Onderzoek IkPas-actie 2016: de resultaten

Transcriptie

1 Onderzoek IkPas-actie 2016: de resultaten Net als in 2015 heeft ook in 2016 weer een evaluatie plaatsgevonden naar de effecten van IkPas: 30 of 40 dagen zonder alcohol. IkPas is de paraplu van regionale en lokale acties waarbij alcoholgebruikers worden uitgedaagd de alcohol op 30 of 40 aaneengesloten dagen te laten staan. In 2016 vond IkPas plaats vanaf 10 februari (40 dagen zonder alcohol) en vanaf 1 maart (30 dagen zonder alcohol). In totaal deden geregistreerd mensen mee (in ). In werkelijkheid was het aantal deelnemers echter een veelvoud hiervan: veel mensen kiezen er volgens informatie van regionale actieleiders voor hun deelname niet te registreren. Van de deelnemers deden (36.7%) mee aan 30 dagen zonder alcohol, aan 40 dagen zonder alcohol. In 2015 waren de rollen juist omgedraaid, 1toen deed 33% mee aan 40 dagen zonder alcohol. Onder de deelnemers waren 238 Belgen en 24 Duitsers, Fransen of Luxemburgers. IkPas: 30 of 40 dagen zonder alcohol De aanleiding voor IkPas is, dat Nederlanders de afgelopen 50 jaar steeds meer alcohol zijn gaan drinken. We drinken in Nederland momenteel ruim drie keer zoveel alcohol als in de 60-er jaren van de vorige eeuw. Dit wordt onder andere veroorzaakt door de gewoonte om steeds vaker buiten de weekends te gaan drinken en op momenten en bij gelegenheden, waarbij alcoholgebruik in het verleden niet gewoon was. Voor veel mensen is dit gewoontegedrag sluipend en onbewust gegaan, vaak is er sprake van het ontbreken van een bewuste keuze hierin. Een van de doelstellingen van IkPas is dan ook deelnemers weer meer bewust te maken van hun eigen gedrag en het maken van een vrije keuze te bevorderen. In een aantal regio s is daarnaast de doelstelling geformuleerd om door het inlassen van een time out in het alcoholgebruik een goed voorbeeld te geven aan de jeugd, die sinds 1 januari 2014 ontmoedigd wordt om voor het 18 e jaar alcohol te drinken. Initiatiefnemer van IkPas is het lectoraat verslaving(spreventie) van Hogeschool Windesheim in Zwolle en het Trimbos-instituut, de uitvoering ligt momenteel in handen van GGD-en en preventieafdelingen van de verslavingszorg, in samenwerking met een groot aantal gemeenten. Opzet en verloop van het onderzoek Het onderzoek naar de effecten van IkPas wordt uitgevoerd door het lectoraat verslaving(spreventie) van de hogeschool Windesheim in Zwolle. Zowel in 2015 als in 2016 zijn door het lectoraat online vragenlijsten verspreid onder een groot aantal deelnemers aan IkPas. In 2015 was het onderzoek nog beperkt tot uitsluitend de deelnemers aan 30 dagen zonder alcohol, in 2016 hebben ook de deelnemers aan de 40-dagenactie meegedaan aan het onderzoek. Het onderzoek vond plaats op drie meetmomenten: direct voorafgaand aan de actie, 6 weken na afloop van de actie en 6 maanden na afloop. Op de volgende pagina worden de responsaantallen gepresenteerd op de drie meetmomenten: 1

