LEDENRAADPLEGING OVER WINDMOLENS IN HET WADDENGEBIED RAPPORTAGE

Transcriptie

1 Markt- en Opinieonderzoek. Zeker Meten. LEDENRAADPLEGING OVER WINDMOLENS IN HET WADDENGEBIED RAPPORTAGE

2 Project nummer: I1640 Rapportagedatum : 10 januari 2014 Opdrachtgever Contactpersonen bij opdrachtgever Contactpersonen bij Team Vier Methode van onderzoek : Waddenvereniging : Josje Fens en Jojanneke Drijver : Jeannetta Berghahn & Jelle Rhebergen : Telefonisch (CATI) Steekproef : n=536 Veldwerkperiode : 6 december 2013 t/m 1 januari

3 INHOUDSOPGAVE H1. Inleiding 4 H2. Management summary 9 H3. Resultaten 15 H4. Responsoverzicht 33 3

4 H1 INLEIDING 4

5 H1. INLEIDING OPDRACHT In november 2013 heeft de Waddenvereniging te Harlingen aan marktonderzoekbureau Team Vier te Amstelveen de opdracht gegeven tot het houden van een kwantitatief telefonisch onderzoek onder een representatieve steekproef van leden van de Waddenvereniging naar de meningen over windmolens in het waddengebied. ACHTERGROND De Waddenvereniging is sinds 1965 actief en is dé landelijke organisatie die opkomt voor de belangen van de Waddenzee. De vereniging streeft naar behoud, herstel en goed beheer van natuur, landschap en milieu, alsmede van de ecologische en cultuurhistorische waarden van het waddengebied, waaronder begrepen het noordelijk zeekleigebied, en de Noordzee als onvervangbare en unieke natuurgebieden. De vereniging stelt zich tevens ten doel de bevordering van de belangstelling voor deze gebieden. In haar handelen gaat zij uit van het besef dat de mens onderdeel is van het ecosysteem. De Waddenvereniging, die momenteel circa leden en donateurs telt, wordt geleid door een bestuur. Het bestuur legt jaarlijks verantwoording af aan het hoogste orgaan, de Algemene Ledenvergadering (ALV). De ALV wordt op enkele onderwerpen geadviseerd door de Ledenraad. Het dagelijks werk wordt door zo n twintig medewerkers uitgevoerd vanuit het Waddenhuis in Harlingen, aangestuurd door een directeur. Zij worden bijgestaan door meer dan honderd actieve vrijwilligers in heel Nederland. De Waddenvereniging houdt continu alle ontwikkelingen in het gebied in de gaten en speelt in op kansen en bedreigingen. Daarnaast is in het meerjarenbeleidsplan bewust gekozen voor een thematische benadering met een focus op vijf belangrijke thema s. Dat zijn: natuurherstel & Natura 2000, verduurzaming van de Eemsdelta, klimaatadaptatie, duurzame recreatie & toerisme in het werelderfgoed en versterking van de achterban. Per jaar worden deze thema s verder uitgewerkt in een overkoepelend jaarplan. Alle standpunten van de Waddenvereniging zijn gebaseerd op feiten en wetenschappelijk onderzoek. Dit geldt ook voor het standpunt ten aanzien van windmolens in het waddengebied. De Waddenvereniging wordt hierbij geconfronteerd met een dilemma. De vereniging vindt dat de bouw van windmolens afbreuk doet aan het weidse en open landschap van het waddengebied. Tegelijkertijd is er een breed maatschappelijk draagvlak voor de omschakeling naar duurzame energie. Ten behoeve van het formuleren van een standpunt dat op voldoende draagvlak zou kunnen rekenen van de leden heeft de Waddenvereniging in 1998 een telefonisch onderzoek uitgevoerd onder netto n=505 leden naar de meningen en overwegingen inzake het opwekken van windenergie in het waddengebied. Het huidige standpunt van de Waddenvereniging ten aanzien van windmolens in het waddengebied is voortgekomen uit de resultaten van deze ledenraadpleging en werd vastgesteld door de ALV. Inmiddels is er veel veranderd en is het aantal windmolenparken rond de Waddenzee toegenomen. In 2013 wil de Waddenvereniging haar standpunt ten aanzien van windmolens in het waddengebied om deze reden actualiseren en haar leden middels onderzoek wederom raadplegen. 5

6 H1. INLEIDING DOEL Primaire doelstelling van het onderzoek is inzicht te krijgen in de meningen van leden van de Waddenvereniging over windmolens in het waddengebied. Het onderzoek moet antwoord geven op de volgende vragen: 1. Wat is het standpunt van de leden over het opwekken van windenergie in het waddengebied? 2. Welk standpunt zou de Waddenvereniging naar het oordeel van de leden moeten innemen? 3. Welke opvattingen liggen aan de standpunten van de leden ten grondslag? 4. Wat zullen, naar het oordeel van de leden, de mogelijke gevolgen zijn van windmolens in het waddengebied? 5. Wat denken de leden over de gewenste plek en opstelling van windmolens? Op basis van de resultaten van het onderzoek wil de Waddenvereniging komen tot een goed en breed gedragen verenigingsbeleid over windenergie. DOELGROEP De doelgroep van het onderzoek bestaat uit de leden van de Waddenvereniging. TYPE ONDERZOEK In 2013 is de doelgroep, net als in 1998, telefonisch ondervraagd over het thema windenergie. Bij deze methode van dataverzameling is het mogelijk een goede afspiegeling van de totale populatie van leden van de Waddenvereniging te ondervragen. De Waddenvereniging heeft op dit moment van circa 20% van haar leden het adres. Dit bestand is vermoedelijk geen goede afspiegeling van de totale populatie van leden van de Waddenvereniging (relatief meer jongeren en relatief meer leden die korter lid zijn). Het grote risico is dat trouwe leden, die al tien jaar of langer lid zijn van de Waddenvereniging, buiten de boot vallen als het onderzoek alleen online zou worden uitgevoerd. Een tweede reden om het onderzoek telefonisch uit te voeren is de mogelijkheid tot een vergelijking van de resultaten van de ledenraadpleging in 2013 met die van Er kan dan nagegaan worden of de meningen van leden in de afgelopen jaren daadwerkelijk zijn veranderd. Er kan dan immers uitgesloten worden dat eventuele verschillen worden veroorzaakt door een andere methode van dataverzameling. Naast het telefonisch ondervragen van een representatieve steekproef van leden heeft de Waddenvereniging leden en niet-leden eveneens online de mogelijkheid geboden hun mening over het thema windenergie kenbaar te maken. Het betrof een meer beknopte vragenlijst met een focus op de standpunten. Omdat de steekproef van dit online onderzoek niet representatief is voor de totale populatie van leden van de Waddenvereniging zijn de resultaten niet geschikt om als een op zichzelf staand onderzoek te gebruiken. De online verkregen data worden gebruikt om de resultaten van het telefonische onderzoek waar mogelijk uit te diepen (meer kwalitatieve informatie en analyses naar specifieke segmenten). 6

