Externe veiligheid in Drenthe

Transcriptie

1 No juli Saneren met BUS 5 Co-vergisting 9 Medisch centrum 11 Het nieuwe plassen Externe veiligheid in Drenthe Er valt nog wel wat te verbeteren aan de uitvoering van het overheidsbeleid voor externe veiligheid : de veiligheid rond opslag, gebruik en vervoer van gevaarlijke stoffen. Dat constateerde het ministerie van VROM in Zo bleken er onder meer achterstanden bij gemeenten en provincies te bestaan. Reden voor het Rijk om met ingang van 2004 jaarlijks twintig miljoen euro beschikbaar te stellen voor het aanpakken van knelpunten en het versterken van uitvoeringstaken. Drenthe kreeg daarvan voor een bedrag van euro. Met dat geld worden vijf projecten uitgevoerd. Dat Drenthe maar een bescheiden deel van het beschikbare bedrag krijgt is op zichzelf niet zo vreemd. Het Rijk verdeelt het geld naar de risico s per provincie. En vergeleken met bijvoorbeeld het Botlekgebied loopt Drenthe een veel kleinere kans op een zwaar ongeval met gevaarlijke stoffen.

2 Foto s Dirk-Jan Visser, Groningen In het algemeen is de uitvoering van het veiligheidsbeleid in Drenthe goed geregeld. Voor de externe veiligheid rond bedrijven zijn voorschriften vastgelegd in de milieuvergunning van het desbetreffende bedrijf. Ook het transport van gevaarlijke stoffen is gebonden aan veiligheidsnormen. Maar het kan natuurlijk altijd beter. Niet alleen door betere handhaving van bestaande regels, maar vooral door meer samen te werken met andere organisaties en ook met collega s binnen de eigen organisatie. De provincie en de gemeenten hebben begin 2004 een uitvoeringsprogramma gemaakt met vijf projecten. Deze projecten worden naar verwachting dit jaar afgerond. Implementatie van externe veiligheid in de provinciale en gemeentelijke organisatie Dit project richt zich op de organisatorische consequenties van de nieuwe taken voor provincie en gemeenten, zowel ambtelijk als bestuurlijk. Risico-inventarisatie Er komt een actueel overzicht van de risicovolle bedrijven en transporten binnen Drenthe. Dit overzicht moet met name voor regionale en lokale overheden inzichtelijk zijn. De gegevens worden verzameld in een landelijke database: het Register Risico s Gevaarlijke stoffen (RRGS) dat is ondergebracht bij het RIVM. Actualisatie van milieuvergunningen Recent is het (Rijks-) Besluit Externe Veiligheid Inrichtingen (BEVI) van kracht geworden. Dit besluit legt veiligheidsnormen op aan overheden die besluiten nemen over bedrijven met externe veiligheidsrisico s, bijvoorbeeld bij het verlenen van milieuvergunningen. Van sommige bedrijven zullen de vergunningen aan het BEVI moeten worden aangepast. Voor landelijke gemeenten betekent dit nauwelijks extra werk, maar voor een gemeente met nogal wat industrie kan het veel tijd gaan kosten. De gemeenten worden door een extern bureau begeleid. Externe veiligheid in de ruimtelijke ontwikkeling Bij het maken van ruimtelijke plannen moet men rekening houden met de risico s die bepaalde bedrijven met zich mee brengen. Een verzorgingstehuis of een school projecteren in de nabijheid van een ammoniakkoelinstallatie kan echt niet. Provincie en gemeenten worden in dit project vertrouwd gemaakt met de gevolgen van het BEVI voor bestemmingsplannen. Routering gevaarlijke stoffen Tot nu toe is er bij de gemeenten en de provincie nog onvoldoende bekend over de routes, de aard van de stoffen en de hoeveelheden. Op basis van inzicht in de transportrisico s kunnen gemeenten nagaan of er voorkeursroutes voor dit transport zijn dan wel of dergelijke routes kunnen worden aangegeven. Met het afsluiten van de huidige projecten stopt het werken aan (nog) betere externe veiligheid natuurlijk niet. Op dit moment denken provincie en gemeenten na over manieren om in de toekomst kennis en kwaliteit te behouden en te vergroten. Voor de jaren 2006 tot en met 2010 stelt VROM opnieuw jaarlijks vijfentwintig miljoen beschikbaar. Meer informatie kunt u vinden op: Maar u kunt ook contact opnemen met Erik Sijtsma, tel. (0592) , e.sijtsma@drenthe.nl, of met Ronald van Hessem, tel. (0592) , r.hessem@drenthe.nl, van de provincie Drenthe. 2

