vijf dagen per vier weken). Het belangrijkste resultaat van deze studie was een significante verbetering van de 2-jaars overleving van 1,4% naar 27,2%. 2 Er werd daarentegen maar een geringe toename van de mediane overleving gezien, namelijk van 12,1 maanden met alleen radiotherapie tot 14,6 maanden met de gecombineerde behandeling. In een latere follow-up studie van dezelfde patiënten bleek dat er een significante verbetering van de 5-jaars overleving was bereikt van 1,9% naar 9,8% door gecombineerde behandeling van radiotherapie en temozolomide. 4 Sinds de publicatie van de resultaten van deze studie is temozolomide toegevoegd aan de standaardbehandeling van een glioblastoma multiforme bij een geselecteerde groep patiënten. Met name patiënten jonger dan 7 jaar in een goede klinische conditie komen in aanmerking voor deze gecombineerde behandeling. Er zijn echter nog weinig data bekend ter verificatie van de eerder gevonden resultaten in de dagelijkse praktijk, met name niet in Nederland. Daarom onderzochten wij de overleving van patiënten met een glioblastoma multiforme in Tilburg, die deze behandeling ondergingen en vergeleken dit met de Stupp-studie. Als enige modificatie hierop werden patiënten in ons centrum met een aanhoudende respons na zes temozolomidekuren doorbehandeld tot maximaal twaalf kuren, in de hoop de overleving verder te verbeteren gezien de gunstige respons op temozolomide. Patiënten en methode In dit retrospectieve onderzoek werden de gegevens verzameld van alle patiënten, die in de periode van 1 januari 29 tot en met 31 december 211 in het St. Elisabeth ziekenhuis te Tilburg werden gediagnosticeerd met een glioblastoma multiforme op grond van histologisch onderzoek. Patiënten die na operatie werden behandeld met de gecombineerde behandeling bestaande uit radiotherapie en temozolomide (chemoradiatie) volgens het Stupp-protocol, werden geïncludeerd. Eerst werd een zo uitgebreid mogelijke resectie ( gross total removal ) verricht of, indien dit niet mogelijk was, werd een biopt genomen. Daarna werd gestart met chemoradiatie. Hierbij werden patiënten gedurende zes weken 19 Tijdschrift voor Neurologie & Neurochirurgie vol nr. 4 - december 214

3 4 Tabel 1. World Health Organization (WHO)-functioneringsscore. Score Omschrijving geen klachten of symptomen 1 symptomen, maar ambulant 2 in bed minder dan de helft van de dag 3 in bed meer dan de helft van de dag 4 continu bedlegerig behandeld met radiotherapie, tot een dosering van 59,4 Gy in 33 fracties van 1,8 Gy op alle doordeweekse dagen in combinatie met 75 mg/m 2 /dag oraal temozolomide zeven dagen per week. Na een interval van vier weken werd vervolgens gestart met aanvullend temozolomide dat gedurende de eerste vijf dagen van een 28-daagse cyclus oraal werd ingenomen in een dosering van 15-2 mg/m 2 /dag. De respons op behandeling en het optreden van toxiciteit werden geëvalueerd door poliklinische controles bij de neuroloog en de medisch oncoloog elke drie maanden. Dan werd tevens een MRI-cerebrum verricht en een bloedbeeld bepaald, volgens een gestandaardiseerd protocol. In principe werden zes temozolomidekuren gegeven. Bij optreden van substantiële tumorprogressie (>25%) of toxiciteit werd de behandeling eerder gestopt. Bij een aanhoudende respons bij MRI-evaluatie na zes aanvullende kuren werd gecontinueerd tot een maximum van twaalf kuren. De aanvullende behandeling met temozolomide werd in een separate analyse opgesplitst in drie groepen aan de hand van het aantal kuren dat de patiënten kregen, te weten een tot vijf kuren, zes kuren of zeven tot twaalf kuren. De follow-up vond plaats tot 1 augustus 213. Met behulp van het statistiekprogramma SPSS werden de totale en de progressievrije overleving berekend. De totale overleving werd gedefinieerd als de tijdsduur vanaf het stellen van de PA-diagnose tot de datum van overlijden of, indien nog niet overleden aan het einde van de follow-up, het laatste follow-up moment. De progressievrije overleving werd gedefinieerd als de tijdsduur vanaf het stellen van de PA-diagnose tot de datum waarop klinische achteruitgang of tumorprogressie op de MRI-cerebrum werd vastgesteld. Indien dit niet bekend was, werd de tijdsduur berekend tot het laatste contactmoment of de datum van overlijden. De overlevingscijfers werden geschat met behulp van de Kaplan-Meier methode. Met behulp van Cox regressie-analyse werd bepaald welke prognostische factoren significant waren. Onderzocht werden leeftijd, geslacht, World Health Organization (WHO)-functioneringsscore (zie Tabel 1), mate van resectie en dexamethasongebruik bij aanvang van chemoradiatie. Resultaten In de periode van drie jaar werd bij 266 patiënten de diagnose glioblastoma multiforme histologisch bevestigd. In deze groep werden 147 patiënten behandeld met chemoradiatie volgens het Stupp-protocol. De gegevens van deze groep werden gebruikt in de statistische analyse. De kenmerken van deze patiëntenpopulatie staan weergegeven in Tabel 2 op pagina 192. Aan het eind van de follow-up periode van vier jaar en zeven maanden waren 1 (68,%) van de 147 patiënten overleden. De mediane totale overleving was 16,6 maanden (95%-BI 15,2 18,1) en de 2-jaars totale overleving was 31,3%. Na vier jaar was de totale overleving 9,%. De mediane progressievrije overleving was 9,9 maanden (95%-BI 9,1 1,6) en de 2-jaars progressievrije overleving 11,9%. Na vier jaar was de progressievrije overleving 6,%. De Kaplan-Meier overlevingscurves voor de totale overleving en de progressievrije overleving staan weergegeven in Figuur 1 respectievelijk Figuur 2 op pagina 192. Patiënten die zes aanvullende temozolomidekuren kregen, hadden een significant betere mediane overleving dan patiënten die minder dan zes kuren kregen, namelijk 24,8 maanden (95%-BI 19,9-29,7) versus 1,9 maanden (95%-BI 9,6-12,1). Bij patiënten die meer dan zes kuren kregen was de mediane overleving 3,8 maanden (95%-BI 2,2-41,4). Dit was niet significant verschillend ten opzichte van de groep die zes aanvullende temozolomidekuren kreeg (p =.945). De Kaplan- Meier-curves voor deze drie verschillende behandelgroepen staan weergegeven in Figuur 3 op pagina 192. Tijdschrift voor Neurologie & Neurochirurgie vol nr. 4 - december

