De uitdagingen voor de ouderenzorg. Anja Declercq Inspiratiedag VVSG: Lokale besturen hebben zorgambitie Gent, 16 mei 2013 en Leuven, 23 mei 2013

Transcriptie

1 De uitdagingen voor de ouderenzorg Anja Declercq Inspiratiedag VVSG: Lokale besturen hebben zorgambitie Gent, 16 mei 2013 en Leuven, 23 mei 2013

2 Uitgangspunten Maatschappelijke evoluties beïnvloeden Vraag naar zorg Aanbod van zorg Organisatie van zorg Wat als (zorg)probleem wordt ervaren Dus: nieuw/ander probleem vraag verandert aanbod en organisatie veranderen

3 Wat als probleem wordt ervaren, verandert ook doorheen de tijd: een voorbeeld Tijdens 19 e eeuw: eerste grote steden ontstaan In U.S.: toename bewoners steden met 30 miljoen in 19 e eeuw, waarvan helft tussen 1880 en 1900 Probleem ontstond: belangrijkste vorm van transport veroorzaakte veel ongevallen, veel milieuoverlast, hoge verzekeringskosten, vervuiling, ongezonde lucht.

4 De auto? Natuurlijk niet.

5 New York op einde van 19 e eeuw paarden Of 1 per 17 inwoners

6 Probleem? Fileproblemen Als paard op hol sloeg: vernieling en moest vaak afgemaakt worden Waren daarvoor verzekerd tegen hoge prijs Niet zo simpel om een dood paard op te ruimen, dus lieten vaak liggen tot verging Lawaaioverlast: mocht vaak niet dicht bij ziekenhuizen In 1900 in NY: 200 mensen gedood in ongeval met paarden (1/17000) (btw: in 2007 kwamen 217 NY-ers om door auto-ongeval, of 1/30000)

7 Ergst van al? Paardenmest! Markt voor landbouwers van platteland was snel oververzadigd Stapels op braakliggende terreinen, tot 60 feet (= >18 meter!) hoog, lag ook langs rand van straten In de zomer: enorme stank, bij regen: stroomde langs straat (als nu in NY komt: kijk eens naar de hoge stoepen, daar komen ze van)

8 Was uiteraard allemaal erg ongezond Veel vliegen die ziektes veroorzaakten Ratten en ander ongedierte Toen: geen zorgen over global warming, maar over het paard! Steden konden niet meer met, maar ook niet zonder het paard

9 First international urban planning conference in daagse conferentie over het probleem, brak na 3 dagen op omdat geen oplossing in zicht Doet dat ergens aan denken?

10 Oplossing? Niet door tussenkomst van de overheid Niet doordat mensen terug te voet gingen Maar door: technologische innovatie

11 Namelijk: de eerste auto s

12 En de elektrische tram

13 Werden toen letterlijk gezien als: The environmental savior Nu: heel ander verhaal uiteraard In 20 ste en 21 ste kwamen nadelen van deze oplossingen naar boven

14 14 De boodschap Problemen van nu zijn niet de problemen van de toekomst en de oplossingen van nu zijn niet noodzakelijk oplossingen in de toekomst

15 Wat ervaren we tegenwoordig als een probleem? 15

16 De vergrijzing watch?v=yx1davtrls8

17 Leeftijdspiramide 1881 Mannen Vrouwen

18 Leeftijdspiramide 1971 Mannen Vrouwen

19 Leeftijdspiramide 2010

20 Leeftijdspiramide Vlaanderen 2020

21 Vergrijzing binnen de vergrijzing

22

23 Vroeger vierde het hele dorp een 100-jarige

24 Naast vergrijzing ook ontgroening

25 Wereldwijd fenomeen (met verschillende snelheden)

26 Beelden van ouderen: tussen twee uitersten? 26

27 De vergrijzing Negatieve connotatie verbonden met iets dat in de eerste plaats positief is Veroorzaakt door complex samenspel tussen vooruitgang geneeskunde, hygiëne en nieuwe familiale, sociale, politieke en economische organisatie 27

28 Wie zijn die ouderen? 65 jaar is een arbitraire grens Binnen de groep 65plussers is er heel wat diversiteit (uiteraard!) Mensen geboren in 1925 hebben een heel ander leven gekend dan mensen geboren in

29 Is een negatief beeld over ouder worden dan zo slecht? Het heeft impact, ouderen internaliseren het Iedereen wil oud worden, niemand wil oud zijn 29

30

31 Beeld leeft dat alle ouderen zorg nodig hebben? Niet alleen de levensverwachting stijgt, ook de leeftijd van waarop we zorg nodig hebben verschuift Ouderen zijn gemiddeld actiever en gezonder dan vorige generaties 31

