Opzet en uitvoering PAS Fase III. 1. Inleiding

Transcriptie

1 Opzet en uitvoering PAS Fase III 1. Inleiding Aanleiding De vastgelopen vergunningverlening in het kader van de Natuurbeschermingswet 1998 weer vlot trekken. Dat was de bedoeling toen in de zomer van 2009 de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) werd gelanceerd. Rond een groot aantal Natura 2000-gebieden die zwaar met stikstof zijn belast, werden immers nauwelijks nog nieuwe vergunningen verleend, en door de rechter intact gelaten, voor activiteiten die nieuwe uitstoot mee zouden brengen. Tweesnijdend zwaard De depositie van stikstof daalt weliswaar al tientallen jaren, maar is in veel gevallen nog steeds te groot om de stikstofgevoelige leefgebieden van planten en dieren weer een vitaal bestaan te bezorgen. Dat is slecht voor die habitats, maar de stagnatie die eruit voortkomt is op zijn beurt slecht voor de plaatselijke en regionale economie. En daarmee is de kern weergegeven van het tweesnijdend zwaard dat de PAS is: voorwaarden scheppen om de stikstofgevoelige habitats te beschermen en te stimuleren, en tegelijkertijd zorgen dat er voldoende ruimte overblijft voor economische ontwikkeling. Betrokken partijen Bij de PAS zijn veel partijen betrokken. Onder de eindverantwoordelijkheid van het ministerie van EL&I werken in de PAS een drietal ministeries (EL&I, I&M en Defensie) samen met het Interprovinciaal Overleg (IPO) en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), in samenspraak met betrokken maatschappelijke organisaties en terreinbeheerders. Instrumenten In juni 2010 stemde de Tweede Kamer in met het plan voor de PAS, de zogenaamde Voorlopige PAS (VPAS). Intussen zijn we bezig aan de laatste etappes onderweg naar het bestuurlijk en wettelijk vaststellen van de definitieve PAS in het najaar van In de vorige fases is veel werk verzet om de instrumenten klaar te zetten waarmee straks in de gebieden kan worden gewerkt aan een stikstofparagraaf die natuurherstel èn verantwoorde vergunningverlening mogelijk maakt. Die instrumenten zijn: De rekentool Aerius om de stikstofdepositie per gebied in kaart te brengen De internettool herstelstrategieën, dat de opstellers van de beheersplannen helpt bij het vinden van de goede maatregelen om stikstofgevoelige habitats op de been te houden en te stimuleren Een methode om de ontwikkelruimte zowel landelijk als provinciaal en per gebied te berekenen De volgende stap: de gebiedsgerichte fase van de PAS In de komende fase (PAS Fase III) die in dit document wordt uitgewerkt, zijn de gebieden aan de beurt. Nu gaat het erom of de instrumenten een helder beeld geven van de stikstofproblematiek, de benodigde maatregelen en de ruimte voor economische ontwikkelingen. Ook moet deze fase inzicht opleveren in de kosten die met de aanpak gemoeid zijn. Dit alles ter voorbereiding van de vierde fase, waarin de bestuurlijk verantwoordelijken op basis van de opgedane ervaring en inzichten besluiten over uitvoering, verantwoordelijkheden en financiering van de PAS. Fase III is opgedeeld in een drietal deelfasen: 1) Tot 15 maart voorbereiding - Opzetten organisatiestructuur (decentraal en centraal), opleveren van alle producten en neerzetten afspraken over de centrale organisatie en decentrale uitvoering 2) Van 15 maart tot 15 april kennisoverdracht naar uitvoerders - Het presenteren van de opdracht en een uitvoeringsformat, en uitvoeren van een opleidingstraject. Toetsen of de centrale en decentrale uitvoeringsorganisaties volledig operationeel zijn. Signaleren en oplossen knelpunten. 1

