Jaarrapport. Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden. en hun sociale omgeving. Gevangenis Antwerpen Inge Vandeurzen

Transcriptie

1 Jaarrapport Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden en hun sociale omgeving Gevangenis Antwerpen 2009 Inge Vandeurzen Inge Vandeurzen Beleidsmedewerker Vlaamse overheid In samenwerking met: Emile Bossers en Will Duis, organisatieondersteuners, Justitieel Welzijnswerk Antwerpen Sabine Van de Velde, teamcoördinator JWA Tom Huys en Gino Campenaerts, sportfunctionarissen De Rode Antraciet Marty Hayen, onderwijscoördinator, vol-ant Frederik Janssens, sociaal cultureel werker, De Rode Antraciet en alle andere medewerkers Hulp- en Dienstverlening 1/98

2 INHOUDSTABEL Inhoudstabel 02 Voorwoord 04 Inleiding 05 Hoofdstuk 1: situering van de gevangenis 06 Hoofdstuk 2: sleutelfuncties voor de coördinatie en uitbouw van een kwalitatief hulp- en dienstverleningsaanbod Sleutelfunctie beleidsmedewerker Sleutelfunctie organisatieondersteuner (JWA) Sleutelfunctie trajectbegeleider (JWA) Sleutelfunctie onderwijscoördinator (Consortium vol-ant) Sleutelfunctie sportfunctionaris (De Rode Antraciet) Sleutelfunctie cultuurcoördinator 10 Hoofdstuk 3: uitbouw van een kwalitatief aanbod (strategie 1) Welzijn Trajectbegeleider (JWA) Hulpverleners naastbestaanden (JWA) Slachtoffer-daderbemiddeling (vzw Suggnomè) Terug-Op-Padcoaching (CAW Metropool) Sociaal Infopunt (Stad Antwerpen) Gezondheid Centraal Aanmeldingspunt Drugs (VVBV) Geestelijke gezondheidszorg (CGG VAGGA) Onderwijs Screening Basisaanbod Basiseducatie Volwassenenonderwijs Hoger beroepsonderwijs Afstandsonderwijs Doorverwijzing Realisaties in 2009 en een blik vooruit Arbeid Individueel aanbod basisdienstverlening (VDAB) Groepsaanbod oriëntatie (VDAB) Cultuur Culturele activiteiten: algemeen Bibliotheek Sociaal culturele vormingen 23 2/98

3 5.4 Herstelgerichte activiteiten Sport Mannenafdeling Doorlopend aanbod Projectmatig aanbod Vrouwenafdeling Doorlopend aanbod Projectmatig aanbod Vleugel F (annex) Doorlopend aanbod De toekomst Andere: interculturalisering v/h onthaal van gedetineerden en hun bezoekers 26 Hoofdstuk 4: profileren van het hulp- en dienstverleningsaanbod naar gedetineerden (Strategie 2) 28 Hoofdstuk 5: ontwikkelen en implementeren van samenwerkingsmodellen en organisatievormen (Strategie 3) Het beleidsniveau Het intermediair niveau Het operationeel niveau 32 Hoofdstuk 6: verkrijgen en vergroten van draagvlak bij de actoren van de Vlaamse gemeenschap, bij de stakeholder Justitie en bij de samenleving (Strategie 4) Acties gericht naar de Vlaamse actoren Acties gericht naar Justitie Penitentiair personeel Directie PSD Zorgteam Team to team Kerngroep Acties gericht naar de samenleving 36 Hoofstuk 7: ontwikkelen en implementeren van een HRM- en organisatiebeleid (Strategie 5) 37 Hoofdstuk 8: algemene conclusie 39 Bijlage 1: Fiches aanbod 40 Bijlage 2: Organogram en fiches overlegorganen hulp- en dienstverlening aan gedetineerden in de gevangenis van Antwerpen 88 Bijlage 3: lijst met afkortingen 97 3/98

4 VOORWOORD Dit jaarrapport 2009 over de hulp- en dienstverlening in de gevangenis van Antwerpen is een verslag van de werkzaamheden en de nieuwe impulsen in 2009, maar ook van de consolidatie van 'good practices' uit de jaren ervoor. Ik vind het belangrijk dat dit verslag op zich gelezen kan worden, ook voor partners zonder voorkennis. Graag wil ik de lezer van dit jaarrapport uitnodigen om contact op te nemen met mij, indien het lezen ervan vragen, bedenkingen of suggesties oproept. Inge Vandeurzen Beleidsmedewerker Vlaamse overheid voor de gevangenis van Antwerpen Augustus /98

5 INLEIDING In 2002 ging in 5 Vlaamse gevangenissen de implementatie van het Vlaams strategisch plan hulp- en dienstverlening aan gedetineerden van start. Momenteel is dit plan in werking in alle Vlaamse gevangenissen. De missie van de Vlaamse gemeenschap staat centraal bij de uitvoering van dit plan: De Vlaamse gemeenschap waarborgt het recht van alle gedetineerden en hun directe sociale omgeving op een integrale en kwaliteitsvolle hulp- en dienstverlening zodat ook zij zich harmonisch en volwaardig kunnen ontplooien in de samenleving. Deze missie vertaalt zich in 5 strategische doelstellingen: 1. Uitbouwen van een kwalitatief aanbod 2. Profileren van het hulp- en dienstverleningsaanbod 3. Ontwikkelen en implementeren van samenwerkingsmodellen en organisatievormen 4. Verkrijgen en vergroten van het draagvlak bij de actoren van de Vlaamse gemeenschap, bij de stakeholder Justitie en bij de samenleving 5. Ontwikkelen en implementeren van een HRM- en Organisatieontwikkelingsbeleid De uitbouw van een kwaliteitsvolle hulp- en dienstverlening voor gedetineerden stoelt op een optimale samenwerking. Zowel op bovenlokaal niveau als in de lokale gevangenis zijn structuren uitgebouwd ter bevordering van de samenwerking tussen de verschillende Vlaamse partners en van de samenwerking met Justitie. Dit rapport richt zich op de lokale ontwikkelingen op vlak van hulp- en dienstverlening aan gedetineerden. Het rapport kwam tot stand door de inspanningen van de Vlaamse partners aanwezig in de gevangenis van Antwerpen en werd gecoördineerd door de beleidsmedewerker. Ieder hoofdstuk stemt overeen met één van de 5 strategieën van het Vlaams strategisch plan hulp- en dienstverlening aan gedetineerden. Voordat we dieper ingaan op de wijze waarop de 5 strategieën in de praktijk hun invulling krijgen, besteden we extra aandacht aan de sleutelfuncties die een centrale rol in de coördinatie en de uitbouw van een kwalitatief hulp- en dienstverleningsaanbod vervullen. 5/98

