Toespraak Peter Glas als voorzitter van de Unie van Waterschappen

Transcriptie

1 Toespraak Peter Glas als voorzitter van de Unie van Waterschappen Waterschapsdag 1 november Dames en heren, welkom op onze jaarlijkse waterschapsdag, onder de titel: Scherp op koers. Een speciaal welkom aan de heer Jan Franssen als Commissaris der Koningin van deze provincie, tevens voorzitter van het Interprovinciaal Overleg. Aan burgemeester Aboutaleb die ons gastvrijheid verleent in zijn gemeente. En aan mw. Jorritsma als voorzitter van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. Ook verwelkomen we leden van de Eerste en Tweede kamer en vertegenwoordigers van provinciebesturen. Ik zie mijn voorganger Sybe Schaap. En ik verwelkom de Deltacommissaris Wim Kuijken die vorig jaar nog bij ons was als SG V&W. Tegen het einde van deze dag zullen wij ook de nieuwe staatssecretaris van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu verwelkomen: de heer Atsma. Deze Waterschapsdag 2010 staat in het teken van innovatie. Daar hebben we het vandaag uitgebreid over. Innovatie gaat per definitie over de toekomst, maar we kijken vandaag ook naar het verleden. We feliciteren de Vereniging van Zuid-Hollandse Waterschappen van harte met hun 100-jarig bestaan. Maar eerst wil ik met u kijken naar de actualiteit die van een nieuw kabinet en een nieuw regeerakkoord. En verder wil ik graag met u terugkijken op de afgelopen periode en zien wat wij hebben bereikt. Sprekend over het Regeerakkoord, kan ik stellen dat wij ons er als waterschappen in grote lijnen goed in herkennen. Ik licht er een aantal voor ons belangrijke positieve punten uit: Twee-lagen bestuur, dichter bij de burger Overheden beperken zich tot kerntaken De noodzaak te komen tot doelmatig waterbeheer Het belang van waterveiligheid Het belang van waterkwaliteit De Unie van Waterschappen vindt het positief dat het belang van waterveiligheid in het regeerakkoord duidelijk wordt onderkend. Voorgesteld wordt om een deel van de Rijkstaken op het gebied van water over te dragen aan de waterschappen. Vervolgens staat er dat het zou gaan om het beheer en onderhoud van de primaire keringen. Nu doen we dat al sinds jaar en dag, dus wij gaan er van uit dat dit gaat over de investeringen en de aanleg. Ons voorstel voor een doelmatiger waterbeheer de Stormbrief - die wij precies vorige jaar op deze dag lanceerden, wordt door het nieuwe kabinet omarmd. Dat is goed nieuws voor het waterbeheer en voor de belastingbetaler. De Rijksbegroting wordt op deze manier ontlast en de waterschappen krijgen de kans met de partners het waterbeheer beter te organiseren. Met het Stormvoorstel hebben wij vanuit onze deskundigheid op het gebied van waterbeheer de kans gegrepen om zelf een aantal ideeën uit te werken om het waterbeheer efficiënter en goedkoper te organiseren. In het regeerakkoord wordt hier expliciet naar verwezen. Ik ga graag in gesprek met de bewindslieden en met collega s Jorritsma en Franssen van VNG en IPO over de aanpak. Er is veel werk aan de winkel. Doen dus. Zijn wij alleen maar positief over het Regeerakkoord? Niet helemaal, we hebben ook vragen en zorgen. Of de Rijksbegroting al per 2011 kan worden ontlast zonder tariefsverhoging bij de waterschappen zoals het Regeerakkoord verondersteld is zeer de vraag. Verder vinden wij het zorgelijk dat er wel heel fors op duurzaamheid wordt gekort. Waterschappen maken gebruik van verschillende duurzaamheidprogramma s van Rijk en Provincie. Als deze nu gekort worden, missen we de synergie tussen hun beleidsdoelen en onze waterdoelen. De kans bestaat op vertraging of verlaging van doelstellingen. We zien dat de Kaderrichtlijn Water nationaal minder geld krijgt. Datzelfde geldt voor Investeringen in het Landelijk Gebied en de Ecologische Hoofdstructuur. Dat heeft mogelijk ook zijn weerslag op de doelen van het Nationaal Bestuursakkoord Water op het gebied van het