32 Wie heeft wel zorg nodig? Oudere ouderen Geriatrisch zorgplan voor ziekenhuizen: vanaf 75 jaar Multimorbiditeit Dementie 32

33 Er is ook ongelijkheid in ouder worden 33

34 En hoe proberen we iets aan dat probleem te doen? 34

35 Vlaams Ouderenbeleidsplan ; Woonzorgdecreet; Dementieplan Vlaanderen De visie van de Vlaamse overheid is helder en eenvoudig, namelijk een keuze voor de minst ingrijpende zorg, met name voor zelfzorg, mantelzorg en thuiszorg indien mogelijk. De mantelzorg komt eerst de professionele zorg is aanvullend. 35

36 Meer nadruk op thuiszorg Keuze van de oudere zelf: meerderheid wil thuis blijven, individualisering Keuze van de overheid (deels ook om budgettaire redenen) 36

37 Eerst zelfzorg Dan mantelzorg En pas daarna: professionele/formele zorg 37

38 Maar blijft dit haalbaar? 38

39 In België en Europa: de familiale zorgindex 39

40 En ook: Vraag naar informele zorg zal zeker stijgen, maar wat met het aanbod? Veranderingen aan de vraagzijde: Groeiend aantal alleenwonenden Gezinsverdunning Veranderende patronen van huwen, samenwonen en kinderen krijgen Veranderingen aan de aanbodzijde: Verhoging pensioenleeftijd Veranderende bereidheid tot zorgen? Veranderende familierelaties, family of choice Wie zal voor de mantelzorger zorgen? 40

41 Als er geen informele zorg is, dan krijg je formele zorg thuis Gezinszorg, verpleegkundige zorg,... Rijk aanbod in Vlaanderen Groeiende vraag Aanbod kan vraag niet steeds volgen Gevolg: wachtlijsten en beknibbeling op hoeveel hulp 41

42 En ook: 42

43 Uitdagingen Meer mondige cliënten (individualisering) Met een kleiner en/of losser familiaal netwerk In een wereld met veranderende arbeidsomstandigheden In een wereld gekenmerkt door globalisering én glocalisering... 43

44 Dus: men zoekt naar vernieuwing Bijvoorbeeld: Protocol 3 Zorgvernieuwingsprojecten in de thuiszorg Doel: ouderen (65+) met profiel voor residentiële zorg toch thuis laten blijven, met goede kwaliteit van zorg en goede kwaliteit van leven Hoe: innovatie in zorg, nieuwe vormen van zorg aanbieden, tegen prijs die niet hoger is dan de prijs voor residentiële zorg Verschillende zorgorganisaties moeten samenwerken Bottom-up: dienen zelf project in Vier jaar proeflopen, dan zien welke efficiënt en effectief 44

45 Maar... Soms stoot de thuiszorg op grenzen Zal altijd ook wel nood zijn aan residentiële zorg 45

46

47 Klopt dat? Als alles hetzelfde zou blijven Maar alles is nog nooit 50 jaar aan het stuk hetzelfde gebleven...

48 Residentiële ouderenzorg Ongeveer 5% van de Belgische ouderen verblijft in een woonzorgcentrum/rusthuis/rust- en verzorgingstehuis Zorgzwaarte steeds hoger Meestal meer dan de helft van de bewoners dementerend Normering voor personeel en financiering is niet mee geëvolueerd

49 Woonzorgcentra Niet altijd positief imago Verandert er daar iets?

50 Het klassieke rusthuis Is sterk geëvolueerd Maar gestart vanuit een biomedisch model Is vaak nog te zien aan de gebouwen Samenleven in een grotere groep Toch groot verschil met thuis 50

51 Alternatieven: kleinschalig genormaliseerd wonen

52 Wat zien we? Populatie WZC is veranderd/blijft veranderen Personeelsnormen en financiering maar deels gevolgd Verwachtingen van bewoners veranderen En zullen nog meer veranderen Een aantal organisaties anticiperen daarop, andere volgen, nog andere blijven wat achter 52

53 Tipping point Aanjagen Autonoom? of: ? Early Adopters Early Majority Late Majority Laggards Innovators 2,5% 13,5% 34% 34% 16% 20%: tipping point?? Rogers: 1995 Tipping point: vanaf hier verloopt het verspreidingsproces vanzelf. Het is niet meer te stoppen