2 Respons IkPas-evaluatie 2016 respons 3 metingen: bruikbaar nameting: 1884 (32.5%) respons nameting: 2024 (34.9%) bruikbaar: 3824 (65.9%) 1169 Respons follow up: (20.2%) totale respons: bruikbaar 1544 (26.6%) follow up: 4057 (70.0%) 1438 (24.8%) Benaderd: 5799 (100%) Toelichting Van het totaal aantal deelnemers (7.239) hebben de eerste een vragenlijst toegezonden gekregen. De overige waren relatief laat met hun aanmelding, zodat zij onvoldoende tijd zouden hebben om nog een vragenlijst vooraf te kunnen invullen. Onder bruikbaar worden de respondenten begrepen die op alle vragen met betrekking tot hun alcoholgebruik antwoord hadden gegeven. De respons op de enquêtes is behoorlijk hoog voor dit soort (online-)onderzoek, en ook hoger dan in De bruikbare respons in de follow up-meting, die voor ons als voornaamste bron wordt gezien voor het meten van resultaat was in %, in 2015 was dit 21.5%. Wie zijn de IkPas-deelnemers? Demografische gegevens Wat betreft leeftijd en geslacht biedt de registratie via de website van IkPas een eerste inzicht in de samenstelling van de deelnemersgroep. Er zijn 62.7% vrouwelijke deelnemers tegen 37.3% mannen. Ten opzichte van 2015 is het aantal mannelijke deelnemers met ongeveer 5% gegroeid. Uit de registratie blijkt verder, dat de oudste deelnemer 87 jaar is en de jongste 16 jaar. De gemiddelde leeftijd is 44.9 jaar, drie jaar jonger dan in De mannelijke deelnemers zijn iets ouder dan de vrouwen (45.9 versus 44.3). Van de deelnemers is 27% een 55-plusser. In tabel 1 wordt de IkPas-populatie qua leeftijdsopbouw vergeleken met de Nederlandse bevolking: Tabel 1: Leeftijd IkPas-deelnemers en Nederlandse bevolking Leeftijd IkPas-deelnemers 2016 Nederlandse bevolking jaar 10.1% 10.8% jaar 17.0% 15.4% jaar 19.7% 15.7% jaar 25.8% 18.9% jaar 20.8% 16.4% 65-plus 6.6% 22.8% Totaal 100% 100% 2

3 Uit de tabel blijkt, dat er een oververtegenwoordiging is onder de deelnemers in de leeftijd tussen 35 en 65 jaar ten opzichte van de leeftijdsopbouw in de Nederlandse bevolking. Dit is mede het gevolg van het relatief geringe aantal 65-plussers onder de deelnemers, met name in de leeftijd vanaf 75 jaar (minder dan 1 procent bestond uit 75-plussers). Deels zal dit te maken hebben met het minder gebruik van internet in die leeftijd. Het relatief laag aantal 65-plussers staat in schril contrast met het feit dat onlangs bekend werd dat er een fors gebruik van alcohol is onder 65-plussers, met name onder hoogopgeleiden (CBS nieuws van 17 augustus 2016). Opvallend is dat de deelnemers aan IkPas, die ook aan het evaluatieonderzoek hebben deelgenomen gemiddeld ouder zijn, nl jaar. De meerderheid van de deelnemers is hoog opgeleid (64.7%). Dit betekent dat zij een HBO- of WOstudie hebben afgerond. Ruim een kwart (27.4%) heeft de Havo, het VWO of MBO afgerond. De overige 7.9 % is lager opgeleid: LBO, LO of Mavo/VMBO. Deze gegevens zijn vergelijkbaar met In 2015 was 70% van de IkPas-deelnemers werkzaam in de non-profitsector. Hoewel dit aandeel nog steeds respectabel is daalt dit opvallend in 2016 naar 44.6%. Het lijkt erop dat de deelnemersgroep in 2016 meer divers is samengesteld. Uit de overige bedrijfssectoren springt niet echt een sector naar voren. Van de deelnemers werkte 17% niet: 8.5% omdat zij met pensioen waren, 5. 