6 HOOFDSTUK 1: SITUERING VAN DE GEVANGENIS Twee specifieke kenmerken van de gevangenis van Antwerpen bepalen in grote mate de praktische uitvoering van het strategisch plan. De gevangenis van Antwerpen is in de eerste plaats een arresthuis. Dit betekent dat de grote meerderheid van de gedetineerden beklaagden zijn. Daarnaast verblijft hier ook een groep geïnterneerden. Een groot aantal van hen verblijft op de annex of vleugel F, waar een zorgequipe van Justitie werkzaam is. Tenslotte verblijft hier ook een beperkt aantal veroordeelden die wachten op een transfer naar een zogenaamd strafhuis om hun straf uit te zitten. Deze vaststellingen over de populatie hebben gevolgen voor de vertaling van het strategisch plan hulp- en dienstverlening naar de gevangenis van Antwerpen. Het plan richt zich hier in de eerste plaats op de doelgroep beklaagden, met een korte verblijfsduur van gemiddeld 3 à 5 maanden. Een tweede bepalende factor voor de specifieke context van gevangenis Antwerpen, is de permanente overbevolking. Deze toestand zet de uitbouw van een breed hulpen dienstverleningsaanbod van de Vlaamse gemeenschap (zowel de groepsactiviteiten als het individuele aanbod) permanent onder druk. Beperkingen bieden echter ook kansen. Zo dwingt de nijpende overbevolking ons voortdurend na te denken over een gepast aanbod voor deze specifieke gevangenis. We organiseren hier niet om het even welke activiteit. We richten ons vooral op een basisaanbod, dat loopt over een relatief korte periode en waarbij het vooral belangrijk is om gedetineerden te laten kennismaken met een bepaald aanbod of een bepaalde dienst die ook buiten de gevangenis betekenis kan hebben voor hen. Zo willen we de drempel naar hulp- en dienstverlening na detentie verlagen. Tegelijk zoeken we voortdurend naar de meest efficiënte manier om deze activiteiten te organiseren, met zo weinig mogelijk 'extra werk' voor het penitentiair personeel. Niet onbelangrijk in dit kader is het sociaal akkoord van juni 2008 dat n.a.v. de aanhoudende overbevolking werd afgesloten tussen de vakbonden en de directie van de gevangenis. Hierin wordt o.a. bepaald dat bij een mannelijke populatie boven de 570 gedetineerden, bepaalde activiteiten niet kunnen plaatsvinden. Het betreft alle activiteiten in de theaterzaal, uitgezonderd het kinderbezoek en het betreft een aantal culturele activiteiten (pluskrant, gitaarlessen,...). De directie heeft n.a.v. dit sociaal akkoord beslist dat er geen 'nieuwe' activiteiten meer georganiseerd mogen worden. Dit begrenst natuurlijk de werkingsruimte van de Vlaamse gemeenschap. Nieuwe opportuniteiten doen zich nochtans voor. Zo is er een voorstel gekomen vanuit de twee voetbalclubs van Antwerpen (Antwerp en Beerschot) om een voetbalproject uit te werken, dat gekoppeld is aan een opleidings- en tewerkstellingstraject. We hopen hier toch snel iets mee te kunnen doen. 6/98

7 HOOFDSTUK 2: SLEUTELFUNCTIES VOOR DE COORDINATIE EN UITBOUW VAN EEN KWALITATIEF HULP- EN DIENSTVERLENINGSAANBOD 1. Sleutelfunctie beleidsmedewerker De brochure Hulp- en Dienstverlening aan Gedetineerden (Departement WVG, 2008) beschrijft deze functie als volgt: Beleidsmedewerkers zijn personeelsleden van de Vlaamse overheid die in de gevangenis werken. Ze zijn tewerkgesteld binnen het departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, meer bepaald de afdeling Welzijn en Samenleving. Ze leiden samen met de gevangenisdirectie en de verantwoordelijken van de verschillende hulp- en dienstverleningsorganisaties het geheel aan hulp- en dienstverlening in goede banen. Ze coördineren de hulp- en dienstverleningsinitiatieven in de gevangenis en zorgen ervoor dat de verschillende actoren samenwerken en hun werking plannen en bijsturen. Ze vertegenwoordigen de Vlaamse overheid en de hulp- en dienstverleners bij de gevangenisdirectie. Ze plegen overleg met de directie om het aanbod af te stemmen op de penitentiaire context. In de gevangenis van Antwerpen is een beleidsmedewerker aanwezig sinds de opstart van het strategisch plan in Er was eveneens een stafmedewerker toegevoegd aan de grote gevangenissen, waaronder die van Antwerpen. In de functie van beleidsmedewerker gebeurde twee maal een personeelswissel, de laatste op 1 oktober De functie van stafmedewerker werd al vóór 2008 afgeschaft. De inhoud van de functie is t.o.v. de vorige jaren niet bijgestuurd. Een uitgebreide functieomschrijving lag aan de basis van de sollicitaties die in de zomer van 2008 gebeurd zijn, om voor elke Vlaamse gevangenis een beleidsmedewerker te voorzien. 2. Sleutelfunctie organisatieondersteuner (JWA) De brochure Hulp- en Dienstverlening aan Gedetineerden (Departement WVG, 2008) beschrijft deze functie als volgt: Organisatieondersteuners zijn medewerkers van het Centrum voor Algemeen Welzijnswerk (meer bepaald de Dienst Justitieel Welzijnswerk). In nauwe samenwerking met de beleidsmedewerkers zorgen ze ervoor dat de hulp- en dienstverleners hun werk goed kunnen doen. Ze staan in voor de praktische organisatie van de hulp- en dienstverlening in de gevangenis: ze maken activiteiten bekend, zoeken vrije lokalen in de gevangenis, peilen naar de verwachtingen van gedetineerden, enzovoort. Ook de ministeriële omzendbrief van 6 december 2007 omschrijft in grote lijnen de taak van de organisatieondersteuner (en die van de trajectbegeleider, zie verder). Een vertaling van deze omzendbrief naar de concrete taakinvulling van de organisatieondersteuner in de gevangenis Antwerpen drong zich op in Deze denkoefening werd dan ook opgenomen als één van vijf doelstellingen in een 7/98

