De Observant, Amersfoort

Transcriptie

1 memo Betreft: Verslag bijeenkomst Op naar een gezamenlijk Waterkwaliteitsmodel? Ochtend Datum overleg: 21 november 2013 Locatie: Aanwezig: De Observant, Amersfoort Waterschappen, RWS, Min. I&M-DG Ruimte en Water, PBL, Alterra, Deltares, Stowa, verschillende adviesbureaus en andere belangstellenden Welkom door Michelle Talsma (Stowa) Michelle heet iedereen welkom namens Stowa en valt met de deur in huis door op te merken dat uit een publicatie van het CBS onlangs bleek dat de kwaliteit van het Nederlandse oppervlaktewater het slechtste is van de Europese Unie. Vandaag is de bedoeling dat we vanuit verschillende perspectieven naar waterkwaliteit (WQ) kijken. Achter de titel van de bijeenkomst staat no een vraagteken. In de middag wordt hier verder over gediscussieerd met de waterbeheerders. Michelle hoopt aan het eind van de dag op een helder, eenduidig beeld, zodat Stowa de middelen doelgericht in kan zetten. Ze geeft vervolgens het woord aan André Oldenkamp, de dagvoorzitter. André neemt het programma door en kondigt de eerste spreker aan. Ochtendprogramma 09:30 Welkom en intro Michelle Talsma 09:45 Rijk Douwe Jonkers 10:15 Advieswereld Hans Aalderink 10:45 Koffiepauze 11:00 Regio Bruce Michielsen 11:30 Kennisinstituten Frank van de Bolt en Joost van den Roovaart 12:00 Evalueren en opbrengst duiden Rijk Douwe Jonkers (Ministerie I&M-DG Ruimte en Water) Douwe spreekt namens het Rijk, inclusief PBL en RWS, en schetst daarmee een landelijk beeld op WQ. Hij geeft aan dat het Rijk nadrukkelijk interactie zoekt met de regio: wat kunnen we van elkaar verwachten? Ook benadrukt hij dat het Rijk de

2 memo ambitie heeft om regionale partners van gedegen informatie te voorzien (bijv. t.a.v. mestbeleid). De context en scope waarbinnen het Rijk de beweging van deze dag plaatst, is op korte termijn: KRW 2 e SGBP s Deltamodel Aantal acties van PBL: Doorrekenen generiek mestbeleid, aanvullende maatregelen, focus op nutriënten, inrichting en ecologie Op lange termijn verwacht Douwe een discussie over doelverlaging, wat vraagt om een grondige onderbouwing, een afweging met veiligheid, effect op zoetwatervoorziening en meer. Volgens hem vraagt dit om een degelijk samenhangend instrumentarium. De context rond KRW wordt door Douwe als bekend verondersteld. Hij stipt het kort aan en concludeert vooral dat er binnen Europees verband veel mogelijk is mits het verhaal transparant en onderbouwd is. Als het aan het Rijk ligt, wordt het hoofddoel van een WQ-model: Het ontwikkelen van een beslissingsondersteunend instrumentarium voor het beoordelen van de kosteneffectiviteit van (pakketten van) maatregelen die bedoeld zijn ter verbetering van de chemische en/of ecologische kwaliteit van het oppervlaktewater. Subdoelen zijn: Vergroten watersysteemkennis (water- en stoffenbalans, proceskennis, ecologische stuurparameters en kennisregels) Ontwikkeling en harmonisatie van kennis, sturing van onderzoek Optimalisatie van monitoring/meetnetten Watersysteem optimaliseren om alle doelen te dienen (landbouw, veiligheid) Regionale waterpartners informeren over effecten (inter)nationaal beleid Vullen database zodat beleidskeuzes worden gedocumenteerd