4 Tabel 2. Kenmerken van 147 patiënten met een glioblastoma multiforme die werden behandeld met chemoradiatie en aanvullend temozolomide volgens het Stupp-protocol. Stupp et al. (n=287) Leeftijd (in jaren) mediaan (range) 59 (18-73) 56 (19-7) Geslacht; n Mannen Vrouwen WHO-functioneringsscore; n Onbekend PA-diagnose; n Primair Secundair Operatie; n Biopsie Gross total resection Dexamethason* Nee Ja Onbekend Aanvullend temozolomide; n 1-5 kuren 6 kuren 7-12 kuren Onbekend * bij aanvang van start chemoradiatie 88 (6%) 59 (4%) 16 (11%) 68 (46%) 31 (21%) 3 (2%) 29 (2%) 143 (97%) 4 (3%) 33 (22%) 114 (78%) 76 (51%) 42 (29%) 29 (2%) 147 (1%) 69 (47%) 52 (35%) 13 (9%) 13 (9%) 185 (64%) 12 (36%) 113 (39%) 136 (47%) 38 (13%) 48 (17%) 239 (83%) 94 (33%) 193 (67%) 223 (78%) 118 (53%) 15 (47%) Significante prognostische factoren voor een betere totale overleving waren een WHO-functioneringsscore 2 en geen dexamethasongebruik bij aanvang van behandeling. Leeftijd, geslacht en de mate van resectie waren niet significant. Bij 2% van de patiënten werd de behandeling met temozolomide voortijdig gestaakt door optreden van beenmergtoxiciteit, zich uitend in met name trombopenie en in mindere mate leukopenie. Bij de meerderheid werd de behandeling met aanvullend temozolomide voortijdig gestaakt door optreden van klinische en/of radiologische progressie. In totaal werden 119 (44,7%) patiënten met een glioblastoma multiforme geëxcludeerd voor verdere analyse, omdat zij na de operatie niet werden behandeld met chemoradiatie. In deze groep kregen 53 patiënten een kort schema radiotherapie (4 Gy in 15 fracties), omdat zij reeds voor de operatie in een matige klinische conditie waren, uitgedrukt in een WHO-functioneringsscore >2, al dan niet in combinatie met een leeftijd >7 jaar. Bij 56 patiënten werd na de operatie besloten om geen vervolgbehandeling meer te geven, omdat zij klinisch en/of radiologisch snel progressief waren. Van tien patiënten waren de gegevens over de vervolgbehandeling niet bekend, doordat zij verdere behandeling kregen in een ander ziekenhuis uit de regio. De overlevingscijfers in deze geëxcludeerde patiëntengroepen waren lager. In de groep die met een kort schema radiotherapie werd behandeld, was de mediane overleving 6 maanden en in de groep die geen vervolgbehandeling kreeg was de mediane totale overleving 1,5 maand. Beschouwing In de Stupp-studie werd aangetoond dat patiënten met een glioblastoma multiforme baat hebben bij de behandeling met temozolomide tijdens en na radiotherapie. Deze behandeling is aan te bevelen bij een geselecteerde patiëntengroep, die in een goede klinische conditie is, 192 Tijdschrift voor Neurologie & Neurochirurgie vol nr. 4 - december 214

5 4 1, Survival Function Censored 1, Survival Function Censored totale overleving,8,6,4 progressievrije overleving,8,6,4,2,2, tijd (maanden) 36 48,, 12, 24, tijd (maanden) 36, 48, Figuur 1. Totale overleving, als Kaplan-Meier-curve, van patiënten met een glioblastoma multiforme die werden behandeld met chemoradiatie en aanvullend temozolomide. Figuur 2. Progressievrije overleving, als Kaplan-Meier-curve, van patiënten met een glioblastoma multiforme die werden behandeld met chemoradiatie en aanvullend temozolomide. niet progressief is na operatie en jonger is dan 7 jaar. De gecombineerde behandeling geeft een verbetering van de overleving op zowel de korte als de langere termijn. Dit geldt niet zozeer voor de mediane overleving, als wel voor het percentage 2-jaars en 5-jaars overleving. 2,4 Blijkbaar zijn er responders en non-responders op deze behandeling. In onze studie hebben wij gekeken naar de overleving bij patiënten met een glioblastoma multiforme, die na operatie volgens dit schema werden behandeld in Tilburg. Wij vergeleken onze resultaten met de resultaten in de Stupp-studie, waarin patiënten met een glioblastoma multiforme werden geïncludeerd met een leeftijd tussen 18-7 jaar, in een goede conditie (WHO-functioneringsscore 2) en indien zij geen toenemende dexamethasonbehoefte hadden. 2,4 Wij hebben deze inclusiecriteria niet gehanteerd in onze studie, omdat inclusie op basis van deze criteria leidt tot een hoge mate van selectie van patiënten en omdat deze criteria in ons ziekenhuis niet als absolute grens worden gebruikt voor de behandeling met chemoradiatie. Onze studiepopulatie is qua karakteristieken wel vergelijkbaar met de populatie in de Stupp-studie, behalve dat in onze populatie meer patiënten waren die geen dexamethason meer gebruikten bij aanvang van de behandeling (51% vergeleken met 29%), wat prognostisch gunstiger is. Een controlegroep is in onze populatie niet aanwezig, maar het doel was met name om te zien of de dagelijkse praktijk overeenkomt met resultaten uit studiepopulaties, waarvan bekend is dat die in het algemeen een beter resultaat laten zien. 2,4 totale overleving 1,,8,6,4,2, tijd (maanden) Figuur 3. Totale overleving, als Kaplan-Meier-curve, van patiënten met een glioblastoma multiforme die werden behandeld met chemoradiatie en aanvullend temozolomide. Slechts 55% (147/266) van de patiënten met een glioblastoma multiforme werd behandeld met gecombineerde behandeling volgens het Stupp-protocol. Patiënten in een matige klinische conditie, al dan niet in combinatie met een leeftijd boven de 7 jaar, en patiënten die na operatie snel progressief waren, kwamen niet in aanmerking voor deze behandeling. De resultaten in Tilburg zijn vergelijkbaar met de resultaten in de Stupp-studie. De mediane overleving van 16,6 maanden in onze studie is zelfs iets gunstiger vergeleken met 14,6 maanden in de Stupp-studie. In onze aanvullend temozolomide 6 kuren meer dan 6 kuren minder dan 6 kuren 6 kuren-censored meer dan 6 kurencensored minder dan 6 kurencensored Tijdschrift voor Neurologie & Neurochirurgie vol nr. 4 - december

6 Aanwijzingen voor de praktijk 1. Behandeling van het glioblastoma multiforme door middel van chemoradiatie met temozolomide volgens het Stupp-protocol heeft een significante verbetering van de overleving op de langere termijn gegeven. 2. Alleen patiënten in een goede klinische conditie komen in aanmerking voor de gecombineerde behandeling. 3. Er is een trend tot een verbetering van de overleving na het geven van meer dan zes kuren aanvullend temozolomide in vergelijking tot zes kuren, maar dit verschil was niet significant en na drie jaar was de overleving in beide groepen gelijk. 4. Huidig onderzoek is gericht op responders, waarbij gekeken wordt naar het genetisch profiel van de tumor, dit wordt personalised medicine genoemd. patiëntenpopulatie werd een 2-jaarsoverleving gezien van 31% terwijl dit percentage in de Stupp-studie 27% bedroeg. Ook de progressievrije overleving in onze patiëntenpopulatie is vergelijkbaar, na twee jaar was er een overleving van 12% zonder dat sprake was van progressie, vergeleken met 11% in de Stupp-studie. Hetzelfde geldt voor de overleving op de langere termijn na vier jaar. De behandeling met temozolomide werd goed verdragen, slechts 2% moest voortijdig stoppen met de behandeling als gevolg van beenmergsuppressie door temozolomide. Dit percentage ligt lager in vergelijking met 8% in de Stupp-studie. 2 Bij 45% van de patiënten in onze studie die aanvullend temozolomide kregen, werd de behandeling voortijdig gestaakt, omdat sprake was van klinische en/of radiologische progressie, in de Stuppstudie was dit percentage vergelijkbaar, namelijk 39%. 2 Er was een verschil in de mediane totale overleving tussen de patiënten die zes kuren of meer dan zes kuren kregen, maar dit verschil was niet significant en na drie jaar was de overleving in beide groepen gelijk. Wellicht is de power van onze studie te gering om een significante verbetering van de overleving na meer dan zes kuren te kunnen aantonen. De betere overleving in de groep die meer dan zes kuren kreeg kan daarnaast het gevolg zijn van confounding, aangezien dit patiënten waren met een aanhoudende respons na zes kuren temozolomide en dus in een betere conditie. In de literatuur vonden wij één eerder gepubliceerde retrospectieve studie waarin de behandeling met meer dan zes aanvullende temozolomidekuren leidde tot een significante verbetering van de totale en progressievrije overleving, vergeleken met patiënten die zes kuren kregen. Continueren van de behandeling leidde in deze en in onze studie niet tot een toename van toxiciteit. 5 Of aanvullende behandeling met temozolomide daadwerkelijk leidt tot een betere overleving zou moeten worden uitgezocht in een prospectief gerandomiseerd onderzoek. In onze studie waren een WHO-functioneringsscore 2 en geen dexamethasongebruik bij aanvang van behandeling met chemoradiatie significante prognostische factoren voor een betere overleving. Dit zijn uiteraard de patiënten met een betere klinische conditie. De mate van resectie was in onze studie niet significant. Dat een meer uitgebreide chirurgische resectie leidt tot een betere levensverwachting bij patiënten met een glioblastoma multiforme is gebleken uit eerdere studies. 6,7 Beperking van onze studie is wel dat debulking werd gedefinieerd als elke mate van resectie, waarbij geen onderscheid gemaakt is tussen een partiële en een op het oog complete resectie. In de Stupp-studie onderging 83% een partiële of complete resectie, terwijl dit in onze populatie 78% was. 2 Ook leeftijd was geen onafhankelijke significante voorspeller voor de totale overleving. Mogelijk wordt dit veroorzaakt door het klein aantal oudere patiënten, in onze studiepopulatie waren drie patiënten ouder dan 7 jaar. De resultaten van de Stupp-studie hebben laten zien dat bij de behandeling van het glioblastoma multiforme middels radiotherapie in combinatie met concomitant en aanvullend temozolomide sprake is van een groep patiënten met een duidelijk betere respons op de behandeling. Hierbij bleek de MGMT-methyleringsstatus de sterkste predictor te zijn voor de behandelrespons. 44 In onze studie waren echter te weinig patiënten, waarbij de MGMT-status was bepaald, zodat dit niet kon worden onderzocht. Er wordt tegenwoordig veel onderzoek ver- 194 Tijdschrift voor Neurologie & Neurochirurgie vol nr. 4 - december 214

