Het gebruik van metadata voor leermiddelen in het primair onderwijs. Ten behoeve van het project 'Transparante leerlijnen PO'

Transcriptie

1 Het gebruik van metadata voor leermiddelen in het primair onderwijs Ten behoeve van het project 'Transparante leerlijnen PO'

2

3 Het gebruik van metadata voor leermiddelen in het primair onderwijs Ten behoeve van het project 'Transparante leerlijnen PO' Leonne Leurink Juni 2008

4 Verantwoording 2008 Stichting leerplanontwikkeling (SLO), Enschede Alle rechten voorbehouden. Mits de bron wordt vermeld is het toegestaan om zonder voorafgaande toestemming van de uitgever deze uitgave geheel of gedeeltelijk te kopiëren dan wel op andere wijze te verveelvoudigen. Auteur: L. Leurink In opdracht van: Stichting Kennisnet ICT op school Besteladres SLO, Stichting Leerplanontwikkeling Secretariaat Primair Onderwijs Postbus 2041, 7500 CA Enschede Telefoon (053) AN:

5 Inleiding Het project Transparante Leerlijnen PO heeft als doel een systeem/methodiek te ontwikkelen dat scholen in staat stelt om leerobjecten te koppelen aan kern- en tussendoelen waarmee het mogelijk is methodeonafhankelijk onderwijs te ondersteunen door middel van het zelf arrangeren van kenniscomponenten. Het project is onderdeel van het Actieplan Verbonden met ICT Sector PO. Het project kent de volgende doelen: een bijdrage te leveren aan het opstellen, beheren en gebruiken van een classificatie op basis van de kern- en tussendoelen binnen het basisonderwijs; bewijzen dat deze classificatie, omgezet in XML, als 'generieke koppelmodule' kan fungeren om de vraag (sturen op kern- en tussendoelen) te verbinden met het aanbod (leerobjecten gemetadateerd op basis van de classificatie) in twee (pilot-) omgevingen (de zogenaamde leer/werkplaatsen) in het basisonderwijs; in de praktijk leren op welke wijze leerobjecten verbonden worden met leerlijnen op basis van hulpmiddelen als de classificatie en Edurep; het communiceren van de in de praktijk behaalde resultaten en voor zover zinvolpubliekelijk beschikbaar stellen van de ontwikkelde classificatie. Stichting Leerplan Ontwikkeling (SLO) is onder andere gevraagd om mee te werken aan het opstellen en beheren van een classificatie op basis van de kern- en tussendoelen binnen het basisonderwijs. Dit rapport beschrijft de situatie ten aanzien van het gebruik van metadata voor leermiddelen ten tijde van het opstellen van de classificatie. 3

6 4

7 Inhoud Inleiding 3 Samenvatting 7 Het gebruik van metadata door educatieve uitgeverijen 7 Het gebruik van metadata door andere aanbieders op internet 7 De informatiebehoefte van leerkrachten 8 1. Het gebruik van metadata door educatieve uitgeverijen 9 Contentmanagement 9 Het gebruik van (inter)nationale standaarden en afspraken 9 Inhoudelijke classificaties 9 2. Het gebruik van metadata door andere aanbieders op internet 11 Welke zoektermen worden gebruikt? De informatiebehoefte van leerkrachten 13 Gebruik van leermiddelen 13 Specifieke informatiebehoefte over leermiddelen 14 Bijlage 1: Rapportage vraaggesprekken educatieve uitgeverijen 15 Bijlage 2: Overzicht aanbieders niet methodegebonden leermiddelen 21 Bijlage 3: Enkele vragen uit de leermiddelenmonitor van SLO

8

9 Samenvatting Kennisnet ICT op School is al enkele jaren op deze manier bezig, wat tot dusver heeft geleid tot een standaard set van labels (het Contentzoekprofiel), gebaseerd op een internationale standaard (IEEE-LOM). De Nederlandse set is echter nog niet compleet. Over onderdelen als titel, taal en type is er overeenstemming, maar meer inhoudelijke labels (zoals doel en thema) worden nu door aanbieders nog zelf ingevuld. In het kader van het Kennisnet ICT op School project 'Transparante leerlijnen' is SLO gevraagd dit onderdeel (het vocabulaire van veld 9) van het Contentzoekprofiel PO voor de vakken 'rekenen' en 'oriëntatie op jezelf en de wereld' in te vullen. Inmiddels heeft SLO 2 lijsten opgeleverd in VDEX formaat: een lijst met kerndoelen voor de vakken rekenen en oriëntatie op jezelf en de wereld en 1 met leerlijnen ofwel tussendoelen in gecomprimeerde vorm. Gelijktijdig is onderzoek verricht naar het gebruik van metadata voor leermiddelen in de praktijk van primair onderwijs We hebben dit gedaan door middel van diepte-interviews met vertegenwoordigers van educatieve uitgeverijen, desktop research naar het gebruik van metadata door andere aanbieders van leermiddelen op internet en een secundaire data-analyse van een aantal vragen uit de leermiddelenmonitor 2007 van SLO Het gebruik van metadata door educatieve uitgeverijen Er wordt door de bevraagde uitgeverijen voor het PO geen gebruik gemaakt van standaarden voor metadata van leermiddelen. Hiervoor is momenteel geen noodzaak. De metadata die gebruikt wordt is bedoeld voor intern gebruik. De inhoudelijke classificaties die hierbij gebruikt worden zijn gerelateerd aan de kerndoelen en tussendoelen. De bevraagde uitgevers zien het nut van een standaard wel in en staan positief tegenover de classificatie van veld 9 van het Contentzoekprofiel, mits deze bruikbaar is. Het gebruik van metadata door andere aanbieders op internet De drie groepen aanbieders op internet, de 'Juffen en de meesters', de non-profit organisaties en de commerciële organisaties maken zoals verwacht geen gebruik van standaarden voor metadata. De meest gebruikte zoekmogelijkheden zijn gerelateerd aan inhoudelijke trefwoorden, vakken en inhoudelijke thema's 7