8 Gezamenlijk Plan van Aanpak (GPA), een overeenkomst die werd afgesloten tussen de beleidsmedewerker, de directeur van CAW Metropool en de clustercoördinator van JWA, voor de periode In Antwerpen zijn twee organisatieondersteuners (OO) werkzaam, samen goed voor 1,8 VTE. Ze worden 'aangestuurd' door de beleidsmedewerker, zoals de omzendbrief het voorschrijft en zij passen in dat opzicht niet echt in de beleidsstructuren van JWA. Een efficiënte aansturing blijkt vooral een kwestie van duidelijke afspraken tussen de beleidsmedewerker en de leidinggevenden van JWA. Afspraken over de samenwerking BM-JWA werden opgenomen in het GPA. In 2009 is gewerkt aan een 'interne afsprakennota' over de samenwerking tussen de beleidsmedewerker en JWA. In dit kader werd in oktober 2009 een tweewekelijks OO-BM-overleg opgestart. De organisatieondersteuners gaven in het najaar 2008 reeds een eerste aanzet tot het formuleren van de concrete invulling van hun taken, die uiteindelijk de vorm van een functieomschrijving moet krijgen. De ontwerptekst vertrekt van de opdrachten in de ministeriële omzendbrief en brengt meer systematiek in het bonte takenpakket van de organisatieondersteuner. Zo ontstaat een overzicht van taken die OO opneemt in elk van de domeinen van de maatschappelijke dienstverlening. Daarnaast is er in 2009 vanuit de verschillende JWW's gewerkt aan een sectorvisie op 'OO'. Deze mondde uit in de tekst Opdrachtsomschrijving organisatieondersteuning. Deze tekst dient als basis om verder te zoeken hoe de rol van OO in lokale gevangenissen ingevuld kan/moet worden. Nadruk wordt gelegd op de specifieke bijdrage die OO levert in de verschillende fasen (van ontwerp tot evaluatie) die elke activiteit doorloopt. De verhouding met de andere sleutelfuncties, zoals de onderwijscoördinator, sociaal cultureel werker en sportfunctionaris is hierbij een belangrijke invalshoek. Ook de belangrijke link met het welzijnswerk, met name met de trajectbegeleiders van het JWW, krijgt veel aandacht in de tekst. In 2010 zullen we hier dan ook verder mee aan de slag gaan. 3. Sleutelfunctie trajectbegeleider (JWA) De brochure Hulp- en Dienstverlening aan Gedetineerden (Departement WVG, 2008) beschrijft deze functie als volgt: Trajectbegeleiders zijn medewerkers van het Centrum voor Algemeen Welzijnswerk (Dienst Justitieel Welzijnswerk). Ze wijzen de gedetineerden de weg doorheen de waaier aan hulpen dienstverlening tijdens en na de detentie en motiveren de gedetineerden om aan hun persoonlijke situatie te werken. Trajectbegeleiders bekijken welke vragen, noden en behoeften de gedetineerden hebben. Ze informeren hen over het bestaande aanbod binnen de gevangenis, oriënteren hen en leiden hen naar het aanbod toe. Ze volgen het verloop van het hulp- en dienstverleningstraject en evalueren het. Bovendien kan de trajectbegeleider gedetineerden helpen bij het uitbouwen van hun reclassering. Bij dat alles werkt de trajectbegeleider nauw samen met de psychosociale dienst en met andere relevante diensten van de gevangenis. Ook voor het actualiseren van de functie van trajectbegeleider, is de omzendbrief van 6 december 2007 richtinggevend geweest. Zo werd het mogelijk om de visie op 8/98

9 de inhoud van deze functie opnieuw te toetsen. Een vernieuwd functieprofiel drong zich op en werd, net zoals het profiel van de organisatieondersteuner, opgenomen als doelstelling in het GPA. De zoektocht was reeds bezig toen n.a.v. een inspectieverslag de administratie van afdeling Welzijn en Samenleving een aantal aandachtspunten aanreikte aan JWA. Op basis van deze aandachtspunten werd een proces opgestart om te komen tot een gedragen concepttekst en werd een stappenplan opgesteld. In nauw overleg met de beleidsmedewerker werden volgende beslissingen genomen: 1) de opsplitsing tussen trajectbegeleiders voor gedetineerden en hulpverleners voor naastbestaanden wordt opgeheven. Er komt één team van trajectbegeleiders, die een aantal relevante en haalbare opdrachten van de hulpverleners duidelijk en afgebakend opnemen, 2) de trajectbegeleiders organiseren een individueel proactief onthaal voor zoveel mogelijk gedetineerden en 3) langdurige en diepgaande psychosociale begeleiding van gedetineerden of familieleden behoren niet langer tot de kerntaken van de trajectbegeleider. Anders gezegd: onthalen, informeren, motiveren en doorverwijzen is naast het ingaan op directe hulpvragen - de essentie van de opdracht van de trajectbegeleider in de gevangenis van Antwerpen. De prioritaire doelgroep zijn de beklaagden (70% van de bevolking). Vanuit de PSD en de directie kwam een aantal voorstellen dat de reorganisatie van JWA mee gekleurd hebben. Zo werd op de suggestie van PSD en directie ingegaan om het onthaal te voorzien 'in de plaats van' PSD en dus niet 'volgend op het onthaal van' PSD. Dit om de gezamenlijke beperkte middelen zo efficiënt mogelijk in te zetten. M.b.t. de verschillende statuten werd de suggestie gedaan om de doelgroep geïnterneerden niet langer op te nemen. Reden hiervoor is dat voor deze doelgroep een zorgteam actief is, dat ook een belangrijke 'wegwijzerfunctie' heeft, vergelijkbaar met de opdracht van de trajectbegeleiders (informeren, motiveren, opvolgen,...). Bijkomend is er ondertussen een aanbod van het CGG VAGGA m.b.t. psychologische begeleiding en het aanbod van het sociaal infopunt m.b.t. sociale administratie (zie verder). De reorganisatie van JWA is een proces dat in 2009 heel intensief geweest is en dat verder loopt in Op 1 april 2010 zal de nieuwe manier van werken effectief starten. Die zal nauw opgevolgd worden en de nodige bijsturingen zullen gebeuren. 4. Sleutelfunctie onderwijscoördinator (Consortium vol-ant) De onderwijscoördinator staat in voor het coördineren van alles wat met onderwijs te maken heeft. Dit is een brede opdracht: contacten leggen met centra voor volwassenenonderwijs en het centrum voor basiseducatie, samenwerkingsakkoorden afsluiten, het verkennen van een mogelijk onderwijsaanbod, het afstemmen van het aanbod op de context van de gevangenis, het kenbaar maken van het onderwijsaanbod in de gevangenis, zorgen voor een goede toeleiding van cursisten, een goede en efficiënte samenwerking met het justitiepersoneel uitbouwen. Zowel 2008 als 2009 werden gekenmerkt door enkele veranderingen m.b.t. deze sleutelfunctie. Sinds 2008 is de onderwijscoördinator van de gevangenis van Antwerpen ondergebracht in het consortium voor volwassenenonderwijs vol-ant. Het 9/98

