Zingroepen. Voorbereidingsformulier

Transcriptie

1 WERKCOLLEGE PASTORAAT 14 EN 28 OKTOBER 2016 PSYCHISCHE KWETSBAARHEID EN ZINGROEPEN I EN II Zingroepen. Voorbereidingsformulier 1. Thema Welk onderwerp breng je aan bod? Ik heb gekozen om het thema toekomst te bespreken in een zingroep. 2. Motivatie voor het gekozen thema Waarom kies je uitdrukkelijk voor deze thematiek? De reden waarom ik voor deze thematiek kies, is omdat ikzelf op dit moment heel erg veel vragen stel bij mijn eigen toekomst. De toekomstdoelen in mijn leven waar ik altijd zeker van ben geweest, stel ik nu in twijfel. Ik heb altijd geweten in welk huis ik wilde wonen, waar ik precies wilde werken, hoeveel kinderen ik wilde, met welke vriendinnen ik oud wilde worden, enzovoort, maar soms vallen plannen nu eenmaal in duigen. Er wordt vaak gesproken over de toekomst van de wereld en over hoe de wereld er waarschijnlijk zal uitzien na tien jaar, maar over je eigen toekomst nadenken is niet altijd vanzelfsprekend. Ook anderen leven vaak naar de toekomst toe, aangezien je in het heden dingen doet en opbouwt naar de toekomst toe. Ook in de gevangenis is het thema toekomst een erg belangrijk onderwerp. Wanneer gedetineerden hun toekomst niet helemaal uitstippelen, zullen ze niet snel worden vrijgelaten. Het plannen van een woonomgeving, het heropbouwen van sociale relaties, het zoeken van een beroep, enzovoort, spelen allemaal een erg belangrijke rol in het leven van een gedetineerde. Hoe dichter de vrijlating van gedetineerden in het vizier is, hoe meer de gedetineerden bezig zijn met hun toekomst. Maar ook tijdens hun gevangenschap stellen ze zich vaak vragen bij hun toekomst en over hoe hun leven eruit zal zien na hun gevangenschap. Verder kan deze zingroep perfect georganiseerd worden bij andere doelgroepen. Ik denk bijvoorbeeld aan jeugdinstellingen, waarbij jongeren gestimuleerd kunnen worden om na te denken en te praten over hun toekomst. Of patiënten in een ziekenhuis die na een gebeurtenis nog allerhande zaken in de toekomst willen verwezenlijken. Maar ook is het nuttig voor mensen zoals u en ik om eens stil te staan bij onze toekomstdoelen en toekomstdromen. Wanneer er dan een zingroep georganiseerd wordt omtrent het thema toekomst, kan het zeer inspirerend werken om anderen over hun toekomst te horen praten. Zo kan je als persoon ideeën opdoen, raad geven, samen overleggen en gedachtegangen uitwisselen. Ook voor mensen die net geen toekomstperspectief meer zien in hun leven, kunnen inspiratiebronnen op het spoor komen door in gesprek te treden met anderen of geïnspireerd geraken door anderen hun drijfkracht. 1

2 Verder is het een goed thema om elkaar beter te leren kennen. Het zou een onderwerp kunnen zijn dat besproken wordt in een tweede zingroep van een werkjaar. Je komt van personen te weten hoe ze leven en graag zouden leven, wat ze graag doen in hun leven, enzovoort. Niet elke zingroep hoeft dan ook over een zwaar thema te gaan als lijden, schuldgevoelens, onmacht, enzovoort en daarom kies ik graag voor een luchtig maar toch ook een zeer bevorderlijk thema. 