Door: Marian van der Laan-Struik. Aanvarï# : uur. Vs*rillchtlng &ver Alzheimer Ên Bewegen. lvïmffiffidag. mbni e#33

Transcriptie

1 Ëssëm ffi?#ffisffir? wffir? d* ffimgwffirx#rffi$ffiffi lvïmffiffidag mbni e#33 Aanvarï# : uur Vs*rillchlng &ver Alzheimer Ên Bewegen Door: Marian van der Laan-Sruik prof.e.scherder Di naar aanleiding van een presenaie van prof. E.Scherder in verpleeghuis Magnushsf. En er veel over gelezen e hebben {vakblad en inerne}

2 r nleiding Vijf procen van de Nederlanders ussen de 65 en 70 jaar heef demenie,boven de 80 is di 2O%. Naar schaing zijn er in ons land mensen me demenie jonger dan 65. Ruim mensen lijden aan demenie,da aanal verdubbel de komende jaren. Naarmae de leefijd vorder,sijg de kans op demenie. Voor de overheid is di een hele zorg (zeer groe kosenpos). lk spreek in deze GVO vaak over de zieke van Alzheimer omda demenie een verzamelnaam is voor verschillende hersensoornissen waarbij mensen veranderen qua persoonlijkheid en gedrag en waarbij hun cogniieve vermogens acheruigaa n. En de zieke van Alzheimer is de mees voorkomende (70%). Daarom is he belangrijk da we proberen de zieke van Alzheimer zo lang mogelijk proberen ui e sellen. De laase maanden ben ik meer e ween gekomen over he belang van Bewegen. Er zijn onderzoeken gedaan naar bewegen. En he is gebleken da bewegen goed is om je brein acief e houden. He risico op Alzheimer verminder als je veel beweeg. Hier wil ik mijn GVO over doen.

3 Voorwoord Waarom over de zieke Alzheimer en bewegen? f n November Z9L2viel mijn oog op he arikel 'Silzien is desasreus bij demenie' in he ijdschrif voor Verzorgenden (TvV) op mijn werk. lk heb di gelezen en dach: di is misschien wel een mooi onderwerp voor mijn GVO. Ook las ik he ijdschrif Gezondheid (in de leesmap op mijn werk) een suk over demenie waar ook in naar voren kwam da bewegen een goed effec heef op he geheugen. Beide arikels had ik gekopieerd op mijn werk en mee naar huis genomen,om he daar nog eens rusig na e lezen. Bij een bezoek van onze case manager op he werk van Gerian verelde ik haar da ik een GVO moe geven vanwege mijn VG opleiding en da ik he over he belang van bewegen wil hebben,en of zij daar misschien nog informaie over heef. Ze zei da di heel oevallig is maar da zij wee da Erik Scherder daar verschillende onderzoekenaar heef gedaan en ze zei kijk maar eens op google. Ook wis zij mij e verellen da een Spor school in Den Helder hier meer mee wil gaan doen (Bewegen voor ouderen). He werd voor mij seeds ineresssaner om hier wa mee e gaan doen. Door andere druke van de opleiding bleef alles een beeje liggen. To ik in februari op he werk een aanplakbilje in de personeelskamer zag hangen da er een Symposium kwam van Erik Scherder in Verpleeghuis Magnushof e Schagen op 28 maar me als hema : 'Samen in Beweging'. lk ging huis de arikels weer opzoeken en zag oen pas he verband : ook deze arikels waren geschreven door Erik Scherder (he maandblad Gezondheid nog door meerdere). lk dach: "hier moe ik heen". Er waren voor elke locaie van Woonzorggroep Samen 4 kaaren,du snel gebeld voor een kaar. lk vond di wel heel speciaal da ik in een kore ijd van alles over di onderwerp las en vond waar dus seeds prof. E.Scherder in voor kwam. Door he symposium heb ik mijn GVO uigeseld. (ik zou deze op 25 maar doen - nu ga ik he op 8 april doen).