7 4 richt naar moleculaire markers die kunnen voorspellen of een patiënt baat zal hebben bij de behandeling met temozolomide. De verwachting is dat de behandeling van patiënten met een glioblastoma multiforme in de toekomst meer individueel gericht zal worden, afhankelijk van het genetisch profiel van de tumor ( personalised medicine ). 8,9 Conclusie Uit de Stupp-studie werd geconcludeerd dat de behandeling van patiënten met een glioblastoma multiforme door middel van chemoradiatie en aanvullend temozolomide direct na operatie een significante verbetering geeft van de korte- en langetermijnoverleving na twee en vijf jaar bij patiënten in een goede klinische conditie en jonger dan 7 jaar. De resultaten in Tilburg bevestigen de resultaten van de experimentele arm in de Stuppstudie. Er zijn mogelijk aanwijzingen dat behandeling met meer dan zes aanvullende kuren temozolomide leidt tot een betere overleving, maar dit zou verder moeten worden uitgezocht in een prospectief gerandomiseerd onderzoek. Referenties 1. Ricard D, Idbaih A, Ducray F, et al. Primary brain tumours in adults. Lancet 212;379: Stupp R, Mason WP, van den Bent MJ, et al. Radiotherapy plus concomitant and adjuvant temozolomide for glioblastoma. N Engl J Med 25;352: Landelijke richtlijn Gliomen, 27. Landelijke werkgroep Neuro-Oncologie. 4. Stupp R, Hegi ME, Mason WP, et al. Effects of radiotherapy with concomitant and adjuvant temozolomide versus radiotherapy alone on survival in glioblastoma in a randomised phase III study: 5-year analysis of the EORTC-NCIC trial. Lancet Oncol 29;1: Roldan Urgoiti GB, Singh AD, Easaw JC. Extended adjuvant temozolomide for treatment of newly diagnosed glioblastoma multiforme. J Neurooncol 212;18: Ferroli P, Schiariti M, Finocchiaro G, et al. Operability of glioblastomas: "sins of action" versus "sins of non-action". Neurol Sci 213;34: Mineo JF, Quintin-Roue I, Lucas B, et al. Glioblastomas: clinical study and search for prognostic factors. Neurochirurgie 22;48: Chu SH, Ma YB, Feng DF, et al. Predictive value of the SLC22A18 protein expression in glioblastoma patients receiving temozolomide therapy. J Transl Med 213;11: Yoshino A, Ogino A, Yachi K, et al. Gene expression profiling predicts response to temozolomide in malignant gliomas. Int J Oncol 21;36: Alle gepubliceerde artikelen kunt u vinden op onze website: Tevens kunt u daar zoeken naar artikelen die in onze andere tijdschriften zijn gepubliceerd. H. VERBIEST PRIJS Geachte leden en AIOS, Door omstandigheden is de commissie niet in staat geweest de beoordeling van de toekenning van de Verbiestprijs af te ronden voor de najaarsvergadering 214. De commissie en het Bestuur hebben besloten de uitreiking uit te stellen tot de najaarsvergadering van 215. De leden en AIOS worden opnieuw in de gelegenheid gesteld artikelen of proefschriften in te dienen. U heeft hiervoor tot 1 april 215 de tijd. Degenen die hun werk al hebben ingediend doen natuurlijk automatisch weer mee in deze nieuwe ronde. U kunt uw aanmelding in drievoud opsturen naar het secretariaat (adres zie hieronder). Met vriendelijke groet, Yvon van der Voort Nederlandse Vereniging voor Neurochirurgie, J11-R-8, Postbus 96, 23 RC Leiden. Tijdschrift voor Neurologie & Neurochirurgie vol nr. 4 - december

CHAPTER XII. Nederlandse Samenvatting

CHAPTER XII. Nederlandse Samenvatting CHAPTER XII Nederlandse Samenvatting Dit proefschrift behelst een aantal klinische en translationele studies met betrekking tot de behandeling van het primair operabel mammacarcinoom. Zowel aspecten van

Nadere informatie

2.3 Ouderen. [IKNL/Richtlijn Gliomen 2014 - conceptversie 30 september 2014] Pag. 91

2.3 Ouderen. [IKNL/Richtlijn Gliomen 2014 - conceptversie 30 september 2014] Pag. 91 4429 4430 4431 4432 4433 4434 4435 4436 4437 4438 4439 4440 4441 4442 4443 4444 4445 4446 4447 4448 4449 4450 4451 4452 4453 4454 4455 4456 4457 4458 4459 4460 4461 4462 4463 4464 4465 4466 4467 4468 4469

Nadere informatie

Lichamelijke factoren als voorspeller voor psychisch. en lichamelijk herstel bij anorexia nervosa. Physical factors as predictors of psychological and

Lichamelijke factoren als voorspeller voor psychisch. en lichamelijk herstel bij anorexia nervosa. Physical factors as predictors of psychological and Lichamelijke factoren als voorspeller voor psychisch en lichamelijk herstel bij anorexia nervosa Physical factors as predictors of psychological and physical recovery of anorexia nervosa Liesbeth Libbers

Nadere informatie

Multimodality treatment bij het oesofagus- en maagcarcinoom

Multimodality treatment bij het oesofagus- en maagcarcinoom Multimodality treatment bij het oesofagus- en maagcarcinoom Disclosures Ik heb geen belangenverstrengeling in relatie tot deze presentatie Multimodality treatment bij het oesofagus- en maagcarcinoom Bij

Nadere informatie

Geïndividualiseerde behandeling van oudere patiënten met borstkanker. Dr. N.A. de Glas

Geïndividualiseerde behandeling van oudere patiënten met borstkanker. Dr. N.A. de Glas Young Investigator Award 2018 Geïndividualiseerde behandeling van oudere patiënten met borstkanker Dr. N.A. de Glas AIOS Interne geneeskunde & Postdoc geriatrische oncologie LUMC Geen (potentiële) belangenverstengeling