2 Pagina 2 van 5 voorkomen van wateroverlast. In 2015 zou dat op orde moeten zijn voor het klimaat van vandaag. Dat kan voor ons aandeel nog lukken, maar voor de opgaven daarna en van anderen kunnen we nu geen garanties geven. Er is nog een andere zorg die ik met u wil delen. Dat is het voornemen van het kabinet om de voorstellen van de Deltacommissaris nader te gaan bekijken en uitwerken. Het staat er wat afstandelijk. Ik vind dat dit niet tot uitstel mag leiden. Wij als waterschappen vinden dat het Deltaprogramma moet worden uitgevoerd en dat het een grote prioriteit moet hebben in het Nederlandse waterbeleid. Kortom, we moeten er voortvarend mee aan de slag. We bereiden met Rijk, regio en deltacommissaris een aantal essentiële deltabeslissingen voor en er moet duidelijkheid komen over de vulling van het Delta Fonds. Ruim voor Op dit moment wacht een spoedwet in de Tweede Kamer op behandeling om per 2011 honderd miljoen euro structureel op water te bezuinigen op de Rijksbegroting. De waterschappen leveren in deze wet een bijdrage door overname van de muskusrattenbestrijding en een gedeelte van de financiering van het Hoogwater Beschermingsprogramma. Het voorstel vloeit voort uit ons Stormvoorstel, maar voor ons is deze spoedwet te eenzijdig en te smal. De voorwaarden die nodig zijn om onze bijdrage te compenseren zonder extra lastenstijging worden in het wetsvoorstel niet ingevuld. Dit kan nog beter. Ik heb daarom óók voorgesteld om een Bestuursakkoord tussen Rijk en waterschappen op te stellen, waarin alle afspraken en acties uit ons voorstel voor een doelmatiger waterbeheer zijn opgenomen, inclusief wetgeving, overdrachten van taken, bestuurlijke vereenvoudiging en de besparingen. Met een bestuursakkoord verbinden waterschappen en het Rijk zich tweezijdig aan langjarige afspraken over het waterbeheer. De staatssecretaris heeft vorige week positief geantwoord op dit idee in zijn antwoord op de schriftelijke inbreng van de Tweede Kamer naar aanleiding van het wetsvoorstel voor de Spoedwet. Ik vertrouw er dus op dat we binnen afzienbare tijd een uitnodiging zullen krijgen om hierover te komen praten. We willen daarbij samenwerken met anderen, maar wel op goede en constructieve voorwaarden. Weg dus met de houding dat de ene overheid de andere vooral dwarszit. Geen blokkades dus op fusies in Utrecht en Gelderland. Maar ook geen proeftuin in het noorden waarbij waterschappen op zouden gaan in provincies. Laat ik helder zijn: Waterschappen hebben water als kerntaak en provincies regisseren de bovenlokale ruimtelijke ordening. Gemeenten hebben het primaat in hun openbare ruimte en wij doen de afvalwaterzuivering. Maar het moet ook samen. Alleen loop je harder, maar samen kom je verder zegt het Afrikaanse spreekwoord. Welkom dus aan een volwassen dialoog over taken, rollen en uitvoering. Bij zo n aanpak staan we schouder aan schouder met Rijk, provincies en gemeenten. En bij zo n aanpak kunt u op ons rekenen! En in die aanpak is het essentieel dat je nakomt wat je toezegt, en daar transparant over rapporteert. Wij benchmarken als eerste overheid inmiddels taakbreed en landsbreed voor het tweede jaar op rij. Afgelopen donderdag zijn zowel Waterschapspeil 2010 als Waterschapsspiegel 2010 aangeboden aan de Tweede Kamer. Twee rapporten over de waterschappen en hun prestaties. Wij willen transparant en afrekenbaar zijn. Waterschapspeil rapporteert sectorbreed. Waterschapsspiegel gaat een stapje dieper en vergelijkt de prestaties van de schappen onderling. De uitkomsten geven bestuurders en directies gerichte vergelijkingsgegevens waardoor de verbeterpunten zichtbaar worden. Wij kijken bij elkaar in de keuken. Samen gaan wij in gesprek om tot verbeteracties te komen. Natuurlijk zijn wij kritisch. Maar bovenal durven wij te leren. En uiteindelijk doen we het voor U, als de burger.