4 He Symposium was erg goed. Prof.E.Scherder kon he erg boeiend maar ook humorisisch verelen. lk wil mijn nieuwe informaie eers overbrengen aan de groep deelnemers van de Dagverzorging Zorgcenrum Lelypark. Daarna vind ik he ook belangrijk om di e doen op de groepen van de Dagverzorging Zorgcenrum Noorderlich. lk wil eers deze groepen doen omda deze mensen nu cogniief nog vrij redelijk zijn (zij wonen nog zelfsandig)- en ik hoop da zij door deze informaie nog meer he belang in gaan zien van bewegen. Tevens geef ik de deelnemers een reader van mijn GVO mee, zoda zij he nog na kunnen lezen huis en he ook aan familie kunnen laen lezen. Zoda ook zij ween:bewegen is nie alleen goed voor de mooriek maar zeker voor je cogniie heel erg goed! Nauurlijk is he ook heel erg goed da vele personeelsleden deze informaie krijgen. Hier moeen we me elkaar (die op di symposium waren) mee aan de slag in welke vorm we da gaan doen. Professor Erik Scherder

5 Verschijnselen van vergeeachigheid en demenie 4OTovan de mensen ussen de 24 en 85 jaar vind zichzelf vergeeachig. Wa is he verschil ussen vergeeachigheid en demenie? Heef u reden om zich zorgen e maken? Of heef u gewoon las van vergeeachigheid? Bij vergeeachigheid werk uw geheugen misschie nie meer zoals u zou willen. U vergee deails en kom nie op namen of woorden. Demenie gaa veel verder dan da. He is een hersenaandoening die meer funcies van de hersenen aanas dan alleen he geheugen. Bij demenie reden daardoor gedragsveranderingen op en worden vaardigheden,spraak of besef van iid versoord. Demenie belemmer he dagelijks leven. Versch ijnselen van vergeeachigheid :. U vergee de deails,bijv. wie u op uw verjaardag allemaal hebben gefelicieerd. o U kun nie op een naam komen. Als u de naam hoor,wee u he weer.. He opnemen van nieuwe informaie gaa ies langzamer en kos wa meer moeie. Verschijnselen va n demenie. Bij demenie vergee u in he geheel da u uw verjaardag heef gevierd. o He is alsof informaie ui he geheugen verdwijn. Als u nie op een naam kom,herken u die naam ook nie als u hem hoor.. He leervermogeneem af,nieuwe informaie kom nauwelijks binnen.. Bij demenie vergee u wa u eerder wel wis,bijv. namen van de kinderen of hoe je een boerham smeer.

6 Verschil lende geheugen problemen Er zijn verschillende sooren geheugenproblemen. Ze worden vaak allemaal 'demenie'genoemd,maar zijn och anders. lk beschrijf hier 5 vormen: Zieke van Alzheimer De zieke van Alzheimer is de mees voorkomende oorzaak van dernenie (70%) en is genoemd naar de Duise zenuwars Alois Alzheimer. Hij beschreef begin winigse eeuw de hersenafwijkingen die bij deze zieke horen. Alzheimer kom in verschillende vormen voor en besaa eigenlijk ui een complex van verschillende aandoeningen. He verloop van alzheimer verschil van persoon o persoon. Sympomen van alzheimer zijn: vergeeachigheid,veranderingen in de persoonlijkheid,desoriënaie (ijd-plaas-persoon)en verlies van spraak. Dwar*daarsnedë van de herëënën Gr*ef Windingl :- *F: Gr*sf F.fl "-f l*ers*nksmêf \-. ï*srmaal Zieke vàr Àlzheirner De afbeelding laa zien da de hippocampus (geheugen) en de hersenschors bij de zieke van Alzheimer serk gekrompen zijn.

7 r r Vasculaire demenie Vasculaire demenie kom in ongeveer 15 Yovan de gevallen voor. De oorzaak hiervan is een hersenbeschadiging die kan onsaan door infarcen (soornissen in de bloedvoorziening) bloedingen of zuursof gebrek. Bij vasculaire demenie zijn de bloedvaen in de hersenen aangeas. De kleine bloedvaajes kunnen versop raken,maar er kan na een beroere ook een groo bloedva versop zijn. Vasculaire demenie verloop bij iedereen anders. Soms blijf he lang silsaan,maar soms word he snel erger. Lewy Body demenie Lewy body demenie lijk een beeje op de zieke van Parkinson,maar dan me vergeeachigheid en (vaak) hallucinaies. Fronoemporale demenie Bij fronoemporale demenie (vroeger heee di de zieke van Pick) verander he gedrag van iemand. He kan gebeuren da iemand heel erg acief en geprikkeld word of juis nies meer doe. Milde cogniieve soornissen Bij MC heef iemand geheugenproblemen,moeie me he vinden van he juise woord of me organiseren. MC is'lich': he is wel lasig,maar he is geen demenie. Bij een deelvan de mensen gaa MC over in demenie,bij anderen blijf he MCl. Wa ze4 prof.e.scherder over wa er gebeur bii demenie? Veel mensen denken da bij demenie hersencellen afserven. Maar da is de halve waarheid. Sommige hersencellen gaan dood,maar zeker nie alle. Een kenmerk van demenie is arofie,ofewel verschrompeling. De zenuwcellen worden kleiner,maar er is nog wel degelijk sprake van sofwisseling in die cellen. Wa da beeken? Er zijn in de hersenen nog gebieden die je kun reaciveren. Je kun ze nie genezen,maar wel weer in beweging brengen. Bijvoorbeeld door leerlijk e bewegen!