Nadere informatie

Maligne melanoma Belang van sentinelklierbiopsie

Maligne melanoma Belang van sentinelklierbiopsie Maligne melanoma Belang van sentinelklierbiopsie Annemie Rutten Medische Oncologie AZ St. Augustinus Maligne melanoma 10% van alle huidkankers, maar meest agressieve. Incidentie van maligne melanoma neemt

Nadere informatie

Uitkomstenonderzoek in non-hodgkin lymphoma. Hedwig Blommestein

Uitkomstenonderzoek in non-hodgkin lymphoma. Hedwig Blommestein Uitkomstenonderzoek in non-hodgkin lymphoma ~Kansen en uitdagingen~ Hedwig Blommestein Inleiding Inhoud presentatie Uitkomstenonderzoek Casus rituximab maintenance Achtergrond Resultaten t Conclusie Uitkomstenonderzoek

Nadere informatie

Gynaecologisch-oncologische Studies. Gynaecongres 11 november Focus Radiotherapie. R.A. Nout Radiotherapeut-Oncoloog Namens LPRGT

Gynaecologisch-oncologische Studies. Gynaecongres 11 november Focus Radiotherapie. R.A. Nout Radiotherapeut-Oncoloog Namens LPRGT Gynaecologisch-oncologische Studies Gynaecongres 11 november 2010 Focus Radiotherapie R.A. Nout Radiotherapeut-Oncoloog Namens LPRGT Overzicht: Focus Radiotherapie Cervix Lopend EORTC Embrace Nieuw Outback

Nadere informatie

PORTEC 4a studie. Landelijke brachy laboranten dag 17 november 2017

PORTEC 4a studie. Landelijke brachy laboranten dag 17 november 2017 PORTEC 4a studie Landelijke brachy laboranten dag 17 november 2017 L Opzet presentatie Studie design In- en exclusie criteria Randomisatie Moleculair profiel bepaling Logistiek 2 Randomized phase III trial

Nadere informatie

Samenvatting. vatting

Samenvatting. vatting Samenvatting vatting Dit proefschrift gaat over de toepassing van ATP infusen in de palliatieve thuiszorg. De palliatieve fase begint op het moment dat genezing van kanker niet of niet langer mogelijk

Nadere informatie

Hartpatiënten Stoppen met Roken De invloed van eigen effectiviteit, actieplannen en coping plannen op het stoppen met roken

Hartpatiënten Stoppen met Roken De invloed van eigen effectiviteit, actieplannen en coping plannen op het stoppen met roken 1 Hartpatiënten Stoppen met Roken De invloed van eigen effectiviteit, actieplannen en coping plannen op het stoppen met roken Smoking Cessation in Cardiac Patients Esther Kers-Cappon Begeleiding door:

Nadere informatie

Inhoud. Data. Analyse van tijd tot event data: van Edward Kaplan & Paul Meier tot David Cox

Inhoud. Data. Analyse van tijd tot event data: van Edward Kaplan & Paul Meier tot David Cox van tijd tot event data: van Edward Kaplan & Paul Meier tot David Cox Bram Ramaekers Bianca de Greef KEMTA Masterclass Inhoud Data Kaplan-Meier curve Hazard rate Log-rank test Hazard ratio Cox regressie

Nadere informatie

Cover Page. Author: Wiltink, Lisette Title: Long-term effects and quality of life after treatment for rectal cancer Issue Date:

Cover Page. Author: Wiltink, Lisette Title: Long-term effects and quality of life after treatment for rectal cancer Issue Date: Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/46445 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Wiltink, Lisette Title: Long-term effects and quality of life after treatment for

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting Dikkedarmkanker is een groot gezondheidsprobleem in Nederland. Het is de derde meest voorkomende vorm van kanker bij mannen en de tweede meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen. In 2008

Nadere informatie

Dr. Ester Siemerink, internist-oncoloog, medisch manager oncologie ANGST

Dr. Ester Siemerink, internist-oncoloog, medisch manager oncologie ANGST Dr. Ester Siemerink, internist-oncoloog, medisch manager oncologie ANGST Het kan helpen om de feiten te kennen; (na)controles en meer Disclosure Belangen Spreker Geen (potentiële) belangenverstengeling

Nadere informatie

Studie medicijnen Groningen

Studie medicijnen Groningen Albert Twijnstra Studie medicijnen Huisarts Assistent interne geneeskunde Curaçao Specialisatie Neurologie Promotie onderzoek Academisering Neurologie Maastricht Neuro-traumatologie en Neuro-oncologie

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting List of publications Curriculum Vitae Dankwoord. Chapter 7

Nederlandse samenvatting List of publications Curriculum Vitae Dankwoord. Chapter 7 Nederlandse samenvatting List of publications Curriculum Vitae Dankwoord Cognitieve dysfunctie bij glioompatiënten Onderliggende mechanismen en consequenties Jaarlijks wordt bij 800 mensen in Nederland

Nadere informatie

Diagnose en therapie. Prof dr Martin J van den Bent Neuroloog

Diagnose en therapie. Prof dr Martin J van den Bent Neuroloog Diagnose en therapie Prof dr Martin J van den Bent Neuroloog Hersentumoren: soorten en maten Verschillende tumoren, sterk verschillende uitkomsten - Meningeomen: doorgaans goedaardige hersentumoren, uitgaande

Nadere informatie

BOM. Pembrolizumab als monotherapie bij niet-resectabel of gemetastaseerd melanoom

BOM. Pembrolizumab als monotherapie bij niet-resectabel of gemetastaseerd melanoom 49 Pembrolizumab als monotherapie bij niet-resectabel of gemetastaseerd melanoom Introductie De behandeling van niet-resectabel of gemetastaseerd (gevorderd) melanoom is in de laatste 5 jaar sterk verbeterd

Nadere informatie

Zorg voor Uitkomst. Analyse en Rapportage. Dr. ir.w.f. (Wim) van den Bosch 7 februari Disclosure belangen van spreker

Zorg voor Uitkomst. Analyse en Rapportage. Dr. ir.w.f. (Wim) van den Bosch 7 februari Disclosure belangen van spreker Zorg voor Uitkomst Analyse en Rapportage Disclosure belangen van spreker (potentiële) belangenverstrengeling Geen Dr. ir.w.f. (Wim) van den Bosch 7 februari 2014 Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties

Nadere informatie

Borstkanker behandeling bij ouderen: One size fits all? Nienke de Glas AIOS Interne geneeskunde & Postdoc geriatrische oncologie

Borstkanker behandeling bij ouderen: One size fits all? Nienke de Glas AIOS Interne geneeskunde & Postdoc geriatrische oncologie Borstkanker behandeling bij ouderen: One size fits all? Nienke de Glas AIOS Interne geneeskunde & Postdoc geriatrische oncologie Borstkanker bij ouderen ~ 40% van pa?ënten is 65+ bij diagnose 2 IKNL: www.cijfersoverkanker.nl

Nadere informatie

Samenvatting 129. Samenvatting

Samenvatting 129. Samenvatting Samenvatting 128 Samenvatting 129 Samenvatting Het mammacarcinoom is de meest voorkomende maligniteit bij vrouwen, met wereldwijd een jaarlijkse incidentie van 1,67 miljoen. De prognose van patiënten met

Nadere informatie

Staat de radiotherapie indicatie ook vast na een complete respons op NAC?

Staat de radiotherapie indicatie ook vast na een complete respons op NAC? Staat de radiotherapie indicatie ook vast na een complete respons op NAC? Nina Bijker, radiotherapeut AMC BBB symposium 7 september 2017 No conflict of interest Focus op postmastectomie radiotherapie (PMRT)

Nadere informatie

Stereotactische radiochirurgie bij hersenmetastasen in het ARTI De resultaten met betrekking tot de overleving en de mate van lokale controle

Stereotactische radiochirurgie bij hersenmetastasen in het ARTI De resultaten met betrekking tot de overleving en de mate van lokale controle Stereotactische radiochirurgie bij hersenmetastasen in het ARTI De resultaten met betrekking tot de overleving en de mate van lokale controle Nurer Gergin Radiotherapeutisch Laborant, UMC Utrecht Cancer

Nadere informatie

Significante Fase III Studies in de Oncologie Wat betekent dit voor de practicus?