2 3) Van 15 april tot 15 juli inhoudelijke analyses door uitvoerders - De uitvoering start formeel op 15 april en op 15 juli wordt een eindrapportage door alle provincies opgeleverd aan Taakgroep Fase III. 2. Uitgangspunten De gebiedsgerichte uitwerking is een technische en ambtelijke exercitie, het is geen gebiedsproces waarin met partijen wordt afgestemd en onderhandeld. Wel worden maatschappelijke organisaties geïnformeerd en betrokken en waar nodig voor de exercitie geraadpleegd (landelijk en regionaal). Het maken van de bestuurlijke afspraken die nodig zijn voor financiering en uitvoering van de maatregelen, zijn geen deel van Fase III maar van Fase IV. Wel dient er voor de start van Fase IV duidelijkheid te zijn over die betrokkenheid en het proces van besluitvorming De omvang en verdeling van de ontwikkelruimte per gebied worden pas in Fase IV vastgesteld. In Fase III wordt als werkhypothese gewerkt met een 50/50 verdeling van de ontwikkelruimte tussen natuur en economie. Op basis van deze werkhypothese wordt in Fase III in beeld gebracht of er voldoende ontwikkelruimte is, en waar het al dan niet knelt. Alle bevoegde gezagen hebben een rol in de voorbereiding en uitvoering van Fase III. Zowel de provincie als de voortouwnemer, als het overig medebevoegd gezag, hebben een rol in de uitvoering van Fase III. Voortouwnemers kunnen terreinbeherende organisaties betrekken wanneer nodig. Fase III werkt met de VPAS 2-4 gebieden, dit zijn er 133 in totaal. Op de PAS-website staat een overzicht van alle gebieden. De instandhoudingsdoelen voor de gebiedsanalyses komen uit het definitieve aanwijzingsbesluit. Als dat er niet is, komen de doelen uit de 95% versie waar alle partijen het over eens zijn. Als er nog discussie is over de 95% versie, dan wordt er gebruik gemaakt van het ontwerpaanwijzingsbesluit. De output van Fase III wordt geaggregeerd tot één eindrapport per provincie bestaande uit de gebiedsrapportages met een oplegnotitie. Er wordt in Fase III geen afgeronde PAS-paragraaf opgeleverd die één op één in het beheerplan kan worden opgenomen. Wel levert de gebiedsanalyse zoals uitgevoerd binnen Fase III teksten en informatie op waar in het beheerplanproces mee verder gewerkt kan worden. Er wordt formeel gestart met de uitvoeringsfase van Fase III na een Go- No Go beslissing op 29 maart, met daarin ook de gereedheid van de provincies om te starten meegewogen (bv capaciteit, organisatie, voldoende basisgegevens), alsmede de gereedheid van de centrale organisatie (bv gereedheid instrumenten, rapportageformat, helpdesk, etc). 3. Eindproduct Fase III De technische uitvoering van Fase III richt zich op de volgende aspecten: 1) Het samenstellen van een pakket maatregelen waarmee op langere termijn de Natura instandhoudingsdoelen kunnen worden behaald 2) Het daarnaast aangeven welke maatregelen nodig zijn om in de eerste beheerplanperiode de achteruitgang stop te zetten 2

3 Het berekenen of de beschikbare ontwikkelruimte voldoende is in relatie tot de ontwikkelbehoefte (voorzien en onvoorzien), en of hiervoor extra maatregelen nodig zijn Het opstellen van een kostenplaatje voor de eerste drie beheerplanperiodes bij het maatregelpakket, indien relevant met varianten (alternatieve maatregelen voor hetzelfde resultaat) Het verschaffen van feitelijke informatie om de uitvoerbaarheid van de PAS te bepalen, benodigd voor bestuurlijke afwegingen in Fase IV Het einddoel van Fase III is om één eindrapport op te leveren door ieder van de provincies, bestaande uit de technische gebiedsrapportages en vergezeld van een begeleidende brief waarin een en ander in een context wordt geplaatst. Daarin worden de opvattingen van alle betrokken bevoegde gezagen meegenomen. Deze rapportages vormen het startpunt voor Fase IV. 4. Nationale organisatie en verantwoordelijkheden Taakgroep Fase III De voorbereiding en uitrol van de gebiedsgerichte uitwerking (Fase III) wordt gedaan door een taakgroep die functioneert en rapporteert binnen de reguliere PAS-organisatie. Besluitvorming zal via de programmaleider PAS door het Opdrachtgeversoverleg plaatsvinden. De taakgroep wordt geleid door de heer M. Bruinsma (Regiebureau), projectsecretaris is M. Dekker (EL&I). De groep bestaat verder uit: J. Huneker (IPO), J.W. van de Vegte (Gelderland), S. Sibbing (Noord-Brabant), J. van de Berg (I&M), S. de Bruin (EL&I), M. Roza (EL&I), en I. Roelse (Regiebureau). Een aantal mensen leveren schriftelijk input: G. de Jong (Zuid Holland), M. Kuzee (Zeeland), A. Don (Noord-Holland), S. van Dijk (Overijssel) en L. Janssen (Limburg). Klankbordgroep Fase III De taakgroep wordt geadviseerd door een klankbordgroep bestaande uit een aantal overheidsdirecteuren. Deze groep bestaat uit: J. Sanders (Zeeland), A. van Reeuwijk (Gelderland), W. Hulshoff (Friesland), P. Munters (EL&I), H. Buursen (I&M), E. Kraaij / A. Vermuë (Unie van Waterschappen) en K. Winter (Vereniging van Nederlandse Gemeenten). Coördinatorenoverleg Fase III Per provincie is één coördinator Fase III aangewezen. Deze heeft een coördinerende rol in de provincie i.r.t. de organisatie van de werkzaamheden. Voor deze groep coördinatoren wordt een (in aanvang tweewekelijks) coördinatorenoverleg opgestart. Vorderingen en problemen en mogelijke oplossingen worden in dit overleg gerapporteerd aan de taakgroep Fase III. 5. Provinciale organisatie en verantwoordelijkheden Coördinator Fase III In iedere provincie vervult de coördinator Fase III een centrale rol. De uitvoering van de werkzaamheden is een verantwoordelijkheid van de voortouwnemers. De coördinator is verantwoordelijk voor: De actieve bewaking van een coherente uitwerking over de gebieden in de provincie en afstemming met andere provincies en het Rijk Te allen tijde overzicht houden over alle in de provincie lopende werkzaamheden in relatie tot het tijdschema en signaleren van eventuele vertragingen, knelpunten en mogelijke oplossingen richting van de taakgroep Fase III Het conform de afgesproken planning opleveren van het uiteindelijke rapport over de bevindingen uit de gebiedsfase van de PAS Communicatie met maatschappelijke organisaties 3