3. Methodiek Op welke manier ga je het thema aan bod brengen? Welke hulpmiddelen gebruik je? Om de zingroep te starten, mag iedereen een kaarsje aansteken, zijn/haar naam vertellen en de volgende zin aanvullen: In de toekomst wil ik graag. Daarna zal de begeleidster het thema toekomst inleiden. (5 minuten) Verder zal de begeleidster het thema aan bod brengen aan de hand van diverse afbeeldingen. Terwijl we samen in een kring vertoeven op de grond, liggen er allerlei foto s in de kring. Iedereen mag één of twee foto s uitkiezen waarvan hij/zij denkt dat deze het meest aansluit bij hun toekomstplannen. Daarna vertellen (sommige) deelnemers waarom ze net die foto hebben gekozen en worden toekomstplannen/ideeën over hun toekomst uitgewisseld. (15 minuten) Vervolgens mogen de deelnemers met een grote dobbelsteen gooien. Op die dobbelsteen staan zes verschillende thema s waarop de dobbelsteen kan stilvallen. Het gaat over de thema s: sociale contacten en relaties, studie en beroep, religie en zingeving, gezondheid, vrije tijd en de term toekomst in het algemeen. De gooiende deelnemer moet dan een vraag beantwoorden over het thema waarop de dobbelsteen terecht komt. Wanneer andere deelnemers willen reageren op iemand anders hun vraag, mag dat. Wanneer deelnemers niet willen antwoorden op een vraag, mogen ze de dobbelsteen naar iemand anders gooien. (20 minuten) (Uitbreidingsoefening) Na het spel te spelen, hebben de deelnemers al wat meer kunnen nadenken over hoe ze hun toekomst zien en hoe anderen hun toekomst zien. Dan mogen de deelnemers hun toekomstbeeld visualiseren door zelf iets te tekenen, te schrijven, te kleien De deelnemers blikken terug op de zin die ze in de inleiding hebben verteld en kunnen dit toekomstbeeld verder uitwerken. De begeleidster maakt hierbij duidelijk dat het ook belangrijk is om na te denken hoe die toekomst gerealiseerd zal/kan worden en of deze realistisch is. Natuurlijk mag iedereen ook dromen hebben in het leven. (10 minuten) Om af te sluiten mag wie dat wil iets over zijn/haar toekomstperspectief uitleggen of voorlezen wat hij/zij geschreven heeft hierover. Hier kan de begeleidster doorvragen aan de deelnemer hoe hij/zij die toekomst wil bereiken, waarom hij/zij bepaalde keuzes heeft gemaakt, enzovoort. In de gevangeniscontext zouden de gedetineerden hun creatie dan mee mogen nemen naar hun cel en het daar mogen ophangen. Wanneer ze het dan eens moeilijk hebben, kunnen ze misschien weer kracht vinden door naar hun toekomstdoelen te kijken. 2

3 Tot slot wordt er afgesloten met een lied over de toekomst van Jeroen van der Boom om alles even te laten bezinken, sluit de begeleidster de gespreksgroep af en mag ieder zijn/haar kaarsje weer uitblazen. Dan is de sessie afgelopen. (10 minuten) 4. Voorbereiding Hoe bereid je je voor op de zingroep? Welke structuur zie je? Hoe maak je reclame voor de zingroep? Een goede zingroep begint bij een goede voorbereiding. Een zingroep organiseren is zeker niet eenvoudig, dus daarom heb ik extra achtergrondliteratuur gelezen over hoe een zingroep eruit kan zien en over hoe een gespreksleider zich moet opstellen in zo n zingroep. Verder moet je als begeleidster zorgen dat je voldoende materiaal hebt voorbereid om een zingroep succesvol te maken. Dit zorgt voor minder stressvolle momenten tijdens de zingroep zelf. Een begeleidster die zich niet heeft voorbereid, kan ervoor zorgen dat de zingroep niet genoeg gestuurd wordt. De structuur die ik zie in de zingroep is dat het thema toekomst voortdurend terugkomt in verschillende werkvormen. Eerst is er een inleiding waarbij de deelnemers een zin moeten aanvullen over hun toekomst, dan wordt er nagedacht over hun toekomst via foto s en verder worden diepgaande vragen gesteld. Er wordt dus telkens naar een dieper niveau gestreefd in de zingroep. Er kan beetje bij beetje naar de diepte gewerkt worden in de vragen die de begeleidster stelt bij de verschillende werkvormen. Reclame maken voor een zingroep vind ik precies een eigenaardig gegeven. Ik wil zeker niet