10 consortium treedt hierbij op als werkgever en krijgt hiervoor middelen van het ministerie van Onderwijs. Voor de gevangenis van Antwerpen is 1,48VTE voorzien. De aankondiging van het vertrek van de toenmalige onderwijscoördinator, het zoeken naar opvolging en het inwerken van de nieuwe VTE onderwijscoördinator hebben behoorlijk wat tijd gevergd. Ook de resterende middelen werden ondertussen ingevuld. Sinds 1 oktober 2009 werd er een halftijdse administratieve medewerker aangeworven en dit ter ondersteuning van de onderwijscoördinatie. In 2009 werd ook de samenwerkingsovereenkomst tussen de gevangenis van Antwerpen en het consortium vol-ant ondertekend. Op deze manier krijgt het domein onderwijs een formele onderbouw binnen de samenwerking tussen Justitie en de Vlaamse gemeenschap. 5. Sleutelfunctie sportfunctionaris (De Rode Antraciet) In 2009 was er 1,2 VTE sportfunctionaris voorzien voor de gevangenis van Antwerpen: één sportfunctionaris (0,5 VTE) is vooral bezig met de uitbouw van het sportaanbod voor de mannenafdeling, de ander (0,70 VTE) voor de annex (vleugel F) en de vrouwenafdeling. De inhoud van de functie van de sportfunctionarissen is in zekere mate vergelijkbaar met die van de onderwijscoördinator: alles wat met sport te maken heeft van A tot Z organiseren, coördineren, opvolgen, evalueren,... Toch is er een groot verschil met de onderwijscoördinator (en zijn administratieve kracht) op vlak van het operationele: het opmaken van deelnemerslijsten en alles wat hier mee te maken heeft, wordt niet of eerder beperkt opgenomen door de sportfunctionarissen. Het gegeven dat de sportfunctionarissen zelf geen sport geven, maar daarvoor in grote mate terugvallen op de zogenaamde sportpba's (fitness en buitensport) heeft in 2009 voor de nodige discussie gezorgd. Het debat over het functieprofiel van de sportfunctionarissen zal in 2010 zeker verder gevoerd worden. 6. Sleutelfunctie cultuurcoördinator In 2008 voelde de beleidsmedewerker de nood aan een domeinverantwoordelijke voor cultuur. Er is weliswaar de functie van de sociaal cultureel werker van De Rode Antraciet, die gedeeltelijk met een dergelijke coördinatiefunctie overeenstemt, maar de taken binnen beide functies zijn zeker niet volledig vergelijkbaar. In het najaar 2008 startte de beleidsmedewerker een verkenning om duidelijkheid te krijgen in hoeverre de functie van sociaal cultureel werker geheroriënteerd kon worden in de richting van een cultuurcoördinator. Deze verkenning is verder gezet in 2009, zonder het verhoopte resultaat. We zitten dus zonder een coördinator op vlak van het domein sociaal cultureel werk en de inzet van de sociaal cultureel werker in de gevangenis van Antwerpen, met de beperkingen die voortvloeien uit het sociaal akkoord van juni 2008, is voorwerp van gesprek tussen De Rode Antraciet en de beleidsmedewerker. 10/98

11 HOOFDSTUK 3: UITBOUW VAN EEN KWALITATIEF AANBOD (STRATEGIE 1) Binnen dit derde hoofdstuk wordt een omschrijving gegeven van de uitbouw van een kwalitatief hulp- en dienstverleningsaanbod. Dit aanbod wordt getoetst aan de volgende kwaliteitscriteria: toegankelijkheid, kwaliteit, continuïteit (voor, tijdens en na detentie), laagdrempeligheid en een aanbod op maat van de gedetineerde. Per beleidsdomein worden naast het bestaande aanbod de belangrijkste realisaties van het afgelopen werkjaar benoemd en de structurele werkpunten en aanbevelingen voor de toekomst omschreven. Een gedetailleerd overzicht van de verschillende activiteiten is terug te vinden in bijlage Welzijn Tot het domein welzijn behoren momenteel het aanbod van JWA, slachtofferdaderbemiddeling, de Terug-Op-Padcoaching en het Sociaal Infopunt. Deze laatste twee initiatieven zijn pas gestart in het najaar 2008 en dus vrij nieuw. Het aanbod van slachtoffer-daderbemiddeling is in het verleden niet in kaart gebracht door de (vorige) beleidsmedewerker. Dit heeft te maken met het feit dat hier vooral de herstelconsulente van justitie de contactpersoon was, veel meer dan de beleidsmedewerker. Justitieel Welzijnswerk Antwerpen neemt twee 'sleutelfuncties' (de trajectbegeleider en de organisatieondersteuner) op binnen het strategisch plan en kwam in die hoedanigheid ook al aan bod in hoofdstuk 2. Als onderdeel van het algemeen welzijnswerk (CAW Metropool) nemen zij nog andere taken op in het domein welzijn. Hier gaan we kort in op de inhoudelijke invulling van de opdrachten van de trajectbegeleider en die van de hulpverlener naastbestaanden. Andere deelwerkingen van de CAW s in Antwerpen zijn voorlopig nog niet beschikbaar voor de gedetineerden van Antwerpen. Een en ander maakt voorwerp uit van de verkenning die vanuit de terug op te starten werkgroep welzijn zal gebeuren in Trajectbegeleider (JWA) Vanuit het strategisch plan behoort het tot de opdracht van de trajectbegeleider om de gedetineerden de weg te wijzen doorheen de waaier aan hulp- en dienstverlening tijdens en na de detentie. Trajectbegeleiders bekijken welke vragen, noden en behoeften gedetineerden hebben en welke hun motivatie is om aan hun persoonlijke situatie te werken. De specifieke situatie van gedetineerden in de gevangenis van Antwerpen vraagt een specifieke invulling van die opdracht. De overgrote meerderheid van de gedetineerden is hier immers beklaagd. Vragen en noden van nieuwkomers zitten vaak in een crisissfeer. Een gedetineerde heeft op dat ogenblik vooral behoefte aan praktische dienstverlening, aan antwoorden op zijn crisisvragen en aan informatie over het verloop van het onderzoek. De trajectbegeleider zoekt in deze acute en verwarrende fase van detentie samen met de gedetineerde naar verheldering van de vragen en naar praktische antwoorden en oplossingen. Deze dienstverlening is een vorm van welzijnswerk, vooral gericht op onmiddellijke en persoonlijke hulpverlening. Daarnaast informeert de trajectbegeleider, zoals het strategisch plan voorziet, de gedetineerde over het bestaande hulp- en dienstverleningsaanbod binnen de gevangenis. Hij oriënteert hem en leidt hem naar dat aanbod toe in de domeinen onderwijs, sport, cultuur, arbeid, gezondheid en welzijn. 11/98