3 Pagina 3 van 5 En omdat successen gezien mogen worden, hierbij een aantal aansprekende sectorbrede resultaten: Het aantal te toetsen primaire keringen ligt op schema. Hierdoor kan tijdig worden begonnen aan de volgende stap, het op het juiste beschermingsniveau brengen van de primaire keringen. Bijna 99 procent van ons land voldoet aan de normen voor onaanvaardbare wateroverlast uit oppervlaktewater. Een mooie score. Maar het betekent dat nog ruim hectares op orde moet worden gebracht. Als we in dit tempo door kunnen gaan ligt de streefdatum van 2015 binnen ons bereik. Het aantal meetpunten dat voldoet aan de chemische kwaliteitsnormen voor oppervlaktewater is globaal toegenomen, maar onze ambities liggen hoger. Het terugdringen van schadelijke stoffen in het oppervlaktewater en grondwater is echter een zaak van lange adem en vereist ook generiek emissiebeleid voor de industrie en de landbouw. Sinds 2007 hebben de waterschappen in samenwerking met de gemeenten 75 miljoen euro bespaard op investeringen in de afvalwaterketen. De waterschappen willen de samenwerking in de afvalwaterketen verder versterken en verwachten tegen 2020 samen met de gemeenten 380 miljoen euro per jaar te kunnen besparen. Ondanks noodzakelijke forse investeringen weten de waterschappen de kostenstijging voor de burgers te beperken. De afgelopen vier jaar lag dit landelijk gezien 1,2 % boven inflatieniveau. Weliswaar met regionale verschillen, maar voorwaar knap als we kijken naar de forse opgaven. We doen dat bijvoorbeeld door samen te werken op het gebied van ICT, laboratoria en belastinginning. En de waterschappen zien daar nog meer mogelijkheden. Sinds 2007 is er een duidelijke versnelling in de afhandeling van vergunningaanvragen. Het percentage tijdig afgehandeld is bijna 90 procent. Ook worden we steeds sneller bij het afhandelen van bezwaren tegen de belastingaanslag. Onze dienstverlening naar burgers en bedrijven is goed, maar ook hier is altijd ruimte voor verbetering. Ik nodig iedereen uit om via onze Unie van Waterschappen website kennis te nemen van de overige resultaten en de onderlinge vergelijkingen. En dan het thema van vandaag: Innovatie Het is wellicht niet bij iedereen bekend, maar waterschappen doen heel veel aan innovatie. En dan hebben we het hier niet alleen over techniek, daar zult u in het middagprogramma van de jonge waterprofessionals meer over horen. Nee, ik doel hier ook op ons vermogen om in samenhang met allerlei actoren in de omgeving invulling te geven aan gebiedsprocessen en concrete uitvoering in het veld. Juist daarmee geven de waterschappen maatschappelijk waarde aan water. Wij moeten wel leren onszelf wat dat betreft beter in de etalage te zetten. In de Rijksbegroting, die op Prinsjesdag is gepresenteerd, is voor de komende kabinetsperiode zo'n 4,5 miljard euro uitgetrokken voor innovatie. Daarvan is zo'n 225 miljoen euro bestemd voor innovaties die de waterschappen direct raken. Dat is een kans. Bijvoorbeeld om Nederland qua energievoorziening minder afhankelijk te maken van andere landen, hoge prijzen en fossiele brandstoffen. Wij werken daaraan zelf mee in de Energiefabriek. Een innovatie uit ons project WaterWegen. Een project van jonge professionals uit onze organisaties. WaterWegen bereidt waterschappen voor op de toekomst. WaterWegen gaat over de hele watersector, die sterk in beweging is. Maar ook de omgeving van de watersector is in beweging. Waterschappen zijn dynamisch, als werkgever of als samenwerkingspartner. We hebben veel te bieden en hebben veel specialistische kennis in huis. De sleutel hierbij is het herkenbaar verbinden van het waterwerk met maatschappelijke waarden in economische bedrijvigheid, in wonen, recreëren, landschap en milieu.