3 % had geen werk en 3.5% studeerde. Alcoholgebruik Deelnemers drinken veelal wijn (90.2%) en/of bier (68.2%). Wat dat betreft is er verschil tussen mannen en vrouwen: Tabel 2 Soort alcoholhoudende drank Soort alcoholhoudende drank Mannen Vrouwen Bier 91% 58% Wijn 81% 93% Sterke drank (jenever, whisky etc.) 51% 25% Licht alcoholische drank (vb. Radler) 30% 27% (Zoete) gemixte drank 26% 33% Bier is de populairste drank onder mannen, gevolgd door wijn en sterke drank. Bij vrouwen is wijn favoriet, gevolgd door bier en zoete gemixte drank. Ook dit jaar is het opmerkelijk dat de IkPas-actie relatief veel deelnemers trekt die voorafgaand aan de actie frequent drinken, zowel doordeweeks als in het weekend. Gemiddeld gezien wordt er op 4.5 van de 7 dagen gedronken door de IkPas-deelnemers. In tabel 3 is een uitsplitsing gemaakt naar leeftijd en geslacht. Deelnemers uit 2015 en 2016 worden met elkaar vergeleken: 3

4 Tabel 3: Drinkfrequentie alcohol IkPas-deelnemers 2015 vs Frequentie Alcoholgebruik IkPas 2015 (vóór IkPas) IkPas 2016 (vóór IkPas) IkPas 2015 (vóór ikpas) IkPas 2016 (vóór IkPas) Vrouwen (n=412) Vrouwen (n=2533) Mannen (n=189) Mannen (n=1291) < 45 jaar 2.4 dg 3.4 dg 2.9 dg 3.8 dg jaar 3.9 dg 4.8 dg 3.8 dg 4.6 dg > 55 jaar 5.1 dg 5.4 dg 5.1 dg 5.4 dg Totaal 4.1 dg 4.5 dg 4.1 dg 4.5 dg Uit tabel 3 kan men opmaken dat de IkPas-actie van 2016 deelnemers heeft aangetrokken die frequenter drinken dan de deelnemers van de IkPas-actie van Zowel de mannelijke als de vrouwelijke deelnemers aan IkPas 2016 drinken voor de actie op meer dagen dan de deelnemers in 2015 doen. Er is weinig verschil tussen mannen en vrouwen: beiden drinken ongeveer even frequent. Naarmate de leeftijd stijgt, neemt de drinkfrequentie toe. Deze trend is te zien in 2015 én in Landelijk wordt deze trend ook bevestigd in een studie van Geels et al. (2013) 1. De categorie 55-plussers drinkt het meest frequent: 58.1% van de mannen drinkt op 6 of 7 dagen in de week, bij vrouwen is dit percentage 59.3%. Deze trend is nog duidelijker te zien bij de deelnemers in 2016 die elke dag drinken (Tabel 4): Tabel 4 Dagelijks drinken naar leeftijd Frequentie alcoholgebruik IkPas 2016 Alle 7 dagen drinken (n=3823) < 25 jaar 3% jaar 6% jaar 18% jaar 28% jaar 40% > 65 jaar 60% Totaal 27% Naast de drinkfrequentie is ook gekeken naar het aantal glazen dat men wekelijks drinkt. In tabellen 5a en 5b staat het aantal glazen per week, uitgesplitst naar mannen en vrouwen. In de tabellen worden de resultaten van 2015 met 2016 vergeleken. De tabellen laten zien dat de IkPas-deelnemers ook relatief veel glazen alcohol consumeren. Ook is te zien dat de IkPas-deelnemers van 2016 meer alcohol consumeren dan de deelnemers van Dit is zowel bij mannen als bij vrouwen het geval. Tabel 5a: Weekconsumptie glazen alcohol (vrouwen) IkPas 2016 vs. IkPas 2015 (tussen haakjes) Weekglazen vrouwen 2016 vóór IkPas (vs. vóór IkPas 2015) < 7 glazen 8-14 glazen glazen >21 glazen <45 jaar 37.2% (57%) 31.2% (27%) 16.9% (14%) 14.7% (2%) jaar 26.9% (43%) 31.8% (29%) 23.7% (11%) 17.6% (18%) >55 jaar 18.2% (20%) 30.3% (35%) 26.3% (22%) 25.1% (23%) 1 Geels, L.M., Vink, J.M., Beek, J.H.D.A. van, Bartels, M. Willemsen, G. & Boomsma, D.I. (2013). Increases in alcohol consumption in women and elderly groups: evidence from an epidemiological study. BMC Public Health, Health behavior, health promotion and society Volume 13 4