12 Het geheel van deze opdrachten wordt omschreven als een 'onthaalfunctie'. In een gevangenis voor strafuitvoering, waar de gedetineerden gemiddeld langer verblijven, zal een trajectbegeleider ook het hulp- en dienstverleningsaanbod kunnen coördineren. In de gevangenis van Antwerpen komt dit, omwille van de crisissituatie van gedetineerden en hun onzekere en vaak korte verblijfsduur, veel minder voor. Zie bijlage fiche 'Onthaal JWA' en fiche 'Coördinatie hulp- en dienstverlening'. Zoals reeds gezegd in hoofdstuk 2 zal in 2010 verder gewerkt worden aan een hernieuwd functieprofiel voor de trajectbegeleiders, dat de toets aan de omzendbrief van 6 december 2007 zal kunnen doorstaan. 1.2 Hulpverleners naastbestaanden (JWA) De hulpverleners (3,5 VTE) richten zich voornamelijk op de naastbestaanden van de gedetineerden. Enigszins vergelijkbaar met de taken van trajectbegeleiders, nemen de hulpverleners hierbij een zogenaamde 'onthaalfunctie' op: zij informeren, adviseren en ondersteunen. Diepgaande en langdurende 'begeleidingen' zijn geen opdracht voor de hulpverleners. Wanneer zij bij hun cliënt een nood aan begeleiding vaststellen, verwijzen zij door naar het reguliere aanbod buiten de gevangenis. De hulpverleners nemen proactief contact op met de naastbestaanden via de methodiek 'vroeghulp'. Dit betekent heel concreet dat de hulpverleners telefonisch of via huisbezoek contact opnemen met de naastbestaanden. Deze vroeghulp wordt geboden op vraag van de gedetineerde die zich zorgen maakt over zijn thuissituatie of op indicatie van de PSD of trajectbegeleider. Daarnaast zijn de hulpverleners beschikbaar voor vragen van naastbestaanden tijdens de permanentie in de wachtruimte voor bezoekers in de gevangenis. Er worden 3 permanenties van 3 uur per week voorzien. Dit is een heel toegankelijk aanbod. Naastbestaanden kunnen tijdens de wachttijd voor het bezoek aan gedetineerden, met hun vragen terecht bij één van de hulpverleners ter plaatse. Tenslotte kunnen naastbestaanden met hun vragen altijd terecht op de kantoren van JWA, op loopafstand van de gevangenis. Daar wordt elke voormiddag permanentie voorzien en in de namiddag op afspraak gewerkt. Tenslotte bieden de hulpverleners ondersteuning aan naastbestaanden van personen die voor het Assisenhof moeten verschijnen. Deze ondersteuning verloopt als volgt : - een voorbereiding kort voor de zaak effectief voorkomt. Dit kunnen één of meer gesprekken zijn aan huis, op JWA of elders en, indien gewenst, een bezoek aan de Assisenzaal en de wachtkamer in het gerechtsgebouw. Vele naastbestaanden hebben op dat moment vooral behoefte aan concrete informatie over het verloop van een Assisenproces. - aanwezigheid van een medewerker tijdens de zittingen zelf. Het accent ligt hier vooral op emotionele ondersteuning, maar ook vaak duiding van het gebeuren. - één of meer gesprekken achteraf. In 2008 zijn er 13 processen voor het Hof van Assisen gevoerd. Er werd uiteindelijk slechts tijdens 3 processen ondersteuning verleend door medewerkers van JWA aan 12/98

13 ouders, broers en zussen van de beschuldigden. Dit is opmerkelijk minder dan voorgaande jaren. Zoals elders toegelicht zal de opsplitsing tussen de trajectbegeleiders en de hulpverleners naastbestaanden in de loop van 2010 verdwijnen. Dit wil niet zeggen dat de hulpverlening aan de naastbestaanden zal verdwijnen. Wel zal gekeken worden op welke manier deze hulpverlening georganiseerd zal worden in de toekomst. 1.3 Slachtoffer-daderbemiddeling (vzw Suggnomè) Bemiddeling tussen slachtoffer en dader is al geruime tijd een aanbod voor gedetineerden van de gevangenis van Antwerpen en hun slachtoffers. Sinds 2005 is er een wettelijk kader dat elke dader en elk slachtoffer in elke fase van de rechtsbedeling recht geeft op bemiddeling. Bemiddelen kan dus zowel voor als na vonnis. Het aanbod van bemiddeling wordt gedaan door de vzw Suggnomè 1.4 Terug-Op-Padcoaching (CAW Metropool) T.O.P.-coaching wil jonge vrijkomende gedetineerden op een gestructureerde, intensieve en netwerkgerichte begeleiding en ondersteuning op diverse levensdomeinen terug op pad helpen naar een geslaagde re-integratie in de samenleving. Het initiatief is gegroeid uit de ervaringen met jongerencoaches van vzw De8 en gestart in het najaar In 2009 werden 6 dossiers overgenomen van 2008 en 39 nieuwe dossiers opgestart. 35 dossiers liepen door in Dit is niet verwonderlijk. Er is bij de start van dit project voorop gesteld dat de looptijd van een dossier makkelijk twee jaar kan zijn. Bovendien is net de insteek van dit project dat een afgesloten dossier altijd op een kier blijft staan en terug geactiveerd kan worden. Niet elk dossier is op elk moment even intensief, maar 10 lopende dossiers per TOPcoach lijkt toch een maximum. Eind 2009 werd aan Stad Antwerpen extra budget gevraagd voor een derde TOPcoach en dit werd toegekend. In 2009 is hard gewerkt aan de verfijning van de presentiemethode. Verder is er nog een invullijst uitgewerkt, wordt er gewerkt met actieplannen en wordt verkend wat andere methodieken kunnen betekenen voor de TOPcoaches: de C-stick, de levenslooplijn en ecogrammen. Dit alles werd samengebracht in een draaiboek dat permanent verfijnd werd. Aangezien de dossiers een theoretische looptijd van 2 jaar hebben, zal vanaf najaar 2010 een grondige evaluatie plaatsvinden. Wat als pijnpunt het meest naar voor komt, is het probleem huisvesting, wanneer de jongere niet bij familie of vrienden terecht kan. CAW Metropool is samen met Stad Antwerpen aan het verkennen in welke mate leegstaande sociale woningen als tijdelijke woningen kunnen dienen voor de cliënten van de TOPcoaches. 13/98

14 1.5 Sociaal Infopunt (Stad Antwerpen) Sociale infopunten bieden informatie over welzijnsorganisaties, administratief-sociale hulp en advies rond diverse thema s en praktische tussenkomsten bij andere diensten of organisaties (actieve toeleiding). In 2008 contacteerde de beleidsmedewerker Stad Antwerpen met de vraag of het reguliere aanbod van het Sociaal Infopunt ook een verankering in de gevangenis kon krijgen. Stad Antwerpen was heel erg bereid om op deze vraag in te gaan en heeft in een eerste fase een aanbod voorzien van één halve dag per week permanentie in de gevangenis. Verkennende gesprekken met JWA, zorgteam, PSD over de toeleiding ('wat is een goede SIP-vraag?') zijn gestart eind 2008 en verder gezet in Het Sociaal Infopunt startte op 17 november In 2009 heeft het Sociaal Infopunt in de gevangenis 180 gedetineerden gezien. Gemiddeld worden er 5 gedetineerden per halve dag per week gezien. Dit is een maximum. Vaak worden dezelfde gedetineerden nog een tweede keer gezien om antwoord op hun vraag te krijgen. Exacte cijfers hebben we hier echter niet over. De meeste vragen komen via doorverwijzers bij het Sociaal Infopunt terecht: 55% van JWA, 9,5 % van PSD, 7,5 % van de vdab. 28 % van de vragen komt van de gedetineerden zelf. De meeste vragen zijn productgebonden en gaan over bevolking, vreemdelingenzaken of burgerlijke stand. Dit is een groot verschil met de insteekvragen buiten de gevangenis. Daar komen dergelijke vragen meestal rechtstreeks bij de loketten in het districthuis terecht en komt men eerder met zogenaamde sociale vragen. Voor de gevangenis lijkt het Sociaal Infopunt vooral de leemte rond dienst bevolking op te vangen, wat heel zinvol is. We vermoeden dat de sociale vragen die buiten de gevangenis aan het sociaal infopunt gesteld worden, in de gevangenis vooral bij JWA terechtkomen. In elk geval is iedereen het er over eens dat de komst van het Sociaal Infopunt een grote meerwaarde heeft voor de gevangenis van Antwerpen. 2. Gezondheid In het domein gezondheid is er het bestaande aanbod Centraal Aanmeldingspunt Drugs (CAP) en het nieuwe aanbod van het Centrum Geestelijke Gezondheidszorg (CGG) VAGGA. 2.1 Centraal Aanmeldingspunt Drugs Net zoals in 2008, was er in 2009 een aanbod van de Vlaamse Vereniging van Behandelingscentra in de Verslavingszorg (VVBV), 'Centraal Aanmeldingspunt Drugs' (CAP) genoemd. Een halve dag per week komt een medewerker van één van de betrokken behandelingscentra naar de gevangenis om intakegesprekken te doen. 14/98