Significante Fase III Studies in de Oncologie Wat betekent dit voor de practicus? Significante Fase III Studies in de Oncologie Wat betekent dit voor de practicus? Dr. L. Dirix Medische Oncologie Behandeling van vaste tumoren Adjuverende therapie Uitgezaaide ziekte Gerandomizeerd onderzoek

Nadere informatie

Overbehandeling in radiotherapie. Prof. Dr. Caroline Weltens

Overbehandeling in radiotherapie. Prof. Dr. Caroline Weltens Overbehandeling in radiotherapie Prof. Dr. Caroline Weltens 29-09-2018 veilig de lokale therapie verminderen zonder de uitkomst te compromiteren Juiste balans tussen benefit en neveneffecten Bij combinatie

Nadere informatie

Landelijk Contactdag 2017

Landelijk Contactdag 2017 Landelijk Contactdag 2017 Radiotherapie voor Blaaskanker Bradley Pieters Academisch Medisch Centrum/ Universiteit van Amsterdam 2 Typen Blaaskanker Niet-spierinvasief Spierinvasief Behandelingen Verwijderen

Nadere informatie

Groningen Cancer Center Workshop tumorwerkgroep neurooncologie

Groningen Cancer Center Workshop tumorwerkgroep neurooncologie Groningen Cancer Center Workshop tumorwerkgroep neurooncologie 16 sep 2011 Michiel Wagemakers, neurochirurg Mart Heesters, radiotherapeut Annemiek Walenkamp, internist-oncoloog Roelien Enting, neuroloog

Nadere informatie

Effecten van contactgericht spelen en leren op de ouder-kindrelatie bij autisme

Effecten van contactgericht spelen en leren op de ouder-kindrelatie bij autisme Effecten van contactgericht spelen en leren op de ouder-kindrelatie bij autisme Effects of Contact-oriented Play and Learning in the Relationship between parent and child with autism Kristel Stes Studentnummer:

Nadere informatie

Prognostische factoren in patiënten met 1-3 positieve okselklieren; MammaPrint en Adjuvant! online

Prognostische factoren in patiënten met 1-3 positieve okselklieren; MammaPrint en Adjuvant! online Prognostische factoren in patiënten met 1-3 positieve okselklieren; MammaPrint en Adjuvant! online 3 de Mammacongres Harderwijk Stella Mook Radiotherapeut i.o. Prognostische waarde LN status LN status

Nadere informatie

glioomzorg in Nederland

glioomzorg in Nederland glioomzorg in Nederland Dutch Brain Tumour Registry 2014-2017 LANDELIJKE WERKGROEP NEURO-ONCOLOGIE inhoudsopgave voorwoord voorwoord 3 methoden 4 cijfers 5 - epidemiologie 6 - diagnostiek 10 - neurochirurgie

Nadere informatie

Tumor eruit, patiënt beter? Sieger Leenstra Neurochirurg

Tumor eruit, patiënt beter? Sieger Leenstra Neurochirurg Tumor eruit, patiënt beter? Sieger Leenstra Neurochirurg Tumor eruit Ruime resectie in de neurochirurgie veelal niet mogelijk Dus: wanneer kunnen we spreken van geheel verwijderd Is dit altijd van belang?

Nadere informatie

OLIJFdag 3 oktober 2015

OLIJFdag 3 oktober 2015 OLIJFdag 3 oktober 2015 Nieuwe behandelingen bij eierstokkanker Els Witteveen Internist-oncoloog Huidige en nieuwe inzichten Intraperitoneale toediening Toevoeging van bevacizumab Dose dense toediening

Nadere informatie

Kinderen met Internaliserende Problemen. The Effectiveness of Psychodynamic Play Group Therapy for Children. with Internalizing Problems.

Kinderen met Internaliserende Problemen. The Effectiveness of Psychodynamic Play Group Therapy for Children. with Internalizing Problems. Spelgroepbehandeling voor kinderen met internaliserende problemen De Effectiviteit van een Psychodynamische Spelgroepbehandeling bij Kinderen met Internaliserende Problemen. The Effectiveness of Psychodynamic

Nadere informatie

Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling van gliomen. Dr J Bromberg, prof M.J. van den Bent Neurologen Erasmus MC Kanker Instituut Rotterdam

Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling van gliomen. Dr J Bromberg, prof M.J. van den Bent Neurologen Erasmus MC Kanker Instituut Rotterdam Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling van gliomen Dr J Bromberg, prof M.J. van den Bent Neurologen Erasmus MC Kanker Instituut Rotterdam Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling van gliomen Twee uitersten

Nadere informatie

(Neo)adjuvante chemotherapie bij het rectumcarcinoom. Prof.dr. Kees Punt afd. Medische Oncologie AMC Amsterdam

(Neo)adjuvante chemotherapie bij het rectumcarcinoom. Prof.dr. Kees Punt afd. Medische Oncologie AMC Amsterdam (Neo)adjuvante chemotherapie bij het rectumcarcinoom Prof.dr. Kees Punt afd. Medische Oncologie AMC Amsterdam Adjuvante chemotherapie bij rectumcarcinoom in Nederland Geloof Gewoonte Evidence-based medicine

Nadere informatie

Samenvatting en conclusies

Samenvatting en conclusies Centraal in dit proefschrift staat de minimaal invasieve slokdarmresectie als behandeloptie voor het slokdarmcarcinoom. In hoofdstuk 2 en 3 belichten wij in twee overzichtsartikelen de in de literatuur

Nadere informatie

Chemotherapie en stolling

Chemotherapie en stolling Chemotherapie en stolling Therapie, preventie en risicofactoren Karen Geboes UZ Gent 4 december 2015 Avastin en longembolen: hoe behandelen en Avastin al dan niet verder? Chemotherapie en stolling: Therapie,

Nadere informatie

Prognostische toepassing van flowcytometrie bij het myelodysplastisch syndroom

Prognostische toepassing van flowcytometrie bij het myelodysplastisch syndroom Workshop Flowcytometrie in MDS 5 september 2012 Prognostische toepassing van flowcytometrie bij het myelodysplastisch syndroom Canan Alhan VU Medisch Centrum Cancer Center Amsterdam Klinische prognostische

Nadere informatie

5-jaars Follow-up van de FAME studie

5-jaars Follow-up van de FAME studie 5-jaars Follow-up van de FAME studie WCN Congres 2015, Amsterdam 20-11-2015 Drs. L.X. van Nunen namens de FAME studiegroep Potential conflicts of interest Ik, Lokien X. van Nunen, heb GEEN conflicts of

Nadere informatie

Samenvatting*en*conclusies* *

Samenvatting*en*conclusies* * Samenvatting*en*conclusies* * Kwaliteitscontrole-in-vaatchirurgie.-Samenvattinginhetnederlands. Inditproefschriftstaankwaliteitvanzorgenkwaliteitscontrolebinnende vaatchirurgie zowel vanuit het perspectief

Nadere informatie

Behandeling op maat. Mammacarcinoom en targeted therapy 4 e mammacongres Harderwijk. Carolien P. Schröder, MD, PhD Internist oncoloog UMCG

Behandeling op maat. Mammacarcinoom en targeted therapy 4 e mammacongres Harderwijk. Carolien P. Schröder, MD, PhD Internist oncoloog UMCG Behandeling op maat Carolien P. Schröder, MD, PhD Internist oncoloog UMCG Mammacarcinoom en targeted therapy 4 e mammacongres Harderwijk C.P. Schröder internist oncoloog Mammacarcinoom en targeted therapy

Nadere informatie

Sekseverschillen in Huilfrequentie en Psychosociale Problemen. bij Schoolgaande Kinderen van 6 tot 10 jaar

