Rekentool cross sectorale samenwerking. Alida Pelleboer. Afstudeeropdracht Dier- en Veehouderij Van Hall Larenstein Velp

Transcriptie

1 Rekentool cross sectorale samenwerking Afstudeeropdracht Dier- en Veehouderij Van Hall Larenstein Velp Alida Pelleboer Dit project wordt mede mogelijk gemaakt door: Begeleiding: Michaela van Leeuwen

2 ND, 4 januari 2016

3 Programma uur presentatie uur discussie uur verdieping rekentool?

4 Inhoud Vruchtbare Kringloop Achterhoek en Liemers Vraagstelling en methode onderzoek Achtergrond rekentool Resultaten Discussiepunten Conclusie Aanbevelingen

5 Vruchtbare Kringloop Achterhoek en Klik Liemers om een titel te maken Klik om tekst toe te voegen Klik om tekst toe te voegen Klik om tekt toe te voegen Klik om tekst toe te voegen Klik om tekst toe te voegen Klik om tekst toe te voegen

6 Vruchtbare Kringloop Achterhoek en Liemers positioneren als duurzame regio die voorop loopt op het gebied van kringlooplandbouw en duurzaam water- en bodembeheer. 10 deelprojecten Deelproject 3: verbeteren van de cross-sectorale mineralenbenutting: sturen van mineralenstromen inzet van mestverwerkingsproducten. Cross sectorale samenwerking: samenwerking tussen sectoren

7 Vraagstelling onderzoek en methode Hoe kan het recent ontwikkelde rekeninstrument geoptimaliseerd worden om het effect van een intersectorale samenwerking op economische resultaten, mineralenstromen en organische stof begrijpelijk te maken voor deelnemers van het project Vruchtbare Kringloop? Methode: PDCA (Plan Do Check Act) Literatuur, praktijksituaties, interviews

8 Achtergrond rekentool Intensivering Bemestingsnormen Organische stof Mest OS (kg / ton) Stikstof (kg / ton) Fosfaat (kg / ton) Kalium (kg / ton) Vleesvarkens drijfmest ,1 4,1 4,6 1,5 5,8 5,8 Bron: Haan en Geel, 2013 Runder drijfmest

9 Achtergrond rekentool Samenwerking: voordeel economie, mineralen en OS Rekentool

10 Resultaten 1. Voordelen en barrières samenwerken 2. Voorbeeld situatie rekentool 3. Handleiding 4. Belangrijkste ontwikkelpunten rekentool 5. Gebruiksgemak rekentool

11 1. Voordelen en barrières samenwerken Voordelen Kennis uitwisseling Economische resultaten Vruchtwisseling Sluiten regionale kringlopen Organische stof in de regio Barrières Tegenstrijdigheid beleid Vertrouwen

12 2. Voorbeeld situatie rekenmodel 6 pagina s in het rekenmodel Invoer van 3 basisbedrijven Invoer samenwerking Uitvoer samenwerking 6 samenwerkingsopties

13 Startpagina Toelichting Met dit rekenprogramma kunt u het voordeel van samenwerking berekenen tussen één melkveehouder, één akkerbouwer en één varkenshouder. De volgende samenwerkingsopties kunnen worden doorgerekend: S T A R T I N V O E R 1. uitwisseling grond akkerbouwer met melkveehouder 2. krachtvoervoerteelt voor melkvee en/of varkens door akkerbouwer 3. ruwvoerteelt voor melkvee door akkerbouwer 4. mestaanvoer van melkvee en/of varkens door akkerbouwer 5. mest verwerking door varkenshouder voor melkveehouder (VVO's) 6. aanvoer bewerkte mest, als kunstmestvervanger, op melkvee en/of akkerbouwbedrijf Hoe invullen? Startpagina Wanneer u op START INVOER klikt komt u bij het tabblad MELKVEE. In dit tabblad vult u de basisgegevens van het melkveebedrijf in, vervolgens klikt u via het menu boven aan de pagina naar het tabblad AKKERBOUW en daarna naar VARKENS. Hier kunt u ook de gegevens van beide bedrijven vóór samenwerking invullen. Achter ieder kopje van de invultabbladen staan de nummers die corresponderen met de samenwerkingsopties uit de lijst met opties hierboven. De gegevens onder deze kopjes moeten worden ingevuld om de betreffende samenwerkingsoptie door te kunnen rekenen. Voor basisbedrijven MELKVEE en VARKENS geldt dat u de mestafvoer niet hoeft in te vullen. Deze wordt berekend met behulp van de productie van mest door de dieren en de plaatsingsruimte op de opgegeven grond. Meer mestafvoer dan verplicht kan in verband met een goede berekening samenwerkingsvoordeel daarom niet worden doorgerekend. Na invullen van de kenmerken van de basisbedrijven vult u in tabblad "samenwerking INVOER" de gewenste samenwerkingsoptie in en staan in "Samenwerking UITVOER" de resultaten van de uitvoer. Door binnen het tabblad op de knop "Vul invoer zonder samenwerking in" te klikken maakt u de door uw ingevulde samenwerkingsoptie leeg en kunt u daarna een nieuwe optie invullen. Wanneer u er niet uitkomt, kunt u uw adviseur betrekken. Succes met rekenen!