opdringerig overkomen bij mensen om deel te moeten nemen aan een zingroep. Het meest aangename is om een heel jaar met dezelfde mensen in een zingroep te werken. Uit mijn ervaring weet ik dat ook meestal dezelfde mensen deelnemen aan de zingroep. Wel zou ik altijd een aansprekende affiche creëren met veel kleur waarbij de gegevens van de zingroep vermeld worden, zoals de datum, het thema, de locatie en de aanvang en dan hier enkele vragen bijzetten over het thema zodat mensen geprikkeld worden. Bijvoorbeeld: Hoe zie jij jouw toekomst? Durf jij ook wel eens te dromen? Daarmede zou ik tijdens de individuele gesprekken met mogelijke deelnemers wel aanhalen dat er zingroepen georganiseerd worden en de waarde ervan duidelijk maken. Ik ben er zeker van dat zingroepen kunnen zorgen voor een gevoel van geborgenheid en vertrouwen. Verder kan deze vorm van gesprek de menselijke waardigheid bevorderen en inspiratiebronnen aanbieden. 5. Gespreksfacilitator Hoe zie jij je rol als gespreksleider? Wat vraagt bij jou om aandacht? Een rol als gespreksleider lijkt me zeker niet eenvoudig. Het is belangrijk dat je als gespreksleider de groep kan sturen en wanneer er vragen zijn, je die kan beantwoorden. Verder moet je als gespreksleider zelf inspirerend kunnen zijn voor de deelnemers van de zingroep. Ook is het voornaam dat je als gespreksleider neutraal bent ten opzichte van elke deelnemer en iedereen evenveel kansen biedt om zijn/haar mening te uiten en deze ook te respecteren. Indien er ongepast gereageerd wordt, moet je als gespreksleider hem/haar 3

4 hierop wijzen en ervoor zorgen dat de rust terugkeert in de zingroep. Het is dan ook erg noodzakelijk dat er een vertrouwelijke, rustige en warme sfeer heerst in de groep om een geslaagde zingroep te bereiken. Hetgeen dat me moeilijk lijkt bij het begeleiden van een zingroep is het reageren op antwoorden of vragen die je niet verwachtte. Ook vind ik het niet gemakkelijk om mijn eigen gevoelens altijd bloot te leggen en in een zingroep is dat wel noodzakelijk dat je jezelf ook open stelt naar de deelnemers toe. Verder is het voor mij niet gemakkelijk om rust uit te stralen, wat wel heel erg belangrijk is, omdat ik nogal moeilijk de zenuwen onder controle kan houden. Een rustige lichaamstaal is hierbij van groot belang. 6. Verwelkoming Op welke manier heet je de deelnemers welkom? Kies je voor een vaste formule? Of voor verandering van spijs doet eten? Ik ben een persoon die graag kiest voor een vast ritueel en ik denk dat de meeste mensen wel nood hebben aan een vaste structuur. Wanneer iedereen op zijn/haar plaats zit in de zingroep, heet ik iedereen letterlijk welkom en begin ik zelf met mijn naam te zeggen en te vertellen wat de deelnemers mogen doen. Ik heb gekozen voor een vaste formule waarbij de deelnemers altijd een kaarsje mogen aansteken als start van de zingroep, waarbij ze hun naam mogen noemen en een zin aanvullen in functie van het thema. Het zinnetje dat de deelnemers moeten aanvullen aan het begin van de zingroep, varieert telkens naargelang het thema van de zingroep. De zingroep eindigt wanneer iedereen zijn/haar kaarsje terug uitgeblazen heeft. 