10 De informatiebehoefte van leerkrachten SLO heeft in november 2007 een onderzoek gehouden naar de behoefte aan informatie over leermiddelen bij docenten en leerkrachten PO en VO. Hieruit bleek dat leerkrachten 65% van de lestijd alleen gebruik maken van methodegebonden leermiddelen, 14% van de tijd wordt er geen methode gebruikt en de rest van de tijd is een combinatie. Deze niet methodegebonden leermiddelen worden met name gezocht en gevonden via het internet. Informatie over kerndoelen (en daarmee ook tussendoelen) en informatie over differentiatiemogelijkheden (doelgroepduiding) scoren hoog bij zowel de methodes als de niet methodegebonden leermiddelen. 8

11 1. Het gebruik van metadata door educatieve uitgeverijen Om de praktijk van het classificeren van leermiddelen te beschrijven zijn er 3 diepteinterviews gehouden met educatieve uitgeverijen; Wolters-Noordhoff, Malmberg en Zwijsen. De interviews zijn gehouden met medewerkers die zich bezig houden met de metadatering van leermiddelen. Voor de interviews is een vragenlijst opgesteld waarbij verschillende zaken aan de orde kwamen. De uitgewerkte antwoorden zijn opgenomen in de bijlage, hier volgt een samenvatting van de belangrijkste en meest interessante uitkomsten. Contentmanagement De vier bevraagde uitgeverijen beschikken over een contentmanagementsysteem, meestal bestaande uit een of meerdere databases die gekoppeld kunnen worden. Soms wordt gebruik gemaakt van een auteurstool om directe opslag mogelijk te maken en soms van een generator die achteraf pakketten samenstelt en verwijzingen en nummering en dergelijke doorvoert. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen tekst, assets (tekeningen, kaarten, foto's, grafieken en dergelijke) en interactieve internet content. De tekst en de interactieve internetcontent worden voorzien van metadata en opgeslagen. Deze contentmanagementsystemen hebben voornamelijk een beheersen archiefdoel. De bevraagde uitgeverijen leveren nog geen losse digitale content uit. Het gebruik van (inter)nationale standaarden en afspraken Er wordt door de bevraagde uitgeverijen geen gebruik gemaakt van standaarden voor metadata van leermiddelen. Hiervoor is momenteel geen noodzaak. Uit marktonderzoeken blijkt nog geen behoefte aan arrangeerbare digitale leereenheden. De metadata die gebruikt wordt is bedoeld voor intern gebruik. In tegenstelling tot het voortgezet onderwijs is de catalogus met productinformatie niet toegankelijk voor scholen en leerkrachten, maar uitsluitend voor schoolleveranciers. Het betreft dan gegevens over foliomethoden, niet over losse eenheden en niet over digitale content. Inhoudelijke classificaties De inhoudelijke classificaties die gebruikt worden bij het opslaan van de kopij, assets en zetbestanden zijn gerelateerd aan de kerndoelen en tussendoelen omdat de methoden hier immers ook aan opgehangen zijn. De bevraagde uitgevers zien het nut van een standaard wel in en staan positief tegenover de classificatie van veld 9 van het Contentzoekprofiel, mits deze bruikbaar is. Of en wanneer de digitale content in kleine arrangeerbare eenheden gemetadateerd aangeboden gaat worden hangt af van de marktvraag. 9

12 10

13 2. Het gebruik van metadata door andere aanbieders op internet In het kader van dit onderzoek is er een inventarisatie gemaakt van aanbieders van (met name) digitale leermiddelen. Er zijn vele instanties die leermiddelen aanbieden. Onder leermiddelen worden hier geen methoden verstaan maar lespakketten of gedidactiseerd bronmateriaal waar dus bijvoorbeeld één les mee gegeven kan worden of een project mee gedraaid kan worden. Het gaat dus om leermiddelen die meestal aanvullend op andere leermiddelen, bijvoorbeeld een methode, gebruikt worden. De inventarisatie zoals opgenomen in bijlage 2 laat zien dat er vele portaalsites, startpagina's en homepagina's te vinden zijn waarop leermiddelen aangeboden worden of waar verwezen wordt naar leermiddelen. In de tabellen 2, 3, 4 en 5 is per groep aanbieders beschreven wie het aanbiedt, wat de doelgroep is en hoe gezocht kan worden. Het overgrote deel van dit aanbod richt zich op het primair onderwijs, waarbij de leermiddelen gratis zijn. Ze worden vaak aangeboden vanuit particulier initiatief, meestal door leerkrachten uit het primair onderwijs. Ook de professionele aanbieders, zowel commerciële als niet-commerciële organisaties, richten zich voornamelijk op het primair onderwijs. Het lijkt er op dat in het primair onderwijs de behoefte aan aanvullend materiaal groter is omdat er binnen een klas grote verschillen tussen leerlingen bestaan en omdat methoden minder frequent vernieuwd worden waardoor ze eerder verouderen. Er zijn heel veel sites te vinden op internet die informatie over leermiddelen of leermiddelen aanbieden. Tabel 1 geeft een overzicht van de meest gebruikte zoektermen. Er is een onderscheid te maken tussen 3 groepen aanbieders van leermiddelen of informatie over leermiddelen. De grootste groep bestaat uit leerkrachten van basisscholen die gratis eigen materiaal aanbieden en verwijzen naar interessante links of materiaal van anderen. De zogenaamde 'juffen' en een enkele 'meester'. De tweede groep bestaat uit non-profit semiprofessionele aanbieders. Dit zijn meestal samenwerkingsverbanden tussen scholen onderling en/of onderwijsbegeleidingsdiensten De derde groep bestaat uit commerciële/professionele aanbieders, meestal uitgeverijen, maar ook adviesbureaus en de KPN. 11