3 memo Douwe meldt een aantal inhoudelijke mogelijkheden waar naar toe gewerkt kan worden met een WQ-model, of koppeling van (verbeterde) bestaande instrumenten. Hij pleit ervoor om van alle verschillende methoden, tools, doelen, uitgangspunten te werken naar een consistente set van modellen met consistente software, waaraan de beheerders hun eigen model kunnen koppelen. In de discussie blijkt al snel dat meerdere partijen een discrepantie ervaren tussen wat het Rijk wil en wat de regio kan bieden. Er lijkt veel bereidheid om samen een proces in te gaan voor afstemming Rijk-Regio. Ook zijn de meeste partijen het erover eens dat er gezamenlijk in de water- en stoffenbalans moet worden geïnvesteerd. Kern van KRW is op stroomgebied met elkaar aan de slag gaan. Daarvoor moet de waterbalans op orde zijn. Advieswereld Hans Aalderink (Arcadis) Hans is gevraagd een beeld te schetsen van waterkwaliteitsmodellering vanuit de advieswereld en ook zijn eigen mening te geven over dit onderwerp. Hans heeft zijn licht opgedaan bij concullega s en vooral in gesprek met Mario Maessen van Grontmij ingrediënten voor deze presentatie gevonden. Hans werkt al geruime tijd in het vak en heeft ontdekt dat er maar geringe vraag is naar WQ-modellering, in tegenstelling tot kwantiteitsmodellering. Ook de toepassing van standaard WQ-modellen is beperkt. Er is een veelheid aan tools of spreadsheets die afgestemd zijn op de vraag, beschikbaarheid van data, complexiteit en schaalniveau. Wanneer er wel eens WQ gemodelleerd wordt, loopt men vaak tegen de volgende zaken aan: Beschikbaarheid van data Complexiteit van modellen Kalibratie en verificatie

4 memo Is de achterliggende vraag wel duidelijk? Je kunt een WQ-model helaas zelden voor alle vragen gebruiken. Hans signaleert het volgende: Er is veel nieuwe kennis ontwikkeld bij verscheidene universiteiten, in EU FP7- projecten, Watermozaïek, BaggerNut. Ook is er veel focus op softwareontwikkeling voor WQ-modellering, maar de nieuwe kennis dringt maar mondjesmaat door in de standaard operationele modellen. In het buitenland wordt veel gemodelleerd: de VS hebben EPA-modellen, België werkt met Wallington, Duitsland met MONERIS en in Azië winnen DHI-modellen in rap tempo terrein. Zit Nederland op een eiland? Wordt er wel voldoende naar de buitenlandse ontwikkelingen gekeken? Kunnen we er iets van leren? Er is maar een gering aantal ervaren waterkwaliteitsmodelleurs. Hans kan er hooguit 10 noemen. Door de kleine vraag naar WQ-modellering is het moeilijk om skills te behouden en junioren op te leiden. Ook is er in opleidingen weinig aandacht voor WQ-modellering. WUR en Hogeschool Zeeland? Hans zet uiteen wat de advieswereld volgens hem te bieden heeft, namelijk kennis van bevlogen jonge starters, flexibel in te zetten capaciteit en gebiedskennis van het regionale (grond)watersysteem. Hij ziet voor de advieswereld ook een rol als intermediair tussen landelijke ontwikkelingen en regionale toepassingen. Wel hoopt hij hierbij op kennisoverdracht van de WS door inzet bij ontwikkeling. Voor de discussie van die middag geeft Hans het volgende advies: Ga door met spreadsheets en sigarendozen. Snap je systeem voordat je start met complexe modellen. Als er dan toch integraal gemodelleerd gaat worden, zorg dan dat: je weet welke vragen je wilt beantwoorden. je niet modelleert om het modelleren. de complexiteit past bij de vraag en beschikbare data. je de benodigde data krijgt. Modellen hebben data nodig!

