Voorwoord van de vertaler

Transcriptie

1 Voorwoord van de vertaler Om Pierre Bourdieu te kunnen volgen door het veld van het Franse universitaire wetenschapsbedrijf is een selectie uit de belangrijkste gebeurtenissen in zijn loopbaan van belang. In chronologische volgorde: 1 augustus 1930: geboren in Denguin (Hautes-Pyrénées) : lycée Pau : lycée Louis-le-Grand, Parijs : École Normale Supérieure, Parijs. Afgestudeerd in de filosofie : leraar aan het lycée van Moulins. 1955: naar Algerije als militair, na afloop dienstijd als assistent verbonden aan de universiteit van Algiers : docent aan de letterenfaculteit in Parijs, assistent van Raymond Aron : Maître de conférences letterenfaculteit Lille : verbonden aan de École pratique des hautes études en later directeur van het Centre de sociologie européenne : verzorgt onderwijs aan de École normale supérieure. 1975: richt het tijdschrift Actes de la recherche en sciences sociales op. 1981: leerstoel sociologie aan het Collège de France e.v.: actief op het terrein van beleid en politiek. 23 januari 2002: overlijdt aan kanker. 2004: publicatie Esquisse pour une auto-analyse.

2 8 Schets voor een zelfanalyse Zoals uit de tekst blijkt al zegt Bourdieu dat niet expliciet zijn de jaren in Algerije voor hem van beslissende betekenis geweest voor zijn besluit de filosofie de rug toe te keren en zich te oriënteren in de etnologie, geïnspireerd door o.a. Levi-Strauss en de Amerikaanse socioloog Aaron Cicourel. Een tussenstap die de overgang naar de sociologie vereenvoudigde. Waarom is het boek eerst verschenen in een Duitstalige versie? Dat besluit is door Bourdieu zelf genomen, in 2001, nadat hij onder druk van collega s had besloten zijn laatste college als hoogleraar aan het Collège de France verder uit te werken. Als een soort van tussenbalans en toetssteen voor zijn eigen onderzoeksprogramma, en wel door met behulp van zelfreflectie en objectivering zijn eigen maatschappelijke ervaringen als onderzoeker tot object van studie te nemen. Maar daarmee, zo besefte hij zelf maar al te goed, zou hij zich blootstellen aan venijnige kritiek uit de hoek van de universitaire (sociale) wetenschappen en zeker van de Franse pers, waarmee hij al diverse aanvaringen had gekend de afgelopen jaren. Door zijn eigenzinnige opstelling ten aanzien van de traditionele wetenschap en de dienstbaarheid ervan aan de media, maar niet in de laatste plaats door zijn politieke stellingnames die hij duidelijk uitdroeg door zijn optredens bij stakingen en door partij te kiezen voor de werkenden. Ook na zijn dood raakten de erfgenamen slaags met het weekblad Le Nouvel Observateur dat, zonder toestemming van de erven, delen uit het door Bourdieu nagelaten manuscript publiceerde en daarbij een nogal vertekend beeld schetste van het privéleven van de auteur die zich tegen deze onterechte mythevorming niet meer kon verdedigen. Paradoxaal is het feit dat het werk van Bourdieu in vele buitenlanden meer erkenning heeft gekregen dan in zijn eigen Frankrijk. Ook dat kan de aanleiding zijn geweest de voorkeur te geven aan een uitgave in Duitsland.

3 Schets voor een zelfanalyse 9 Op zijn naam staat een stroom van publicaties op uiteenlopende terreinen, vaak in samenwerking met leden van zijn onderzoeksgroep. Vooral in de periode tussen 1980 en 2000 verschenen tal van bekende werken, maar ook al in de jaren zestig vallen hoogtepunten te noteren, met name op het terrein van het onderwijs. Daarbij moet worden opgemerkt dat Bourdieu het zijn lezers niet gemakkelijk maakt. Niet alleen is zijn theoretisch kader nogal eigenzinnig en afwijkend van dat van de mainstream sociologie van die tijd, maar ook zijn stijl van schrijven is niet direct toegankelijk en komt soms duister over. Al is deze laatste tekst toegankelijker dan de meeste voorgaande. Maar ook hierin heeft hij een voorkeur voor lange zinnen, gelardeerd met tussenzinnen al dan niet tussen haakjes, zijpaden, uitweidingen enzovoort, waarbij de lezer soms het gevoel heeft in een hink-stap-sprong wereld te zijn beland. Voor een vertaler levert dat problemen op. Om de begrijpelijkheid van de tekst te vergroten heb ik de vrijheid genomen hier en daar lange zinnen in stukken te knippen, zonder overigens het origineel geweld aan te doen of de strekking van de oorspronkelijke zin aan te tasten. Bourdieu komt uit dit boekje naar voren als een bescheiden man die, wars van alle vormen van persoonsverheerlijking, zichzelf wegcijfert achter een objectieve kijk op de wereld en de credits gunt aan zijn medewerkers en de omstandigheden waaronder hij kon werken. Maar dat is maar één kant van zijn persoon: felheid in het verdedigen van zijn standpunt leidt niet zelden tot forse kritiek in niet mis te verstane bewoordingen, die we ook kennen uit zijn beschouwingen over de Frans intellectuele elite (Les héritiers, La noblesse d état, Homo Academicus, La distinction) of uit zijn werk over de conserverende werking van het onderwijs (L école conservatrice, La reproduction). Er is steeds sprake van een zekere gespletenheid (un habitus clivé) in