3 In het afgelopen stookseizoen zijn in de gemeenten Coevorden en De Wolden bij tien basisscholen de verwarmingsinstallaties geoptimaliseerd door onderhoudsmonteurs van zes lokale installatiebedrijven. Nadat de installatiebedrijven eerst gezamenlijk een theoretische cursus waterzijdig inregelen (WZI) van Kenteq hadden gevolgd, kregen ze van de gemeenten de mogelijkheid in de basisscholen vaardigheid op te doen in deze energiebesparende manier van inregelen. Ruim m 3 gas bespaard door waterzijdig inregelen Naar verwachting zal in de geselecteerde scholen in het komende stookseizoen zeker 15 procent en in een enkel geval mogelijk zelfs procent minder gas worden verstookt. In totaal betekent dit een besparing van maar liefst kubieke meter gas per jaar! Daar komt bij dat in de lokalen het binnenklimaat aanmerkelijk zal zijn verbeterd. Een lagere energierekening én een verbeterd comfort: een wens van iedere school! Noordelijke opleiding In het kader van een noordelijk project worden de komende twee tot drie jaar zo n tweehonderd installateurs opgeleid om WZI te kunnen (mogen) toepassen. Uitsluitend die installateurs die het speciaal hiervoor ontwikkelde opleidingstraject hebben gevolgd, gaan in het noorden ongeveer zeshonderd utiliteitsgebouwen inregelen. Bredere bekendheid Al deze WZI-projecten moeten er toe leiden dat waterzijdig inregelen binnen de betrokken gemeenten bredere bekendheid krijgt als methode om energie te besparen én het comfort te verbeteren. De afdeling Bouwkunde van De Wolden is enthousiast geworden en heeft de pas opgeleide installateurs op drie andere basisscholen de CV-installaties laten optimaliseren. Voor het begin van volgend stookseizoen staan alweer vier basisscholen ingepland. Naar verwachting zal de gemeente vanaf komend stookjaar van haar huisinstallateurs verlangen, dat zij waterzijdig inregelen structureel gaan toepassen in de gemeentelijke utiliteitsgebouwen. Dat andere gemeenten dit voorbeeld mogen volgen! Waterzijdig inregelen, ook wel CV-optimalisatie genoemd, is de techniek waarmee de CV-installatie zo wordt afgesteld, dat in elke ruimte de juiste warmteafgifte vanuit de radiatoren komt om het vertrek op de gewenste temperatuur te krijgen. Eenvoudig gezegd komt het veelal neer op het afknijpen van de radiatoren vlakbij de ketel, omdat het water daar het warmst is. WZI heeft twee effecten: het comfort neemt enorm toe, omdat er geen vertrekken meer te koud of te warm zijn. Het tweede effect is dat er gas wordt bespaard. ISSO, Rotterdam Noot: Installatiebedrijf Duiveman en CV Tuning deden de (kinderlijke) eenvoud van WZI uit de doeken in de TV-serie Onder de pannen van RTV Drenthe. 3

4 Proef met nieuwe regeling in Drenthe Bodemsaneringen plegen zich nogal eens langdurig voort te slepen door allerlei procedurekwesties. Om een einde te maken aan onnodige vertragingen heeft het ministerie van VROM een nieuwe regeling bedacht voor eenvoudige, relatief kleine saneringen (landelijk naar schatting ongeveer de helft van alle saneringen): het Besluit Uniforme Saneringen (BUS). De regeling draait momenteel proef in onder andere Drenthe en wordt eind 2005 van kracht. Sneller saneren met BUS Voor de saneerder is de BUS-procedure een grote stap voorwaarts. Hij heeft minder onderzoekskosten en hoeft geen saneringsplan aan te leveren. Een melding via een standaard meldingsformulier volstaat. Binnen vijf weken na de melding kan hij starten met saneren. Drie soorten saneringen Het BUS geldt vooralsnog voor drie categorieën saneringen. In alle gevallen gaat het om landbodems en voert de saneerder hooguit 500 kubieke meter verontreinigde grond af van de saneringslocatie. In de categorie Kleinschalig immobiel is het grondwater niet of hooguit matig verontreinigd. De verontreiniging verspreidt zich niet in de bodem. De saneringslocatie is niet groter dan vierkante meter. De grond wordt gesaneerd door een open ontgraving (bij een geringe omvang van de verontreiniging) of er wordt een isolatielaag aangebracht. Een combinatie van beide is ook mogelijk. In de categorie Kleinschalig mobiel komt de verontreiniging zowel in de grond als in het grondwater voor. De verontreiniging bestaat uit minerale olieproducten. Het oppervlak waarin deze zijn aangetroffen is hooguit 500 vierkante meter en het verontreinigde bodemvolume met gehalten boven de streefwaarde is hooguit 500 kubieke meter. De grond wordt gesaneerd door een open ontgraving, het grondwater door bewezen