5 Deltares herkent Hans opmerking dat in het buitenland meer gebeurt op het gebied van WQ-modellering. Misschien is een verklaring hiervoor dat we in Nederland minder grote projecten hebben. Uit het publiek komt de vraag hoe het in het buitenland zit met de beschikbaarheid van data. Reactie hierop is dat ze meer vertrouwen op de standaard parameters van het model. WS Rivierenland geeft aan flink bezig te zijn met WQ-modellering en stoffenbalans. Zij gebruiken dit om het effect van maatregelen te bepalen en meer inzicht in het systeem op te doen. Een andere opmerking uit het publiek is dat er weinig gesproken wordt over ecologie. Stoffen, nutriënten komen ter sprake, maar de relatie tussen plantjes en beestjes hangt niet alleen af van deze stoffen. Ook wordt van meerdere kanten bevestigd dat het succes van WQ-modellering (met welke tool of op welke schaal ook) sterk samenhangt met een duidelijke vraag. Een model kan zelden succesvol worden ingezet om een andere vraag te beantwoorden, terwijl dat soms wel de verwachting is. Dit leidt soms ten onrechte tot het denkbeeld dat modellen uiteindelijk geen waardevolle toevoeging zijn. Hans sluit de discussie af met de opmerking dat over 5 jaar de data op orde zou kunnen zijn met mogelijkheden als remote sensing, sensoren. Dan zou de WQvraag mogelijk goed te beantwoorden zijn. Regio Bruce Michielsen (Hoogheemraadschap van Rijnland) Bruce heeft zijn presentatie de volgende titel meegegeven: Watersysteemanalyse bij Rijnland: een impressie van de zoektocht. Systeembegrip genereren met allerlei instrumenten en heel veel metingen. Hij vertelt hoe hij, toen hij nog bij WL Delft werkte, veel bijgedragen heeft aan de toepassing en ontwikkeling van WQ- en ecologische modellen, zoals DELWAQ, BLOOM, Sobek WQ en andere. Nu hij bij Rijnland werkt (sinds 1999), houdt Bruce zich met name bezig met gebiedspecifiek onderzoek met metingen en simpele modellen. Rijnland doet watersysteemanalyse (WSA) om (KRW)maatregelen te bedenken,

6 onderbouwen en toetsen op effectiviteit voor diepe en ondiepe plassen, lijnvormige waterlopen (met lage verblijftijd), boezem, polders en sloten. Bruce vertelt hoe hij voor WSA bepaalde aannames doet: Goede ecologie is het doel Onderwaterplanten zijn de heilige graal voor ecologie Waterkwaliteit is de basis voor ecologie Nutriëntenbelasting is vaak het centrale probleem Aquatische ecosystemen reageren niet lineair op nutriëntenbelasting Kritische belasting (= eigenschap theoretische plas) is te schatten voor het specifieke watersysteem Net als Waternet maakt Bruce gebruik van de ecologische sleutelfactoren (ESF): 1. Productiviteit water 4. Habitatgeschiktheid 7. Organische belasting 2. Lichtklimaat 5. Verspreiding 8. Toxiciteit 3. Productiviteit bodem 6. Verwijdering 9. Beleving Is de productiviteit van het water gezond (beperkte kroosvorming), dan komt er meer licht op de bodem wat vervolgens de productiviteit van de bodem ten goede komt, enzovoort. Met een aantal voorbeelden laat Bruce zien dat je pas grip op de ecologie krijgt als je de waterbalans en stoffenbalans op orde hebt. Daarbij vertelt hij dat je soms het meest over je systeem leert bij een waardeloze fit. De chloridebalans in het Oosterduinse Meer klopte aanzienlijk beter toen het effect van het grondwater werd meegenomen. Bruce heeft eens meegemaakt dat uit modellering bleek dat een plas troebel moest zijn, maar dat de plas in werkelijkheid een goed lichtklimaat had. De fosfaatbelasting was onveranderd, waarom waren er dan minder algen? Met een heuristische berekening geconstateerd dat er iets in het watersysteem is veranderd, maar dat niet in het model zit. Uiteindelijk is met duikers ontdekt dat er mosselen in de plas gekomen zijn. Bruce neemt ons ook mee in de fosfaatbelasting van plassen. Als helder is welke