14 inde invoer, ga naar volgend invulblad ENU navigeren met hyperlinks: vul alle gele cellen in! basisbedrijf akkerbouw basisbedrijf varkens invoer samenwerking uitvoer samenwerking BASISBEDRIJF MELKVEE INVOER Verberg resultaat melkvee UITVOER melkvee voor samenwerking lgemeen (invullen bij optie 1,2,3,4,5,6) Algemeen aam melkveehouder Meneer Koe Toelichting: Om voordelen van Productie dierlijke mest in de pu 2549 ton antal melkkoeien 73 stuks samenwerking tussen verschillende BEX productie stikstof kg N antal pinken 38 stuks bedrijfstypen te leren, vul eerste de gele BEX productie fosfaat 3785 kg P2O5 antal kalveren 31 stuks cellen van dit tabblad in, dan van akkerbouw Hoeveelheid gescheiden mest 0 ton eleverde melk bedrijf kg en varkens en vervolgens tabblad "invoer Plaatsingsruimte dierlijke mest kg N 3888,7 kg P2O5 reumgehalte in de melk 21 mg/100 g samenwerking". Navigeren met menu boven. Afvoer: EX-voordeel stikstof en fosfaat: stikstof fosfaat - dikke fractie 0 ton % voordeel voor stikstof en fosfaat 7,5 9,8 % - drijfmest 0 ton egio voor mestverwerking - dunne fractie 0 ton rovincie Hoeveelheid fosfaat voor VVO 0 kg P2O5 osfaatreferentie bedrijf 645 kg P2O5 Gebruiksruimte N uit kunstmest 6165 kg N rond (invullen bij optie 1,2,3,4,5,6) Aankoop ruwvoer kvem 3760 kg DVE ppervlakte grasland: zand klei loss veen Check: totaal: Aankoop krachtvoer ,7 kvem 19637,31 kg DVE vul hier hectares grasland per grondsoort in 37,6 1, ,9 ha ppervlakte maïsland: zand klei loss veen Check: totaal: Economie vul hier hectares grasland per grondsoort in 9, ,7 ha Kosten mestafvoer 33 Melkvee - pagina erdeling fosfaatklassen: laag neutraal hoog Check: totaal: Kosten mestscheiding 0 grasland: percentages invullen % 100 Kosten VVO verwerking fosfaat 0 bouwland: percentages invullen % 100 est (invullen bij optie 1,2,3,4,5,6) Aankoop ruwvoer 8750 antal dagen en uren weiden per diergroep: koeien pinken kalveren Aankoop krachtvoer dagen per jaar weiden dgn uren per weidedag uur/weidedag Kosten uitrijden mest 8921 osten mestafvoer: ikke fractie drijfmest dunne fractie Teelt grasland 5135 prijs per ton ( ) Teelt maïsland estscheiding 1) Oogst grasland hoeveel % van de mest in de put wordt gescheide 0 % let op: 0 invullen bij geen mestscheiding! Oogst maïsland 5558 alium-gehalte drijfmest 5,2 kg K2O/ton kosten mest scheiden per ton ingaande mest 17 euro/ton Aankoopkosten stikstofkunstmes 7336 rijzen kunstmest N P2O5 K2O per kg N, P2O5 en K2O 1,19 1,01 0,63 euro/kg oonwerkkosten mest uitrijden ( per ton) 3,5 euro/ton rijs vervangende verwerking (VVO) per kg fosfaat 2 euro per kg fosfaat ) Bij geen mestscheiding volgende vraag (% mest in de put scheiden) op 0 zetten. oer en Gewas (invullen bij optie 1,2,3) ewasopbrengst: kg ds/ha VEM/kg dsdve/kg ds grasland maïsland aaipercentage grasland 250 % Suggestie: bij weidegang tussen 0 en 300% ankoop voer: kg productds-gehaltevem/kg dsdve/kg ds prijs/ton maïskuil % overig ruwvoer 0 45% kg product VEM/kg DVE/kg prijs/100 kg krachtvoer ,8 eelt- en oogstkosten grasland maïsland teeltkosten excl. meststoffen + mest uitrijden 2) euro/ha/jr oogstkosten per snede ( /ha) 3) euro/ha/snede ) loonwerk grondbewerking, zaaien, spuiten, zaaizaad, gewasbescherming, sloot schoonmaken, geen kosten voor meststoffen en dierlijke mest uitrijden ) loonwerk oogst, aanrijden, afdekken kuil per gemaaide snede gras of geoogste ha maïs