4 De coördinator Fase III zorgt hiernaast voor de opzet van een bevoegde gezagen-team en een provinciale klankbordgroep. Hun rol wordt hieronder in grote lijn geschetst, precieze invulling vindt plaats in de provincie door de coördinator. De taakgroep Fase III wordt voor 15 april (start uitvoeringsfase) geïnformeerd over de provinciale aanpak. Bevoegde gezagen-team Centraal punt binnen elke provincie voor de uitvoering van Fase III is een overkoepelend bevoegde gezagen-team. Deze wordt samengesteld door de provinciale PAS- projectleider. In dit team zitten medebevoegde gezagen en voortouwnemers in de rol van regionaal beleidsmatig aanspreekpunt namens provincies en Rijk. Het Rijk zal deelnemen aan de bevoegde gezagen-teams, een voorstel hiervoor wordt nog gedaan. In relatie tot het bevoegde gezagen-team zijn twee aspecten van belang: 1) Het bevoegde gezagen-team organiseert de inhoudelijke uitwerking van Fase III met behulp van de instrumenten, dit is een technische taak. Dit richt zich erop om inzicht te geven op twee onderstaande onderdelen, en deze twee onderdelen kunnen indien wenselijk ondergebracht worden in twee aparte taakgroepen die samengesteld worden uit medewerkers van de voortouwnemers: Taakgroep 1. Depositie en ontwikkelruimte Dit onderdeel richt zich op de stikstofberekening m.b.v. de rekentool Aerius. Daarbij worden de volgende vragen beantwoord: Wat is de huidige stikstofdepositie op het Natura 2000-gebied Waartoe leiden de generieke, provinciale en mogelijk lokale brongerichte maatregelen in drie beheerplanperiodes Wat is de ontwikkelruimte en sluit deze aan bij de ontwikkelbehoefte Taakgroep 2. Herstelstrategieën Dit onderdeel richt zicht op het toepassen van de herstelstrategieën in de verschillende Natura gebieden m.b.v. de internettool, en geeft antwoord op de vragen: Of achteruitgang van de kwaliteit van het habitattype voorkomen wordt Of het behalen van de instandhoudingsdoelstellingen mogelijk blijft Wat de kosten van het uitvoeren van deze maatregelen zijn, en of maatregelen technisch/juridisch ook uitvoerbaar zijn 2) Het bevoegde gezagen-team heeft daarnaast een beleidsmatige taak in die zin dat zij de resultaten uit de taakgroepen beoordeelt op compleetheid, en aanvullende opdrachten geeft als er te weinig ontwikkelruimte is of als maatregelen de achteruitgang niet stoppen. In de uitwerking van maatregelen worden zo min mogelijk beleidsmatige keuzes al gemaakt, maar wel worden alleen de realistische opties in beeld gebracht met de bijbehorende inschatting van draagvlak en uitvoerbaarheid. Welke beleidsmatige afwegingen worden gemaakt, wordt zichtbaar gemaakt in de rapportage. Voortouwnemers De uitvoering per Natura 2000-gebied is een verantwoordelijkheid van de voortouwnemers die de beheerplannen van de verschillende Natura 2000-gebieden opstellen. De voortouwnemer levert de inzet voor de twee taakgroepen, en rapporteert naar het bevoegde gezagen-team over de voortgang, tussenproducten en mogelijke problemen. Indien nodig worden terreinbeherende organisaties en waterschappen om inbreng gevraagd. Beide taakgroepen hebben een trekker die het eerste aanspreekpunt is. Provinciale klankbordgroep Fase III is nadrukkelijk geen gebiedsproces. Naast het reguliere voortgangsoverleg op landelijk niveau met maatschappelijke organisaties, worden (maatschappelijke) partijen in Fase III op provinciaal niveau in een 4