in-situ technieken, zoals het onttrekken van grondwater en/of bodemlucht. De derde categorie betreft Tijdelijk uitplaatsen vanwege civieltechnische werkzaamheden: aanleg, onderhoud of verwijdering van ondergrondse infrastructuur (kabels, leidingen, rioleringen, duikers, funderingen). Het grondwater is niet of hooguit matig verontreinigd en de verontreiniging verspreidt zich niet in de bodem. De grond wordt afgegraven en vervolgens zoveel mogelijk weer teruggeplaatst. Provincie beoordeelt Het proefproject in Drenthe is op 1 april 2005 gestart en loopt tot 1 december. In de proef wordt uitgeprobeerd of de regeling goed aansluit bij de praktijk, de criteria helder zijn en het meldingsformulier duidelijk is. De provincie is bevoegd gezag en beoordeelt of meldingen voor sanering passen binnen het BUS. Naar verwachting zal dertig procent van de binnenkomende meldingen in de proefperiode in het kader van het BUS gesaneerd worden. Gemiddeld komen bij de provincie per jaar 25 meldingen binnen. Behalve in Drenthe lopen er proeven in Noord-Holland, Rijnmond en de gemeenten Utrecht, Tilburg en Maastricht. Meer categorieën Waarschijnlijk volgen er nog meer categorieën van uniforme saneringen. In de tweede helft van 2005 wordt onderzocht of het mogelijk is onder meer kleinschalige waterbodems en enkele branchegerichte categorieën op te nemen in de regeling (tweede tranche). Voor meer informatie over het BUS kunt u terecht bij Luuk Wallinga van de Productgroep Bodem, tel. (0592) Meer informatie over bodemsanering kunt u vinden op www. drenthe.nl (zoek verder op thema s en dan op natuur en milieu). Lex Dirkse, Zwolle 4

5 over die kan worden verkocht. Een bijkomend voordeel voor de boer is dat na de vergisting een hoogwaardiger meststof wordt verkregen. Deelnemers aan een van de voorlichtingsbijeenkomsten bij de co-vergister van de familie Bosma in Zuidvelde. Foto: Jan Schellekens, DLV adviesgroep NV Provincie stimuleert co-vergisting Mestvergisting is helemaal terug van (bijna) uit Nederland weggeweest. En wel in de vorm van co-vergisting: het winnen van biogas uit een combinatie van dierlijke mest en organische producten zoals gras en graan. Co-vergisting kan bijdragen aan een duurzamere energievoorziening, duurzamere landbouw en betere milieukwaliteit. Daarom heeft adviesbureau DLV in opdracht van de provincie Drenthe een aantal voorlichtingsbijeenkomsten georganiseerd om Drentse agrariërs en ambtenaren te informeren over de mogelijkheden. In co-vergistingsinstallaties bij landbouwbedrijven word mest vergist samen met cosubstraten: plantaardige producten zoals maïs, gras en tarwe. Door vergisting ontstaat biogas, dat via een warmte-kracht-koppelingsinstallatie (WKK) wordt omgezet in elektriciteit en warmte. Economisch interessant Vaak leveren de co-substraten vele malen meer gas op dan mest, waardoor vergisting economisch interessanter wordt. In 2004 heeft de minister van LNV een lijst gepubliceerd met producten die samen met mest gebruikt mogen worden voor vergisting. Daardoor is voor het gebruik van deze producten geen ontheffing in het kader van de Meststoffenbeschikking nodig en kan het digestaat (het restproduct van de mest na vergisting) als meststof worden toegepast. Co-vergisting is bovendien aantrekkelijker geworden door de subsidie die sinds 2003 op energie uit mestvergisting kan worden verkregen, de zogeheten MEP-vergoeding van 97 eurocent per kwh. De energie die uit de WKK komt kan op het bedrijf gebruikt worden. Vaak blijft er energie Voordelen Co-vergisting kan een bijdrage leveren aan een duurzame energievoorziening. Als op alle veehouderijbedrijven van voldoende omvang in Nederland vergistinginstallaties worden gebouwd, kunnen ruim 1,2 miljoen huishoudens worden voorzien van duurzame stroom. Tevens wordt er dan bijna 70 miljoen kuub aardgas voor stalverwarming bespaard. Door de kwaliteit van het digestaat als meststof kan ruim ton op kunstmestgebruik worden bezuinigd. En er is nog een milieuvoordeel. Normaal ontsnapt er tijdens de opslag van mest een hoeveelheid methaangas, een 21 keer zo sterk broeikasgas als koolstofdioxide (CO2). In een biogasinstallatie wordt dit gas versneld opgewekt en opgevangen. Dit betekent een reductie van de methaanemissie tot vrijwel nul! Het methaan wordt in de WKK omgezet