7 H1. INLEIDING TYPE ONDERZOEK (VERVOLG) Het onderzoek is, zoals eerder werd vermeld, telefonisch uitgevoerd. Via het CATI-systeem vond het onderzoek centraal plaats en regelde de software de routing van de vragenlijst. Om volgorde-bias te voorkomen werden de antwoordmogelijkheden en uitspraken, waar mogelijk, in wisselende volgorde voorgelegd (geroteerd). Een vast team van interviewers heeft de gesprekken gehouden. Deze telefonische interviewers kregen een uitgebreide instructie over de achtergronden, de doelstelling en de vragenlijst ten behoeve van het onderzoek. De kwaliteit van het veldwerk werd verder bewaakt door: het steekproefsgewijs meeluisteren en meekijken van de gesprekken door de onderzoeker, de supervisoren en de kwaliteitsbegeleiders, en het regelmatig controleren van de tellingen en de gegeven antwoorden op de open vragen. De gesprekken werden s avonds (tussen 17:15 uur en 21:15 uur) gehouden. De respondenten hebben we de gelegenheid geboden om het voor hen meest geschikte tijdstip aan te geven waarop het vraaggesprek zou moeten plaatsvinden. Om steekproeftechnische redenen, zodat ook moeilijker bereikbare personen in de steekproef vertegenwoordigd zouden zijn, zijn er vijf recalls verricht. STEEKPROEF In totaal werden er n=536 van de n=941 leden waarmee telefonisch contact werd gelegd ondervraagd. Een respons-percentage van 57%, hetgeen als hoog aangemerkt kan worden. Voor een overzicht van de respons wordt verwezen naar de bijlage achterin dit rapport. VRAGENLIJST De vragenlijst van het onderzoek in 2013 is vrijwel identiek aan de vragenlijst van de ledenraadpleging in Op een beperkt aantal punten is de vragenlijst aangepast. De aanpassingen hebben met name betrekking op manier waarop de standpunten zijn uitgevraagd (toevoeging open vraag waarin de ondervraagde leden hun standpunt in eigen bewoordingen konden weergeven). Ook werden de voor te leggen standpunten geactualiseerd. De vragenlijst is voor de start van het veldwerk door middel van een aantal pilotgesprekken op lengte, routing en begrijpelijkheid getest. De Waddenvereniging heeft deze gesprekken in een aparte meeluisterruimte op het kantoor van Team Vier bijgewoond. De vragenlijst is naar aanleiding van deze pilot op een beperkt aantal punten gemodificeerd alvorens deze live ging. Het afnemen van de vragenlijst nam gemiddeld 15 minuten in beslag. De contacttijd, de tijd die nodig was om iemand aan de telefoon te krijgen die bereid was mee te doen aan het onderzoek (inclusief weigeringen, afspraken, recalls, etc.) bedroeg gemiddeld 10 minuten. Ten behoeve van het online onderzoek is zoals eerder werd aangeven een beknopte vragenlijst ontwikkeld. De basis voor deze beknopte vragenlijst was de definitieve vragenlijst zoals deze in het telefonische onderzoek werd voorgelegd. 7

8 H1. INLEIDING RAPPORTAGE De data van het telefonische onderzoek zijn gewogen naar geslacht en leeftijd, waarbij de gegevens uit het volledige ledenbestand van de Waddenvereniging als referentiepunt zijn gebruikt. De resultaten zijn uitgesplitst naar geslacht, leeftijd en standpunt (JA, daar ben ik een voorstander van versus NEE, daar ben ik tegen). Daar waar verschillen op deze kenmerken zijn gevonden, zijn deze in het rapport vermeld. Verder zijn de resultaten van het onderzoek vergeleken met de ledenraadpleging van 1998 en getoetst op significantie (95% niveau). Waar in het rapport wordt gesproken over het Waddengebied, wordt verstaan: de Waddenzee, de Waddeneilanden, de vastelandskust (het noordelijk zeekleigebied) en de Noordzeekustzone. Vooraf aan het afnemen van de vragenlijst is deze definitie ook als zodanig kenbaar gemaakt aan de respondenten. De concept PowerPoint-rapportage - bestaande uit een management summary; een inleiding met een verantwoording van de opzet en methodiek; de belangrijkste resultaten en bijbehorende vragen grafisch weergeven en indien relevant toegelicht is op vrijdag 10 januari aan de Waddenvereniging verstrekt. 8

9 H2 MANAGEMENT SUMMARY 9

10 H2. MANAGEMENT SUMMARY Het onderzoek kende als doelstelling antwoord te geven op een vijftal onderzoeksvragen. In de management summary is per onderzoeksvraag kort het antwoord dat uit de resultaten van het onderzoek voortvloeit weergegeven: Mate waarin men voor of tegen windmolens in het Waddengebied is Basis: totale steekproef (n=530) 1. WAT IS HET STANDPUNT VAN DE LEDEN OVER HET OPWEKKEN VAN WINDENERGIE IN HET WADDENGEBIED? Leden staan in meerderheid afwijzend tegenover windmolens in het Waddengebied: Op de vraag in hoeverre men voor dan wel tegenstander is van windmolens in het Waddengebied, geeft slechts 11% aan hier voor te zijn, terwijl 53% dit afwijst (35% neutraal). Het aantal tegenstanders is daarmee veel groter dan het aantal voorstanders. Bovendien werden van de vier standpunten die aan de leden zijn voorgelegd de standpunten Gezien de waarde van het waddengebied is het ongewenst dat er in dit gebied windmolens worden geplaatst en Windmolens passen alleen in het waddengebied wanneer er geen grote effecten zijn op de landschappelijke kwaliteiten door een meerderheid beaamd, terwijl het standpunt In het waddengebied is veel wind. Daarom is het gewenst dat er windmolens worden geplaatst juist door een meerderheid wordt afgewezen. 100% 80% 60% 40% 20% 3,9 11% 10% 10% 8% 8% 53% Gemiddeld 8-10 (voor) (tegen) 0% 10

11 H2. MANAGEMENT SUMMARY 2. WELK STANDPUNT ZOU DE WADDENVERENIGING NAAR HET OORDEEL VAN DE LEDEN MOETEN INNEMEN? In lijn met hun eigen mening aangaande windmolens in het Waddengebied, zijn de leden overwegend van mening dat de Waddenvereniging windmolens in het Waddengebied moet tegenhouden, of ten minste, slechts onder strenge voorwaarden wenselijk moet achten: Op de vraag welk standpunt de Waddenvereniging in zou moeten nemen geeft ruim de helft (51%) aan dat de Waddenvereniging windmolens in het Waddengebied ongewenst moet verklaren. 47% vindt dat enkel onder (strenge) voorwaarden, windmolens in het Waddengebied wenselijk zijn. Slechts 3% vindt dat de Waddenvereniging volmondig ja dient te zeggen op windmolens in het Waddengebied. 100% 80% 60% 51% Gewenst standpunt Waddenvereniging Basis: totale steekproef (n=530) Gezien de waarde van het waddengebied is het ongewenst dat er in dit gebied windmolens worden geplaatst. Windmolens passen alleen in het waddengebied wanneer er geen grote effecten zijn op de landschappelijke kwaliteiten, met name rust, weidsheid, open horizon en duisternis. 40% 15% Plaatsing van windmolens in het waddengebied is goed, op voorwaarde dat het geen grote schade oplevert voor de natuur. 20% 32% In het waddengebied is veel wind. Dat maakt het bij uitstek geschikt voor de opwekking van windenergie. Daarom is het gewenst dat er windmolens worden geplaatst. 0% 3% 11