5 Totaal 28.1% (36%) 31.1% (31%) 21.9% (16%) 18.8% (16%) Tabel 5b: Weekconsumptie glazen alcohol (mannen) IkPas 2016 vs. IkPas 2015 (tussen haakjes) Weekglazen mannen 2016 vóór IkPas (vs. vóór IkPas 2015) < 7 glazen 8-14 glazen glazen >21 glazen <45 jaar 23.4% (31%) 24.8% (38%) 20.2% (15%) 31.5% (15%) jaar 20.8% (38%) 25.5% (19%) 22.7% (19%) 31.1% (24%) >55 jaar 14.3% (19%) 20.6% (22%) 23.8% (19%) 41.3% (39%) Totaal 19.4% (28%) 23.5% (27%) 22.2% (18%) 34.9% (28%) Alcoholgebruik wordt gezien als onderdeel van de leefstijl: het gaat om gedrag dat (on-)gunstig van invloed kan zijn op de gezondheid 2. In 2015 heeft de Gezondheidsraad een nieuw advies geformuleerd, waarbij alcoholgebruik überhaupt ontraden wordt en bij wél gebruik aan zowel vrouwen als mannen maximaal 1 glas per dag geadviseerd wordt (en bij voorkeur op twee dagen niet drinken). Dit komt neer op maximaal 7 glazen per week. In de tabellen is dit terug te zien in de kleur groen. Ca. 28% van de vrouwen heeft volgens de Gezondheidsraad een aanvaardbaar alcoholgebruik. Bij de mannen ligt dit percentage op ca. 19%. Het overmatig drinken van alcohol is ongunstig voor de gezondheid: bij vrouwen ligt de grens van overmatig drinken op meer dan 14 glazen, bij mannen op meer dan 21 glazen 3. In de tabellen 5a en 5b is dit terug te zien in de kleur rood. 40.7% van de vrouwelijke deelnemers van IkPas 2016 bevindt zich in de categorie overmatig alcoholgebruikers, bij mannen ligt dit percentage op 34.9%. Conclusie: De deelnemers aan IkPas zijn veelal hoogopgeleide, relatief oudere in de non-profitsector werkende personen en zijn voor twee derde van het vrouwelijk geslacht. Vrijwel elke deelnemer drinkt (ook) wijn, meer dan twee derde (ook) bier. Deelnemers aan IkPas zijn (zeer) frequente drinkers. Het beeld dringt zich op van een populatie die naarmate men ouder wordt zich steeds meer de gewoonte heeft eigen gemaakt om op veel dagen in de week op zijn minst een wijntje bij het eten te drinken. Dit geldt zowel voor vrouwen als voor mannen. Deelname aan IkPas Voor veel deelnemers is het meedoen aan IkPas de eerste kennismaking met 30 of 40 dagen zonder alcohol (bijna 84%). Van deze deelnemers vindt twee derde (67.7%) deelname aan IkPas een uitdaging, een derde (32.3%) denkt dat het een makkie zal zijn. Ruim 60% van de deelnemers doet op individuele basis mee aan IkPas, 10% doet dit samen met collega s, 11% met vrienden en 22% met gezin of familie. In Tabel 6 worden motieven gepresenteerd die deelnemers hadden bij het meedoen aan IkPas. Voor de meeste deelnemers is IkPas een actie waarin men ervaringen wil opdoen (79%) of een uitdaging (75%). Opvallend is, dat in vergelijking met 2015 meer deelnemers participeren om nee te leren zeggen tegen alcohol (40% resp. 24%) en/of ook na IkPas minder te gaan drinken (72% resp. 52%). In 2015 werd IkPas relatief nog veel gestart vanuit gezondheidsorganisaties en gemeenten, initiatiefnemers richtten zich in hun promotie ook intensief op eigen collega s. In 2016 werd veel intensiever geworven onder het grote publiek. Eerder zagen we al dat dit tot uiting kwam in relatief