in energie. Hierbij komt weliswaar CO2 vrij, maar niet meer dan de planten eerder tijdens hun groei hebben vastgelegd uit de atmosfeer. Voorlichtingsbijeenkomsten De provincie Drenthe heeft in haar energienota als doelstelling geformuleerd dat in 2020 tien procent van het energieverbruik wordt opgewekt met duurzame energiebronnen, waarvan de helft wordt ingevuld met energie uit biomassa. Om deze doelstelling te realiseren is onder andere het Uitvoeringsprogramma Biomassa opgesteld, met co-vergisting van mest als één van de onderwerpen. In dat kader heeft adviesorganisatie DLV Plant, in opdracht van de provincie, in het voorjaar van 2005 drie voorlichtingsbijeenkomsten georganiseerd over co-vergisting in de praktijk. DLV-adviseurs maakten agrariërs uit Drenthe en omgeving onder meer wegwijs in het overheidsbeleid voor duurzame energie en de wet- en regelgeving die bij co-vergisting van belang is. Er werd een bezoek gebracht aan de vergistingsinstallatie op het bedrijf van de familie Bosma in Zuidvelde. Geïnteresseerde agrariërs konden een quick scan laten uitvoeren naar de haalbaarheid van een co-vergistingsinstallatie op hun bedrijf. Per bijeenkomst deden ongeveer tien agrariërs mee. Voor een aantal deelnemers bleek de aanschaf van een co-vergistingsinstallatie op basis van de quick scan een optie. Behalve via voorlichting probeert de provincie co-vergisting te stimuleren door bij te dragen aan het oplossen van knelpunten en door innovatieve projecten te ondersteunen met subsidies. Voor meer informatie kunt u terecht bij Johan Scholte van de Productgroep Milieubeheer, tel , j.scholte@drenthe.nl. 5

6 Natuurmonumenten bestaat in 2005 honderd jaar. Een van de eerste aankopen van de vereniging in Drenthe was een deel van het Mantingerzand in Vooruitziende leden wilden hier destijds een veel groter heidegebied voor het nageslacht bewaren, maar zij kregen te weinig steun en woeste grond werd landbouwgrond. Een kleine eeuw later wordt diezelfde grond teruggegeven aan de natuur. Op een mooie voorjaarsochtend bezoeken we met beheerder Albert Kerssies en rentmeester Reinier de Leeuw het Mantingerveld, dat in 1992 landelijk bekend werd als terrein van het Plan Goudplevier. Honderd jaar Natuurmonumente Het plan markeert een van de grote veranderingen in de loop van het honderdjarig bestaan van de organisatie: de opkomst van natuurontwikkeling naast natuurbehoud. Goudplevier was het eerste grote natuurontwikkelingsplan van Natuurmonumenten, en het eerste plan voor omvorming van landbouwgrond in natuur op zandgronden, aldus Kerssies. Het idee was om vier bestaande kleine natuurgebiedjes, Mantingerzand, Hullenzand, Lentsche Veen en Martensplek, met elkaar te verbinden, zodat er één groot natuurgebied van 1200 ha zou ontstaan. Voor veel soorten planten en dieren waren de afzonderlijke gebiedjes te klein en te geïsoleerd om uiteindelijk te overleven. Loopkevers zijn een goed voorbeeld. Daar is in dit gebied veel onderzoek naar gedaan en daaruit bleek dat er in het Hullenzand rond 1960, bij het eind van de ontginning, nog twintig soorten voorkwamen. In 1990 waren er nog twaalf over. Door de gebieden met elkaar te verbinden bied je deze dieren maar ook soorten als adder, heikikker en klokjesgentiaan weer overlevingskansen. Foto s bij dit artikel Willem Jan Kleppe, Assen Oude wens Natuurbeschermers van het eerste uur krijgen zo als het ware alsnog hun zin, stelt De Leeuw. Eind jaren twintig besloot Natuurmonumenten om tenminste één groot heideveld in Drenthe voor de ontginning te redden. Het huidige Mantingerveld was een van de kandidaten, maar de keus viel uiteindelijk op de Dwingelose Heide. Bij Mantinge gingen de ontginningen door, tot de regering in 1962 het ontginnen van woeste grond stopzette. De verzekeringsmaatschappij De Utrecht, die een groot deel van de grond bezat, bleef met vier heideterreintjes zitten. Na lang onderhandelen verkocht haar opvolger de AMEV die in 1988 aan Natuurmonumenten. Daarmee kwam de wens die de vereniging eind jaren twintig knarsetandend had moeten opgeven, alsnog binnen bereik. De kansen stegen toen in 6