14 Welke zoektermen worden gebruikt? Metadata PO menu's homepage lesideeën lessen downloads schoolinfo weblog forum rubrieken voor docenten schoolreisje spreekbeurten boekverslagen planningen toetsregistratie vakken thema's profielen niveau taal rekenen wereldoriëntatie aardrijkskunde geschiedenis drama verkeer beeldende vorming bewegingsonderwijs hoeken=fysiek gebied of leergebied jaargetijden (apart) feestdagen (apart) geloof Europa Nederland voeding slapen gezondheid muziek kunst vader/moederdag ouders leerkracht schoolleiding/ directie leerling groep onderbouw bovenbouw 12

15 3. De informatiebehoefte van leerkrachten In november 2007 heeft SLO een internetenquête gehouden over leermiddelen die door ruim 900 onderwijsprofessionals waaronder 260 leerkrachten uit het PO ingevuld is. De vragenlijst had onder andere betrekking op de informatiebehoefte over leermiddelen. Een aantal uitkomsten van deze enquête is relevant voor dit project. Gebruik van leermiddelen Methodegebonden leermiddelen spelen een grote rol in het Nederlandse onderwijs. Het percentage lestijd op jaarbasis dat leraren alleen gebruik maken van methodegebonden leermiddelen is voor PO (65%) en VO (63%) bijna gelijk. In respectievelijk 14% en 15% van de tijd wordt er alleen van niet methodegebonden leermiddelen gebruik gemaakt, de rest van de tijd is een combinatie. PO-leraren maken in het geval van niet methodegebonden leermiddelen gebruik van materialen van anderen (46.5%). In het VO maken leraren de leermiddelen met name zelf (44%) of samen met collega s (36%). Redenen voor PO-leraren om dit type materialen te gebruiken hebben te maken met het aanbieden van extra stof, het aansluiten bij de eigen omgeving van de leerlingen en verschillen tussen leerlingen. Voor VO geldt dat laatste argument niet, maar worden naast dat leraren het leuk vinden verder wel dezelfde argumenten genoemd. PO- en VO-leraren zoeken naar leermiddelen die verrijkend/verdiepend zijn, te gebruiken zijn binnen projecten en die de actualiteit in de klas halen. Voor PO speelt ook hierbij de aandacht voor leerlingen met specifieke leerbehoeften en (dus) ook remediërende leermiddelen een rol. Deze niet methodegebonden leermiddelen worden met name gezocht en gevonden via het internet. Vakbladen en collega s spelen in mindere mate ook een rol. Er wordt in het PO door leraren 27% en in het VO door 33% wekelijks gezocht en respectievelijk door 55% en 45% van de leraren zoekt maandelijks. Dat zoeken kost gemiddeld snel een kwartier. Aanpasbaarheid (>75%) en directe beschikbaarheid (>64%) zijn de belangrijkste factoren als het gaat om de uiteindelijke keuze voor bepaalde niet methodegebonden leermiddelen. Er is leraren gevraagd hoeveel tijd er met digitale leermiddelen gewerkt wordt. De rol van digitale leermiddelen verschilt binnen het PO en VO weinig, leraren geven aan dat in 9% van de lestijd op jaarbasis alleen met digitale leermiddelen gewerkt wordt. In 22% van de tijd is er sprake van een combinatie tussen papieren leermiddelen en digitale leermiddelen, maar voor 68% van de tijd zijn het toch de papieren leermiddelen waar leraren mee werken. Voor het VO geeft 43,5% van de leraren aan dat ze met een ELO werken, dit is een stuk minder in het PO (28%). In het VO biedt van de docenten die met een ELO werken 22 procent van de leermiddelen via de ELO aan. 13

16 Specifieke informatiebehoefte over leermiddelen Uit tabel 6 en 7 in bijlage 3 blijkt dat informatie over kerndoelen (en daarmee ook tussendoelen) en informatie over differentiatiemogelijkheden (doelgroepduiding) bij leerkrachten uit het PO hoog scoren bij zowel de methodes als de niet methodegebonden leermiddelen. Opvallend hierbij is het verschil tussen VO-docenten en PO-leerkrachten. PO-docenten hebben ook bij niet methodegebonden leermiddelen behoefte aan informatie over de relatie met kerndoelen 70,6% tegenover slechts 40,8% van de VOdocenten. Dit verschil kan op 2 manieren verklaard worden. Leerkrachten PO zijn minder goed op de hoogte van de kerndoelen en tussendoelen en kunnen zelf minder goed beoordelen of leermiddelen gerelateerd zijn aan kerndoelen. VO-docenten gaan er meer vanuit dat de methode de borging van de kerndoelen en exameneisen garandeert en dat de niet methodegebonden leermiddelen niet te hoeven voldoen aan deze eis. 14