Sekseverschillen in Huilfrequentie en Psychosociale Problemen. bij Schoolgaande Kinderen van 6 tot 10 jaar Sekseverschillen in Huilfrequentie en Psychosociale Problemen bij Schoolgaande Kinderen van 6 tot 10 jaar Gender Differences in Crying Frequency and Psychosocial Problems in Schoolgoing Children aged 6

Nadere informatie

De Effecten van de Kanker Nazorg Wijzer op Psychologische Distress en Kwaliteit van. Leven

De Effecten van de Kanker Nazorg Wijzer op Psychologische Distress en Kwaliteit van. Leven De Effecten van de Kanker Nazorg Wijzer op Psychologische Distress en Kwaliteit van Leven The Effects of the Kanker Nazorg Wijzer on Psychological Distress and Quality of Life Miranda H. de Haan Eerste

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING Nederlandse Samenvatting 195 NEDERLANDSE SAMENVATTING DEEL I Evaluatie van de huidige literatuur De stijgende incidentie van slokdarmkanker zal naar verwachting continueren in

Nadere informatie

Chapter 8. Nederlandse samenvatting

Chapter 8. Nederlandse samenvatting Chapter 8 Nederlandse samenvatting Chapter 8 Nederlandse samenvatting Er is in de afgelopen jaren veel vooruitgang geboekt in de ontwikkeling van doelgerichte behandelingen tegen kanker. Helaas wordt ook

Nadere informatie

Ontwikkelingen bij de chirurgie van het slokdarm- en maagcarcinoom

Ontwikkelingen bij de chirurgie van het slokdarm- en maagcarcinoom Ontwikkelingen bij de chirurgie van het slokdarm- en maagcarcinoom Mark I. van Berge Henegouwen Chirurg, slokdarm en maagchirurgie Amsterdam UMC, locatie AMC GIOCA GE oncologisch congres, AMC 18 jan 2019

Nadere informatie

Factsheet Indicatoren NABON Breast Cancer Audit (NBCA) 2016

Factsheet Indicatoren NABON Breast Cancer Audit (NBCA) 2016 Factsheet en NABON Breast Cancer Audit (NBCA) 2016 Registratie gestart: 2009 Inclusie en exclusie criteria Inclusie Primaire mammacarcinomen waarbij de volgende tumorsoorten geïncludeerd worden: Alle tumorstadia,

Nadere informatie

Onderste deel tractus digestivus: behandeling colorectaal carcinoom

Onderste deel tractus digestivus: behandeling colorectaal carcinoom Onderste deel tractus digestivus: behandeling colorectaal carcinoom 19-06-2014 Post-ASCO, Ede Miriam Koopman Internist-oncoloog, UMC Utrecht Disclosures Advisory role: Amgen, Bayer, Merck-Serono, Roche

Nadere informatie

Psychologische behandeling voor SOLK-patiënten door de POH-GGZ: resultaten van een rct

Psychologische behandeling voor SOLK-patiënten door de POH-GGZ: resultaten van een rct Psychologische behandeling voor SOLK-patiënten door de POH-GGZ: resultaten van een rct Kate Sitnikova 8 november 2018 Amsterdam UMC Locatie VUmc Afdeling Huisartsgeneeskunde & Ouderengeneeskunde Sheet

Nadere informatie

De Samenhang tussen Dagelijkse Stress, Emotionele Intimiteit en Affect bij Partners met een. Vaste Relatie

De Samenhang tussen Dagelijkse Stress, Emotionele Intimiteit en Affect bij Partners met een. Vaste Relatie De Samenhang tussen Dagelijkse Stress, Emotionele Intimiteit en Affect bij Partners met een Vaste Relatie The Association between Daily Stress, Emotional Intimacy and Affect with Partners in a Commited

Nadere informatie

Hoewel de incidentie van maagkanker daalt, staat het wereldwijd nog immer op de

Hoewel de incidentie van maagkanker daalt, staat het wereldwijd nog immer op de Samenvatting Hoewel de incidentie van maagkanker daalt, staat het wereldwijd nog immer op de tweede plaats als meest frequente doodsoorzaak aan kanker. Chirurgische series uit Europa en Noord-Amerika laten

Nadere informatie

Resultaten op tafel voor longkanker

Resultaten op tafel voor longkanker 17 maart 2017 Resultaten op tafel voor longkanker Franz Schramel Jos Kroon DISCLOSURE: SPREKERS BELANGEN Sprekers hebben voor deze bijeenkomst geen (potentiële) belangenverstrengeling met (commerciële)

Nadere informatie

Tumor eruit, patiënt beter? Sieger Leenstra Neurochirurg

Tumor eruit, patiënt beter? Sieger Leenstra Neurochirurg Tumor eruit, patiënt beter? Sieger Leenstra Neurochirurg Tumor eruit Ruime resectie in de neurochirurgie veelal niet mogelijk Dus: wanneer kunnen we spreken van geheel verwijderd Is dit altijd van belang?

Nadere informatie

Landelijk Diabetes Congres 2016

Landelijk Diabetes Congres 2016 Landelijk Diabetes Congres 2016 Insuline Pompen, zelfcontrole en sensoren, need to know Thomas van Bemmel, Internist Gelre Ziekenhuis Apeldoorn Disclosures (potentiële) belangenverstrengeling zie hieronder

Nadere informatie

Hoofdstuk 8. Orale leukoplakie een klinische, histopathologische en moleculaire studie. Samenvatting, conclusies en aanbevelingen

Hoofdstuk 8. Orale leukoplakie een klinische, histopathologische en moleculaire studie. Samenvatting, conclusies en aanbevelingen Hoofdstuk 8 Orale leukoplakie een klinische, histopathologische en moleculaire studie Samenvatting, conclusies en aanbevelingen Samenvatting, conclusies en aanbevelingen Samenvatting, conclusies en aanbevelingen

Nadere informatie

INVLOED VAN CHRONISCHE PIJN OP ERVAREN SOCIALE STEUN. De Invloed van Chronische Pijn en de Modererende Invloed van Geslacht op de Ervaren

INVLOED VAN CHRONISCHE PIJN OP ERVAREN SOCIALE STEUN. De Invloed van Chronische Pijn en de Modererende Invloed van Geslacht op de Ervaren De Invloed van Chronische Pijn en de Modererende Invloed van Geslacht op de Ervaren Sociale Steun The Effect of Chronic Pain and the Moderating Effect of Gender on Perceived Social Support Studentnummer:

Nadere informatie

Pancreascarcinoom en kansen voor de toekomst

Pancreascarcinoom en kansen voor de toekomst 18 mei 2006 Jaarbeurs Utrecht Pancreascarcinoom en kansen voor de toekomst Jan Ouwerkerk Research Coördinator Oncologie Leids Universitair Medisch Centrum Pancreas Carcinoom Incidencie: 33.730 nieuwe patiënten

Nadere informatie

Samenvatting. Hoofdstuk 1. Hoofdstuk 2

Samenvatting. Hoofdstuk 1. Hoofdstuk 2 Samenvatting 125 Samenvatting Hoofdstuk 1 Gedurende de laatste 20 jaar is binnen de IVF de aandacht voornamelijk uitgegaan naar de verbetering van zwangerschapsresultaten. Hierdoor is er te weinig aandacht

Nadere informatie

Oncologische zorg bij ouderen

Oncologische zorg bij ouderen Oncologische zorg bij ouderen Balanceren tussen over- en onderbehandeling Johanneke Portielje, HagaZiekenhuis Kring ouderenzorg AMC & partners 12 juni 2013 mamma carcinoom

Nadere informatie

Positieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen

Positieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen Positieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen Positive, Negative and Depressive Subclinical Psychotic

Nadere informatie

CHAPTER 8. Samenvatting

CHAPTER 8. Samenvatting CHAPTER 8 Samenvatting Samenvatting 8. Samenvatting Hoofdstuk 1 is een algemene introductie. Doel van dit proefschrift is om de kosten en effectiviteit van magnetische resonantie (MR) te evalueren indien

Nadere informatie

Minder chirurgie na neo adjuvante chemotherapie?