15 Tijdens deze gesprekken wordt informatie gegeven en worden suggesties gedaan m.b.t. drughulpverlening. Afhankelijk van de specifieke vraag van de gedetineerde, legt de intaker contacten met behandelingscentra die bij vrijstelling van de gedetineerde, zijn of haar behandeling op zich kunnen nemen. De intaker zet dus, waar mogelijk, nuttige voorbereidende stappen naar opvolging. In 2009 werden 125 gedetineerden op het CAP gezien. Een aantal gedetineerden was al vrij of op transfer voor ze een eerste keer gezien konden worden. In totaal werden 201 gesprekken georganiseerd, waar er in gesprekken waren. Dit is dus een grote stijging. Van de 125 gedetineerden werden er 22 doorverwezen naar ambulante begeleiding en 56 naar residentiële hulpverlening. 45 van de 56 cliënten werden binnen de VVBV centra georiënteerd en 11 werden doorverwezen naar psychiatrie. 7 gedetineerden werden doorverwezen naar een andere setting. 40 gedetineerden wilden enkel informatie over bestaande drughulpverlening. 2.2 Geestelijke gezondheidszorg De omzendbrief van 29 juli 2008 voorziet de reguliere financiering van 16 VTE voor de uitbreiding van de Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg (CGG) die een aanbod uitwerken in het kader van het strategisch plan. Voor Antwerpen gaat het over CGG VAGGA. Zij kregen de opdracht om tegen 1 december 2008 een Plan van Aanpak op te stellen, waarin ze beschrijven hoe ze dit aanbod gaan uitwerken. In 2008 vonden de eerste verkennende gesprekken plaats met de beleidsmedewerker en de verschillende betrokken partners (gevangenisdirectie, PSD, zorg, JWA). Op basis van deze gesprekken en met inzet van verder research werd het Plan van Aanpak geschreven en ingediend. De verdere verkenning mondde uit in een concreet individueel vrijwillig therapeutisch aanbod dat voor elke gedetineerde open staat vanaf 23 juli In eerste instantie is beslist om enkel op doorverwijzing te werken (via PSD, TB, zorg), om te voorkomen dat men overspoeld wordt met zogenaamde oneigenlijke vragen. Bij een eerste evaluatie in oktober blijkt dat de overbevraging van de medewerkers van VAGGA uitblijft en wordt beslist om ook rechtstreekse vragen van gedetineerden mogelijk te maken. Ook wordt de vraag gesteld vanuit directie en PSD of begeleidingen rond verslaving kunnen worden opgenomen. Deze vraag wordt in 2010 verder verkend. In 2009 worden 43 gedetineerden doorverwezen. 3 gedetineerden waren al weg voor ze gezien konden worden. De overige 40 werden op intake gezien. Na bespreking op de teamvergadering werden 23 begeleidingen opgenomen. Eén intake is nog lopende op 31 december 2009 en voor 16 gedetineerden wordt beslist om geen begeleiding op te starten. Indicaties voor het niet opstarten van een behandeling zijn: oneigenlijke vragen, vraag voor begeleiding na detentie, het feit dat een eenmalige consultatie volstond. Daarnaast was ook een aantal gedetineerden vrij of op transfer vooraleer de begeleiding kon worden opgestart. 15/98

16 3. Onderwijs Degelijk onderwijs verzorgen in een gevangenis vormt een belangrijk deel van de maatschappelijke dienstverlening aan gedetineerden. Veel gedetineerden hebben een korte en vaak problematische schoolcarrière achter de rug en missen een aantal sociaal relevante basisvaardigheden. Via competentieontwikkeling helpt onderwijs gedetineerden drempels te overwinnen naar participatie aan het maatschappelijk leven. Persoonlijke groei stimuleren, kansen op werk verhogen en sociale integratie bevorderen zijn essentiële doelstellingen van leertrajecten in detentie. De organisatie en planning van het aanbod is strak, systematisch en afgestemd op de draagkracht van de instelling. De groepslessen worden gegeven door vaste en ervaren leerkrachten uit het reguliere volwassenenonderwijs, die begeleid worden door de onderwijscoördinator bij het opstarten van de modules. Het niveau en aantal lesuren van de (deel)modules laat toe, na het slagen voor examens, officiële deelcertificaten uit te reiken. Die certificaten maken een aansluiting met het vervolgonderwijs in de vrije samenleving en in andere strafinrichtingen mogelijk. De continuïteit van onderwijs is immers een belangrijk aandachtspunt. De specifieke context van de gevangenis van Antwerpen die gekenmerkt wordt door een permanente overbevolking bepaalt mee de verdere evolutie en groei van het domein onderwijs. De steeds groter wordende gevangenispopulatie doet het aantal onderwijsvragen stijgen en vraagt naar creatieve oplossingen en een flexibele houding van zowel de onderwijscoördinator als de docenten. Onderwijs in de gevangenis van Antwerpen steunt op 3 pijlers: 1) screening: brengt de beginsituatie van elke gedetineerde die een vraag naar onderwijs stelt in kaart 2) basisaanbod: gebeurt in groep of richt zich op individuele begeleiding 3) doorverwijzing: garandeert de beoogde continuïteit van onderwijs in de gevangenis naar vervolgonderwijs in de vrije samenleving of in een andere strafinrichting. 3.1 Screening Voor de lessen Nederlands is een screeningstraject uitgetekend door het Huis van het Nederlands (HvN) i.s.m. het Centrum voor Basiseducatie (CBE) en het Centrum voor Volwassenenonderwijs (CVO). De niveaubepaling(en) laat toe kandidaten te richten naar het meest gepaste aanbod Nederlands in de instelling en min of meer homogene groepen samen te stellen. Sinds 2007 kan het HvN ook onmiddellijk na de screening een attest met niveaubepaling meegeven. Zo kunnen vrijkomers onmiddellijk instromen in een aanbod zonder opnieuw eerst een test af te leggen. Nieuw in 2009 is dat de onderwijscoördinator tijdens de screening bij elke kandidaatcursist een motivatiepeiling doet. De vele aanvragen kunnen immers nooit allemaal positief beantwoord worden. Enkel zij die effectief gemotiveerd zijn krijgen de zekerheid dat ze kunnen starten. De anderen worden op een reservelijst geplaatst. Dit is één van de oplossingen die genomen werd in het kader van de overbevolking. 16/98