6 meer deelnemers in 2015 vanuit nonprofit-organisaties. In tabel 6 is de veranderde wervingsstrategie af te lezen aan het in 2016 relatief minder deelnemen vanwege het feit dat men hiervoor gevraagd is ten opzichte van 2015 (24 resp. 14%). Naast bewustwording (meer dan 50%) zijn ook quick wins van belang voor deelnemers: 49% wil afvallen (deze vraag is in 2015 niet gesteld) en 75% wil zich fitter voelen, in 2015 was dit 56%. Tabel 6: Overwegingen voor een IkPas-deelname IkPas 2015 IkPas 2016 Ervaren wat een alcoholvrije periode met me doet 73% 79% Benieuwd of ik zo n periode vol kan houden 67% 75% Ik wil me fitter voelen 56% 75% Ik wil ook na IkPas minder (vaak) alcohol drinken 52% 72% Ik wil het goede voorbeeld aan jongeren geven 50% 46% Ik wil weten welke rol alcohol in mijn leven speelt 50% 57% Ik wil bewuster worden van mijn drinkgedrag 41% 55% Ik wil reacties bij mijn omgeving uitlokken 26% 27% Ik wil leren hoe ik nee moet zeggen tegen alcohol 24% 40% Ik doe mee omdat ik gevraagd ben mee te doen 24% 14% Ik wil afvallen % Opvallend: Deelnemers die ook na IkPas minder willen drinken hebben hier meer reden toe dan deelnemers die hier niet voor kiezen: zij drinken relatief vaker (op 4.9 dagen van de week vs. op 3.4 dagen) en ook hun consumptie ligt hoger (18.8 glazen op weekbasis vs glazen). Conclusie: Motieven om mee te doen zijn heel divers, opvallend is het toenemend aantal deelnemers dat aan IkPas deelneemt om hiervan te leren minder te drinken. Resultaten op de korte termijn; ervaringen van de IkPas-deelnemers Zes weken na afsluiting van de IkPas-periode hebben 1884 deelnemers een evaluatie ingevuld. Hieruit blijkt dat 74% van hen IkPas zonder alcoholgebruik voltooit, in 2015 was dit 70%. Nog eens 8% dronk één keer. Achteraf gezien viel meer deelnemers het meedoen van IkPas mee: 58% vond het achteraf een makkie, 32% had die verwachting vóór IkPas. In Tabel 7 worden de effecten gepresenteerd die deelnemers in de IkPas-periode op korte termijn hebben ervaren: 6

7 Tabel 7: Ervaren effecten IkPas-deelname op de korte termijn IkPas 2015 IkPas 2016 Ik ben meer bewust geworden van de rol die alcohol in onze 71% 72% maatschappij speelt Ik ben meer bewust geworden van de rol die alcohol in mijn leven 69% 76% speelt Ik heb het goede voorbeeld aan jongeren gegeven 51% 49% Ik ben na IkPas minder gaan drinken 49% 58% Ik heb de gewoonte om op voorheen vaste momenten te drinken 46% 52% doorbroken Ik ben me fitter gaan voelen 46% 52% Ik heb beter geslapen 41% 48% Ik kan beter nee zeggen tegen alcohol 37% 49% Ik ben afgevallen 23% 25% De voornaamste doelstelling van IkPas is bewustwording ten aanzien van alcoholgebruik in het algemeen en bij de deelnemer zelf. Uit Tabel 7 blijkt dat de actie hierin is geslaagd: meer dan 70% geeft aan meer bewust te zijn geworden. Wat betreft de eigen drinkgewoonten ziet ook meer dan de helft van de deelnemers veranderingen bij zichzelf: het doorbreken van vaste drinkgewoonten en het minderen van alcoholgebruik. Wij zullen hier later nog op terugkomen. Ongeveer de helft rapporteert met de actie het goede voorbeeld aan kinderen te geven. Een serieus aantal deelnemers ervoer ook positieve fysieke effecten van de deelname, met name