8 r l Waarom is bewegen zo belangrijk? Da lichaamsbeweging nie alleen ons lijf maar ook ons brein in condiie houd,blijk seeds duidelijker ui weenschappelijk onderzoek. Maar we bewegen als maar minder,o spij van prof.erik Scherder. Bewegen is nie alleen van belang voor de slanke lijn,maar zeker ook voor de condiie van uw brein! Erik Scherder,hoogleraar neuropsychologie aan de VU Amserdam,en hoogleraar bewegingsweenschappen Groningen,hamer op he belang van lichaamsbeweging. Beweeg! Wan da is nie alleen goed voor je condiie,maar ook voor je cogniie! De meese mensen ween nie da je me lichaamsbeweging àèk werk aan je gehe ugen,aa n je cogn iie (versa ndel ij ke) fu ncies. Lichaa msbewegi ng en cogniieve inspanning doen een beroep op dezelfde circuis in he brein; he beref deze lfde neu ra le syseme n. Verbi nd i ngen usse n hersengebiede n waarvan we dachen da ze alleen bedoeld zijn voor geheugenprocessen,blijken ook belangrijk e zijn voor moorische processen" Deze inzichen zijn nie nieuw,maar worden wel seeds duidelijker - onder weenschappers alhans,veel minder onder he groe publiek.

9 f T r r r r Lichaamsbeweging is bovenal een manier om je brein in condiie e brengen,schrijf John Raey,hoogleraar psychiarie in Harvard,in zijn boek Fi! Spieren kweken,calorieën verbranden, har en longen verserken:he zijn eigenlijk maar b'rjverschijnselen. Ook Raey sel: door e bewegen kun je je brein beïnvloeden. Bewegen verbeer je leervermogen en geheugen,en blijk zo heilzaam bij psychische klachen als sress,verslaving en depressiviei. Zo is inmiddels aangeoon da running herapy een effecieve behandeling is. Maak bewegen ons dus ook al slimmer? Da zou je bes zo kunnen sellen,zeg Scherder. n ieder geval zorg sporen en bewegen voor een beere doorbloeding van he brein. Me name de doorbloeding van de wie sof verbeer. Da zijn de verbindingen in de hersenen die nodig zijn om nieuwe informaie en signalen e verwerken. De wie sof is kwesbaar voor veroudering: Op mijn leefijd gaa die al acherui (60). lk merk da doorda veel dingen wa rager gaan. Oudere mensen gaan langzamer lopen;ze denken ook langzamer. Maar,Scherder veer op en slaa srijdvaardig me zijn hand op afel: "als ik zorg da ik veel beweeg en dus een goede doorbloeding houd,dan rem ik da proces". w fil;;e* r=.s*!,y',i{, 'r:j5e;.:

10 r r r Een weede belangrijke reden da bewegen ons slimmer,sneller en geconcenreerder kan maken is da bewegen een gunsig effec geef op de neurorofines in he brein - de 'voedingssoffen' waardoor onze chemische huishouding beer fu ncioneer. Scherder zeg:"di is een soor pokon voor de hersencellen:die zorg voor a.,.' 1, -. beere newerken". i ' Lichaamsbeweging is voor kinderen en jongeren ook zo belangrijk omda zii daarmee hun 'cogniieve reserve' aanleggen,beoog de hoogleraar. De prefronale corex in de hersenen onwikkel zich nog o he 25-e levensjaar. Door e sporen verserk je de verbindingen in da gebied. Da geef een buffer egen afakeling,wan juis die prefronale lob gaa bij ouderen als eerse acherui. í!, ir*j F"-,i Zi een kind op een school die he uidaag,doe he aan spor,liefs ook aan muziek,dan komen er,dankzij deze 'verrijke omgeving' meer verakkingen in