4 Pagina 4 van 5 Ik spreek iedereen vandaag aan om vanuit haar of zijn rol WaterWegen op te pakken; waterschapsvoorzitters, bestuurders, directeuren, WaterWegers, het Uniebureau. Kom op! En we kunnen daarbij óók een bijdrage leveren aan wereldwijde uitdagingen op het gebied van de millennium development goals en de exportbevordering. Twee weken geleden was ik in Turkije. Daar vonden twee economische missies plaats: één op gebied van duurzame energie en één op het gebied van afvalwaterbehandeling. De noodzakelijke investeringen op gebied van milieu en water zijn daar becijferd op een duizelingwekkende 70 miljard euro. Oud minister Laurens-Jan Brinkhorst en ondergetekende leidden deze missie. Met in totaal dertig bedrijven hebben we contacten gelegd met het Turkse bedrijfsleven en tegelijk de dialoog tussen onze overheden op milieu- en energie een stap verder gebracht. Er liggen in Turkije, maar ook elders enorme kansen als we durven kiezen. Water, landbouw en energie zijn naar mijn mening dé kerngebieden van de toekomst voor onze economie. Daarvoor dient naar mijn smaak een eenduidige en consequente keuze gemaakt te worden. Mijn advies aan de Staatssecretaris is: neemt dit mee naar uw collega s in het kabinet. Enkele woorden wil ik nu wijden aan de bestuurlijke aspecten in het Regeerakkoord. We lezen dat er minder regels, minder ambtenaren en minder bestuurders moeten komen. Aan dat eerste kunnen wij ons steentje bijdragen. Minder ambtenaren mag uiteraard niet ten koste gaan van de uitvoeringscapaciteit en als het gaat om minder bestuurders dan breng ik in herinnering dat het aantal waterschappen de afgelopen decennia al 100-voudig is verminderd en dat bij de vorige wijziging van de waterschapswet het aantal AB leden met circa dertig procent is teruggebracht. Kortom: wij hebben al heel wat ingeleverd. Over de bestuursverkiezingen het volgende. In het Regeerakkoord staat dat het kabinet komt met een voorstel dat gemeenteraden de waterschapsbesturen kiezen. Wij hebben als waterschappen in recente jaren altijd gepleit voor directe verkiezingen. Naar ik meen met goede argumenten. Inwoners moeten invloed kunnen hebben op de strategische keuzes die worden gemaakt in hun waterschap. Het zijn immers de inwoners die via onze belastingen de financiële middelen voor het regionale waterbeheer beschikbaar stellen. Maar er is, zo constateer ik, met het huidige regeerakkoord wel een nieuwe politieke werkelijkheid ingetreden. Verkiezingen via de gemeenteraden zijn door ons niet op voorhand uitgesloten, maar het betekent wel dat er nog tal van vragen zijn waarop een antwoord moet komen. Zo zal er bijvoorbeeld goed moeten worden gekeken naar een oplossing voor waterspecifieke partijen, die bij indirecte verkiezingen wellicht buiten de boot zouden kunnen vallen. Datzelfde geldt voor geborgde zetels. Zo zijn er nog meer vragen waarop in de komende periode antwoorden moeten komen. Over dit onderwerp, en anderen, spreken wij elkaar vanmiddag uitgebreider. De uitkomsten van die discussies neemt het Uniebestuur zeker mee in de overleggen over het Bestuursakkoord en naar andere tafels. Ten slotte dames en heren. Ja, de waterschappen maken sinds de middeleeuwen deel uit van het bestuur in deze landen. En ze hebben in de kern van hun taakuitoefening alle stormen van staatsvorming en staatshervorming steeds overleefd. Toch heb ik het gevoel dat ze misschien pas de afgelopen 2-3 jaar vol in de belangstelling van de Haagse politiek zijn komen te verkeren. Niet dat er vroeger nooit discussies waren. Maar de waterschappen hadden zelf niet erg de behoefte om zich in de politieke kijker te werken. Omgekeerd gingen er ook decennia voorbij waarin het bestel vanuit de algemene politiek niet ter discussie werd gesteld. Als dat ooit gebeurde, lag de oorzaak soms aan gerede en soms ongerede twijfel over het functioneren. Er was een dijkdoorbraak geweest met slachtoffers en schade. Gerede. Er was discussie over het private of het publieke karakter en het toezicht. Of eigenlijk over de macht. Ongerede. Er was twijfel of de financiële lasten wel gedragen konden worden door de ingelanden van de kleinere polderwaterschappen. Gerede. Hoe het ook zij, opmerkelijk is dat de laatste jaren eigenlijk niemand twijfelt over de vraag of de waterschappen wel toegerust zijn voor hun taken: in tegendeel!