54 Hoe organiseren we die zorg? 54

55 Veel versnippering Fragmentering Ontoegankelijkheid

56 Zorgtrajecten zijn complex

57 Talrijke zorgorganisaties en professionals (moeten) communiceren

58 Nood aan multidisciplinariteit

59 En iedereen moet dezelfde taal spreken

60 Indien niet Slechtere kwaliteit van zorg

61 En ook Gebrek aan continuïteit van zorg

62 Plus Mensen moeten steeds dezelfde vragen beantwoorden

63 En waarschijnlijk Andere negatieve effecten zoals Tijdsverlies

64 Dus: muren doorbreken

65 De zorg is niet altijd toegankelijk voor iedereen

66 Ontoegankelijkheid: snap er niets van

67 Ontoegankelijkheid: geen plaats

68 Dus Heel wat ruimte tot verbetering 68

69 Maar ook Veel goede wil Veel mensen die zich sterk inzetten Wil om te innoveren 69

70 Innovatieparadox Enerzijds lijkt de ouderenzorg een sector waar niet veel beweegt (althans zo lijkt het bij de publieke opinie) Anderzijds hebben organisaties de indruk dat ze niets anders moeten doen dan veranderen, omdat de regelgeving constant verandert. 70

71 Maar is dat niet onbetaalbaar? 71

72

73 Is zorg te duur? 73

74 Nieuw rapport over ouderenzorg in Ontario (Canada) 10% van de oudere inwoners van Ontario zij met de meest complexe problemen vertegenwoordigen 60% van de jaarlijkse uitgaven voor gezondheidszorg voor ouderen De 50% gezondste ouderen vertegenwoordigen 6% van die uitgaven. Grote impact van hoe de bevolking is samengesteld (heterogeniteit) 74

75 Age UK Berekende hoeveel de overheid per jaar spendeert aan de zorg voor 65-plussers: 7,5 miljard pond in 2010 Uit een bevraging bleek: 8% van de 65-plussers geven minstens 20u zorg per week 75 jaar en ouder: 15% geeft minstens 20u zorg per week Als je dat zou omrekenen, tegen een prijs van 6,08 pond per uur, dan kom je tot 6,3 miljard pond vrijwillige, informele zorg (=84% van wat de overheid spendeert) 75

76 Marktwerking of vermarkting? Zijn kwaliteit en betaalbaarheid voor iedereen, ook voor mindergegoeden en pechvogels, verzoenbaar met het nastreven van winst die ten goede komt van aandeelhouders en vennoten? (Justaert 2007) Te koop: uw zuurverdiende oude dag. Ook in de ouderenzorgsector lijken liberalisering en commercialisering steeds meer ingang te vinden. Goudzoekers hopen zo hun graantje mee te pikken van de vergrijzing. (De Loor 2010) 76

77 Groeisector... En dus ook interessante sector voor commerciële spelers Wel onderworpen aan zelfde regels als nietcommerciële initiatieven Mikken vaak op marktsegment van mensen die meer kunnen betalen voor extraatje: oppassen dat geen grotere ongelijkheid 77

78 Kan er bespaard worden? Worden er nodeloze kosten gemaakt? Versnippering en inefficiënte organisatie Te weinig samenwerking/continuïteit (Nog) meer preventie 78

79

80 Ter afsluiting 80

81 Nieuwe trends in zorg Vraagzijde Groeiende vraag naar zorg Toename chronische problematieken Meer kritische consumenten en assertieve klanten die zich ook organiseren Persoonlijke verwachtingspatronen t.a.v. zorg Multiculturalisering van zorg Aanbodzijde Nieuwe zorgvormen: Alternatieven en tussenvormen naast het residentiële circuit Verwetenschappelijking van zorg (evidence-based) Vervaging van grenzen tussen gezondheidszorg en welzijnszorg Positie zorgverstrekker: Toegenomen specialisatie Expertpositie Minder belangstelling basiszorgberoepen Democratisering onderwijs Territoriumstrijd Beleid Deïnstitutionalisering en vermaatschappelijking Vervaging grenzen welzijns- en gezondheidszorg Commercialisering van gezondheidszorg en welzijnszorg Dominantie kostenbeheersing Verwetenschappelijking en Internationalisering

82 Oplossingen? Worden veel te vaak per sector gezocht Problemen zijn vaak dezelfde in verschillende sectoren Sectoroverschrijdend werken zou efficiënter kunnen zijn Wel communicatie over sectoren heen nodig in dat geval Weerstand van organisaties en personeel

83 In de feiten is er een totaalbeleid nodig, dat de bevoegdheden van één minister overstijgt en dat inpikt op verschillende aspecten van het leven: werken, zorgen, professionele ondersteuning, pensioenen,... Uiteindelijk moet het beleid keuzes durven maken en moeten wij allemaal onze verantwoordelijkheid opnemen. De zorg voor ouderen is een verantwoordelijkheid van iedereen, niet alleen van de naaste familieleden of van de overheid. (Declercq, Alert, mei 2013). 83

84

85 Vragen? 85