11 he jonge brein. En daarmee word een reserve opgebouwd: je inveseer daarmee in je oekoms,in je hele levensgeluk. Dus maak u zich geen zorgen da uw kind he e druk heef,da is juis prima. l f f l Ook heef hij nog een boodschap voor sudenen: "Probeer nooi 4 uur acher elkaar e suderen". He werkgeheugen heef een beperke capaciei en na 2 uur is de aandach weggezak. Ga dan een half uur joggen,adviseer Scherder: daarna zi je 2xzo efficiën e blokken. Die suden word ouder,en rond een jaar of 40,50 word hii/zii wa zwaarder en wa minder energiek. Wie ervoor zorg dan lichamelijk acief e blijven - of e worden - verminder zijn of haar risico op hoge bloeddruk,har- en vaazieken en diabees mellius. "Da ween veel mensen wel",zeg Scherder,"maar ze ween vaak nie da juis di belangrijke risicofacoren zijn voor demenie - de zieke die voor iedereen een schrikbeeld is. Slaa de gevreesde zieke aan he einde van he leven och oe,dan is wèèr beweging he devies,bliik ui Scherders eigen onderzoek naar demeniepaiënen.zliin har huil,zeg hij bewogen,als hii kijk naar de verpleeg- en verzorgingshuizen. "He hele syseem is gerich op passiviei". Er zijn ook huizen,dierin slagen hun bewoners zo acief mogelijk e houden,maar di kos geld en mankrach. Meesal gaa je condiie en acivieienpeil heel snel omlaag als je daar kom e wonen. Bewoners liggen soms / vaak meer dan L7 uur per dag in bed. He brein da al zo kwesbaar is,kachel daar nog verder acherui. He is desasreus. Me demeniepaiënen moe je gaan bewegen,bijvoorbeeld lopen roep Scherder ui. Ze moeen de wind door hun haren voelen; ui de rolsoel geholpen worden en een sukje wandelen. Ook deze mensen hebben baa bij een verrijke omgeving : buienluch,bos,beweging,daglich. Da is wa he brein nodig heef - van de wieg o he graf. (di heb ik van nerne gehaald)

12 Beweegips voor je brein o Probeer de norm Gezond Bewegen e halen;iedere dag en juis als je geen zin heb. Als je erugkom van he sporen; zul je denken : waar is die vermoeidheid gebleven?. Ga nie over je lichamelijke grenzen heen. Jezelforceren is nooi goed. o Beweeg bij daglich,en beweeg bij voorkeur in een groepje; da heef ook nog he posiieve,verrijkende effec van de sociale ineracie. o Wees ook op andere gebieden acief. Beweeg in combinaie me geeselijke inspanning. (bijv. musiceren puzzelen / geheugen spellen) Hoe aciever,hoe groer de kans da in de hersenen nieuwe verbindingen onsaan. o Begin nu. He is nooi e laa om acief e worden.

13 T êb liix*í!"",,ffi#f 4 i! T $+;: 3$ -1 ; ïi %.d

14 E Symposium in Verpleeghuis Magnushof nleiding He afgelopen jaar en nog seeds beseed Woonzorggroep Samen veel ijd en aandach aan Bewegen. Vorig jaar juni is er in vele locaies de Samen fi week gewees. Medewerkers kregen van fysioherapeuen begeleiding op home rainers (spinning). De medewerkers moesen op zoek naar sponsors en van di geld zijn maerialen gekoch om bewegingsakivieien me cliënen e kunnen doen. De a kivie ie n begeleiders hebben versch illende gymgroepe n gesa r. 1,ii Huiskamerassisenen hebben cursus gehad over'bewegen aan afel'.