5 Pagina 5 van 5 En toch is er die discussie over het bestaansrecht. Ontkennen heeft geen zin. We zullen er mee moeten leren leven en werken. Daarmee is het dus voor ons van blijvend belang onszelf steeds in de spiegel te willen kijken. Dus blijven benchmarken zou ik zeggen, maar ook uit het raam blijven kijken en de deur uitgaan. Niet om de boel over te nemen, niet om de taken te verbreden, maar wel met de bedoeling de blik te verbreden en ons breed te verbinden met het werk van anderen. Wij zijn geslaagd, als anderen de meerwaarde van ons werk voor hun doelen zien, en dat ook uitdragen. We moeten een eigen gezicht hebben, en een eigen verhaal dat anderen ook doorvertellen. Eerder dit jaar publiceerde de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid een rapport onder de titel: Het gezicht van de publieke zaak. Van kaft tot kaft 400 pagina s dik. In het openingshoofdstuk over de architectuur van het bestuur geven auteurs Huub Dijselbloem en Jan Willem Holtslag vier kenmerken van openbaar bestuur: 1. het moet bindend zijn 2. het moet over handelingsvermogen beschikken 3. het moet pluralistisch zijn 4. het moet controleerbaar zijn De vier kenmerken en daarmee het openbare karakter van het bestuur, hebben de afgelopen decennia moeten meebewegen met enkele ingrijpende ontwikkelingen, aldus de auteurs: in de institutionele differentiatie, in de verspreiding van het politieke, in fragmentering van het publiek en in kritische bevraging van gezag. Ook voor een waterschapper zijn deze zaken zeer wel herkenbaar. Het handelingsvermogen van het openbaar bestuur wordt op de proef gesteld. Van de weeromstuit lijkt alle politieke verbeterdrang zich te richten op de omvang en efficiëntie van de rijksdienst - en overige bestuursorganen, zo voeg ik daar aan toe - en op de verantwoording van het bestuur. De publieke controle. Met die nadruk op verantwoording en controle die veelal, zeg ik, achteraf plaats vindt wordt echter slechts beperkt recht gedaan aan het openbare van het bestuur. Dijselbloem en Holtslag stellen dat het openbaar bestuur in Nederland is te positioneren in relatie tot polity (de instituties), politics (de politiek) en policy (het beleid). Triple P dus, zeg ik. Met hen ben ik van mening dat voor het garanderen van de openbaarheid van het bestuur, ook een vierde P van essentieel belang is. En dat is die van Publics - het publiek, de burgers, de bedrijven in al hun pluriformiteit aan verschijningsvormen. Van georganiseerd tot ongeorganiseerd. Maar in alle gevallen verrassend goed geïnformeerd en mits serieus genomen goed gemotiveerd. Én twitterend Daar ligt voor ons als waterschappen, als volwassen medeoverheden in een functioneel bestel, in een veelvormige samenleving, de uitdaging. Zelfverzekerd, doeltreffend en doelmatig ons werk doen. Herkenbaar, benaderbaar, aanspreekbaar en afrekenbaar. Maar bovenal verbonden met lokale en bovenlokale noden en wensen van gewone bedrijven en gewone mensen. In alle nuchterheid, doen wat je belooft, dat is de kracht van het waterschapsbestel. Scherp op koers. Ik dank u voor uw aandacht. Peter Glas, voorzitter van de Unie van Waterschappen,