4 10 Schets voor een zelfanalyse de manier waarop hij zijn gang door de wetenschap beschrijft en in zijn verhouding tot het onderwijs, dat hem enerzijds als stijgingskanaal in de maatschappelijke hiërarchie van dienst is geweest, maar dat hem tegelijkertijd steeds weer tegenstaat. Zijn boeiende beschrijving van het internaat in Pau (een totale institutie in termen van Erving Goffman) is daarvan het beste voorbeeld. Ik heb, ten slotte, niet geprobeerd om de typisch Franse voorbeelden in de tekst over te zetten naar de Nederlandse of Vlaamse situatie en evenmin alle namen van auteurs die Bourdieu op ruime schaal noemt, van een verklarende* voorzien. Dat geldt alleen voor de m.i. belangrijkste termen, plaatsen, instellingen en namen. Het is aan de lezer om creatief deze vertaalslag te maken. Amsterdam, januari 2015 Anton Wesselingh

5 Voorwoord van de eerste uitgever Een sociologische analyse zonder enige psycho logie, behalve hier en daar een geprikkelde reactie. Pierre Bourdieu, Aantekeningen vooraf Deze tekst van Pierre Bourdieu is geschreven tussen oktober en december 2001, maar hij was er in gedachten al een paar jaar eerder mee bezig, waarbij hij zich vooral afvroeg welke vorm hij eraan moest geven. Het idee ervoor ontstond na zijn laatste colleges aan het Collège de France, als een nieuwe, uitgebreide en bewerkte versie van het laatste hoofdstuk van Science de la science et réflexivité. En om de overeenstemming tussen beide teksten duidelijk aan te geven heeft hij ze dezelfde titel gegeven: Esquisse pour une auto-analyse. Hij had besloten om dit boekje eerst in Duitsland te laten verschijnen* en hoewel hij van plan was om de tekst te hernemen en opnieuw te bewerken voor de Franse editie, hebben wij ervoor gekozen om de Duitse versie te gebruiken voor de Franse editie. Er zijn alleen enkele bibliografische noten toegevoegd met duidelijke verwijzingen naar de literatuur. 1 Net zoals hij zijn intrede in het Collège de France in 1982 begon met een zeer beschouwend college Leçon sur la leçon, besloot * Ein Soziologischer Selbstversuch, Frankfurt, Suhrkamp, 2002.

6 12 Schets voor een zelfanalyse Pierre Bourdieu nu om zijn afscheidscollege te gebruiken om bij wijze van laatste uitdaging zichzelf te onderwerpen aan een oefening in reflexiviteit, die hij zijn hele loopbaan als onderzoeker had gehanteerd als een van de noodzakelijke voorwaarden voor wetenschappelijk onderzoek. Hij wist heel goed dat hij, door zichzelf als object van studie te nemen, het risico liep om niet alleen te worden beschuldigd van zelfingenomenheid, maar ook de munitie te leveren aan al diegenen die zaten te wachten op een gelegenheid om juist vanwege zijn positie en zijn carrière het wetenschappelijk gehalte van de sociologie te ontkennen. Die mensen zien ook niet dat het gebruik van het concept reflexiviteit al veel eerder uitgebreid is ontwikkeld als instrument van wetenschapsbeoefening. In dit bij uitstek paradoxale project ging het niet zozeer om een demonstratief gebaar ( de lezer aanmanen zich af te vragen waarom hij dit leest, zoals Pierre Bourdieu zegt in zijn aantekeningen vooraf), als wel om een volstrekt nieuwe onderneming. Met als doel om uiteindelijk overeenstemming te bereiken tussen de onderzoeker en zijn opvatting van wetenschappelijke waarheid, en ook de wens om een soort van uiterste garantie te bieden van het wetenschappelijk karakter van de denkbeelden die hij in zijn hele oeuvre heeft gelanceerd, en dat in een zeer gecontroleerde terugkeer naar zichzelf ( ik hanteer de meest objectieve analyse in dienst van het meest subjectieve, schreef hij ook nog als commentaar bij deze tekst). We hebben gezien dat hij gelijk had met zijn bezorgdheid dat er misbruik zou kunnen worden gemaakt van deze tekst. Zo schreef hij bij een eerdere versie: Dit is geen autobiografie. Ik begeef me niet in dat genre, niet alleen omdat ik de biografische illusie allang heb afgezworen; het genre staat mij grondig tegen en de afkeer ervan, vermengd met de vrees die mij ertoe heeft gebracht om heel wat biografen te ontmoedigen, komt voort uit redenen die ik legitiem acht. December 2003