15 En verschillende locaies zijn in he bezi van de duo fies. Hier kan een begeleider samen me een cliën een rondje op fiesen. En op donderdagmiddag 28 maar is nu prof. E.Scherder uigenodigd om zijn kennis over e brengen over de funcie van bewegen en ons brein. Hij wis di op een inspirerenden humorisische wijze e brengen. Erik Scherder is Hoogleraar klinische psychologie aan de Vrije Universiei Amserdam en H oogler a r beweegwee nscha p pe n Rij ksu n ive rsiei G ro n i n ge n., Bewegen Er is een serke relaie ussen bewegen en cogniie (de versandelijke vermogens en he geheugen). Mooriek en cogniie zijn dezelfde sysemen in he brein. Bewegen is een vorm om he brein e simuleren. To je 25" levensjaar is de fronale kwab nog in onwikkeling. He is daarom van groo belang in je kinder- en jeugdjaren opimaal e bewegen. Je bouw hiermee cogniieve reserves op. Maar he is nooi e laa om e beginnen om meer e gaan bewegen. (he liefse een half uur per dag inensief)

16 Zijn wij de afgelopen jaren luier geworden? Ja! Door alle huidige echnieken en social media worden wij nie meer gesimuleerd om in beweging e komen. Dhr.Scherder verwach da in de huidige samenleving,waarin bewegen nie zo veel voorkom,een epidemie zal onsaan van jong demenerenden gezien he brein nie meer gesimuleerd word door beweging. Bewegen en demenie Bij mensen me beginnende demenie is er al snel acheruigang zien in de fronale kwab. De fronaalkwab is berokken bij:. Cogniieven emoionele funcies als beslissingenemen,plannen en sociaal gedrag.. nhibiie: impulsbeheersing - remming. Denk aan iemand die eveel alcohol heef gedronken,dan is de rem van je gedrag eraf. Ook in vergevorderd sadia van demenie is de rem van je gedrag eraf. lemand krijg gedragssoornissen of is moeilijk in de omgang.

17 f'!r Zonder remming geen geheugen! Dus erg belangrijk om de fronale kwab acief e houden. nern record (eigen referenie - eigen hisorie). lniiaief nemen en moivaie. Dhr.Scherder noemde da he goed kan zijn om de weg van de meese weersand e nemen. Een acieve levenssijl is belangrijk. Hij noemde een voorbeeld voor mensen die nog acief zijn op de arbeidsmark da he belangrijk is da je geen baan heb die je uivoer op de auomaische piloo. Maar da je een uidaging heb. Aansuren van willekeurige bewegingen. nformaie ijdelijk vashouden in he 'werkgeheugen'. rpra*hc*nnm onr c spr*k*n $SËF- TáAL rrstt bcweging*- eenrun!,i pà*rmàagerc*laeennrm {. apre*kc*nrnm r*èr ha:r*rraen qíf' f j' { Wanneer mensen me demenie veel bewegen,word he brein gesimuleerd,zal de doorbloeding in de hersenen opimaliseren en de acheruigang van he demenie proces verragen!

18 Erik Scherder vereld da bewegen van levensbelang is voor he brein en dan vnl. voor de fronaal kwab. Daar lig he gedeele da he bewegen aansuur. Kauwen Wa is de relaie ussen kauwen en ons brein? De kauwspieren zijn l van de serkse spiergroepen in ons lichaam. Kauwen is dus ook een vorm van beweging. Door e kauwen is er een beere doorbloeding in he brein. Door he kauwen verbeer de doorbloeding van de wie sof in de hersenen. De wie sof zorg voor de verbindingen in de hersenen die weer zorgen voor de verwerking van informaie en signalen. Kauwen is goed voor je geheugen en je semming.als je slech kauw,gaan bepaalde hersensrucuren in he brein enorm acherui- precies die srucuren die och al zeer kwesbaar zijn voor de Zieke van Alzheimer. Dhr. Scherderefereer aan een onderzoek me muizen. Bij deze muizen werden de anden en kiezen erui gehaald. Zo konden zij nie meer kauwen. Als gevolg degenereerden de hippocampus (he nieuwe leren en di opslaan) en de sepum (deze geef de neuroransmier (signaaloverdrach ussen zenuwcellen) af en heef berekking op he leren en onhouden). Kauwen dus! Als he even kan geen vla of pap,maar een waar je flink op moe kauwen!! (volgens onderzoek kan 6O-7OVo van de bewoners kauwen in verpleeghuizen,maar word er eveel pap aangeboden). Verrijke omgeving Me bewegen en kauwen verrijk je de omgeving. "En da is essenieel voor he ouder wordende brein,"zeg Erik Scherder. Demenerenden krijgen zo veel meer prikkels. Daardoor gaan hun hersenen beer funcioneren. Da blijk ui veel neurobiologische sudies. Een verrijke omgeving beekend ook da er mensen zijn me wie je kun praen,me wie je samen ee. Da je de kran nog lees,genoeg daglich heb en buien kom. Ook kan bewegen op muziek verrijkend zijn. Helaas zie je in veel verpleeghuizen da veel mensen hangen of slapen (soms wel L7 uur per dag) en daardoor de oale invloed aan prikkels en informaie missen.