7 n, honderd jaar Mantingerveld het Natuurbeleidsplan van 1990 de ecologische hoofdstructuur werd gelanceerd en het Mantingerveld als onderdeel werd aangewezen. Daarop inhakend bracht Natuurmonumenten in 1992 het Plan Goudplevier uit. Laatste broedgeval Die naam werd gekozen omdat de goudplevier hier, in het Lentsche Veen, in 1928 voor het laatst in ons land heeft gebroed, vult Kerssies aan. De terugkeer van die vogel zou de kroon op het werk zijn. Het was in die tijd gebruikelijk om een soort als symbool te kiezen, denk aan Plan Ooievaar. Nadeel was dat de naam mensen op het verkeerde been zette. De kans dat de goudplevier hier werkelijk ooit weer gaat broeden is klein, geeft Kerssies toe. Daarom gebruikte Natuurmonumenten de naam al snel niet meer, ook al omdat het volgens Kerssies nooit de bedoeling was dat het de aanduiding van het gebied zou worden. Grondverwerving voor op schema De snelheid van handelen had een keerzijde: de streek was niet van tevoren ingelicht en voelde zich danig overvallen. Het leidde aanvankelijk tot een sfeer van wantrouwen. Toch heeft dat een snelle grondverwerving niet in de weg gestaan. De Leeuw: Na twee maanden nam de eerste boer contact op, of we eens konden praten. Hij boert nu in Groningen. Inmiddels hebben we met negen van de tien boze boeren zaken gedaan. Na dertien jaar hebben we driekwart van de grond in bezit, terwijl we dertig jaar voor het plan hebben uitgetrokken. De boeren zagen dat we zakelijk netjes met ze omgingen. Wat ook heeft geholpen is de grond die we in de omgeving hebben gekocht, waarmee we grond uit het gebied konden uitruilen. Vier boeren konden we via allerlei ruilconstructies aan een ander bedrijf helpen. Waar ligt mijn grond? Met de goudplevier als symbool werd in 1992 een grote inzamelingsactie op touw gezet, waarbij leden van de vereniging via certificaten symbolisch een stukje grond in het gebied konden kopen ( er komen nog wel eens bezoekers die vragen waar hun vierkante meters liggen, vertelt Kerssies). Om het plan te realiseren moest 650 ha landbouwgrond worden aangekocht. Provincie en rijk waren bereid de aankoop van 350 ha te financieren op voorwaarde dat Natuurmonumenten de resterende driehonderd voor eigen rekening zou nemen. De actie bracht vier miljoen gulden op en dat was genoeg, herinnert De Leeuw zich. De eerste tweehonderd hectare konden we snel kopen, die hadden we al in portefeuille. Dat is ook een voorwaarde voor zo n actie. 7

8 De laatste puzzelstukjes zijn het moeilijkst, weet De Leeuw als geen ander. De laatste boer die wil blijven zitten kan de voltooiing van het project jaren ophouden. Maar ik heb veel geduld. Mijn snelste aankoop ooit was in een halfuur, de langste duurde 28 jaar. Hoogteverschillen Via het Hullenzand, een van de vier oude natuurgebiedjes, betreden we de nieuwe natuur. Waar tot voor een paar jaar nog aardappels groeiden, strekt zich nu een bont tapijt uit van allerlei mossen, schapezuring en jonge heideplantjes. Op veel plekken is het kale zand nog zichtbaar. Het bemeste bovenste laagje grond is hier afgegraven: alleen op een voedselarme zandbodem krijgt heide een kans. Kerssies wijst: Wat we hier gedaan hebben is veel meer dan alleen afgraven. We hebben zoveel mogelijk het oorspronkelijke profiel gevolgd. De teruggekeerde hoogteverschillen zorgen voor veel variatie en dat is belangrijk voor de natuur. De droge koppen zijn bijvoorbeeld van belang voor korstmossen en vlinders. De levendbarende hagedis komt er opwarmen. Verderop ligt een waterplas op een plek waar vroeger ook een ven was. Allerlei watervogels hebben de plas al ontdekt en de droogvallende randen worden massaal in bezit genomen door zonnedauw en moeraswolfsklauw, precies de kenmerkende soorten die je verwacht. Er komt heide Kerssies: In het begin was de vraag: gaat het ons lukken om een heidesysteem te herstellen? Zit er nog zaad in de bodem, kunnen planten en dieren zich vanuit de oude natuurkernen verspreiden? De onzekerheid wordt steeds kleiner. Je ziet een spectaculaire ontwikkeling, over het hele gebied komt struik- en dopheide op. Nu durf ik te zeggen: het wórdt heide, met op zijn minste een redelijk aantal soorten. Of alle kenmerkende soorten terugkeren is nog de vraag, misschien moeten we ooit het introduceren van soorten overwegen. Maar nu is het nog veel te vroeg om daaraan te denken. Grondafzet beperkt Als er tot nu toe iets heeft tegengezeten, is dat het kwijtraken van de gigantische hoeveelheden afgegraven zwarte