Minder chirurgie na neo adjuvante chemotherapie? Minder chirurgie na neo adjuvante chemotherapie? Frederieke van Duijnhoven, chirurg-oncoloog Marie-Jeanne Vrancken Peeters, principal investigator MICRA studie 1 GEEN DISCLOSURES 2 NEOADJUVANTE SYSTEMISCHE

Nadere informatie

The relationship between social support and loneliness and depressive symptoms in Turkish elderly: the mediating role of the ability to cope

The relationship between social support and loneliness and depressive symptoms in Turkish elderly: the mediating role of the ability to cope The relationship between social support and loneliness and depressive symptoms in Turkish elderly: the mediating role of the ability to cope Een onderzoek naar de relatie tussen sociale steun en depressieve-

Nadere informatie

Mogelijkheden van resectie na chemotherapie bij het pancreascarcinoom. Prof. dr. Marc Besselink Afdeling Chirurgie, AMC Amsterdam

Mogelijkheden van resectie na chemotherapie bij het pancreascarcinoom. Prof. dr. Marc Besselink Afdeling Chirurgie, AMC Amsterdam Mogelijkheden van resectie na chemotherapie bij het pancreascarcinoom Prof. dr. Marc Besselink Afdeling Chirurgie, AMC Amsterdam Amsterdam, 19 Januari 2018 Pancreascarcinoom Slechte prognose (5 jaars-overleving,

Nadere informatie

Wel of Niet starten?

Wel of Niet starten? Chemotherapie in de palliatieve setting van het pancreascarcinoom Wel of Niet starten? Dick Richel AMC / MST 3 e Verpleegkundig Congres 10 januari 2014 Pancreascarcinoom feiten Incidentie in Nederland

Nadere informatie

Factsheet NABON Breast Cancer Audit (NBCA)

Factsheet NABON Breast Cancer Audit (NBCA) Factsheet NABON Breast Cancer Audit () [1.0.; 15-09-] Registratie gestart: 2011 Als algemene voorwaarde voor het meenemen van een patiënt in de berekening van de kwaliteitsindicatoren is gesteld dat ten

Nadere informatie

METHODOLOGIE & TECHNISCHE FICHE KWALITEITSINDICATOR POSTOPERATIEVE MORTALITEIT RECTUMKANKER ( )

METHODOLOGIE & TECHNISCHE FICHE KWALITEITSINDICATOR POSTOPERATIEVE MORTALITEIT RECTUMKANKER ( ) METHODOLOGIE & TECHNISCHE FICHE KWALITEITSINDICATOR POSTOPERATIEVE MORTALITEIT RECTUMKANKER (2014-2016) A. In- en exclusiecriteria voor deze studie Inclusiecriteria: Patiënten gediagnosticeerd met een

Nadere informatie

Oudere patiënt met chronisch nierfalen: wel of geen start dialyse? Wouter Verberne, arts-onderzoeker

Oudere patiënt met chronisch nierfalen: wel of geen start dialyse? Wouter Verberne, arts-onderzoeker Oudere patiënt met chronisch nierfalen: wel of geen start dialyse? Wouter Verberne, arts-onderzoeker Disclosures (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven

Nadere informatie

Bent u gemotiveerd? L.E.J. Gerretsen Studentnummer: Eerste begeleider: prof. dr. L. Lechner Tweede begeleider: Dr. A.

Bent u gemotiveerd? L.E.J. Gerretsen Studentnummer: Eerste begeleider: prof. dr. L. Lechner Tweede begeleider: Dr. A. Bent u gemotiveerd? Een Experimenteel Onderzoek naar de Invloed van een op het Transtheoretisch Model Gebaseerde Interventie op de Compliance bij de Fysiotherapeutische Behandeling van Psychiatrische Patiënten

Nadere informatie

Nadia Haj Mohammad Internist-oncoloog The Netherlands

Nadia Haj Mohammad Internist-oncoloog The Netherlands Maagcarcinoom Nadia Haj Mohammad Internist-oncoloog The Netherlands Inhoud Therapie Systemisch Gericht op klachten Nieuwe ontwikkelingen/toekomst Epidemiologie Verschil Europa en Noord-Amerika vs Azië,

Nadere informatie

Geslacht, Emotionele Ontrouw en Seksdrive. Gender, Emotional Infidelity and Sex Drive

Geslacht, Emotionele Ontrouw en Seksdrive. Gender, Emotional Infidelity and Sex Drive 1 Geslacht, Emotionele Ontrouw en Seksdrive Gender, Emotional Infidelity and Sex Drive Femke Boom Open Universiteit Naam student: Femke Boom Studentnummer: 850762029 Cursusnaam: Empirisch afstudeeronderzoek:

Nadere informatie

Post-ASCO 2014 Nieuwe geneesmiddelen. Hans Gelderblom

Post-ASCO 2014 Nieuwe geneesmiddelen. Hans Gelderblom Post-ASCO 2014 Nieuwe geneesmiddelen Hans Gelderblom Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING Analyse van chromosomale afwijkingen in gastrointestinale tumoren In het ontstaan van kanker spelen vele moleculaire processen een rol. Deze processen worden in gang gezet door

Nadere informatie

Hoe meet je ziekteprogressie? NL/CPX/16/0027

Hoe meet je ziekteprogressie? NL/CPX/16/0027 Post-ECTRIMS Nascholing Hoe meet je ziekteprogressie? NL/CPX/16/0027 Disclosures Definitie ziekteprogressie Healthy CIS CIS CDMS RRMS SPMS Voorspellende factoren Kliniek Gender EDSS Genetica CSF Relapsen

Nadere informatie

Hersentumoren als uitdaging. Jan J.Heimans

Hersentumoren als uitdaging. Jan J.Heimans Hersentumoren als uitdaging Jan J.Heimans 1969 Glioblastoma multiforme Preoperatieve technieken fmri MEG DTI Neuronavigatie structurele MRI MEG motor fmri motorfmri taal DTI CST DTI SLF Electrostimulation

Nadere informatie

Stage. Clin staging. Treatment. Prognosis. Diagnosis. Evaluation. Early Node. Tumour. Loc advanced Metastasis. Advanced. Surgery

Stage. Clin staging. Treatment. Prognosis. Diagnosis. Evaluation. Early Node. Tumour. Loc advanced Metastasis. Advanced. Surgery Clin staging Stage Tumour Early Node Loc advanced Metastasis Advanced Treatment Surgery Diagnosis Evaluation pulmonary Chemotherapy Radiotherapy Combinations Prognosis cardiac general Univ Hospital Leuven

Nadere informatie

Karen J. Rosier - Brattinga. Eerste begeleider: dr. Arjan Bos Tweede begeleider: dr. Ellin Simon

Karen J. Rosier - Brattinga. Eerste begeleider: dr. Arjan Bos Tweede begeleider: dr. Ellin Simon Zelfwaardering en Angst bij Kinderen: Zijn Globale en Contingente Zelfwaardering Aanvullende Voorspellers van Angst bovenop Extraversie, Neuroticisme en Gedragsinhibitie? Self-Esteem and Fear or Anxiety

Nadere informatie

De Relatie tussen Werkdruk, Pesten op het Werk, Gezondheidsklachten en Verzuim

De Relatie tussen Werkdruk, Pesten op het Werk, Gezondheidsklachten en Verzuim De Relatie tussen Werkdruk, Pesten op het Werk, Gezondheidsklachten en Verzuim The Relationship between Work Pressure, Mobbing at Work, Health Complaints and Absenteeism Agnes van der Schuur Eerste begeleider:

Nadere informatie

Titel: HOVON 105. Rituximab bij het primair centraal zenuwstelsel lymfoom. Een gerandomiseerd HOVON / ALLG onderzoek