7. Sfeer creëren en bewaken Hoe sta je borg voor een geborgen en veilige sfeer? Hoe breng je lucht binnen wanneer een sessie ernstig en zwaarmoedig dreigt te worden? Een goede sfeer creëer je vooral door het inkleden van de ruimte. Het moet verwelkomend zijn en ook zeker niet te gespannen aanvoelen. Daarom ben ik wel een voorstaander van het in een kring zitten op de grond op kussens. Wanneer dat te moeilijk is om gezondheidsredenen worden er stoelen gebruikt. Ook kan rustige achtergrondmuziek zorgen voor een warme sfeer. De begeleidster zelf die rustig en warm overkomt, is ook belangrijk. Wanneer het te zwaarmoedig begint te worden, is het belangrijk dat je als begeleidster er zelf een positieve noot probeert in te brengen. Dat is niet altijd zo gemakkelijk. Ook kan je al begeleidster een troostend woordje geven en daarna gewoon verdergaan met een andere vraag of een ander persoon. Hierbij kan je melden aan de persoon in kwestie dat wanneer deze persoon een individueel gesprek wilt dat altijd mag vragen. Er mag ruimte zijn voor zwaarmoedigheid, maar er moet ook verdergegaan kunnen worden in de zingroep zonder voortdurend negatieve gedachtes en gevoelens aan te voelen. 4

5 8. Participatie deelnemers Is deelname vrijblijvend, of spreek je de deelnemers aan om actief deel te nemen? Hoe nodig je hen uit? Ik vind het zeer belangrijk dat een deelname vrijblijvend is, omdat je niemand kan verplichten iets te vertellen waar men geen behoefte aan heeft. Voor sommige mensen doet het al goed om erbij te kunnen zijn en te luisteren naar anderen. Iedereen is anders en je hebt altijd sprekers en luisteraars in de groep. Toch is het belangrijk om ook stillere mensen aan het woord te laten, omdat zij vaak wel iets willen zeggen maar een duwtje in de rug hiervoor nodig hebben of ruimte voor gecreëerd moet worden. Dit kan door subtiele zinnetjes als: Persoon X, hoe denk jij daar bijvoorbeeld over? In mijn gekozen werkvormen is er heel veel vrijblijvend. De mensen die iets willen zeggen over hun gekozen foto en creatieve creatie mogen dat doen, maar niemand wordt ertoe verplicht. Tijdens de inleiding en het spel met de dobbelsteen komt iedereen zeker aan de beurt door het feit dat ze niet de dobbelsteen mogen gooien naar iemand die al aan de beurt is geweest, totdat iedereen één keer heeft gegooid met de dobbelsteen. Wanneer men echt niet wilt antwoorden op een vraag, hoeft dat ook niet voor mij. Het is belangrijk dat iedereen doet waarbij hij/zij zich goed bij voelt. 9. Vragen/bijvragen Welke vragen voorzie je als het gesprek stokt? Om te peilen naar andere ervaringen/zienswijzen? Of een dieper niveau aan te boren? - Wat vinden anderen hiervan? - Wilt er iemand dit antwoord nog aanvullen? - Is de groep akkoord met de mening van persoon X? - Hoe zou jij in deze situatie reageren? Zou jij het anders aanpakken? - Om een dieper niveau aan te boren in gesprekken is het principe van doorvragen zeer nuttig. Waarom-vragen en hoe-vragen zijn hierbij bruikbaar. Als iemand vertelt over hoe hij/zij de toekomst ziet, kan je als begeleidster doorvragen door te vragen: Op welke manier ga je dat bereiken? Is dit een realistische manier om na te denken over de toekomst? Waarom kies je dan voor deze toekomstdoelen? 10. De rol van stilte Wanneer zijn stiltes op hun plaats? Wanneer zou je ze als vervelend/bedreigend ervaren? Stiltes zijn op zijn plaats bijvoorbeeld tijdens of na het lied dat wordt afgespeeld, omdat er dan meestal nagedacht wordt over wat er gezegd wordt en er herinneringen en gedachten opkomen bij mensen. Ook zijn stiltes op zijn plaats wanneer anderen iets zeggen en hier heel even wordt bij stilgestaan. Hier zorgt de stilte voor rust en herbronning. Een stilte wordt eerder vervelend wanneer de stilte te lang duurt zonder naar die stilte te vragen, bijvoorbeeld wanneer je iets vraagt en niemand wilt antwoorden op die vraag. Dan weet je dat je de verkeerde vraag hebt gesteld. 5