grond. Het aanvankelijke idee om alle grond buiten het gebied af te zetten heeft Natuurmonumenten moeten verlaten. Een deel is gebruikt voor het opvullen van komplekken in landbouwgrond, omputten heet dat, vertelt De Leeuw. Maar een ander deel raakten we niet kwijt. We hebben jarenlang moeten wachten op een ontgrondingsvergunning en daardoor haakten afnemers af. Bovendien werden de eisen aan het verplaatsen van grond verscherpt. En tot overmaat van ramp bleken er ziektes in een deel van de grond te zitten, zoals bruinrot. Daarom hebben we moeten besluiten een deel van de grond in het terrein zelf te verwerken, aan de randen. Er is bos op geplant. In de oorspronkelijke plannen waren al stukjes bos langs de randen voorzien, alleen komen die nu op voedselrijke in plaats van voedselarme grond. Het is een tweede keus oplossing, maar het oorspronkelijke inrichtingsplan is in hoofdlijnen gevolgd. Wat De Leeuw brengt tot een optimistische slotnoot: Waar onze visionaire voorgangers in 1920 de eerste jeneverbesterreinen kochten op het Mantingerzand, kan honderd jaar later de goudplevier terugkeren in een volledig ingericht natuurgebied. Henk van den Brink 8

9 In Zuidwolde wordt een nieuw medisch centrum gebouwd, dat van buiten vooral opvalt door zijn organische architectuur. Minder in het oog springend maar minstens zo bijzonder is het duurzame karakter van het gebouw. Die duurzaamheid is te danken aan de inzet van de vijf huisartsen van Zuidwolde, initiatiefnemers en eigenaren van het centrum. Eén van hen is Jan Nikkels. Nieuw medisch centrum in Zuidwolde toonbeeld van duurzaam bouwen Nikkels was al eens prominent in het regionale nieuws met zijn op koolzaadolie omgebouwde busje. Zijn praktische gedrevenheid op milieugebied is ongetwijfeld een drijvende kracht geweest achter het bouwproject. Maar hij benadrukt zelf dat het streven naar een zo duurzaam mogelijk gebouw een unanieme keuze van de groep artsen was. Energie leveren Gevraagd naar de duurzame eigenschappen van het centrum somt Nikkels op: Het is gemaakt van duurzame materialen. Er is geen tropische hardhout gebruikt. Wat energie betreft streven we naar nulverbruik en zoals het nu lijkt gaan we zelfs energie leveren. Het gebouw is extreem goed geïsoleerd, het isolatiemateriaal is anderhalf keer zo dik als gebruikelijk en er komt een grasdak op. De energie komt volledig uit alternatieve bronnen. Warmtepompen zorgen voor de verwarming, zonnecellen leveren de elektriciteit en een zonneboiler verwarmt het water. Er wordt een grijswatercircuit geïnstalleerd. Aardig om te vermelden is dat we uitsluitend met plaatselijke aannemers werken. Voor hen is dit een grote uitdaging. Zorg over toekomst Wij doen dit vanuit onze grote zorg over de ecologische problemen waar we de komende generaties voor komen te staan. Problemen die we nog niet kunnen overzien, maar zeker is dat er door het broeikaseffect gekke dingen gaan gebeuren. Vanuit dat besef hebben wij gezegd: laten we doen wat we kunnen en zien hoever we komen. Het nieuwe medisch centrum gaat naar verwachting aan het eind van het jaar open. Naar een goede naam wordt nog gezocht. Henk van den Brink Anderhalf procent subsidie De energieprestaties gaan gemonitord worden: in de hal komt een scherm waarop je de energiebalans kunt aflezen. Dat was een subsidie-eis van de provincie, aldus Nikkels. Zo heeft het ook een opvoedkundige functie. Jaarlijks loopt er misschien wel honderdduizend keer een bezoeker langs. De bijdrage van de provincie is meteen ook de enige subsidie die er in het project zit en die dekt slechts anderhalf procent van de totale kosten, die 2,5 miljoen euro bedragen. De aanloop naar de bouw heeft zes jaar geduurd en in die periode zijn alle groene subsidies waarvoor het gebouw in aanmerking had kunnen komen door de regering afgeschaft. Dan moet je wel bevlogen zijn om toch door te zetten, stelt Nikkels zelf vast. Het medisch centrum in aanbouw: organisch en duurzaam Ina Warmelts, provincie Drenthe 9