17 Voor de lessen ICT screent de leerkracht zelf de vooraf verworven computervaardigheden. Voor de lessen handverzorging zijn er geen instapvoorwaarden opgesteld. Toch is na een eerste opstartfase gebleken dat een voorafgaande screening geen overbodige luxe is. Het uitwerken van een screeningsprocedure voor deze module is een van de actiepunten voor Basisaanbod Het basisaanbod onderwijs tijdens detentie is afgestemd op de specifieke kenmerken van de gevangenispopulatie. Het richt zich daarom voornamelijk op de leerbehoeften van laag- of kortopgeleide mannen. Toch is er sinds 2009 een nieuw aanbod georganiseerd op de vrouwenafdeling dat zich nog in een proeffase bevindt. De groepslessen verlopen in korte maar intensieve modules, omdat de verblijfsduur van een cursist in een arresthuis onzeker en soms erg kort is. Naast de groepslessen Nederlands wordt door vrijwilligers individueel of in kleine groepjes Nederlands op maat aan geïnterneerden en vrouwen gegeven. Daarnaast begeleidt de onderwijscoördinator ook individueel het hele jaar door gedetineerden die vragen hebben over leren en studeren. Deze vragen zijn uiteenlopend en gevarieerd. Sommigen gaan naar (de middelbare) school of volgen elders onderwijs en willen hun opleiding in de mate van het mogelijke voortzetten tijdens hun detentie. Anderen willen een diploma behalen via afstandsonderwijs, willen een nieuwe taal leren of zijn geïnteresseerd in een bepaald leervak (BIS - cursussen) Basiseducatie Nederlands voor anderstaligen Richtgraad 1.1 (modules BENT 2 en BT), wordt gegeven in groepen van maximaal 16 deelnemers. In deze modules van 60 lesuren leren anderstaligen een absoluut minimum aan taalbeheersing in het Nederlands, voldoende om te overleven en concrete behoeften en vragen kenbaar te maken. De lessen worden verzorgd door een leerkracht van het CBE Antwerpen. Attesten, deelcertificaten en certificaten worden uitgereikt. Er zijn vijf groepen per jaar Volwassenenonderwijs Nederlands voor anderstaligen met niveau Richtgraad 1, Breaktrough 1.1A of 1.1B, wordt eveneens gegeven in groepen van maximaal 16 deelnemers. Cursisten hebben bij de start van de module nog geen of weinig voorkennis van het Nederlands. In vergelijking met de doelgroep voor Basiseducatie, hebben de cursisten in het volwassenenonderwijs meer schoolervaring, wat hun leertempo gunstig beïnvloedt. De modules omvatten 60 lesuren en worden verzorgd door het CVO Antwerpen - Zuid dat ook deelcertificaten uitreikt. Er zijn vijf groepen per jaar. Functionele taalvaardigheid is een module voor gedetineerden die hun kennis van het Nederlands willen uitbreiden of opfrissen. De kandidaten worden eerst getest op hun taalkennis en moeten voldoen aan minimaal Richtgraad 1.2. Zij kunnen twee namiddagen per week terecht in een klaslokaal, waar ze worden begeleid door een leerkracht van het CVO Antwerpen -Zuid. Maximaal 16 cursisten kunnen elk op hun eigen tempo en niveau werken aan hun taalvaardigheid. Ze kunnen daarbij gebruik 17/98

18 maken van laptops met specifieke leerprogramma s. De module omvat minimaal 40 lesuren gedurende een zestal weken. Het CVO reikt de deelcertificaten uit. In 2009 werden er drie groepen georganiseerd. In het najaar van 2009 werd deze module op vraag van de OC en in overleg met het CVO-AZ herzien. Uit cursistenbevraging bleek dat er te weinig aandacht was voor spreekoefeningen. Sociale Redzaamheid, een module die kadert binnen het luik van socio-culturele integratie kwam ter vervanging, omdat de vier vaardigheden hier wel centraal staan. Na screening door het HvN en minimaal niveau van een 1.1 kunnen kandidaat-cursisten doorstromen naar deze module van 60 lesuren Nederlands. De module werd twee keer georganiseerd. Informatica: tekstverwerking op de PC (WORD) is een vorm van geletterdheid en een vaardigheid die vandaag even belangrijk is als behoorlijk kunnen schrijven met pen en papier. Na het doorlopen van de module van 60 lesuren voor maximaal 16 deelnemers, kunnen cursisten brieven opstellen en teksten verwerken in Word. De lessen worden in het Nederlands gegeven. De leerkracht van het CVO Antwerpen Zuid test vooraf de basiskennis Windows. Het CVO Antwerpen - Zuid reikt de deelcertificaten uit. In totaal werden er drie groepen georganiseerd. Informatica: het rekenblad (Excel) is een handig instrument op de PC om te werken met getallen, lijsten en tabellen. Na het doorlopen van de module van 60 lesuren voor maximaal 16 deelnemers, bezitten cursisten de nodige basisvaardigheden in Excel De lessen worden in het Nederlands gegeven. De leerkracht van het CVO Antwerpen - Zuid test daarom vooraf of de kandidaatcursisten de nodige basiskennis Nederlands en Windows bezitten om de lessen te kunnen volgen. Het CVO reikt de deelcertificaten uit. Er werd één module georganiseerd. Handverzorging: is de nieuwe module die éénmaal werd georganiseerd op de vrouwenafdeling. Tot nog toe was er geen regulier onderwijsaanbod op de vrouwenafdeling. Na een kleine rondvraag bleek deze module het meeste aan te spreken, naast Frans, Engels en Retouches. De module van 80 lesuren wordt ingericht door het SCVO SIVO in de vorm van een proefproject dat bestaat uit twee modules, één in het najaar van 2009 en één in het voorjaar van Indien dit project positief geëvalueerd wordt, zal het in het onderwijsaanbod van de gevangenis opgenomen worden. Zestien cursisten krijgen een pakket aan basistheorie alsook maken ze kennis met de praktijk van nagels knippen, vijlen, lakken, handen masseren en dergelijke meer. Het SCVO SIVO reikt de deelcertificaten uit Hoger beroepsonderwijs In Antwerpen organiseren we geen leertrajecten van hoger beroepsonderwijs Afstandsonderwijs Begeleid Individueel studeren of BIS is het officieel afstandsonderwijs van de Vlaamse overheid. Gedetineerden die een nieuwe taal willen leren of belangstelling hebben voor een bepaald leervak, kunnen gratis de lespakketten met voorgedrukte cursussen aanvragen en op cel verwerken. Omdat zelfstandig leren toch een zekere 18/98