6 11. Aanmoedigen/couperen Welke gesprekstechnische ervaring wil je op zak hebben? Wanneer vind je het nodig om aan te moedigen? Wanneer onderbreek je iemand? Een goede communicatie is erg belangrijk om misverstanden te voorkomen. Als begeleidster vind ik het noodzakelijk om actief te luisteren naar de gevoelens, gedachten en meningen van de deelnemers om dan daarop sturende en begeleidende vragen te kunnen stellen. Het stellen van vragen is essentieel onderdeel van een goed gesprek. Het is de bedoeling dat vooral de deelnemers met elkaar communiceren en de begeleidster het gesprek (bij)stuurt, op gang trekt en houdt en de inhoud naar de diepte brengt. Wanneer ik merk dat iemand wel probeert in het gesprek te komen, maar het moeilijk heeft om actief te participeren, kan ik als begeleidster die persoon aanmoedigen. Dit door bijvoorbeeld een bevestigende opmerking te geven voor de moeite die hij/zij deed om aan het gesprek deel te nemen. Hierbij moedig je de deelnemer aan om nog eens iets te willen zeggen. Verder kan je samenvattend vertellen wat de persoon gezegd heeft. Zo toon je dat je naar die persoon geluisterd hebt. Deelnemers van een zingroep zou ik onderbreken wanneer er geen respect getoond wordt in de zingroep. Ongepaste opmerkingen worden onmiddellijk onderbroken en de gemaakte afspraken worden dan aangehaald. Goede afspraken maken dan ook goede vrienden. Overigens zou ik de zingroep onderbreken wanneer er te ver afgeweken wordt van het thema. 12. Tijd Welke tijdsindeling neem je in acht? Hoe bewaak je de tijd? Een tijdsindeling maken bij mijn gekozen werkvormen is niet gemakkelijk. Je weet namelijk niet hoeveel de deelnemers zullen vertellen. Het antwoorden op vragen kan heel erg snel gaan, maar er kan ook veel verteld worden bij een vraag. Daarom heb ik een uitbreidingsoefening voorzien. Deze oefening wordt alleen gedaan wanneer er voldoende tijd is. Wanneer het spel met de dobbelsteen interessant en diepgaand is, laat ik het spel langer duren en wordt de uitbreidingsoefening geschrapt. Het spel met de dobbelsteen kan dan ook heel lang blijven doorgaan en gestopt worden wanneer de begeleidster dat zelf wilt. Verder is er een strak tijdschema opgesteld waaraan ik mezelf graag houd door regelmatig mijn horloge in het oog te houden. 13. Afronden Hoe rond je iemands tussenkomst af? Wanneer vind je het nodig een nieuw onderwerp aan te snijden en hoe doe je dat? Soms kunnen personen blijven praten en is het belangrijk om ook eens naar iemand anders te luisteren. Dan zou ik gewoon onderbreken door te zeggen Nu zullen we even verdergaan en de andere persoon verder laten vertellen of een nieuw onderwerp aansnijden. Wel zou ik altijd aanhalen dat individuele gesprekken met mij altijd mogelijk zijn op een ander moment. Een nieuw onderwerp aansnijden zou ik doen wanneer men te lang bij een vraag blijft stilstaan of wanneer het gesprek te zwaarmoedig wordt. Bij mijn gekozen werkvorm is het 6

7 eenvoudig om te zeggen dat de dobbelsteen naar de volgende persoon mag gegooid worden. Ook door vragen te stellen die koppelend zijn aan een nieuw thema, hebben deelnemers niet snel door dat ze onderbroken worden en er overgegaan wordt naar een ander thema. 14. Besluiten Hoe eindig je de zingroep? Waar heb je specifiek aandacht voor? Een zingroep eindig ik altijd met te vragen of nog iemand iets kwijt wilt in de groep. Het is belangrijk dat mensen niet met opgekropte gevoelens blijven zitten na de zingroep. Verder bedank ik iedereen voor hun aanwezigheid, hun medewerking en hun openheid. Daarna mag ieder zijn/haar kaarsje uitblazen en is de zingroep ook afgesloten. 7