15 einde invoer, ga naar volgend invulblad MENU navigeren met hyperlinks: vul alle gele cellen in! basisbedrijf melkvee basisbedrijf varkens invoer samenwerking uitvoer samenwerking BASISBEDRIJF AKKERBOUW INVOER Verberg resultaat akkerbouw UITVOER akkerbouw voor samenwerking Algemeen (invullen bij optie 1,2,3,4,5,6) Naam akkerbouwer Buurman akkerbouwer Bouwplan en saldo Oppervlakte Saldo/ha Saldo/bedrijf Provincie Zetmeelaardappelen 35 ha Bouwplan (invullen bij optie 1,2,3,4,5,6) - 0 ha 0 0 Oppervlakte gewassen: zand klei loss veen - 0 ha ha ha ha 0 0 Totaal saldo Mest Gebruiksruimte stikstof 8050 kg N Check: oppervlakte totaal 35 ha Af: werkzame N uit aangevoerde dierlijke mest 2548 kg N Gewasopbrengst per ha (invullen bij optie 1,2,3) Af: werkzame N uit compost 0 kg N opbrengst indicatie opbrengst indicatie Ruimte voor aanvoer kunstmeststikstof 5502 kg N Opbrengsten in ton product per ha hoofdgewas opbr stro opbr stro Zetmeelaardappelen 41,4 41,4 0 Gebruiksruimte fosfaat 1820 kg P2O5-0 0 Af: fosfaat uit aangevoerde dierlijke mest 1755 kg P2O5-0 0 Af: fosfaat uit aangevoerde compost 0 kg P2O6-0 0 Ruimte voor aanvoer fosfaatkunstmest 65 kg P2O5 - Akkerbouw 0 0 pagina Opbrengst aangevoerde dierlijke mest 6500 Opbrengstprijzen in per ton (invullen opties 1,2,3) /ton hoofd indicatie /ton /ton stro ndicatie /ton Kosten aangevoerde compost 0 Zetmeelaardappelen Kunstmestkosten N bij volmaken gebruiksruimte Kunstmestkosten P2O5 bij volmaken gebruiksruimte Teelt en oogstkosten per ha 1) (invullen bij opties 1,2,3 /ha indicatie /ha Zetmeelaardappelen ) Kosten voor de teelt en oogst van hoofd- en bijgewas zoals zaaizaad, gewasbescherming, loonwerk, meststoffen, drogen, etc. (indicatie op basis van KWIN Akkerbouw) Mest en mestplaatsing (invullen bij opties 1,2,3,4,5,6) Verdeling grond in fosfaatklassen laag neutraal hoog check bouwland: percentages invullen % 100 Prijzen kunstmest N P2O5 K2O per kg N, P2O5 en K2O 1,19 1,01 0,63 euro/kg Aanvoer dierlijke mest: ton aanvoer kg N/ton kg P2O5/ton kg K2O/ton 325 6,8 3,9 5,8 Suggestie gehalten Varkensdrijfmest op zand of loss ,4 1,5 5,8 Suggestie gehalten Drijfmest van graasdieren (o.a. koeien) Suggestie gehalten Drijfmest van overige diersoorten Suggestie gehalten Dunne fractie na mestbewerking en gier Aanvoer compost Suggestie gehalten compost 7,0 4,0 10,0 Vergoeding Varkensdrijfmest op zand of loss 10 euro/ton (na aftrek kosten voor toedienen) Vergoeding Drijfmest van graasdieren (o.a. koeien) 10 euro/ton (na aftrek kosten voor toedienen) Vergoeding Drijfmest van overige diersoorten 10 euro/ton (na aftrek kosten voor toedienen) Vergoeding Dunne fractie na mestbewerking en gier 10 euro/ton (na aftrek kosten voor toedienen) Aanvoerkosten compost 0 euro/ton inclusief toedienen