5 klankbordgroep geïnformeerd (daarbij wordt niet onderhandeld maar kan wel reactie worden gegeven). Deze partijen worden op bepaalde momenten (in ieder geval voorafgaand en afsluitend aan het proces en indien wenselijk tussendoor) geïnformeerd en bijgepraat over de inhoud en vorm van het traject. Adviesgroepen van de beheerplannen worden geïnformeerd aan het begin en het einde van het proces door de coördinator Fase III. Samenstelling van de klankbordgroep gebeurt door de coördinator in samenspraak met het bevoegde gezagen-team. De taakgroep Fase III wordt voor 15 april (start uitvoeringsfase) geïnformeerd over de provinciale aanpak. 6. Uitvoering PAS Fase III door Rijk en provincies Deelfase 1, de voorbereiding en opzet - loopt t/m 15 maart Hieronder valt het klaarzetten van de producten die nodig zijn voor de uitvoering, en het maken van afspraken over de werkwijze. Voor de uitvoering moet er 100% helderheid bestaan over een aantal zaken, deze zijn hieronder opgesomd. Producten die centraal worden opgeleverd (taakgroep Fase III): Uitgangspunten voor Fase III Omschrijving eindproduct Fase III Organisatie Fase III in de provincie Taken en rolverdeling coördinator, voortouwnemer, bevoegd gezag Stappenplan uitvoering Fase III Format voor gebiedsspecifieke eindrapportage Voorbeeldtekst gebiedsanalyse / PAS-paragraaf Internettool Herstelstrategieën V1.0 Definitie van, en criteria voor Go-no go beslissing Rekentool Aerius V1.0 Handleidingen Aerius en herstelstrategieën Producten die decentraal worden opgeleverd (provincies): Habitatkaarten, landbouwdata, toekomstige projecten, ecologische data Samenstelling bevoegde gezagen-team Samenstelling provinciale klankbordgroep Deelfase 2, de aanloop- en opleidingsfase - loopt van 15 maart t/m 15 april Er wordt na oplevering van alle noodzakelijke onderdelen voor Fase III een maand de tijd genomen om de coördinatoren en voortouwnemers op te leiden, overleggen af te spreken, knelpunten op te lossen en iedereen zover te brengen dat ze kunnen starten. Dit is een aanloopfase, hierna kan de daadwerkelijke uitvoeringsfase beginnen. In de aanloop- en opleidingsfase hoort het voorbereiden en organiseren van: Het coördinatorenoverleg Fase III Opleiding in rekentool Aerius en internettool herstelstrategieën Go-no go beslissing door PAS Opdrachtgeversoverleg (29 maart) Inrichten helpdesk Deelfase 3, de uitvoeringsfase - loopt van 15 april t/m 15 juli De feitelijke uitvoering van de gebiedsanalyse bestaat uit het doorlopen van een stappenplan met daarin aandacht voor: 1. Een inventarisatie van het Natura 2000-gebied (het gebied, de habitats, etc) 2. Een gebiedsanalyse (stikstofdepositie, ecologische systeemanalyse, economische ontwikkelingen) 3. Opstellen maatregelen (herstelmaatregelen gericht op stoppen achteruitgang en inzetten herstel) 5

6 4. Een beoordeling en integratie van de depositie, de maatregelen, de instandhoudingsdoelen en de ontwikkelruimte 5. Opstellen van mogelijke aanvullende maatregelen De voortouwnemers moeten dus in hun regionale taakgroepen het stappenplan voor Fase III volgen, de internettools toepassen, de voortgang delen in de bevoegde gezagen-teams, en de eindrapportage m.b.v. een format helpen vormgeven. De bevoegde gezagen-teams beoordelen de inhoudelijke uitwerking van Fase III, en sturen bij waar nodig. De coördinatoren Fase III zullen vorderingen en problemen rapporteren in het tweewekelijkse coördinatorenoverleg Fase III. De taakgroep Fase III draagt vervolgens zorg voor het oplossen van overkoepelende problemen en het bijsturen van het proces. 6