12 H2. MANAGEMENT SUMMARY 3. WELKE OPVATTINGEN LIGGEN AAN DE STANDPUNTEN VAN DE LEDEN TEN GRONDSLAG? Energiebesparing als alternatief en de aanblik van windmolens in het open landschap zijn de belangrijkste bepalers van het standpunt dat de Waddenvereniging moet innemen: De opvattingen het is beter windenergie in de Noordzee op te wekken dan in het Waddengebied en energiebesparing is beter dan windenergie opwekken in het Waddengebied worden door een ruime meerderheid van de leden juist bevonden, terwijl de opvattingen windmolens in het open landschap zijn mooi en in het Waddengebied opgewekte windenergie behoort niet elders benut te worden door een meerderheid onjuist worden bevonden. De opvatting over energiebesparing als alternatief en de opvatting over de aanblik van windmolens in het open landschap vertonen de sterkste samenhang met het gewenste standpunt. Het is beter windenergie op te wekken op de Noordzee dan in het Waddengebied. Het is beter om energie te besparen dan om windenergie op te wekken in het Waddengebied. Het is beter zonne-energie te gebruiken dan windenergie. Ook bij plaatsing van windmolens op het vasteland van Groningen, Friesland en Noord- Holland blijft er nog genoeg open landschap over. Windenergie die in het Waddengebied wordt opgewekt, behoort niet te worden benut voor gebruik elders in Nederland of buiten Nederland. Windmolens in het open landschap vind ik mooi. Mate van instemming met opvattingen Basis: totale steekproef (n=530) 6% 80% 69% 15% 48% 47% 9% 31% 10% 12% 31% 28% 22% 20% 41% 33% 18% 41% 38% 49% 24% 35% 38% 17% 12% 6% 22% 31% 8% 13% 14% 15% 17% 7% 29% 13% 52% 69% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Helemaal juist Juist Deels juist, deels onjuist Onjuist Helemaal onjuist 12

13 H2. MANAGEMENT SUMMARY 4. WAT ZULLEN, NAAR HET OORDEEL VAN DE LEDEN, DE MOGELIJKE GEVOLGEN ZIJN VAN WINDMOLENS IN HET WADDENGEBIED? Leden verwachten vooral negatieve effecten van de plaatsing van windmolens in het Waddengebied. Met name aantasting van het landschap en nadelige gevolgen voor vogels worden door een grote meerderheid verwacht: In lijn met het onderzoek uit 1998 en het feit dat men overwegend negatief staat tegenover windmolens in het Waddengebied, worden vooral de negatieve effecten van windmolens waarschijnlijk geacht. Een grote meerderheid verwacht dat met de komst van windmolens het landschap aangetast zal worden (89%) en dat in het gebied verblijvende vogels hier onder te leiden zullen hebben (88%). Over de positieve effecten van de plaatsing van windmolens zijn de meningen veel meer verdeeld of zelfs negatief. Zo acht bijvoorbeeld 62% het onwaarschijnlijk dat plaatsing van windmolens zal leiden tot een verbetering van regionale werkgelegenheid. Plaatsen van windmolens in het gebied zal leiden tot aantasting van het landschap Plaatsen van windmolens in het gebied zal leiden tot nadelige effecten voor vogels Zal leiden tot een vermindering van onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen en kernenergie Zal leiden tot een beperking van het broeikaseffect Zal leiden tot een afname van het toerisme naar het Waddengebied Tegenstanders van plaatsing van windmolens verwachten dat Zal leiden tot een verbetering van de regionale dit in sterkere mate zal leiden tot aantasting van het werkgelegenheid 5% landschap dan voorstanders. 38% Waarschijnlijkheid gevolgen Basis: totale steekproef (n=530) 89% 88% 68% 15% 55% 13% 42% 29% 49% 34% 59% 29% 40% 39% 51% 39% 49% 29% 36% 25% 10% 12% 11% 12% 32% 45% 58% 62% 13 7% 9% 9% 11% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Zeker Waarschijnlijk Onwaarschijnlijk Absoluut niet

14 H2. MANAGEMENT SUMMARY 5. WAT DENKEN DE LEDEN OVER DE GEWENSTE PLEK EN OPSTELLING VAN WINDMOLENS? De door leden meest wenselijk geachte plaatsen voor windmolens zijn op industrie- of haventerreinen en in de Noordzee, bij voorkeur opgesteld in kleine clusters van 4 tot 20 windmolens bij elkaar: De plaatsen die het grootste draagvlak genieten onder leden voor het plaatsen van windmolens zijn industrie- of haventerreinen (83%), in de Noordzee, niet of nauwelijks zichtbaar vanaf de eilanden (82%) en in de Noordzee (76%). Overige plaatsen waarvan een meerderheid aangeeft deze geschikt te vinden zijn: langs wateren, wegen en spoorwegen (61%), langs de afsluitdijk (59%), in landbouwgebied (54%) en in defensiegebied (50%). Over het plaatsen van windmolens langs de afsluitdijk, op de Noord- Friese en Noord-Groningse vastelandskust en in het noordelijk IJsselmeer zijn vooral voorstanders van windmolens in het Waddengebied te spreken. De leden zijn het er bijna unaniem over eens dat windmolens niet geplaatst dienen te worden in de duinen van de Waddeneilanden (94%) en in natuurgebied (92%). Ook tegen plaatsing in de duinen van de Noordzee (85%) en in de Waddenzee (84%) bestaat grote weerstand. Wat betreft de wijze van opstellen van de windmolens tekent zich een duidelijke voorkeur af: slechts de opstelling waarbij gebruik wordt gemaakt van kleine clusters van 4 tot 20 windmolens bij elkaar wordt door een meerderheid als wenselijk geclassificeerd (68%). Over grote clusters (50+ windmolens) zijn de meningen zeer verdeeld (40% voor; 39% tegen), terwijl de mening over solitair geplaatste windmolens overwegend negatief is (27% voor; 44% tegen). Geschiktheid (niet in meerderheid afgewezen) plaatsen Basis: totale steekproef (n=530) Op industrie-/haventerreinen In de Noordzee, niet/nauwelijks zichtbaar vanaf de eilanden In de Noordzee Langs wateren, wegen en spoorwegen Langs de afsluitdijk In landbouwgebied In defensiegebied Op de Noord-Friese en Noord-Groningse vastelandskust In het Noordelijk IJsselmeer 10% 5% 83% 82% 20% 76% 61% 18% 59% 54% 13% 50% 40% 40% 31% 43% 36% 36% 50% 52% 37% 42% 56% 21% 20% 52% 39% 16% 14% 24% 20% 30% 10% 5% 8% 6% 12% 9% 24% 30% 14% 5% 19% 7% 10% 13% 19% 8% 27% 16% 6% 22% 10% 34% 10% 39% 11% 41% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Zeer goed Goed Niet goed, niet slecht Slecht Zeer slecht 14