16 MENU navigeren met hyperlinks: BASISBEDRIJF VARKENS INVOER UITVOER varkens voor samenwerking Verberg resultaat varkens Algemeen (invullen bij optie 1,2,3,4,5,6) Algemeen Naam varkenshouder Buurman Varken Productie dierlijke mest 2432 ton Aantallen dieren: Productie stikstof dierlijke mest kg N vleesvarkens, 20 tot 50 kg en 50 kg en meer 1000 stuks Productie fosfaat dierlijke mest 8037 kg P2O5 opfokzeugen en -beren 40 stuks Hoeveelheid gescheiden vleesvarkensm 0 ton gedekte zeugen, zeugen bij de biggen en overige fokzeu 250 stuks Hoeveelheid gescheiden zeugenmest 0 ton opfokberen, 50 kg en meer 1 stuks Plaatsingsruimte dierlijke mest 1870 kg N dekrijpe beren 1 stuks " 640 kg P2O5 Regio voor mestverwerking Afvoer: Provincie - dikke fractie 0 ton 1) Inclusief biggen - drijfmest 2238 ton Grond (invullen bij optie 4,5,6) Varkens - - dunne pagina fractie 0 ton Oppervlakte grasland: zand klei loss veen Check: totaal: Hoeveelheid fosfaat verwerken (norm) 2219 kg P2O5 vul hier hectares grasland per grondsoort in ha Gebruiksruimte N uit kunstmest 810 kg N Oppervlakte maïsland: zand klei loss veen Check: totaal: Gebruiksruimte P2O5 uit kunstmest 0 kg P2O5 vul hier hectares maïsland per grondsoort in ha Aankoop krachtvoer 1275 ton Verdeling fosfaatklassen: laag neutraal hoog Check: totaal: grasland: percentages invullen % 100 Economie bouwland: percentages invullen % 100 Kosten mestafvoer Mest (invullen bij opties 1,2,3,4,5,6) Kosten mestscheiding 0 Kosten mestafvoer: dikke fractiedrijfmest dunne fractie Kosten mestverwerking prijs per ton ( ) euro/ton Mestscheiding Aankoop krachtvoer hoeveel % van zeugenmest wordt gescheiden? 0 % hoeveel % van vleesvarkensmest wordt gescheiden? 0 % Aankoopkosten stikstofkunstmest 964 kosten mest scheiden per ton 4 euro/ton Aankoopkosten fosfaatkunstmest 0 Prijzen kunstmest N P2O5 K2O per kg N, P2O5 en K2O 1,19 1,01 0,63 euro/kg Loonwerkkosten mest uitrijden ( per ton) 4,8 euro/ton Prijs mestverwerking per kg fosfaat 5,29 euro per kg fosfaat Aankoop mengvoer (invullen bij optie 2) Soorten voer Kg /100 kg Vleesvarkensvoer Zeugenvoer Biggenvoer ,5 einde invoer, ga naar volgend invulblad vul alle gele cellen in! basisbedrijf melkvee basisbedrijf akkerbouw invoer samenwerking uitvoer samenwerking