Titel: HOVON 105. Rituximab bij het primair centraal zenuwstelsel lymfoom. Een gerandomiseerd HOVON / ALLG onderzoek Titel:. Rituximab bij het primair centraal zenuwstelsel lymfoom. Een gerandomiseerd HOVON / ALLG onderzoek Officiële titel: Rituximab in Primary Central Nervous system Lymphoma. A randomized HOVON / ALLG

Nadere informatie

De indicatoren omtrent borstkanker, die in kader van het VIP²-project worden opgevolgd zijn :

De indicatoren omtrent borstkanker, die in kader van het VIP²-project worden opgevolgd zijn : Indicatoren VIP²-project Oncologie In België is, net als in Europa, borstkanker de meest voorkomende oorzaak van overlijden door kanker bij vrouwen (20,6 % van alle overlijdens ingevolge kanker). In 2009

Nadere informatie

Image-guided stereotactic radiotherapy for early stage lung cancer: techniques and clinical outcomes. Samenvatting

Image-guided stereotactic radiotherapy for early stage lung cancer: techniques and clinical outcomes. Samenvatting 169 Image-guided stereotactic radiotherapy for early stage lung cancer: techniques and clinical outcomes Samenvatting Radiotherapie speelt een belangrijke rol in de curatieve behandeling van patiënten

Nadere informatie

Oligometastatischeziekte bij het mammacarcinoom. M. van der Sangen, radiotherapeut

Oligometastatischeziekte bij het mammacarcinoom. M. van der Sangen, radiotherapeut Oligometastatischeziekte bij het mammacarcinoom M. van der Sangen, radiotherapeut Borstkanker in perspectief Borstkanker in Nederland Nieuwe borstkankers per jaar: 15.000 Metastasen bij diagnose: 750 (5%)

Nadere informatie

Echogeleide chirurgie voor mammacarcinoom

Echogeleide chirurgie voor mammacarcinoom Echogeleide chirurgie voor mammacarcinoom Een prospectief gerandomiseerd onderzoek N.M.A. Krekel M.H. Haloua M.P. van den Tol S. Meijer Chirurgische oncologie VU Universitair Medisch Centrum Incidentie

Nadere informatie

Behandeleffecten. in Forensisch Psychiatrisch Center de Rooyse Wissel. Treatment effects in. Forensic Psychiatric Centre de Rooyse Wissel

Behandeleffecten. in Forensisch Psychiatrisch Center de Rooyse Wissel. Treatment effects in. Forensic Psychiatric Centre de Rooyse Wissel Behandeleffecten in Forensisch Psychiatrisch Center de Rooyse Wissel Treatment effects in Forensic Psychiatric Centre de Rooyse Wissel S. Daamen-Raes Eerste begeleider: Dr. W. Waterink Tweede begeleider:

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/43602 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Fenema, E.M. van Title: Treatment quality in times of ROM Issue Date: 2016-09-15

Nadere informatie

Responsevaluatie met 3T-DWI-MRI na inductie met FOLFIRINOX chemotherapie bij lokaal gevorderd PDAC (IMAGE-MRI)

Responsevaluatie met 3T-DWI-MRI na inductie met FOLFIRINOX chemotherapie bij lokaal gevorderd PDAC (IMAGE-MRI) Responsevaluatie met 3T-DWI-MRI na inductie met FOLFIRINOX chemotherapie bij lokaal gevorderd PDAC (IMAGE-MRI) Eran van Veldhuisen, Bengt van Rijssen, Remy Klaassen, Yung Nio, Hanneke Wilmink, Krijn Van

Nadere informatie

Nederlanse Samenvatting. Nederlandse Samenvatting

Nederlanse Samenvatting. Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting 197 198 Samenvatting In het proefschrift worden diverse klinische aspecten van primaire PCI (Primaire Coronaire Interventie) voor de behandeling van een hartinfarct onderzocht.

Nadere informatie

bij Kinderen met een Ernstige Vorm van Dyslexie of Children with a Severe Form of Dyslexia Ans van Velthoven

bij Kinderen met een Ernstige Vorm van Dyslexie of Children with a Severe Form of Dyslexia Ans van Velthoven Neuropsychologische Behandeling en Sociaal Emotioneel Welzijn bij Kinderen met een Ernstige Vorm van Dyslexie Neuropsychological Treatment and Social Emotional Well-being of Children with a Severe Form

Nadere informatie

Factsheet Indicatoren NABON Breast Cancer Audit (NBCA) 2017

Factsheet Indicatoren NABON Breast Cancer Audit (NBCA) 2017 Factsheet en NABON Breast Cancer Audit (NBCA) 2017 Registratie gestart: 2009 Datum Versie Mutatie Eigenaar 23-10-2017 2017.1 Vrijwillig/ verplicht toegevoegd DICA 27-11-2017 2017.2 Schrappen van indicatoren

Nadere informatie

Bloedafname CAIRO5. Coördinerend Radiologen: Dr. K. van Lienden, Dr. M Engelbrecht, afdeling Radiologie, AMC Amsterdam

Bloedafname CAIRO5. Coördinerend Radiologen: Dr. K. van Lienden, Dr. M Engelbrecht, afdeling Radiologie, AMC Amsterdam Bloedafname CAIRO5 Een gerandomiseerde fase 3 studie naar behandelingsstrategieën voor patiënten met dikke darmkanker met metastasen in alleen de lever, welke (nog) niet in aanmerking komen voor chirurgische

Nadere informatie

De Relatie Tussen de Gehanteerde Copingstijl en Pesten op het Werk. The Relation Between the Used Coping Style and Bullying at Work.

De Relatie Tussen de Gehanteerde Copingstijl en Pesten op het Werk. The Relation Between the Used Coping Style and Bullying at Work. De Relatie Tussen de Gehanteerde Copingstijl en Pesten op het Werk The Relation Between the Used Coping Style and Bullying at Work Merijn Daerden Studentnummer: 850225144 Werkstuk: Empirisch afstudeeronderzoek:

Nadere informatie

jaarverslag 2008 Ziekenhuis 195 Gemaakt op:

jaarverslag 2008 Ziekenhuis 195 Gemaakt op: Ziekenhuis 195 Gemaakt op: 2009-04-14 2-29 Inleiding De cijfers in dit rapport zijn gebaseerd op de records die opgenomen zijn in de landelijke database. Voor 2008 zijn 2083 aangeleverd, waarvan 5 zonder

Nadere informatie

PrOP Tussen Je Oren. gebaseerd op het PrOP-model. the PrOP-model. Mariëtte J.C.P. van der Stappen

PrOP Tussen Je Oren. gebaseerd op het PrOP-model. the PrOP-model. Mariëtte J.C.P. van der Stappen Effectiviteit kortdurende behandeling PrOP model 1 PrOP Tussen Je Oren Effectiviteit van een Kortdurende Psychologische Behandeling bij Kinderen en Jongeren gebaseerd op het PrOP-model Effectiveness of

Nadere informatie

INTRA-ARTERIËLE CHEMOTHERAPIE VOOR COLORECTALE LEVER METASTASEN

INTRA-ARTERIËLE CHEMOTHERAPIE VOOR COLORECTALE LEVER METASTASEN INTRA-ARTERIËLE CHEMOTHERAPIE VOOR COLORECTALE LEVER METASTASEN Bas Groot Koerkamp, MD PhD Chirurg-Oncoloog en Epidemioloog Erasmus MC Afdeling Heelkunde Sector HPB en Transplantatie DISCLOSURES Gratis

Nadere informatie

Chemoradiatie bij het spierinvasief blaascarcinoom

Chemoradiatie bij het spierinvasief blaascarcinoom Chemoradiatie bij het spierinvasief blaascarcinoom Richard P. Meijer, Uroloog DUOS 4-12-2015 Disclosure belangen (potentiële) belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met

Nadere informatie