meer fit zijn en een betere slaapkwaliteit. Dit strookt met de uitkomsten van slaaponderzoeken die het lectoraat verslaving(spreventie) van Windesheim sinds twee jaar uitvoert onder deelnemers aan 30 of 40 dagen zonder alcohol-acties, waar deelnemers hun slaapkwaliteit bijhouden in de vorm van het invullen van een (slaap)dagboek, zowel voorafgaand aan de actie als tijdens de actie (Schuitema & Bovens, in press). De algemene indruk van de deelnemers aan IkPas is uitermate positief: 6 maanden na het afsluiten van de IkPas-periode wordt de actie gewaardeerd met een 8 (mediaan). Bij ca. 11% van de deelnemers wekt de actie de indruk dat het doel is mensen niet meer te doen drinken. Een veel grotere groep respondenten (61%) is het niet met deze stelling eens. Bij de open vraagstellingen voert ca. 2% punten van kritiek aan, de helft hiervan ondervond te weinig ondersteuning, de overigen vonden te veel nadruk liggen op het uitdagingskarakter van IkPas of men voelde zich te veel benaderd als verslaafd. De helft van de deelnemers (53%)wil weer meedoen aan een volgende actie, 33% overweegt het. 86% geeft aan het nuttig te vinden om elk jaar een IkPas in te lassen, 82% wil de actie aan anderen aanbevelen. Resultaten op de langere termijn De vraag is of de resultaten die we aangetroffen hebben, zes weken na het afronden van IkPas doorwerken op de langere termijn. Vooral zijn we hierbij geïnteresseerd in de invloed van IkPas op de drinkgewoonten van deelnemers. We zagen al dat meer dan de helft van de deelnemers (58%) veranderingen in positieve zin constateerden bij zichzelf, maar kan dit ook op een iets objectievere manier vastgesteld worden? 7

8 In ons onderzoek hebben we dit gedaan door de deelnemers op de drie verschillende meetmomenten (vooraf, 6 weken na afloop en 6 maanden na afloop) een aantal vragen over drinkfrequentie en consumptieniveau te stellen. Daarbij is onderscheid gemaakt naar het drinken doordeweeks en in het weekend. Om een juiste vergelijking te maken gaan we uit van degenen die vooraf en 6 maanden na afloop een vragenlijst hebben ingevuld (n=1438). Een aanzienlijk deel van hen (n=1169, 81%) heeft ook 6 weken na afloop van de actie een vragenlijst ingevuld. Eerst (tabel 8a) is gekeken naar het aantal glazen alcohol op weekbasis, gemeten op de drie momenten: Tabel 8a: Weekconsumptie IkPas 2016 alcohol bij voor-, na- en follow-upmeting Aantal glazen Per week Doordeweeks Weekend Vóór IkPas (N=1438) 6 weken na IkPas 9.5 (-42.0%)* 3.7 (-49.3%)* 5.7 (-38.0%)* (N=1169) 6 maanden na IkPas 11.3 (-31.5%)* 4.7 (-35.6%)* 6.6 (-28.3%)* (N=1438) *p<.01 Uit Tabel 8a blijkt, dat direct na IkPas de deelnemers gemiddeld significant minder drinken dan zij deden gedurende een periode van 6 maanden voorafgaand aan IkPas (42% minder glazen gemiddeld), 7.6% heeft in de 6 weken na IkPas zelfs niet gedronken. Hieruit blijkt ook, dat de door menig deelnemer en anderen geuite vooronderstelling, dat deelnemers na afloop van de actie wel eens zouden kunnen doorschieten in juist meer drinken niet bevestigd wordt. Na een half jaar blijft het aangetroffen verschil nagenoeg overeind (-31.5%), 4.9% heeft ook niet (meer) gedronken sinds IkPas. 