7 posten bijdragen, kun je met PC-Lake de kritische grens schatten. Met maatregelen kun je hier naar toe werken. Als echter niet duidelijk is hoe de posten zich ten opzichte van elkaar verhouden, weet je ook niet welke tool je moet gebruiken. Het effect van vogelpoep modelleren met Waterbird? Resuspensie met D3D, diffusie met BaggerNut? Bruce trekt de volgende conclusies uit zijn praktijk: Ecologie is het EINDproduct Behoefte aan stevige voortzetting van ESF. Het is een aanzet tot meer consistentie tussen WS in aanpak van regionale analyses Transportmodellen zijn meestal de basis Conservatief gedrag als trapleuning Eén deterministisch WQ-model volstaat niet voor de vragen die opkomen. Dit zorgt voor teveel onzekerheden in fluxgrootte WSA is een creatief proces: o.a. de gebiedspecificiteit bepaalt de keuze uit de methoden die er zijn Volgens Bruce is er behoefte aan een gezamenlijke aanpak, dezelfde taal spreken en ook aan kwantitatieve kennis over processen: Lokale uit- en afspoeling van veen: verdeling over oxidatie en bemesting Wat doet een opgeladen waterbodem bij afnemende belasting? Waterkwaliteit en ecologie bij betrekkelijk lage verblijftijden Zuurstofloosheid en nalevering Belastbaarheid diepe putten beter in beeld dan nu Geldigheid PC-Lake vergroten Uit het publiek komt de opmerking dat er veel gezoek gevoeld wordt. Hierop wordt het NHI aangehaald: Bij de bouw van het NHI is veel kennis ingezet, maar toch herkent de regio zich matig in het NHI. Vakmanschap moet meer ruimte krijgen. Dit vindt bijval: Bruce is het rekenhart van het model met een koffertje aan

8 verschillende tools. Douwe merkt op dat deze werkwijze het lastig maakt om de regionale kennis en informatie op landelijk niveau te bundelen. Een vraag uit de zaal is: Je bent best lang vrij lokaal bezig. Moeten de doelen bijgesteld worden? Bruce denkt van niet. Als hij het systeem kent, kan hij een uitspraak doen over de doelen. Volgens Bruce bereiken WS veel harmonie als ze dezelfde vragen gaan stellen. Kennisinstituten Frank van de Bolt (Alterra) en Joost van den Roovaart (Deltares) Aan Frank en Joost is gevraagd in hun presentatie een soort reflectie op het reeds besprokene te geven en aan te stippen wat de kennisinstituten kunnen bijdragen. Zij doen dit op een verfrissende manier, namelijk door de presentatie in dialoog uit te voeren. Zo vertelt Frank aan Joost dat 30 mei j.l. ook over WQ is gesproken. Hij noemt daarbij een aantal onderwerp die ook vandaag de revue zijn gepasseerd. Voordat we verder gaan, is het noodzakelijk om de vraag helder te krijgen. Welke randvoorwaarden zijn er, vraagt Joost. Frank noemt er drie uit de presentatie van Douwe. Maar over welk systeem hebben we het eigenlijk? Willen we alleen het oppervlakte water modelleren, of ook het grondwater? De bodem? En wat nemen we erin mee? Ecologie, nutriënten, ook zware metalen? Frank en Joost vragen zich af of de WS een gezamenlijke vraag hebben. Misschien vanuit de KRW? Of vanwege afwenteling en ruimtelijke samenhang in de SGBP? Tenslotte vragen ze zich ook af of de WS de vragen gezamenlijk uit willen werken. Ze denken dat Bruce en Douwe hetzelfde voor ogen hebben: met buurws naar de regio kijken en eenduidigheid in systematiek creëren. In het gesprek komt ook ter sprake dat de kennisinstituten vaak tegen het vooroordeel aan lopen dat je de kennisinstituten daar weer hebt als ze met een voorstel komen. Ze hebben besloten nu eerst te luisteren. Wel kunnen ze aangeven wat de kennisinstituten kunnen bieden, namelijk: Kwaliteitsborging (die is ook geborgd in Bruce, maar dat is kwetsbaar)