15 H3 RESULTATEN 15

16 H3. RESULTATEN V1. Als u denkt aan windmolens in het Waddengebied en u kunt kiezen uit Ja, daar ben ik een voorstander van of Nee, daar ben ik tegen, wat zou u dan kiezen? V2. Hoe sterk heeft u deze mening, waarbij een 10 staat voor Ja, daar ben ik een voorstander van en een 1 staat voor Nee, daar ben ik tegen? MEERDERHEID IS TEGEN WINDMOLENS IN HET WADDENGEBIED Ongeveer zeven op de tien leden (71%) zijn tegen windmolens wanneer zij slechts de keuze hebben tussen Ja, daar ben ik een voorstander van en Neem daar ben ik tegen. Logischerwijs betekent dit dat circa drie op de tien juist vóór windmolens zijn. Wanneer wordt gevraagd of men wil aangeven in hoeverre men voorstander dan wel tegenstander is van windmolens in het Waddengebied, waarbij 1 staat voor Daar ben ik tegen en 10 voor Daar ben ik voor dan geeft ruim de helft (53%) aan tegen te zijn (1-3), terwijl slechts 11% aangeeft voor te zijn (8-10). Gemiddeld beantwoordt men deze vraag met een 3,9 (ter referentie: een 5,5 zou neutraal betekenen). Deze resultaten indiceren dus dat, wanneer voor het blok gezet, een meerderheid van de leden aangeeft liever geen windmolens in het Waddengebied te zien. Ook aan respondenten die deelname aan het onderzoek weigerden (n=405) is één korte vraag gesteld: Vindt u dat de Waddenvereniging de plaatsing van windmolens in het Waddengebied moet stimuleren of tegenhouden?. 12% gaf hierbij aan dat de Waddenvereniging dit zou moeten stimuleren, terwijl 35% aangaf dat de Waddenvereniging dit zou moeten tegenhouden (28% had geen mening en 25% weigerde ook deelname aan de korte vraag). Ook onder de respondenten die deelname weigerden is dus de groep tegenstanders veel groter dan de groep voorstanders (verhouding 3:1). Mate waarin men voor of tegen windmolens in het Waddengebied is Basis: totale steekproef (n=530) 100% 80% 60% 40% 20% 0% 3,9 11% 10% 10% 8% 8% 53% Gemiddeld 8-10 (voor) (tegen) 16

17 H3. RESULTATEN V3. Kunt u uw antwoord toelichten? NOODZAAK GROENE/DUURZAME ENERGIE BELANGRIJKSTE REDEN VOOR VOORSTANDERS Op de vraag waarom men voorstander van windmolens in het Waddengebied is, geeft ruim de helft van de voorstanders (54%) spontaan aan dat groene/duurzame energie goed/nodig is. Op ruime afstand volgen de nuanceringen afhankelijk van de locatie en enkel op een verantwoorde manier (beide 11%). Wanneer tegenstanders wordt gevraagd hun standpunt toe te lichten, zien we een iets meer versplinterd beeld. Het belangrijkste argument is horizonvervuiling: twee op de vijf tegenstanders (41%) geeft dit spontaan op als reden. Daarnaast worden schadelijk voor vogels (23%), er zijn betere plekken dan de Wadden (21%) en Wadden zijn uniek / beschermd / kwetsbaar (17%) relatief vaak genoemd. Het meest genoemde argument kent een esthetische aard, terwijl argumenten met betrekking tot instandhouding van de natuur het talrijkst zijn. Groene/duurzame energie is goed/nodig Mag, afhankelijk van de locatie Enkel met mate/op verantwoorde manier Liever dan fossiele brandstof/kernenergie Indien er geen schade is voor flora & fauna Veel wind in het Waddengebied Horizonvervuiling Schadelijk voor vogels Er zijn betere plekken dan de Wadden Wadden zijn uniek/beschermd/kwetsbaar Verstoren de natuur Windmolens in de Noordzee Geluidsoverlast Niet bouwen in Waddengebied Relatief laag rendement Voorstanders: redenen* Basis: Voorstanders (n=153) 5% 5% 8% 11% 11% 54% 0% 20% 40% 60% Tegenstanders: redenen* Basis: Tegenstanders (n=378) 5% 5% 5% 7% 11% 17% 23% 21% 41% 0% 20% 40% 60% * Percentages beneden de 5% zijn niet opgenomen in de grafiek 17

18 H3. RESULTATEN V3. Kunt u uw antwoord toelichten? Voorstanders Onder sommige omstandigheden zou ik best vinden dat windmolens zouden kunnen, maar dit moet dan wel onder bepaalde voorwaarden zijn zoals: niet midden op de Waddenzee, of natuur. Maar bijvoorbeeld wel op industrieel gebied/havens of op het vaste land. Ik ben voorstander van windmolens, maar dan op plekken waar dit het landschap en met name het aanzicht niet schaadt en waar het ook de natuur niet schaadt. Belangrijk dat er windenergie wordt opgewekt. In de Waddenzee is er veel wind en ruimte. Beter dan gaswinning. Van alle kwaden is windenergie het minst slecht. Tegenstanders Ik ben voor windenergie, maar het Waddengebied is een belangrijk gebied voor vogels dus is dit niet een geschikt gebied, voor de windmolens. Horizonvervuiling, verstoring van rust en open karakter, onrust, naar voor vogels. Het waddengebied is een beschermd gebied en ik vind dat dat zo moet blijven. Ik ben een groot voorstander van windparken, maar niet in de Waddenzee. Het Waddengebied is een natuurgebied waar geen windmolens geplaatst mogen worden omdat wij in Nederland al niet zo veel natuurgebieden hebben en daarbij zie ik gevaar voor vogels. Het grootste deel van het Waddengebied moet bespaard blijven van windmolens, maar een klein deel mag daarvoor wel gebruikt worden (Eemsmond, Noord-Woldese kust en boven de Waddeneilanden). Ik hou erg van de wadden en de Waddenzee, en door de komst van de windmolens wordt het toch veel lelijker. Ik heb ook de indruk dat we het meer moeten gaan zoeken in zonne-energie dan windenergie. 18