4 Ook in drinkfrequentie treedt er een significante verandering op bij de deelnemers, getuige tabel 8b: Tabel 8b: Drinkfrequentie IkPas 2016 bij voor-, na- en follow-upmeting Aantal drinkdagen Per week (7) Doordeweeks (4) Weekend (3) Vóór IkPas 4.7 dagen 2.4 dagen 2.3 dagen (N=1438) 6 weken na IkPas 3.3 dagen (-29.8%)* 1.5 dagen (-37.5%)* 1.8 dagen (-21.7 %)* (N=1169) 6 maanden na IkPas 3.8 dagen (-19.1%)* 1.8 dagen (-25.0%)* 2.0 dagen (-13.0%)* (N=1438) *p<.01 Na een half jaar neemt de frequentie weer iets toe, maar nog steeds ligt het niveau een half jaar na IkPas significant onder dat van vóór IkPas: de deelnemers gaan globaal een dag in de week minder drinken in vergelijking met toen. De aangetroffen verschillen in consumptieniveau en frequentie van gebruik zijn doordeweeks iets hoger dan in het weekend, de verandering raakt echter het drinkpatroon door de hele week. De significante daling in consumptie (tabel 8a) is zowel het gevolg van verlaging van het aantal glazen per drinkmoment als van het aantal drinkmomenten in de week. Doordeweeks drinken deelnemers voorafgaand aan de actie gemiddeld 2.6 glas per drinkmoment, na een half jaar is dit 2.0 glas (-23%). 4 Voorafgaand aan de actie dronk al 1.5% niet, zij deden dus oneigenlijk mee aan IkPas 8

9 In het weekend was dit vooraf 3.9 glas, achteraf 3.1 (-21%). Gerekend over de gehele week is het aantal glazen per drinkmoment 3.5 resp. 2.9 (-17%). Alle verschillen zijn statistisch significant. In tabel 9 worden de resultaten wat betreft de drinkfrequentie vergeleken tussen mannen en vrouwen. Tabel 9: Drinkfrequentie IkPas-deelnemers vóór IkPas en 6 maanden na IkPas naar leeftijd en geslacht (N=1438) Frequentie Alcoholgebruik Vóór IkPas maanden na IkPas 2016 Vóór IkPas maanden na IkPas 2016 Vrouwen (n=949) Vrouwen (n=949) Mannen (n=489) Mannen (n=489) < 45 jaar 3.3 dg 2.4 dg 3.8 dg 3.2 dg jaar 4.9 dg 3.9 dg 4.4 dg 3.4 dg > 55 jaar 5.4 dg 4.5 dg 5.4 dg 4.3 dg Totaal 4.7 dg 3.8 dg 4.7 dg 3.8 dg Er is nagenoeg geen verschil tussen mannen en vrouwen wat betreft de daling in drinkfrequentie, behalve als het gaat om vrouwen jonger dan 45 jaar die relatief nog minder frequent drinken. Resultaat in het licht van het advies van de gezondheidsraad; overmatig drinken Zoals gezegd gaat het advies van de Gezondheidsraad uit van niet drinken dan wel maximaal 1 glas per dag. In onderstaande overzichten voor vrouwen resp. mannen wordt dit in groen aangegeven Tabel 10a: Weekconsumptie glazen alcohol (vrouwen) 6 maanden na IkPas 2016 vs. vóór IkPas 2016 (tussen haakjes) Weekglazen vrouwen mnd na IkPas (vs. vóór IkPas 2016) < 7 glazen 8-14 glazen glazen >21 glazen <45 jaar 66.7% (44.4%) 21.7% (29.4%) 7.5% (15.9%) 4.2% (10.3%) jaar 44.3% (24.5%) 33.8% (36.3%) 13.8% (20.4%) 8.2% (18.8%) >55 jaar 34.4% (20.1%) 33.4% (29.5%) 18.8% (27.4%) 13.4% (23.0%) Totaal 45.7% (28.0%) 30.6% (31.7%) 14.3% (22.0%) 9.4% (18.2%) Tabel 10b: Weekconsumptie glazen alcohol (mannen) 6 maanden na IkPas 2016 vs. voor IkPas 2016 (tussen haakjes) Weekglazen mannen mnd na IkPas (vs. vóór IkPas 2016) < 7 glazen 8-14 glazen glazen >21 glazen <45 jaar 36.8% (23.9%) 28.6% (26.8%) 18.0% (20.3%) 16.5% (29.0%) jaar 42.6% (23.4%) 26.9% (21.6%) 12.0% (26.1%) 18.5% (28.8%) >55 jaar 32.4% (12.9%) 31.2% (23.3%) 15.8% (26.7%) 20.6% (37.1%) Totaal 35.9% (18.4%) 29.5% (23.9%) 15.6% (24.7%) 19.1% (32.9%) Meer vrouwen en mannen blijven een half jaar na IkPas binnen de grenzen van het advies van de Gezondheidsraad. Bij vrouwen is dit 45.7% (was 28%), bij mannen 35.9% (was 18.4%). Ook het 9