10 Digitaal Noordelijk Adviesbureau Op 28 april opende gedeputeerde Tanja Klip het Noordelijk Adviesbureau. Geen echt bureau, maar een digitale onderwijsvoorziening in de vorm van een website, waarmee schoolklassen kunnen werken aan actuele maatschappelijke opdrachten van echte opdrachtgevers. De opening vond plaats tijdens het Jongerencongres van het Educatief Evenement 2005 in Cultuurcentrum de Oosterpoort in Groningen. De provincie Drenthe heeft het voortouw genomen bij de ontwikkeling van het digitale Noordelijk Adviesbureau door een subsidie toe te kennen binnen de ICT Tender Drenthe In het rapport bij de toekenning wordt het innovatieve karakter van het project geroemd. Bijzonder is vooral dat met behulp van ICT een natuurlijke leeromgeving wordt gecreëerd. Het project wordt op Drentse scholen uitgevoerd, maar binnen het Programma Scholen voor Duurzaamheid gaan ook scholen uit Friesland en Groningen ermee aan de slag. Enkele andere provincies hebben al interesse getoond. Educatief evenement De opening van het adviesbureau viel samen met het Interprovinciaal Educatief Evenement dat Scholen voor Duurzaamheid ieder jaar organiseert. Leerlingen van scholen in het Noorden presenteren daar de adviezen en ontwerpen die zij maken in het kader van echte opdrachten, verstrekt door echte opdrachtgevers (bedrijven, organisaties of personen). De opdrachten hebben altijd iets te maken met duurzame ontwikkeling. Dit jaar stond ruimtelijke ordening centraal onder de titel Jongeren zoeken de ruimte. Daarbij lag het accent op de Zuiderzeelijn en de Regiovisie Groningen-Assen. De scholieren werden uitgedaagd om mee te denken over deze plannen, die hun toekomst als bewoners van het Noorden meebepalen. Zo n 250 leerlingen van negentien scholen presenteerden hun adviezen aan het Projectbureau Regio Groningen- Assen en de Projectgroep Zuiderzeelijn Daarnaast hebben jongeren hun eigen projectontwikkelingsbedrijf opgezet. Ze hebben daarbij hun plannen voor een duurzame wijk in de regio Groningen-Assen gepresenteerd. Vertegenwoordigers van de branche, zoals VNO-NCW, waren razend enthousiast. Zoveel creativiteit hadden ze niet verwacht. In Meppel is op 1 juni een onderzoek gestart naar het nieuwe plassen. Dit is het gescheiden opvangen van urine door het toepassen van een andere toiletpot. Het waterschap Reest en Wieden, de gemeente Meppel, Woonconcept Van Boeijen, stichting Rioned, adviesbureau Grontmij en de onderzoeksinstellingen STOWA en Vewin van respectievelijk de Unie van Waterschappen en de waterleidingsector hebben dit praktijkonderzoek gestart. De proef bestaat uit drie speciale toiletpotten en een watervrij urinoir. Deze staan in een zorgcentrum van Van Boeijen. Om de urine te scheiden moet zittend worden geplast. De proef loopt één jaar. Onderzoek in Symposium Op 2 juni vond in Meppel het symposium De keten verandert langzaam maar zeker plaats. Daar bleek dat de meeste deelnemers concrete plannen hebben om de toepassingsmogelijkheden van urinescheiding en decentrale waterzuivering serieus te onderzoeken. Voor meer informatie kunt u bellen met Lida Blok van IVN Consulentschap Groningen, tel. (050) scholenvoorduurzaamheid@ivn.nl of kijk op de website 10 Foto: Kars Tuinder

11 Lex Dirkse, Zwolle Meppel naar het nieuwe plassen Deelstroom urine In een dichtbevolkt land als Nederland is het transporteren via het riool en vervolgens centraal zuiveren van afvalwater een beproefde methode. Of we, wanneer we nu geen riolering hadden, opnieuw zouden kiezen voor de aanleg ervan is maar de vraag. We hebben grote hoeveelheden kostbaar drinkwater nodig voor het transport van de sterk verdunde afvalstoffen. Bovendien levert de mens feces en urine keurig gescheiden aan. Wat ligt er daarom meer voor de hand dan om deze scheiding ook in de verwerking voort te zetten? De deelstroom urine is maar één procent van de totale hoeveelheid afvalwater die naar het riool wordt gepompt. Deze bevat echter wél 85 procent van de totale hoeveelheid aan ammonium, 47 procent van het nitraat en verder alle hormoonverstorende stoffen en medicijnresten. Normen waterkwaliteit Ook de provincie Drenthe heeft er alle belang bij dat de mogelijkheden van deze vorm van scheiding aan de bron worden onderzocht. Om in 2006 aan de landelijke kwaliteitsnormen voor oppervlaktewater te voldoen werken de Drentse gemeenten en waterschappen hard aan bijvoorbeeld het verminderen van de vuiluitworp uit het riool en het aanleggen van individuele systemen voor zuivering van huishoudelijk afvalwater (IBA s) en verplichten ze boeren spuitvrije zones in te stellen. Ook de