17 MENU navigeren met hyperlinks: INVOER SAMENWERKING Verberg opties vul gele cellen in voor gekozen opties Toelichting: A. Kies (combinatie van) samenwerkingsoptie(s) uit lijst hiernaast. B. vul hieronder alleen gele cellen per onderwerp in die corresponderen met optienummer uit lijst basisbedrijf melkvee basisbedrijf akkerbouw basisbedrijf varken uitvoer samenwerking 1. uitwisseling grond akkerbouwer/melkveehouder 4. mestaanvoer van melkvee en/of varkens door akkerbouwer 2. krachtvoervoerteelt voor melkvee en/of varkens door akkerbouwer 5. mest verwerking varkenshouder voor melkveehouder 3. ruwvoerteelt voor melkvee door akkerbouwer 6. aanvoer verwerkte mest op melkvee en/of akkerbouwbedrijf nrs. VOOR SAMENWERKING: NA SAMENWERKING: Vul invoer zonder samenwerking in 1,2,3 Uitwisseling grond, verandering bouwplan Melkveehouder Akkerbouwer Melkveehouder Akkerbouwer Oppervlakte grasland 39 ha 39 ha Opbrengsten gewas: Prijzen gewas: kosten Oppervlakte maïsland melkveebedrijf 10 ha 7 ha ton/ha hoofdgewas ton/ha stro /ton hoofdgewas /ton stro teelt+oogst/ha Zetmeelaardappelen 35 ha 38 ha 41, ha 0 ha ha 0 ha ha 0 ha Samenwerking 0 ha invoer 0 ha 0 - pagina ha 0 ha Ruwvoerteelt voor melkveehouder: 2 ha Krachtvoerteelt voor melkveehouder: 0 ha Krachtvoerteelt voor varkenshouder: 0 ha ,2,3 Totaal oppervlakte 49 ha 35 ha 46 ha 40 ha Let op ongelijk aantal hectares met uitgangssitatie: pas bouwplan aan! Huurprijs grond per ha 1000 euro/ha Gevolgen aanpassingen grond voor mestplaatsingsruimte: Melkveehouder Akkerbouwer Melkveehouder Akkerbouwer Plaatsingsruimte stikstof uit dierlijke mest , ,5 Plaatsingsruimte fosfaat 3888, ,9 2087,8 Krachtvoer- en/of ruwvoerteelt door akkerbouwer voor melkveehouder Gehalten in de door de akkerbouwer geteelde producten: Droge stof % VEM/kg ds g DVE/kg ds /kg DVE 1) 3 Maïs, bedrijven zonder derogatie 32% Kies hier gewas 0% ) Voordeel voerkosten wordt op basis van VEM berekend, verschil in DVE opname wordt apart gecompenseerd door krachtvoer 4 Mest scheiding % gescheiden on gescheiden % gescheiden 2) ton gescheiden ton niet gescheiden type scheider kosten scheiden/ton Melkveemest op melkveebedrijf melkvee: 0 Zeugenmest op varkensbedrijf ) let op: bij 'geen scheider' bij '% gescheiden' 0 invullen! Vleesvarkensmest op varkensbedrijf varkens: 0

18 4 Mestaanvoer naar akkerbouwer: Hoeveelheid (ton) Hoeveelheid (ton) Gehalten en werking aangevoerde mest: Afkomstig van externe partij: kg N/ton % werking N kg P2O5/ton kg K2O/ton waardering os Dierlijke mest 650 ton van extern 0 ton van extern buiten samenwerking 3 5,6 70% 2,7 5,8 0,1 Compost 0 ton van extern 0 ton van extern buiten samenwerking % 0 0 0,25 3) Hier (deel van) hoeveelheid mestaanvoer opgeven die ook al in basis van externe partij buiten samenwerking kwam, gehaltes zijn gemiddelde van aanvoer uitgangssiutatie Maximaalergoeding excl kosten Afkomstig van melkveehouder: beschikbaar (ton) toedienen ( /ton) kg N/ton % werking N kg P2O5/ton kg K2O/ton dikke fractie ,00 40% 0,00 0,00 drijfmest ,03 60% 1,36 5,20 dunne fractie ,00 80% 0,00 0,00 Afkomstig van varkenshouder: dikke fractie ,00 55% 0,00 0,00 drijfmest ,20 80% 3,31 5,32 dunne fractie ,00 80% 0,00 0,00 Aanvoer mineralen uit dierlijke mest naar akkerbouwer: Stikstof 5263 kg N totaal Nog 1563 kg N ruimte over voor aanvoer dierlijke mest waarvan werkzaam 4043 kg werkzame N Fosfaat, werkzaam 4) 2067 kg P2O5 Nog 21 kg P2O5 ruimte over voor aanvoer dierlijke mest Kalium 3949 kg K2O 4) Alle fosfaat is 100% werkzaam binnen mestbeleid, alleen fosfaat uit compost is 50% werkzaam 5,6 Mest verwerking MelkveehouderVarkenshouder Melkveehouder Varkenshouder Verplichte mestverwerking (kg P2O5) kg P2O5 Verwerking mest varkenshouder voor melkveeveehouder 0 0 kg P2O5 max kg P2O5 invullen (extra ruimte varkenshouder) Kenmerken mest na verwerking (voor verwerking blauw, berekent obv excretie): N P2O5 K2O mest (mengsel mestvarkens+zeugen) voor verwerking 8,20 3,31 5,32 gehalten verwerkte varkensmest Aanvoer verwerkte mest door melkveehouder en akkerbouwer (als Kosten aanvoer Kosten kunstmestvervanger) excl. toediening toedienen Melkveehouder Akkerbouwer Melkveehouder Akkerbouwer ( /ton) ( /ton) Aanvoer verwerkte varkensmest (ton) (maximale aanvoer obv plaatsingsruimte N) #DIV/0! #DIV/0! ton verwerkte mest (maximale aanvoer obv plaatsingsruimte P2O5) #DIV/0! #DIV/0! ton verwerkte mest 4,6 Waardering mest voor organische stof: per ton mest extra voordeel door meer o.s. Drijfmest Dikke fractie Dunne fractie melkveemest 0,1 0,2 0,05 euro voordeel per ton varkensmest 0,1 0,2 0,05 euro voordeel per ton overig: Compost * compost 0,25 euro voordeel per ton einde invoer, ga naar samenvatting uitvoer voor resultaten