19 H3. RESULTATEN V4. Wij leggen vier STANDPUNTEN aan u voor en vragen u in welke mate u het eens of oneens bent met het betreffende standpunt. WADDENGEBIED TE WAARDEVOL VOOR PLAATSEN WINDMOLENS MEEST ONDERSCHREVEN STANDPUNT De standpunten 3 en 4 worden door een meerderheid onderschreven (respectievelijk 52% en 62%), terwijl standpunt 1 door een meerderheid wordt afgewezen (51%). Deze resultaten indiceren dat de leden het sterkst geneigd zijn windmolens in het Waddengebied ongewenst te vinden (standpunt 4). In het geval dat windmolens toch geplaatst zouden worden, vindt een kleine meerderheid dit ten hoogste wenselijk indien aan strenge voorwaarden wordt voldaan, te weten geen grote effecten op landschappelijke kwaliteiten, rust, weidsheid, open horizon en duisternis (standpunt 3). 1. In het waddengebied is veel wind. Dat maakt het bij uitstek geschikt voor de opwekking van windenergie. Daarom is het gewenst dat er windmolens worden geplaatst. 2. Plaatsing van windmolens in het waddengebied is goed, op voorwaarde dat het geen grote schade oplevert voor de natuur. 3. Windmolens passen alleen in het waddengebied wanneer er geen grote effecten zijn op de landschappelijke kwaliteiten, met name rust, weidsheid, open horizon en duisternis. Mate van instemming met standpunten Basis: totale steekproef (n=530) 7% 31% 16% 45% 16% 52% 24% 29% 36% 18% 10% 28% 13% 27% 22% 24% 51% 18% 46% 14% 35% 4. Gezien de waarde van het waddengebied is het ongewenst dat er in dit gebied windmolens worden geplaatst. 34% 28% 13% 22% 62% 25% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Helemaal mee eens Mee eens Deels mee eens, deels mee oneens Mee oneens Helemaal mee oneens 19

20 H3. RESULTATEN V5. Welk van de net genoemde standpunten zou de Waddenvereniging volgens u moeten innemen? RUIM DE HELFT VINDT DAT WADDENVERENIGING WINDMOLENS IN HET WADDENGEBIED ALS ONWENSELIJK MOET BESTEMPELEN Wanneer wordt gevraagd welk standpunt men vindt dat de Waddenvereniging zou moeten innemen, geeft ruim de helft (51%) aan dat de Waddenvereniging windmolens onder geen beding wenselijk moet verklaren. Iets minder dan de helft (47%) vindt dat de Waddenvereniging windmolens wenselijk moet verklaren, mits aan (strenge) voorwaarden wordt voldaan. De groep die vindt dat de Waddenvereniging windmolens onvoorwaardelijk wenselijk moet verklaren is zeer marginaal (3%). 100% 80% 60% Gewenst standpunt Waddenvereniging Basis: totale steekproef (n=530) 51% Gezien de waarde van het waddengebied is het ongewenst dat er in dit gebied windmolens worden geplaatst. Wanneer we deze resultaten vergelijken met de resultaten van het onderzoek dat in 1998 is uitgevoerd onder de leden van de Waddenvereniging, dan lijkt de groep die windmolens onder geen beding acceptabel vindt sterk te zijn gegroeid (1998: 20% versus heden: 51%). Kanttekening hierbij is dat in het onderzoek uit standpunten zijn voorgelegd, tegenover 4 in het huidige onderzoek (beide onderzoeken kennen overigens slechts één standpunt dat stelt dat windmolens onder geen beding toegestaan moeten worden). Er zijn wat dit betreft geen verschillen gevonden op sociodemografische kenmerken. 40% 20% 0% 15% 32% 3% Windmolens passen alleen in het waddengebied wanneer er geen grote effecten zijn op de landschappelijke kwaliteiten, met name rust, weidsheid, open horizon en duisternis. Plaatsing van windmolens in het waddengebied is goed, op voorwaarde dat het geen grote schade oplevert voor de natuur. In het waddengebied is veel wind. Dat maakt het bij uitstek geschikt voor de opwekking van windenergie. Daarom is het gewenst dat er windmolens worden geplaatst. 20

21 H3. RESULTATEN V6. Nu volgt een aantal opvattingen. Bij het geven van uw mening over windmolens in het Waddengebied hebt u zich mogelijk door een of meer van deze opvattingen laten leiden. RUIME MEERDERHEID VINDT NOORDZEE GESCHIKTER VOOR OPWEKKEN WINDENERGIE Vier op de vijf leden (80%) zijn van mening dat de Noordzee een geschiktere locatie zou zijn om windmolens te plaatsen. Daarnaast vindt 69% dat energiebesparing beter is dan windenergie opwekken in het Waddengebied. De stellingen windmolens in het open landschap zijn mooi (69%) en windenergie die in het Waddengebied wordt opgewekt, behoort niet te worden benut voor gebruik elders in Nederland of buiten Nederland (52%) worden door een meerderheid juist niet onderschreven. Vergeleken met het onderzoek uit 1998 zijn de standpunten qua richting hetzelfde gebleven, maar zijn ze extremer geworden. Zo was in % van mening dat de Noordzee een geschiktere locatie is, vergeleken met heden 80%. Voor energiebesparing is beter zijn deze percentages respectievelijk 55% en 69%. Het is beter windenergie op te wekken op de Noordzee dan in het Waddengebied. Het is beter om energie te besparen dan om windenergie op te wekken in het Waddengebied. Het is beter zonne-energie te gebruiken dan windenergie. Ook bij plaatsing van windmolens op het vasteland van Groningen, Friesland en Noord- Holland blijft er nog genoeg open landschap over. Windenergie die in het Waddengebied wordt opgewekt, behoort niet te worden benut voor gebruik elders in Nederland of buiten Nederland. Windmolens in het open landschap vind ik mooi. Mate van instemming met opvattingen Basis: totale steekproef (n=530) 6% 80% 69% 15% 48% 47% 9% 31% 10% 12% 31% 28% 22% 20% 41% 33% 18% 41% 38% 49% 24% 35% 38% 17% 12% 6% 22% 31% 8% 13% 14% 15% 17% 7% 29% 13% 52% 69% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Helemaal juist Juist Deels juist, deels onjuist Onjuist Helemaal onjuist 21

22 H3. RESULTATEN V5. Welk van de net genoemde standpunten zou de Waddenvereniging volgens u moeten innemen? V6. Nu volgt een aantal opvattingen. Bij het geven van uw mening over windmolens in het Waddengebied hebt u zich mogelijk door een of meer van deze opvattingen laten leiden. SAMENHANG GEVONDEN TUSSEN OPVATTINGEN EN GEWENST STANDPUNT WADDENVERENIGING Net als in 1998 is gekeken in hoeverre de reacties op de verschillende opvattingen verband houden met het gewenste standpunt van de Waddenvereniging. Waar in 1998 de opvattingen energiebesparing is beter en windmolens in open landschap mooi een verband lieten zien, zijn dit in het huidige onderzoek ook weer de opvattingen die het sterkst verband houden met het gewenste standpunt. Deze resultaten indiceren dat, naarmate men een groter voorstander is van energiebesparing, men windmolens in het Waddengebied onwenselijker vindt en dat, naarmate men windmolens mooier vindt, men er minder problemen mee heeft dat deze in het Waddengebied geplaatst worden. In tegenstelling tot de resultaten van het onderzoek uit 1998 zien we in het huidige onderzoek dat, hoewel minder sterk dan bovenstaande opvattingen, ook de opvattingen op Noordzee beter, genoeg open landschap over en windenergie niet voor elders verband tonen met het gewenste standpunt: Leden die de Noordzee een geschiktere locatie vinden, zijn geneigd het Waddengebied minder geschikt te vinden. Gestandaardiseerde regressie coëfficiënten R=0,48; DoF=523 Bèta Sign. (α = 0,05) Energiebesparing is beter -,26 Zonne-energie is beter -,05 Op Noordzee beter -,09 Genoeg open landschap over,17 Windmolens in open landschap mooi,19 Windenergie niet voor elders -,17 Leden die vinden dat er bij plaatsing van windmolens nog genoeg landschap over blijft, hebben minder moeite met windmolens in het Waddengebied. Leden die vinden dat windenergie, opgewekt in het Waddengebied, ook elders gebruikt mag worden, hebben minder moeite met windmolens in het Waddengebied. De opvatting zonne-energie is beter vertoont geen verband: voorstanders en tegenstanders van windmolens verschillen niet van mening over de geschiktheid van zonne-energie als alternatief. 22