Europese Kaderrichtlijn Water brengt de nodige verplichtingen met zich mee. Uiterlijk 2015 moet het oppervlakte- en grondwater de goede chemische en ecologische toestand hebben bereikt. Nieuwe technieken zoals urinescheiding kunnen daar misschien aan bijdragen. Zittend plassen De proef in Meppel moet uitwijzen in hoeverre de mannelijke gebruiker accepteert dat hij zittend moet plassen. Ook is het de vraag wat de meest efficiënte verwerkingsmethode voor urine is. Voorlopig wordt deze vervoerd per as en als geconcentreerd bestanddeel toegevoegd aan de RWZI in Zwolle. Misschien kan urine ook als meststof worden toegepast in de landbouw. Volgende onderzoeken moeten dit uitwijzen. Exportartikel Als de komende jaren in deze en andere proefprojecten blijkt dat gescheiden urine-inzameling goed uitvoerbaar is, dan is dat een eerste stap naar een volledig gescheiden inzameling van alle deelstromen. Door regenwater en grijs en zwart afvalwater op te vangen aan de bron en decentraal te zuiveren zijn grote milieuvoordelen te behalen. Minstens zo belangrijk is dat de techniek van gescheiden urine-inzameling zich ook kan ontwikkelen tot een exportartikel. De techniek is immers geschikt om in landen zonder wijdvertakt rioolstelsel al één geconcentreerde deelstroom bij de bron op te vangen. Voor meer informatie over het proefproject kunt u terecht bij Bjartur Swart van de Grontmij (bjartur. swart@grontmij.nl) of Rein Bouwer van de provincie Drenthe (r.bouwer@drenthe.nl). 11

12 Tweede ronde ideeën voor Leren voor Duurzame Ontwikkeling Colofon De Milieuwijzer is een tweemaandelijkse nieuwsbrief over alle facetten van het Drentse milieubeleid. De Milieuwijzer wordt gratis toegestuurd aan onder meer gemeenten, waterschappen, landbouworganisaties, natuur- en milieuorganisaties en het bedrijfsleven Oplage: Vanaf 15 juni stellen de drie Noordelijke provincies de tweede tender open waarin organisaties, bedrijven en overheden projectideeën kunnen indienen die bijdragen aan de uitvoering van het programma Leren voor Duurzame Ontwikkeling. De einddatum voor indiening is 15 september Begin 2006 besluiten de colleges van Gedeputeerde Staten aan welke projecten subsidie wordt toegekend. Het landelijke programma Leren voor Duurzame Ontwikkeling loopt tot en met Het programma richt zich op de vraag hoe keuzes en gedrag van mensen en organisaties tot stand komen. Via leerprocessen stimuleert het programma kennis en vaardigheden die mensen in staat stellen om een meer duurzame afweging te maken. Voor het indienen van projectideeën is een formulier verkrijgbaar bij het programmamanagement (adresgegevens in cursief deel onder artikel). Projectindieners moeten zelf ten minste 15 procent van de projectkosten bijdragen. De ingediende ideeën worden beoordeeld door een Noordelijke Adviesgroep van deskundigen op het gebied van duurzame ontwikkeling. Deze kijkt onder meer of de ideeën passen in het Noordelijk Ambitiestatement en bijdragen aan het realiseren van de ambities. Indieners van positief beoordeelde ideeën worden uitgenodigd hun idee uit te werken tot projectvoorstel. Begin december 2005 brengt de adviesgroep een definitief advies uit aan de colleges van Gedeputeerde Staten. Voor meer informatie kunt u het Noordelijk ambitiestatement LvDO raadplegen en het communicatie- en organisatieplan. Beide zijn te vinden op de websites van de provincies Groningen, Fryslân en Drenthe. U kunt ook contact opnemen met het programmamanagement: KNN Milieu, Cor Kamminga, Werfstraat 5, 9712 VN Groningen, tel. (050) , k.j.kamminga@knnmilieu.nl. De volgende Milieuwijzer, nummer 57, verschijnt medio oktober Sluitingsdatum kopij: 12 september 2005 Redactieadres (voor abonnementen en kopij): Provincie Drenthe T.a.v. Joke Christerus Postbus 122, 9400 AC Assen Telefoonnummer: (0592) adres: milieuwijzer@drenthe.nl Redactie: Marion Speelman, Ben Hoentjen, Rein Bouwer, Alfred Stokman, Jan Visser, Everhard Reckman, Sander Bakker, Attie Sijpkes en Mirjam Koekoek, provincie Drenthe Eindredactie: Henk van den Brink Hoofdredactie: Joke Christerus Lay-out: Albert Rademaker BNO Grafische verzorging: Docucentrum provincie Drenthe Overname van artikelen is mogelijk na overleg met de hoofdredacteur De redactie draagt geen verantwoordelijkheid voor de inhoud van ingezonden artikelen