19 einde uitvoer MENU navigeren met hyperlinks: UITVOER SAMENWERKING Verberg technische resultaten basisbedrijf melkvee basisbedrijf akkerbouw basisbedrijf varken invoer samenwerking Melkvee voor Melkvee na Akkerbouw voor Akkerbouw na Varkens voor Varkens na samenwerking samenwerking samenwerking samenwerking samenwerking samenwerking Ha grasland 38,9 38,9 3 3 ha Ha bouwland 9,7 6, , ha Mest Mestafvoer ton Mest aanvoer ton Aanvoer compost 0 0 ton Aanvoer verwerkte mest ton Mestverwerking: met VVO kg P2O5 afgevoerd naar verwerkingsinstallatie kg P2O5 Voer Eigen teelt snijmaïs Samenwerking 515, ,25 uitvoer - pagina ton/bedrijf Aankoop snijmaïs ,0625 ton/bedrijf waarvan van akkerbouwer 0 105,75 ton/bedrijf Aankoop krachtvoer kg/bedrijf waarvan van akkerbouwer kg/bedrijf Verandering economische resultaten Besparingen, extra opbrengsten: Saldo gewassen Opbrengst mest aanvoer (incl. verwerkte mest) Voordeel organische stof + 10 Kosten: Kunstmest N 1) kunstmest P2O5 1) Blauw is gunstig effect Rood is ongunstig effect Kunstmest K2O 1) Aanvoer compost + 0 Verwerkte mest aanvoeren en toedienen Mestafvoer Kosten mest scheiding Uitrijden drijfmest Mestverwerking en VVO Teelt gewassen melkvee Oogst gewassen melkvee Ruwvoeraankoop Krachtvoeraankoop Huur grond VOORDEEL SAMENWERKING ) Bij akkerbouw is alleen kunstmestbesparing door aanvoer dierlijke mestproducten weergegeven, rest kunstmestkosten is in saldo verwerkt

20 3. Handleiding Handleiding Details tool na afloop presentatie

21 Dierlijke mineralenbalans OS balans 4. Belangrijkste ontwikkelpunten Doel rekentool: economie, mineralen, organische stof Voordeel varkenshouder Ruimte tonnen mest

22 5. Gebruiksgemak Gebruik door agrarische ondernemers Hulp van adviseur Gebruikshandleiding

23 Discussiepunten Toevoegen ontwikkelpunten gebruiksgemak Organische stof in tool Varkenshouders Tegenstrijdigheden wet- en regelgeving

24 Conclusie Inzicht in economisch voordeel Meerwaarde tool vergroten door: Toevoegen OS balans voor en na samenwerking Inzicht in regionale mineralenstroom Kleine aanpassingen verhogen gebruiksvriendelijkheid Excel niet juiste instrument bij grote aanpassingen

25 Aanbevelingen Bijeenkomst organiseren uitleg rekentool Mensen informeren (via vakbladen) Ontwikkelen rekentool Verbinding aangaan met andere projecten In gesprek met beleidsmakers wet en regelgeving

26 De rekentool Instrument voor een voordelige samenwerking! Zijn er vragen?

27 Vruchtbare Kringloop is mogelijk door