10 aandeel overmatige drinkers (de rode getallen in de tabellen 10a en 10b) daalt zowel bij vrouwen (van 38.2% naar 23.7%) als bij mannen (van 32.9% naar 19.1%) significant. Ondanks de vooruitgang in termen van de Gezondheidsraad wordt er nog steeds relatief fors gedronken door zowel mannelijke als vrouwelijke IkPas-deelnemers. Ter vergelijking: uit een studie van Geels et al (2013), die nog dateert van vóór het nieuwe advies van De Gezondheidsraad rapporteerde 70% van de vrouwelijke respondenten een gebruik van alcohol tot maximaal 7 glazen. Samenvattende conclusie IkPas 2016 heeft relatief mensen aangetrokken die frequenter en meer dronken dan de deelnemers van IkPas Ten opzichte van 2015 stijgt het aantal mannelijke deelnemers licht (met 5%, van 32% naar 67%) en daalt de gemiddelde leeftijd met drie jaar (van 48 naar 45 jaar). Er komen aanzienlijk minder deelnemers uit de non-profitsector (van 70% naar ca. 45%), de gemiddelde deelnemer blijft hoogopgeleid (65% is academisch of HBO-geschoold). De waardering voor IkPas is hoog (rapportcijfer 8). Deelnemers worden bewuster en ervaren ook quick wins als beter slapen, zich fitter voelen en minder kilo s lichaamsgewicht. Ongeveer de helft rapporteert met IkPas het goede voorbeeld aan kinderen te geven. Uit de resultaten van de enquêtes over IkPas onder de deelnemers komt een positief beeld. De acties worden zeer gewaardeerd en deelnemers gaan veel bewuster om met hun alcoholgebruik dan dat zij vooraf deden. Veel deelnemers (86%) vinden dat je een dergelijke actie eigenlijk jaarlijks zou moeten doen, 53% geeft aan zeker het volgend jaar weer mee te doen. Evenals in 2015 is er een groot aantal deelnemers dat ten gevolge van de acties het eigen drinkpatroon heeft aangepast. Het aantal drinkmomenten wordt significant teruggeschroefd, het aantal glazen per drinkmoment daalt ook, hetgeen resulteert in een consumptiedaling van ruim 5 glazen (ruim 31% minder). Gemiddeld drinken de deelnemers nu ruim anderhalf glas per dag. Hoewel meer deelnemers na een half jaar binnen de grenzen van het advies van de Gezondheidsraad vallen betreft het hier nog steeds minder dan de helft van hen. Deelnemers hebben dit klaarblijkelijk van zichzelf ook wel in de gaten: niet voor niets geeft 86% aan dat je een dergelijke actie eigenlijk elk jaar zou moeten doen. Tot slot: de onderzoeksgegevens worden nog nader geanalyseerd en zullen in diverse wetenschappelijke tijdschriften worden gepresenteerd. COLOFON Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van IkPas door het lectoraat Verslavings(preventie) van de Hogeschool Windesheim. Uitvoerend onderzoekers waren: Mr. Dr. Rob Bovens (lector) Drs. Arnout Schuitema Patty Schmidt MSc m.m.v. drs. ing. Martijn Planken (IkPas) Correspondentie-adres: Hogeschool Windesheim, lectoraat Verslaving Postbus GB Zwolle r.bovens@windesheim.nl 10