19 motivatie, discipline en studiehouding vraagt, en omdat veel gedetineerden de BIScursussen als moeilijk ervaren, worden kandidaten aan de hand van een onthaalgesprek door een ervaren vrijwilliger begeleid bij hun aanvraag en cursuskeuze. Daarna kunnen ze tweemaal per week terecht in het Centrum Zelfstandig Leren voor ondersteuning, individuele begeleiding en hulp bij leervragen. Sommige gedetineerden volgen een ECDL-opleiding (het Europees rijbewijs) of trachten een diploma via Open Universiteit te behalen. Ze worden begeleid door de onderwijscoördinator. 3.3 Doorverwijzing Doorverwijzing naar vervolgonderwijs moet de beoogde continuïteit van onderwijs garanderen. Onderwijs in detentie kan voor gedetineerden de start van een leerweg zijn, die hen een perspectief biedt op vervolgonderwijs in een andere gevangenis (bij transfer) of in de samenleving. Die leerloopbaan zou continu begeleid moeten worden, ook over de grenzen van de gevangenis heen. Officiële testresultaten en erkende certificaten van gevolgd onderwijs zijn hier een belangrijk hulpmiddel. Netwerking en goede contacten met onderwijsinstellingen zijn essentieel. Voor gedetineerden die nog les volgen in het secundair onderwijs en kans maken op korte termijn vrij te komen, contacteert de onderwijscoördinator de school en bezorgt boeken, lesnota s en opdrachten aan de leerling. Examens doen in de gevangenis behoort tot de mogelijkheden. Dankzij jongerencoaches van vzw De8 kunnen deze jongeren een begeleiding op maat krijgen die reeds wordt opgestart tijdens de detentie en die zich voortzet bij vrijlating. Meer algemeen proberen we alle gedetineerden, die voor hun detentie een opleiding volgden, te begeleiden, zodat zij die opleiding kunnen verder zetten. 3.4 Realisaties in 2009 en een blik vooruit In het algemeen was er ook in 2009 een toename van het aantal leervragen, wat jammer genoeg gepaard gaat met een stijging van het aantal leervragen dat onbeantwoord blijft. Het is een gegeven dat inherent is aan de structuur en organisatie van de gevangenis van Antwerpen. Door de permanente overbevolking in de gevangenis van Antwerpen moeten we vaststellen dat een stijgende vraag noodgedwongen meer is dan enkel een positieve indicator. Het cursusaanbod raakte beter bekend. Toeleiders zoals de collega s van PSD, JWA, het zorgteam alsook de penitentiair bewakingsassistenten op sectie worden systematisch op de hoogte gebracht van elk nieuw startmoment van de groepsmodules. De onderwijsbrochure die in 2008 werd ontwikkeld, werd geüpdatet en wordt aan toeleiders, andere partners en Nederlandstalige gedetineerden uitgedeeld. Voor de anderstalige nieuwkomers werd er een flyer in 11 verschillende talen opgesteld die nu mee verspreid wordt met de onthaalbrochure van Justitie. Met deze actie hopen we net die gedetineerden te bereiken die nog te weinig instromen. Door de screening uit te breiden met een infomoment waar eveneens gepeild wordt naar motivatie en interesse, kan de groepssamenstelling verbeterd worden. Hierbij 19/98

20 wordt niet enkel gekeken naar niveau, maar wordt er ook gestreefd naar een zo klein mogelijke uitval (die eveneens continu is, gezien de context van het arresthuis). Het nieuwe centrumreglement draagt hier mee toe bij. Duidelijke richtlijnen voor zowel docenten, cursisten als andere betrokkenen over de werking van onderwijs in de gevangenis zorgen voor een betere afstemming van verschillende verwachtingen. Het nieuwe aanbod op de vrouwenafdeling is een van de belangrijkste realisaties in Doordat de vrouwenafdeling in Antwerpen zo klein is, is het niet makkelijk om een groep samen te stellen die groot genoeg is en blijft tot aan het einde van de module. We streven naar een bestendiging van dit aanbod voor Ook de uitbreiding naar een apart onderwijsaanbod voor de geïnterneerden is voorwerp van grondig onderzoek geweest. In 2010 zal hieromtrent een definitieve beslissing genomen worden. De individuele begeleiding van leervragen blijft een intensieve en tijdrovende opdracht in het uiteenlopende takenpakket van de onderwijscoördinator. De halftijdse administratieve kracht die in het najaar is gestart is in deze een welkome aanwinst was een jaar van nieuwe mensen. Zowel de nieuwe onderwijscoördinator als de administratieve medewerker moesten ingewerkt worden. Hierdoor werd enkel een minimale aanzet gegeven voor het uitwerken van een gestructureerde begeleiding van individuele leervragen. Het is een actiepunt waaraan in 2010 wordt gewerkt. De vrijwilligerswerking van JWA die reeds jarenlang werd ingezet op onderwijs werd grondig onder de loupe genomen. Er is onderzocht in welke mate zij rechtstreeks onder het consortium vol-ant kunnen werken. In 2010 wordt de overheveling voltrokken en het domein onderwijs heeft nu een volwaardig vrijwilligersbeleid uitgewerkt. In 2010 is het de bedoeling om nog meer vrijwilligers aan te trekken opdat de tekorten in het reguliere onderwijsaanbod op deze manier minimaal opgevangen kunnen worden. Een duidelijke taakomschrijving voor vrijwilligers werd dan ook opgesteld. In het algemeen kunnen we stellen dat het domein onderwijs op goede fundamenten rust. Dit heeft alles te maken met de verschillende betrokken partners die streven naar een optimale kwaliteit van onderwijs. Allemaal onderschrijven ze de visie dat onderwijs aan gedetineerden een zinvolle bijdrage biedt aan het verhogen van een succesvolle re-integratie in de samenleving. De samenwerking met de verschillende collega s van Justitie verloopt op een positieve manier. Zowel via formele als informele kanalen wordt er gewerkt aan een optimalisatie van de organisatie van het onderwijs. De centra blijven zich op zeer flexibele wijze inzetten om, ondanks de soms moeilijke omstandigheden die inherent zijn aan het lesgeven in een gevangenis, mee aan deze maatschappelijke opdracht te werken. De inbedding van het domein onderwijs in een consortium als vol-ant biedt ruimere mogelijkheden voor de onderwijscoördinator, die zich zo gesteund weet in het volbrengen van haar opdracht. Voor 2010 heeft de onderwijscoördinator de opdracht gekregen om een opleidingsplan te maken met strategische en operationele doelstellingen. In 2010 zal dan ook de basis gelegd worden hoe onderwijs de volgende jaren uitgebouwd zal worden in de gevangenis van Antwerpen. 20/98