23 H3. RESULTATEN V7. Windmolens in het Waddengebied hebben mogelijk GEVOLGEN. Wij noemen u een aantal mogelijke gevolgen. De vraag is dan, hoe waarschijnlijk u het vindt dat plaatsing van windmolens in het Waddengebied tot deze gevolgen zal leiden? RUIME MEERDERHEID VERWACHT AANTASTING VAN HET LANDSCHAP EN NADELIGE EFFECTEN VOOR VOGELS Bijna negen op de tien leden verwachten dat het plaatsen van windmolens zeker of waarschijnlijk zal leiden tot aantasting van het landschap (89%) en tot nadelige effecten voor vogels (88%). Ook vermindering van de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen en kernenergie (68%) en beperking van het broeikaseffect (55%) worden door een meerderheid zeker of waarschijnlijk geacht. Wat betreft afname van het toerisme (58%) en verbetering van de regionale werkgelegenheid (62%) denkt juist een meerderheid dat dit absoluut niet of waarschijnlijk niet een gevolg zal zijn van de plaatsing van windmolens. Deze resultaten zijn in grote lijnen gelijk aan de resultaten uit het onderzoek in Plaatsen van windmolens in het gebied zal leiden tot aantasting van het landschap Plaatsen van windmolens in het gebied zal leiden tot nadelige effecten voor vogels Zal leiden tot een vermindering van onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen en kernenergie Zal leiden tot een beperking van het broeikaseffect Zal leiden tot een afname van het toerisme naar het Waddengebied Zal leiden tot een verbetering van de regionale werkgelegenheid Waarschijnlijkheid gevolgen Basis: totale steekproef (n=530) 13% 5% 89% 88% 68% 15% 55% 42% 38% 29% 49% 34% 59% 29% 40% 39% 51% 39% 49% 29% 36% 25% 10% 12% 11% 12% 7% 32% 9% 45% 9% 58% 11% 62% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Zeker Waarschijnlijk Onwaarschijnlijk Absoluut niet 23

24 H3. RESULTATEN V5. Welk van de net genoemde standpunten zou de Waddenvereniging volgens u moeten innemen? V7. Windmolens in het Waddengebied hebben mogelijk GEVOLGEN. Wij noemen u een aantal mogelijke gevolgen. De vraag is dan, hoe waarschijnlijk u het vindt dat plaatsing van windmolens in het Waddengebied tot deze gevolgen zal leiden? SAMENHANG GEVONDEN TUSSEN MOGELIJKE GEVOLGEN EN GEWENST STANDPUNT Vier van de zes genoemde mogelijke gevolgen vertonen een verband met het gewenste standpunt. Het sterkste verband dat is gevonden is het verband tussen het gewenste standpunt en aantasting van het landschap: tegenstanders van plaatsing van windmolens verwachten dat dit in sterkere mate zal leiden tot aantasting van het landschap dan voorstanders. Ook verwachten tegenstanders in sterkere mate dat toerisme in het Waddengebied als gevolg van de plaatsing van windmolens zal afnemen en dat dit nadelige gevolgen zal hebben voor vogels. Ook wat betreft afhankelijkheid van fossiele brandstoffen en kernenergie is er een verband gevonden: tegenstanders van plaatsing van windmolens zijn er in mindere mate van overtuigd dat deze plaatsing zal leiden tot een vermindering van deze afhankelijkheid. Gestandaardiseerde regressie coëfficiënten R=0,69; DoF=523 Bèta Sign. (α = 0,05) Aantasting van het landschap -,33 Nadelige effecten voor vogels -,18 Beperking broeikaseffect,07 Minder afhankelijk van fossiele brandstoffen en kernenergie,15 Verbetering regionale werkgelegenheid,02 Afname toerisme Waddengebied -,22 Voorstanders en tegenstanders van windmolens verschillen niet van mening over de mate waarin zij verwachten dat plaatsing van windmolens zal leiden tot beperking van het broeikaseffect of tot een verbetering van de regionale werkgelegenheid. 24

25 H3. RESULTATEN V8. Wij noemen u nu een aantal PLAATSEN waar windmolens in het algemeen geplaatst zouden kunnen worden. Wilt u aangeven hoe goed of hoe slecht u de mogelijke plaatsen vindt? MEEST GESCHIKTE PLAATSEN VOOR PLAATSING WINDMOLENS INDUSTRIE/HAVENTERREINEN EN IN DE NOORDZEE In nevenstaande grafiek zijn alle plaatsen waarvan een minderheid heeft aangegeven deze (zeer) slecht geschikt voor het plaatsen van windmolens te vinden getoond. Op de volgende sheet zijn alle plaatsen getoond waarvan een meerderheid aangeeft deze (zeer) slecht geschikt te vinden. De plaatsen die het grootste draagvlak genieten onder leden voor het plaatsen van windmolens (% goed of zeer goed geschikt) zijn industrie- of haventerreinen (83%), in de Noordzee, niet of nauwelijks zichtbaar vanaf de eilanden (82%) en in de Noordzee (76%). Overige plaatsen waarvan een meerderheid aangeeft deze geschikt te vinden zijn: langs wateren, wegen en spoorwegen (61%), langs de afsluitdijk (59%), in landbouwgebied (54%) en in defensiegebied (50%). Op industrie-/haventerreinen In de Noordzee, niet/nauwelijks zichtbaar vanaf de eilanden Geschiktheid (niet in meerderheid afgewezen) plaatsen Basis: totale steekproef (n=530) In de Noordzee Langs wateren, wegen en spoorwegen Langs de afsluitdijk In landbouwgebied In defensiegebied Op de Noord-Friese en Noord- Groningse vastelandskust In het Noordelijk IJsselmeer 10% 5% 83% 82% 76% 61% 18% 59% 54% 13% 50% 40% 40% 20% 31% 43% 36% 36% 50% 37% 52% 42% 56% 21% 20% 52% 16% 39% 14% 24% 20% 30% 30% 24% 12% 10% 5% 8% 19% 14% 16% 6% 9% 7% 10% 13% 19% 8% 27% 6% 22% 10% 34% 10% 39% 11% 41% 5% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Zeer goed Goed Niet goed, niet slecht Slecht Zeer slecht 25