17 Bijlage 1: Rapportage vraaggesprekken educatieve uitgeverijen Reinoud Jager (R.J.), uitgever ICT BAO bij Wolters-Noordhoff op 20 september te Houten. Karel van de Pas (K.v.d.P.), directeur Zwijsen en Martin de Jong (M.d.J), uitgever ICT Zwijsen. Body Bosgra (BB), uitgever ICT primair onderwijs, Malmberg. Vragen over de gegevens die vastgelegd worden in de database(s) van de uitgever Ten aanzien van de aard van de gegevens 1. Gebruikt u gegevens van leermiddelen/leerobjecten die niet in de onderstaande lijst staan? Titel op methodeniveau ook in dldb Auteurs Isbn-10 Isbn-13 Bestelnummer Prijs per eenheid, exclusief BTW Prijs per eenheid, inclusief BTW Het van toepassing zijnde BTW-tarief X aantal exemplaren per eenheid X gebruik/verbruikindicatie Leerling/docentindicatie Noodzakelijk/additioneel-indicatie - Verschijningsdatum - Leerbaarheidindicatie Doelgroep Vakaanduidingen Gegevensdrager Soortaanduiding Inhoudelijke samenvatting Anders, namelijk: K.v.d.P. Opmerking: In het productiesysteem worden geen Trefwoorden en kerndoelen e.d. bijgehouden. BB Het ziet er compleet uit. 15

18 Ten aanzien van de wijze van vastlegging 2. In welk systeem worden de gegevens over actuele uitgaven beheerd? R.J. In de catalogus en in het contentmanagementsysteem. K.v.d.P. Een artikelbestand, catalogus, bedoeld voor de schoolleveranciers en voor intern gebruik.dit heet 'Best Made'. Scholen kunnen alleen via de methodesites informatie over de methode krijgen. Scholen kunnen alleen een ter inzage pakket toegestuurd krijgen dat samengesteld wordt door de uitgever. Een docent kan geen beoordelingsexemplaar aanvragen BB Op dit moment beschikken we nog over meerdere databases. De meeste opgemaakte zetbestanden zitten opgeslagen bij de database van de belangrijkste leverancier. Van mediumonafhankelijke opslag van bestanden is nauwelijks sprake. Bestanden moeten voor hergebruik telkens gestript en in een ander bestandsformat gegoten worden. We zitten heel dicht tegen de nieuwe situatie van een contentmanagementsysteem aan maar het is nog niet helemaal gerealiseerd. In de nieuwe situatie is er sprake van een auteurstool, een contentdatabase, een generator die gewenste samenstelling genereert, een opmaak tool er aangekoppeld. Malmberg heeft geen tertiair onderwijs, en dus geen voorloper die al een database heeft. VO heeft veel grotere stappen genomen. In het basisonderwijs is de marktvraag nog niet zover ontwikkeld dat dergelijke grote investeringen gerechtvaardigd zijn. 3. Worden losse afbeeldingen, teksten, grafieken, opdrachten, projecten (etcetera) als herbruikbare informatieobjecten opgeslagen? Zo ja, welke metadata wordt meegegeven om de vindbaarheid te bevorderen? R.J. Wn heeft een assetmanagementsysteem. K.v.d.P. Voor intern gebruik/productie is er een digitaal archief met Wordbestanden van de leerobjecten. Er bestaat ook een beeldarchief. Met kernwoorden kun je de bestanden terug vinden in de database. Daarnaast bestaat er een database met zetbestanden van de laatste editie van de methoden. Tot 2 jaar geleden werd alles opgemaakt in Quark expres. Nu gebruiken we Indisign als realisatie/opslagsysteem. Portfolio is het systeem waarin de database met zetbestanden beheerd wordt. Grote projecten die in ontwikkeling zijn maken gebruik van de projectomgeving 'filemaker' waarvoor interne en externe projectmedewerkers per projectonderdeel gemachtigd worden. BB Zie vraag 2. 16

19 4. Worden alle gegevens conform vaste voorschriften ingevoerd? R.J. Ja. BB Nee. 5. Wordt er bij het invoeren van gegevens aangesloten bij een 'standaard'? Zo ja, welke? R.J. Nee, bedoeld voor het gebruik van de eigen systemen. BB Nee. K.v.d.P. De metadatering die gebruikt wordt bij het opslaan van de bestanden is niet gestandaardiseerd, er is in ieder geval geen afspraak over gemaakt. 6. Ten aanzien van eventuele. gegevensleveranties aan derden: Aan welke organisaties buiten uw eigen organisatie worden de gegevens over uw uitgaven ter beschikking gesteld? R.J. De schoolleveranciers. BB De schoolleveranciers. We hebben productinformatie op onze sites waar scholen zich kunnen oriënteren. We sturen zelf zichtzendingen. In 9 van de 10 gevallen wordt er besteld bij de schoolleverancier. Er is wel een kentering op komst omdat er steeds meer digitaal materiaal bij de methoden hoort. Dit digitale materiaal wordt wel rechtstreeks aan de scholen geleverd. De schoolleveranciers hebben een online verbinding met onze databases en hiervoor worden de gegevens uit vraag 1 gebruikt. II Vragen over het ontwikkel- en productieproces van methodes De onderstaande activiteiten zijn beschreven aan de hand van het uitgeefproces bij Wolters-Noordhoff. Als er een onderwijsverandering aangekondigd wordt of als de 'levensloop' van een methode afloopt (meestal parallel met de cyclus van het boekenfonds) wordt gestart met marktonderzoek. Dit marktonderzoek vindt plaats in de klas, op school, in panels, maar ook per , kwalitatief en kwantitatief. De uitkomsten van het marktonderzoek en de inhoudelijke en organisatorische veranderingen worden verwerkt in een methodeconcept. Dit methodeconcept bestaat uit voorbeeldmateriaal van het leerlingenmateriaal en een beschrijving van de rest van het arrangement. Dit methodeconcept wordt getest in panels, meestal 3/4 groepen. De uitkomsten van de concepttest worden verwerkt in het definitieve concept. Het concept wordt toegevoegd aan het projectplan. Het projectplan is een beschrijving van de markt, kwantitatief = gebruikersaandelen, marktaandelen, en kwalitatief = behoeftes van docenten en leerlingen en inhoudelijke veranderingen, en de calculatie van het project. De calculatie is een prognose van kosten en baten die bestaat uit een volledig overzicht van alle titels, zowel leerlingen als docentenmateriaal voor alle niveaus voor alle leerjaren met de productiekosten, bijdrukkosten oplages, prognose van de verkoop over 8 jaar inclusief BTW en overhead. Als het projectplan goedgekeurd is door de directie wordt een bouwplan geschreven naar aanleiding van de kerndoelen voor de onderbouw of de eindtermen voor de bovenbouw meestal in samenwerking met vakdidactici en/of beroepsverenigingen. Het bouwplan bestaat uit hoofdvragen verdeeld over de hoofdstukken en deelvragen over de paragrafen en begrippen over de deelvragen. Het methodeconcept wordt vertaald in een auteursinstructie. 17