19 Daardoor word er geen beroep gedaan op he iniiaief nemen en he probleemoplossend vermogen. Wanneer er geen beroep op word gedaan,is de omgeving nie verrijk genoeg en word he brein onvoldoende gesimuleerd.

20 - Kranen arikel op donderdag 4 april Op donderdag 4 april was er in de kran e lezen en ook e horen in he journaal op v da Miniser Schippers (Volksgezondheid) er de komend e 4 jaar ruim 30 miljoen euro exra voor uirek om meer onderzoek e kunnen doen naar Demenie. Er zijn nu Alzheimer paiënen - in 2O4O zijn da er Er moe meer geld komen voor goede zorg en een vroegere diagnose. De zieke voorkomen zal moeilijk zijn,maar de zieke uisellen is al een enorme wins. Uisellen is beer voor degene die he aangaa maar ook voor de zorglas. Wan die zorglas moeen we uieindelijk me z'n allen bealen. veel Nederlanders krijgen in de oekomse maken me deze zieke. Daarom moe er een vroegere diagnose komen,om de sympomen e kunnen verzachen. Op de volgende pagina kun u he kranen arikel lezen.

21 4.w13 Binnenland He laase nieuvrs ui Nederland lees u op Telegraaf'nl BNNENLAND Miljoenen voor onderzoek naar demenie DEN HAAG - om de zorg \ cor mensen me demenie e verbeeren,.ek he kabine er de komende 4 jaar 32,5 miljoen euro e{ra \/oor ui. He geld gaa naar he Delaplan Demenie wor wêe ns chappelij k onderzoek n aar de hers enaandoenin g' Miniser Edih Schippers en saassecrearis Marin ran Rijn (beiden Volksgeandheid) suurden da acieplan donderdag naar de Tweede Kamer. Tal ran organisaies' als Aáeimer Nederland, ZonÍrrW, Wr" Aáeimer en privae parijen (PGGM' Rabobank, Nefarma'Nuicia,erri ips,v{o-ncw,mava ey,achmeaengz)werkensamenin da plan. volgens schippers schuil daarin de krach van de aanpak, die bovendien aansluiop inemaionaal onderzoek.,,demenie is geen probleem ran de orerheid alleen, maar gaa iedereen aan'" He acieplan draai om meer weenschappelijk onderzoek naar een beere behandeling, he generen en roorkomen van demenie. ook kom er een naionaal demenieregiser om de inhoud en om\ang van de problemaiek inzicheliik maken' Ma een sp"i"l" inemepagina kunnen berokkenen enaringen uiwisselen' VanRijn:"Zolangheniemogelijkisvandemenieegeneren,moeenwedezieke zo draáglijk *ogli.i maken óoi paien, familie en manelarger' Naasundameneel onderaek naaroorzaken en syínpomen kunnen we de zorg verbeeren'" Dem enie word gezien als een belangrijk sociaal-eeonom is ch probleem. De zorgkosen \oor mensen me demenie zjjn nu jaarlijks biina 4 miljard euro' Da UeJrag sijg in de oekoms alleen maar, omda er in hevergrijzende Nederland meer ouderán komen, die ook nog eens seeds ouder worden' l

22 - Conclusie Weenschappers verwachen da he aanal mensen me demenie de komende winig jaar zal verdubbelen. De reden? Vergrijzing,maar ook : leefsijl. We zouden kunnen concluderen da lichamelijk en geeselijk acief zijn belangrijk is om demenie e voorkomen. Maar er zal nog veel meer onderzoek naar deze zieke gedaan moeen worden. Gelukkig da er de komende jaren vele miljoenen gesoken worden voor onderzoekenaar deze zieke. Wan uisellen van deze zieke is al een enorme wins. Maar we ween al wel da je me meer bewegen,zelfs door goed e kauwen, je genoeg daglich heb,mensen om je heen heb me wie je kun praen,samen kun een,de kran lees en je nog buien kom en je ook je hersenen rain door he maken van bijv. een puzzel da di alles je omgeving verrijk. Ën een verrijke omgeving is van buiengewoon belang voor de gezondheid van onze hersenen! Bedank voor uw belangselling.