26 H3. RESULTATEN V8. Wij noemen u nu een aantal PLAATSEN waar windmolens in het algemeen geplaatst zouden kunnen worden. Wilt u aangeven hoe goed of hoe slecht u de mogelijke plaatsen vindt? MINST GESCHIKTE PLAATSEN VOOR PLAATSING WINDMOLENS IN DE DUINEN VAN DE WADDENEILANDEN EN IN NATUURGEBIED De leden zijn het er bijna unaniem over eens dat windmolens niet geplaatst dienen te worden in de duinen van de Waddeneilanden (94%) en in natuurgebied (92%). Ook tegen plaatsing in de duinen van de Noordzee (85%) en in de Waddenzee (84%) bestaat grote weerstand. Overige plaatsen waarvan een meerderheid van mening is dat deze ongeschikt zijn voor plaatsing van windmolens zijn: in het Lauwersmeergebied (72%), in recreatiegebied (71%), in de polders van de Waddeneilanden en Wieringen (70%), bij woonkernen (67%), langs de dijken van de Waddenzee (61%) en in de Noordzee, duidelijk zichtbaar vanaf de eilanden (58%). In de Noordzee, duidelijk zichtbaar vanaf de eilanden Langs de dijken van de Waddenzee Bij woonkernen In de polders van de Waddeneilanden en Wieringen In recreatiegebied In het Lauwersmeergebied In de Waddenzee In de duinen van de Noordzee In natuurgebied In de duinen van de Waddeneilanden Geschiktheid (in meerderheid afgewezen) plaatsen Basis: totale steekproef (n=530) 26% 27% 16% 16% 11% 12% 11% 12% 9% 9% 7% 15% 15% 7% 2% 3% 25% 25% 7% 8% 14% 17% 16% 18% 38% 16% 13% 33% 45% 49% 43% 51% 45% 46% 37% 41% 51% 56% 48% 36% 21% 58% 20% 61% 21% 67% 27% 70% 20% 71% 26% 72% 84% 85% 92% 94% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Zeer goed Goed Niet goed, niet slecht Slecht Zeer slecht 26

27 H3. RESULTATEN V5. Welk van de net genoemde standpunten zou de Waddenvereniging volgens u moeten innemen? V8. Wij noemen u nu een aantal PLAATSEN waar windmolens in het algemeen geplaatst zouden kunnen worden. Wilt u aangeven hoe goed of hoe slecht u de mogelijke plaatsen vindt? SAMENHANG GEVONDEN TUSSEN GESCHIKTHEID PLAATSEN EN GEWENST STANDPUNT Drie van de negen niet in meerderheid afgewezen plaatsen vertonen een verband met het gewenste standpunt. Het sterkste verband dat is gevonden is het verband tussen het gewenste standpunt en plaatsing op de Noord-Friese en Noord- Groningse vastelandskust: voorstanders van plaatsing van windmolens vinden de Noord-Friese en Noord-Groningse vastelandskust geschikter voor plaatsing dan tegenstanders. Ook plaatsing langs de afsluitdijk en plaatsing in het Noordelijk IJsselmeer worden door voorstanders geschikter gevonden dan door tegenstanders. Voor de overige niet in meerderheid afgewezen plaatsen verschillen voorstanders en tegenstanders van windmolens niet van mening over de mate waarin deze plaatsen geschikt zouden zijn. Gestandaardiseerde regressie coëfficiënten (niet in meerderheid afgewezen plaatsen) R=0,52; DoF=520 Bèta Sign. (α = 0,05) Op industrie-/haventerreinen -,08 In de Noordzee, niet/nauwelijks zichtbaar vanaf eilanden,06 In de Noordzee,01 Langs wateren, wegen en spoorwegen,01 Langs de afsluitdijk,18 In landbouwgebied -,04 In defensiegebied,10 Op de Noord-Friese en Noord- Groningse vastelandskust,27 In het Noordelijk IJsselmeer,13 27

28 H3. RESULTATEN V9. De volgende vragen gaan over hoe je windmolens OPSTELT. Ik noem u een aantal voorbeelden. Wilt u aangeven hoe goed of hoe slecht u die vindt? Hoe goed of slecht vindt u het dat windmolens WINDMOLENS BIJ VOORKEUR IN KLEINE CLUSTERS OPGESTELD Wat betreft de wijze van opstellen van windmolens laten de resultaten weinig aan duidelijkheid te wensen over: De enige opstelling die bij een meerderheid van de leden goedkeuring vindt is in kleine clusters van 4 tot 20 windmolens bij elkaar. 68% geeft hiervan aan dit goed of zelfs zeer goed te vinden, terwijl 15% deze opstellingswijze afkeurt. Over het opstellen in grote clusters van ten minste 50 windmolens zijn de meningen zeer verdeeld: 40% is hier voorstander van terwijl 39% het afkeurt. Het solitair plaatsen van windmolens geniet de minste voorkeur. 27% is voor en 44% tegen deze wijze van opstellen....in een klein cluster van 4 tot 20 windmolens bij elkaar worden opgesteld?...in een groot cluster van 50 windmolens of meer bij elkaar worden opgesteld?...solitair (alleenstaand) worden opgesteld? 4% 1% 68% 9% 40% Wenselijkheid opstelling windmolens Basis: totale steekproef (n=530) 26% 31% 64% 29% 21% 17% 27% 35% 12% 4% 15% 12% 39% 8% 27% 44% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Zeer goed Goed Niet goed, niet slecht Slecht Zeer slecht 28

29 H3. RESULTATEN P1. In hoeverre heeft u het WADDENmagazine over energie gelezen? Dit heeft u als het goed is rond 6 december ontvangen. P2. In hoeverre heeft deze informatie geleid tot een verandering van uw opvattingen over windenergie? P3. Als u specifiek het nummer van WADDENmagazine over energie een rapportcijfer zou mogen geven welk cijfer zou u dan geven? P4 Welk rapportcijfer zou het WADDENmagazine in het algemeen geven? HELFT HEEFT MAGAZINE (GLOBAAL) GELEZEN. LEZERS NIET OF NAUWELIJKS VAN MENING VERANDERD OVER WINDENERGIE. De helft van de lezers geeft aan het WADDENmagazine over energie dat op of rond 6 december is bezorgd ten tijde van het onderzoek ten minste globaal te hebben gelezen: 22% globaal, 15% gedeeltelijk en 13% helemaal gelezen. Mensen van 65 jaar of ouder (61%) lezen het magazine iets vaker dan mensen van middelbare leeftijd (45%) en jongeren (44%). Zowel het themamagazine over energie als het magazine in het algemeen worden ruim voldoende beoordeeld door de lezers: het magazine over energie krijgt gemiddeld een 7,5 en het magazine in het algemeen een 7,6. Van de leden die het magazine ten minste globaal hebben gelezen geeft een ruime meerderheid (72%) aan dat hun mening over windenergie in het geheel niet is veranderd als gevolg van de informatie uit het magazine. 23% geeft weliswaar aan van mening veranderd te zijn als gevolg van de informatie, maar slechts op ondergeschikte punten. Één op de twintig (5%) heeft als gevolg van de informatie zijn of haar mening over windenergie wezenlijk bijgesteld. 3% 48% 22% 15% 13% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Niet ontvangen Niet gelezen Globaal gelezen Gedeeltelijk gelezen Bereik WADDENmagazine over energie Basis: totale steekproef (n=530) Geheel gelezen Mate waarin magazine opvatting heeft veranderd Basis: Heeft het magazine ten minste globaal gelezen (n=260) 72% 23% 5% 0% 20% 40% 60% 80% 100% In het geheel geen verandering Een verandering op ondergeschikte punten Een wezenlijke verandering 29