20 Een auteursteam wordt samengesteld, de taken verdeeld en de planning afgesproken en het schrijven, de realisatiefase begint. Gelijktijdig wordt de vormgeving gestart voor binnenwerk en omslag. Het manuscript wordt ingeleverd bij de uitgeverij. De editors coderen de kopij en categoriseren en nummeren het beeld. Het beeld wordt ingekocht (gemaakt of de rechten worden geregeld). Het beeld en de gecodeerde kopij en de omslagkopij gaat naar de zetter. De zetter maakt een proef. De proef wordt gecontroleerd door de auteurs en gaat goedgekeurd van de zetter naar de drukker. Van de drukker gaan de boeken en eventuele ict-dragers naar het magazijn, van waaruit het op bestelling geleverd wordt aan de tussenhandel of, in geval van digitale content, rechtstreeks aan de scholen. 1. Kunt u aangeven waar en hoe het productieproces bij uw uitgeverij afwijkt? R.J. Niet. K.v.d.P. Concepttesten. We maken gebruik van ambassadeurscholen die onderdelen van een te herziene methode uittesten met leerlingen en er zijn scholen waarvan de docenten meelezen. We doen dit als de kopij en beeld klaar is en vormgegeven. In het primair onderwijs spelen beeld en vormgeving een grotere rol dan in het VO. BB Het tempo ligt wat lager, onze methodes gaan ook langer mee dan in het VO. Ook bij Malmberg wordt voor en concepttest een uitgewerkt prototype gebruikt omdat beeld en vormgeving zo belangrijk zijn. III Vragen met betrekking tot het gebruik van (inter)nationale standaarden en afspraken 1. Bent u bekend met de IEEE LOM? Dit is een internationale standaard voor het metadateren van leerobjecten. R.J. Ja. M.d.J. Aanstaande dinsdag is er weer een 'Eduexchange' symposium, daar hoop ik er meer over te horen. K.v.d.P. Dit zegt me niets. BB Ik heb er in het verleden mee te maken gehad, maar ik ken het niet meer van buiten. 2. Zijn er plannen om uw uitgaven te metadateren conform de Nederlandse afspraak met betrekking tot het metadateren van Educatieve content, het 'Content Zoek Profiel PO, VO, BVE, versie 1.3'? R.J. Nog niet. K.v.d.P. Niet volgend jaar, maar als het belangrijker wordt zullen we dit zeker doen. Als de vraag verschuift naar een lager aggregatieniveau zullen we wel moeten. BB Er zijn wel plannen om te gaan metadateren maar of het volgens die standaard is weet ik niet. 3. Kent u de vereniging Edustandaard? R.J. Ja, ik was betrokken bij de totstandkoming van het contentzoekprofiel. M.d.J. Ja. BB Ja, wel van gehoord. 4. Kent u het Edurep-project? R.J. Ja. M.d.J. Ja. BB Nee, zegt me niets. 18

21 Indien u al op de hoogte bent van CZP, IEEELOM, Edurep, dan zijn wij benieuwd naar het antwoord op de volgende vragen: 5. Kunt u in de meest recente versie van het Content Zoek Profiel PO/VO/BVE alle gegevens kwijt die u relevant acht? R.J. Dit is nog niet van toepassing. K.v.d.P. Niet van toepassing. BB Niet van toepassing. 6. Kent u de afspraak/standaard met betrekking tot het harvesten van metadata (OAI PMH --> Open Archives Initiative Protocol for Metadata Harvesting)? R.J. Ja. M.d.J. Nee. K.v.d.P. Nee. BB Ja, wij zijn bezig Edupoort toe te passen op basisonderwijs zodat alle leerlingen met een single log-insysteem kunnen inloggen om bij de software te komen. Er is nog geen koppeling tussen eduroute edupoort zoals in het VO. 7. Beschikt uw uitgeverij over een OAI-PMH-module? R.J. Niet voor het PO. Wel geïmplementeerd in Docukit online, echter nog niet aangesloten. M.d.J. Nee. K.v.d.P. Nee. 8. Zijn er plannen om een dergelijke module te gaan ontwikkelen? R.J. Niet voor het PO. Voor PO worden nog geen arrangeerbare leerobjecten vervaardigd. K.v.d.P. Nee, we zijn er nog niet mee bezig, maar wellicht zal PO VO volgen hierin. IV Vragen met betrekking tot verbetering elektronische uitwisseling van gegevens met NICL-Database in relatie met standaarden/afspraken Om de klanten van SLO/NICL te voorzien van actuele en betrouwbare gegevens over leermiddelen, zou SLO/NICL graag willen werken aan betere elektronische koppelingen tussen de database van het SLO/NICL en de databases van uitgevers. Uitgevers hebben hun eigen systemen en hun eigen conventies ten aanzien van het vastleggen van gegevens over leermiddelen. Het werken conform (nationale) standaarden kan een soepelere uitwisseling van gegevens tussen databases onderling bevorderen. Er zijn twee manieren om dit te kunnen bewerkstelligen: er kan aangesloten worden bij een bestaande standaard/afspraak (c.q. het CZP) er kan een nieuwe standaard/afspraak ontwikkeld worden. De bestaande afspraak (CZP) is niet direct bruikbaar omdat een groot aantal velden die van belang zijn, ontbreken. Het gaat met name om velden die fysieke of leverbaarheidskenmerken bevatten zoals gegevensdrager, prijs, datum van verschijning etc. De huidige afspraak zou echter uitgebreid kunnen worden zodat ook deze belangrijke velden ondersteund worden. Er kan ook een nieuwe afspraak ontwikkeld worden. Deze afspraak zou tot stand gebracht kunnen worden door met een aantal uitgevers te bepalen welke velden ondersteund worden en hoe deze velden moeten worden ingevuld. 19

22 1. Kunt aangeven welk van deze twee opties u het meest wenselijk/kansrijk acht? R.J. Aansluiten bij het CZP. BB Ik denk het wel, maar ik zou er eerst beter over na moeten denken, het speelt nog niet. Ik ben wel voorstander van een goede koppeling tussen de methoden en het curriculum. In het belang van de klant zou ik er wel aan mee willen werken. V Vragen over inhoudelijke classificaties Om leermiddelen ook op inhoudelijke kenmerken vindbaar te kunnen maken, wordt momenteel gewerkt aan een aantal inhoudelijke classificaties van leermiddelen. Ook de SLO is (vanuit Kennisnet) gevraagd om hieraan een bijdrage te leveren voor wat betreft het VO en het PO Voor de BVE-sector heeft het COLO inmiddels een aantal inhoudelijke classificaties (o.a. CKS-Competenties) ontwikkeld. Voor het PO worden (in samenspraak met 'het veld') de volgende classificaties ontwikkeld: Voor de vakken rekenen en wereldoriëntatie Een lijst met kerndoelen Een lijst met leerlijnen. De ontwikkeling van een classificatie houdt in dat er een landelijk aanvaarde (gestandaardiseerde) lijst met items opgesteld wordt. Zo'n lijst wordt ook wel vocabulaire genoemd. Vocabulaires zullen gepubliceerd worden op de website van de vereniging Edustandaard. De bedoeling is dat deze lijsten (o.a.) gebruikt gaan worden bij het metadateren van leermiddelen. De lijsten kunnen ook gebruikt worden bij het implementeren van zoekinterfaces. 1. Stel dat deze lijsten er nu al zouden zijn, kunt u aangeven hoe uw organisatie waarschijnlijk om zal gaan met het gebruik van deze lijsten: A. Wij juichen het gebruik van gestandaardiseerde lijsten toe en zullen onmiddellijk actie ondernemen om bij het metadateren van leermiddelen in onze systemen deze lijsten te gebruiken. B. Wij juichen het gebruik van gestandaardiseerde lijsten toe. Echter afhankelijk van de kwaliteit, nut of bruikbaarheid van de lijst zullen we besluiten de lijst wel of niet te gaan gebruiken bij het metadateren van onze leermiddelen. C. Wij zien meer nadelen dan voordelen van het gebruik van gestandaardiseerde lijsten en blijven gebruikmaken van onze eigen lijsten. D. Anders, namelijk 2. Kunt u aangeven welk van de hierboven genoemde classificaties u nuttig vindt bij het metadateren van uw leermiddelen? CZP R.J. Met name titel, identificatiecode, beschrijving, sleutelwoord, aggregatieniveau, classificatie, soort leermateriaal, beoogde eindgebruiker (maar dan wel genoemd naar jaargroep), vakgebied? (komt dat in context?) K.v.d.P. De methodes worden ook opgebouwd aan de hand van de kerndoelen en tussendoelen. We zullen de projectleiders van de reken- en taalmethodes vragen welke metadata zij gebruiken bij de opslag/ordening en deze doorgeven. 3. Welke classificaties vindt u minder nuttig? R.J. Status. Dit veld is eigenlijk alleen van belang als je in een CMS aan het werk bent. Wij zijn alleen geïnteresseerd in het uitwisselen van objecten op aggregatieniveau 3. 20

23 Bijlage 2: Overzicht aanbieders niet methodegebonden leermiddelen Tabel 2 PO, de 'juffen en meesters' link aanbieder doelgroep metadata Jandigitaal onbekend een verzameling van lessen Juf Hannah goed bijgehouden site met heel veel gratis materiaal, voornamelijk zelf ontwikkeld Juf Janneke bonte verzameling materiaal, ideeën, links, maar ook info over de school waar de aanbieder werkt Juf Lisette een site met informatie over de leerkracht, de school, maar ook de klas van dit schooljaar, een soort weblog Daarnaast eigen materiaal En een verzameling links Juf Naomi goed onderhouden site, met allerlei gekoppelde sites zoals een forum, een weblog. Meerdere sponsoren particulier initiatief van een leerkracht op een basisschool particulier initiatief van een leerkracht op een basisschool particulier initiatief van een leerkracht op een basisschool particulier initiatief van een leerkracht op een basisschool kinderen en docenten basis- en speciaal onderwijs leerkrachten PO groepen 5 tot en met 8 en in mindere mate ouders leerkrachten PO, ouders en andere belangstellenden. leerkrachten PO, ouders en andere belangstellenden. leerkrachten van basisscholen link, methode, thema, groep de links, methodes en thema's zijn alfabetisch te benaderen lesmateriaal zoals werkbladen domino's loco's leerspelletjes extra werk links zijn onderverdeeld in werkvelden: rekenen en taal, zaakvakken en overig en daarna weer onderverdeeld in vakken projecten links onderverdeeld in doelgroepen, maar ook weer in gebruik lesideeën onderverdeeld in vakken, thema's, vaardigheden alles door elkaar leesboeken, thema's zoeken met lijsten per thema metadata eigen materiaal lesideeën onderverdeeld op vak links onderverdeeld in lesideeën scholen, sponsoren en allerlei zoeken op trefwoord, thema en vak schoolinfo met vakantieroosters, nieuws en nieuws via rss onderwijs nieuws feeds 21

24 ideeën, bronnen, begeleiding discussie site met eigen gemaakt materiaal frontpage/itemid,1/ site met eigen gemaakt gratis lesmateriaal en allerlei producten die besteld en betaald kunnen worden via de shop is/gratis.htm gratis of goedkope lespakketten met beschrijving en beoordeling door gebruikers /hoewerkthet/edulink/edulink.html particulier initiatief van een leerkracht op een basisschool particulier initiatief van een leerkracht op een basisschool onbekend particulier initiatief van een leerkracht op een basisschool leerkrachten van basisscholen leerkrachten en leerlingen basisschool leerkrachten van basisscholen leerkrachten basisscholen ideeën per vak bronnen per vak zoeken in rubrieken spellen onderverdeeld per groep thema's onderverdeeld per groep verhalen onderverdeeld per groep versjes onderverdeeld per groep knutselen onderverdeeld per groep zoeken op onder-, midden- en bovenbouw zoeken op vak zoeken op thema zoeken op knutselmateriaal zoeken m.b.v. lijsten per vak de titels worden afzonderlijk kort beschreven met info over inhoud doelgroep uitgever, benodigdheden onbekend gemengd onderwijs zoeken in lijsten met rubrieken (vakken en thema's) zoeken in lijsten op alfabetische volgorde zoeken met zoekmachine op trefwoord 22

25 Tabel 3 PO Startpagina's gemaakt door juffen en meesters en studenten Site Aanbieder / beheerder PO Doelgroep Onbekend Voornamelijk PO zoeken in lijsten met rubrieken (vakken en thema's) zoeken in lijsten op alfabetische volgorde zoeken met zoekmachine op trefwoord meer gericht op VO en HO Zoeken Nolly Toenders Docenten VO en PO zoeken in lijsten met rubrieken (vakken en thema's) zoeken in lijsten op alfabetische volgorde zoeken met zoekmachine op trefwoord Onbekend Docenten PO zoeken in lijsten met rubrieken (vakken en thema's) zoeken in lijsten op alfabetische volgorde zoeken met zoekmachine op trefwoord Onbekend Iedereen zoeken in lijsten met rubrieken (vakken en thema's) zoeken in lijsten op alfabetische volgorde zoeken met zoekmachine op trefwoord soort portaalsite met les ideeën in een database startpagina startpagina educatieve software Onbekend Pabostudenten en leerkrachten zoeken in lijsten per groep, leergebied (zelfde als vak), thema, onderwerp Onbekend Docenten PO zoeken op rubrieken in alfabetische volgorde: vakken, thema's, trefwoorden, methoden Docenten PO Onbekend Docenten PO en speciaal onderwijs Id=922 een site van aan elkaar gekoppelde startpagina's met links en leermiddelen Onbekend Vermoedelijk leerkrachten PO Leerkrachten en leerlingen PO zoeken in lijsten met rubrieken rubrieken per vak en andere onderwerpen zoeken met zoekmachine op soort materiaal, soort onderwijs vaardigheden en begrippen totaal onoverzichtelijk, je kunt klikken op een themaplein maar dan verschijnen er eindeloze rijen met links 23

26 Tabel 4 Non-profit organisaties link aanbieder doelgroep zoeken site waar de programma's van schooltv besteld kunnen worden Teleac/NOT docenten en leerlingen PO, VO zoeken in lijst op alfabet zoeken in zoekmachine op trefwoord programma's zijn voorzien van doelgroepaanduiding Basislink educatieve webcatalogus Cyberwinkel webwandelingen, webkwesties, lesideeën en educatieve websites voor het basisonderwijs Hot Potatoes leermiddelen gemaakt met Hot potatoes soort portaalsite met lesideeën in een database site met gratis lesmateriaal grote database beoordelingen door gebruikers leden samenwerkingsverband Hogeschool Limburg, de openbare bibliotheek en de onderwijsbegeleidingsdienst Jeugdbibliotheek OSS schoolleiders leerkrachten, ouders en leerlingen PO kinderen Iselinge Hogeschool leerkrachten PO zoeken d.m.v. ongeordende links groep, vak thema en activiteit Klascement, een Belgische onderwijs portaalsite onbekend aantal moderatoren leerkrachten en Pabostudenten docenten PO en VO Pabostudenten en leerkrachten PO leerkrachten PO Teleblik docenten en leerlingen PO, VO en BVE een overzicht van lesideeën; in matrix en rubriekvorm een verzameling vakinhoudelijke links met extra achtergrondinformatie bij de lessen uit methoden informatie van uitgeverijen over hun leermiddelen zoeken in lijst met rubrieken of met zoekmachine op trefwoorden en op sisonummer het sisonummer wordt gebruikt bij de indeling van informatieve boeken in de openbare bibliotheken lager onderwijs, secundair onderwijs, vak per vak bv zoeken in lijsten per groep leergebied (zelfde als vak), thema, onderwerp zoeken door middel van lijsten per thema, groep en vakgebied zoeken met zoekmachine op groep, thema en vakgebied zoeken op cijfer zoeken met zoekmachine op fragment, hele aflevering, snappen, weten, ontspanning, mening zoeken op trefwoord uitgebreid zoeken op trefwoorden, tijdstip van uitzending collectienummer, video, audio, BVE, PO, VO 24

27 Tabel 5 Commerciële aanbieders link aanbieder doelgroep zoeken portaal; site met zoekmachine Digibord op school databank met onderwerpen site met gratis zelfgemaakt lesmateriaal en lesideeën en een forum startpagina educatieve software KlasseTV TV portal met educatief audiovisueel materiaal dat aansluit op hoofdstukniveau van de grote methoden Maakt gebruik van Teleblik een site van gratis downloads die beoordeeld zijn Spelletjesplein educatieve spelletjes Station to station, een commerciële aanbieder Sipke Kloosterman Pols Netwerk Uitgeverij Zwijsen Sipke Kloosterman Pols aparte sites voor leerlingen PO en leerkrachten PO smartbord gebruikers PO en VO leerkrachten PO zoeken in lijsten op vak en daarna op trefwoord zoeken met 'open' zoekmachine zoeken op vak, rubriek op alfabet zoeken met 'open' zoekmachine lessen per thema lijst thema's met een korte beschrijving per thema een onderverdeling in groep per groep een aantal lessen over het thema lesschetsen onderverdeeld in creatief =handenarbeid en extra =proefjes zoeken in lijsten met rubrieken rubrieken per vak en andere onderwerpen KPN leerkrachten PO zoeken op vakgebied met tabblad dan een methode kiezen dan in een lijst met clips kiezen op hoofdstukniveau. je kunt niet zoeken op groep per methode staat aangegeven voor welke groep het materiaal is andere optie is zoeken naar digitale lespakketten WINTIPS, een soort marktplaats Sipke Kloosterman Pols niet gedefinieerd voornamelijk leerkrachten PO docenten PO op thema en op groep zoeken op trefwoord met zoekmachine zoeken in lijsten op rubrieken educatief jeugd educatief volwassen educatief spelenderwijs taalonderwijs zoeken op vak 25

28 26

29 Bijlage 3: Enkele vragen uit de leermiddelenmonitor van SLO 2007 Tabel 6 Informatie over methodegebonden leermiddelen ten bate van het methodekeuzeproces Informatie Van belang PO-VO PO VO kosten 83,4% 87,3% 79,4% differentiatiemogelijkheden 83,0% 87,8% 78,2% marktaandeel van de 75,4% 76,2% 74,5% methode voldoet het aan de kerndoelen 75,3% 89,0% 61,6% en/of exameneisen beschikbaarheid 74,4% 72,4% 76,3% instructie en werkvormen 71,9% 74,6% 69,2% toetsing (evaluatie) 69,9% 72,9% 66,9% mogelijkheden voor 69,1% 77,3% 60,8% zelfstandig werken inhoudsopgave 69,0% 70,2% 67,8% rol van ICT 65,8% 68,5% 63,1% bibliografische informatie (bijv. 65,2% 61,9% 68,4% titel, auteur, uitgever, druk, jaar van uitgave, ISBN) een visuele indruk van het 61,5% 70,2% 52,7% materiaal doelgroep 55,6% 65,2% 45,9% studies naar vergelijkingen 46,0% 49,2% 42,7% tussen methoden gebruikerservaringen van 45,6% 54,7% 36,5% collega's lange beschrijving van de 44,4% 33,7% 55,1% inhoud (2 A4) korte beschrijving van de 37,0% 35,4% 38,6% inhoud benodigde onderwijstijd 12,3% 13,3% 11,2% recensies van derden (zoals onderwijsbladen) 2,5% 2,8% 2,2% 27

30 Tabel 7. Informatie over niet methodegebonden leermiddelen voor het zoeken en vinden Informatie Van belang PO-VO PO VO differentiatiemogelijkheden 68,6% 76,1% 61,0% benodigde onderwijstijd 60,9% 63,3% 58,4% kosten 58,2% 62,8% 53,5% doelgroep 56,2% 63,9% 48,4% relatie met de kerndoelen 55,7% 70,6% 40,8% en/of exameneisen beschikbaarheid 54,8% 51,7% 57,8% mogelijkheden voor 51,5% 53,3% 49,6% zelfstandig werken bibliografische informatie (bijv. 49,7% 40,0% 59,4% titel, auteur, uitgever, versie, jaar van uitgave) toetsing (evaluatie) 48,0% 45,0% 51,0% inhoudsopgave 38,9% 32,2% 45,5% een visuele indruk van het 38,8% 39,4% 38,2% materiaal rol van ICT 37,3% 37,8% 36,7% instructie en werkvormen 36,3% 32,2% 40,4% korte beschrijving van de 23,3% 18,9% 27,6% inhoud lange beschrijving van de 21,5% 13,9% 29,0% inhoud (2 A4) gebruikerservaringen van 20,0% 21,1% 18,8% collega's recensies van derden (zoals onderwijsbladen) 1,3% 1,1% 1,4% 28

31