9 Efficiëntie (niet op andere plekken het wiel opnieuw uitvinden) Transparantie en reproduceerbaarheid (Bruce heeft het over harmonie en dezelfde taal spreken ; modellen kunnen daarbij helpen) Consistente resultaten op verschillende schaalniveaus Landelijk als samenvatting van regionaal Gedeelde basis voor beleid Als Joost vraagt wat er al beschikbaar is, antwoordt Frank dat er een heel woud aan modellen en tools is. In hun presentatie laten ze dat op 1 sheet zien. Maar hoe komen we tot een gedeeld WQ-instrument? Ze presenteren de volgende stappen: 1. Wat is al beschikbaar? 2. Hoe kun je dat optimaal benutten? 3. Wat ontbreekt en wat moet beter? 4. Prioriteren 5. Gedragen visie en meerjarenplan hoe gezamenlijk te realiseren 6. Kiezen voor gezamenlijk gebruik, B&O, ontwikkeling en financiering 7. Uitwerken jaarlijkse werkplannen En hoe kan dat WQ-instrument er dan uitzien? Joost en Frank laten een lege doos zien. De doos zal gevuld moeten worden met input van Waterbeheerders, Adviesbureaus en Kennisinstituten om als output antwoorden te genereren op de vragen van de Waterbeheerders. In de doos zit data, modellen waarin kennis is vastgelegd, tools om data en modellen met elkaar te verbinden. Transparant, inhoudelijk correct, herbruikbaar, flexibel, open source en kan de vraag op zowel internationaal, nationaal, regionaal als op lokaal niveau beantwoorden. Joost en Frank concluderen het volgende: Samenwerken waterbeheerders van lokaal tot (inter)nationaal heeft meerwaarde. Meest gedetailleerde informatie als basis voor generaliseren op grovere schaalniveaus. Kennis delen => ook gebruik maken van eerder onderzoek i.e. bestaande kennis.

10 Modellen zijn hulpmiddel om tot gebiedspecifieke systeemanalyses en maatwerk in maatregelen te komen. Resultaten van lokale en regionale studies moeten worden gebruikt om het gezamenlijk instrument te toetsen en/of te verbeteren. De kennisinstituten sluiten af met hun aanbod: Actief bijdragen aan dit proces en kennis, tools en modellen beschikbaar stellen om vragen te beantwoorden. Evalueren en opbrengst duiden André Oldenkamp Nadat Joost en Frank van meerdere kanten gecomplimenteerd zijn met hun mooie presentatie, komen de volgende opmerkingen en vragen uit de zaal: Hoe gaan we dit bottom up oplossen? Hoe borgen we systeemkennis zodat Douwe ermee naar Brussel kan? Hoe voorkomen we dat hij straks een lapjesdeken aanbiedt? Er moet meer consistentie komen. De ESF bevatten het hele te doorlopen scala. Niet iedereen hoeft hiermee te werken, maar er zit wel een duidelijke gedachte achter en heeft een structuur. Een ander geluid is: De vraag van de WS is allang duidelijk. De vraag is meer Waarom komt het niet van de grond? De kennis in modellen is niet up to date. Een haalbaarheidsstudie moet tonen wat mogelijk is t.a.v. tools, monitoring, uniformering, kosten. Dat plan kan naar het Bestuur. Niet meer vragen stellen, maar kennis verzamelen en gaan! Michelle gaat daarop door en uit haar verbazing dat er zoveel tools beschikbaar zijn. Ze stelt voor om eens onder de motorkap te kijken hoeveel die tools van elkaar verschillen en hoe up to date ze zijn. De volgende stap op het programma is de lunch. Na de lunch nemen we afscheid van de kennisinstituten, advieswereld en andere belangstellenden en gaan de waterbeheerders in besloten comité verder praten om concreet te worden.