30 H3. RESULTATEN P5. Hoe vaak bent u in 2013 in het Waddengebied geweest? P6. Wat is uw geboortedatum? P7 Wat is uw hoogst genoten opleiding? ALGEMENE KENMERKEN RESPONDENTEN Hiernaast zijn de (ongewogen) verhoudingen van de respondenten op een viertal kenmerken weergegeven. Deze verhoudingen liggen voor het merendeel in lijn met de verhoudingen die in het onderzoek uit 1998 werden gevonden. De gemiddelde leeftijd onder deelnemers is 55 jaar. Het betreffen iets vaker mannen (54%) en een grote meerderheid is hoger opgeleid (81%). Ook geeft een ruime meerderheid aan in het afgelopen jaar ten minste eenmaal in het Waddengebied te zijn geweest (78%). In vergelijking met 1998 deden iets meer mensen van middelbare leeftijd mee (57% versus 47%), terwijl het aandeel jongeren (23% versus 30%) en het aandeel ouderen (17% versus 23%) juist enkele procentpunten afnamen. Ook wat betreft opleidingsniveau zien we een verschuiving: gemiddeld genomen zijn de deelnemers aan het huidige onderzoek hoger opgeleid dan in Waar in % aangaf hoger opgeleid te zijn, geldt dit in het huidige onderzoek voor 81% van de deelnemers. Leeftijd % Jonger dan 25 1% % % % Onbekend 2% Gemiddeld 55 Geslacht % Man 54% Vrouw 46% Aantal keer in het Waddengebied geweest in 2013 % Geen enkele keer 22% 1 of 2 keer 34% 3 of 4 keer 18% 5-10 keer 14% 11 keer of vaker 7% Woont of werkt in het Waddengebied 5% Hoogst genoten opleiding Hoger/wetenschappelijk onderwijs 81% % Middelbaar onderwijs 16% Lager onderwijs 2% 30

31 H3. RESULTATEN RESULTATEN ONLINE VRAGENLIJST Resultaten Mate van instemming met windmolens in het Waddengebied Online n=676 Gemiddelde Telefonisch n=536 Om eenieder de kans te geven zijn/haar mening te geven over de wenselijkheid van windmolens in het Waddengebied is een beknopte versie van de telefonische vragenlijst ook online beschikbaar gesteld. Omdat deze vragenlijst voor zowel leden als niet leden beschikbaar is gesteld en er niet is geselecteerd op socio-demografische kenmerken, laat de uiteindelijke online steekproef geen representatief beeld zien van de leden. De resultaten op de online vragenlijst zijn dan ook slechts ter kennisgeving weergegeven en zijn niet meegenomen bij de beantwoording van de vooraf aan het onderzoek gestelde onderzoeksvragen. 4,1/10 3,9/10 Welk standpunt moet de Waddenvereniging innemen? % Waddengebied te waardevol, dus niet goed 51% 51% Enkel wanneer geen schade voor het landschap 22% 15% Enkel wanneer geen grote schade voor de natuur 22% 32% Er is veel wind, dus goed 6% 3% Hoe geschikt zijn onderstaande plaatsen voor windmolens? % geschikt Industrie- of haventerreinen 74% 83% In de Noordzee, niet/nauwelijks zichtbaar vanaf de eilanden 66% 82% Socio-demografische kenmerken Online n=676 Telefonisch n=536 % mannen 71% 54% In de Noordzee 51% 76% In de duinen van de Waddeneilanden 4% 3% In natuurgebied 7% 2% gemiddelde leeftijd % hoger opgeleid 83% 81% Hoe dienen windmolens opgesteld te worden? % geschikt % lid Waddenvereniging 55% 100% % Wadden bezocht in % 78% Solitair 20% 27% In een klein cluster van 4 tot 20 windmolens 49% 68% In een groot cluster van 50 of meer windmolens 40% 40% 31

32 H3. RESULTATEN RESULTATEN ONLINE (LEDEN VERSUS NIET-LEDEN) Resultaten Mate van instemming met windmolens in het Waddengebied Lid n=370 Gemiddelde Niet-lid n=306 Bij de online vragenlijst kregen ook niet-leden van de Waddenvereniging de mogelijkheid om de vragenlijst in te vullen. Opvallend om te zien is dat niet-leden gemiddeld genomen een iets extremer standpunt innemen (zijn nog meer tegen windmolens). Voor zowel de leden als de niet-leden geldt dat het meest extreme standpunt op de meeste supporters kan rekenen wanneer wordt gevraagd naar het standpunt dat de Waddenvereniging moet innemen. Leden vinden plaatsing op industrie-of haventerreinen en in de Noordzee, niet/nauwelijks zichtbaar vanaf de eilanden in hogere mate geschikt dan niet-leden. Over de wijze waarop windmolens dienen te worden opgesteld verschillen de leden en nietleden niet significant van mening. 3,9/10 3,5/10 Welk standpunt moet de Waddenvereniging innemen? % Waddengebied te waardevol, dus niet goed 50% 53% Enkel wanneer geen schade voor het landschap 27% 16% Enkel wanneer geen grote schade voor de natuur 21% 23% Er is veel wind, dus goed 3% 9% Hoe geschikt zijn onderstaande plaatsen voor windmolens? % geschikt Industrie- of haventerreinen 79% 68% In de Noordzee, niet/nauwelijks zichtbaar vanaf de eilanden 74% 56% In de Noordzee 55% 47% Socio-demografische kenmerken Lid n=370 Niet-lid n=306 In de duinen van de Waddeneilanden 2% 7% In natuurgebied 4% 11% % mannen 71% 71% gemiddelde leeftijd 43,6 49,8 Hoe dienen windmolens opgesteld te worden? % geschikt % hoger opgeleid 86% 79% % Wadden bezocht in % 92% Solitair 19% 20% In een klein cluster van 4 tot 20 windmolens 51% 46% In een groot cluster van 50 of meer windmolens 41% 39% 32

33 H4 RESPONSOVERZICHT 33

34 H4. RESPONSOVERZICHT RUIM DRIE OP DE VIJF DONATEURS BEREID TOT DEELNAME AAN HET ONDERZOEK In totaal zijn 2207 willekeurig uit het ledenbestand getrokken leden aan het onderzoek gekoppeld. Hieruit zijn 536 geslaagde gesprekken gerealiseerd. In percentages betekent dit dat 24% van het totale bestand en 57% van de respondenten die uiteindelijk benaderd zijn hebben deelgenomen aan het onderzoek. n Bto. % Nto. % Beschikbaar 98 4% Niet bereikt % Non respons: weigeringen % 43% Buiten quota % Afgerond % 57% Totaal

35 Veenplaats JW Amstelveen Tel: