ISSO INFO. Werken aan actieve vertegenwoordiging van Nederlandse installatiesector in Europa. maart 2013

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "ISSO INFO. Werken aan actieve vertegenwoordiging van Nederlandse installatiesector in Europa. maart 2013"

Transcriptie

1 ISSO INFO 50 Werken aan actieve vertegenwoordiging van Nederlandse installatiesector in Europa In Europa wordt de visie en werkwijze van de Nederlandse installatiesector onder meer ingebracht door NEN, Uneto-VNI en ISSO. Dat doen we door deel te nemen aan technische comités van CEN, de Europese vereniging van normalisatie-instituten. De vertegenwoordiging is voor de installatiebranche van groot belang. De CEN Technical Committees (CEN/TC s) bereiden Europese normen (EN-standards) voor en zorgen voor onderhoud en continuering van nieuwe ontwikkelingen in deze normen. Voor de installatiesector betreft dit vooral normen voor het ontwerpen, berekenen en beschrijven van de prestaties van installaties. De normen hebben een directe impact op het verder op pag 2 De installatiesector heeft financiële middelen nodig om de belangen van NL in Europa op een professionele wijze te kunnen blijven behartigen. Alle inzet van belanghebbende partijen is daarbij onontbeerlijk. 1 ISSO-INFO 50

2 ISSO-info nummer 50 vervolg van pag 1 - Vertegenwoordiging in Europa installatiewerk van installateurs op het gebied van verwarming, ventilatie en AC-systemen. Kansen voor de Nederlandse installatiesector Door de Nederlandse deelname ontstaat de mogelijkheid invloed uit te oefenen bij het tot stand brengen van Europese EPBD-normen. Zo maakt ISSO zich sterk voor Europese normen die aansluiten bij de al geldende technische procedures en richtlijnen van de Nederlandse installatiepraktijk (ze staan ook in de ISSO-publicaties). Het voordeel daarvan is dat Nederlandse technische referenties (in)direct worden aangewezen vanuit Europese en nationale regelgeving. Dat biedt Nederlandse installatiebedrijven kansen om makkelijker hun werkveld en afzetmarkten te vergroten. Ze zijn daarmee ook beter bestand tegen concurrerende partijen uit omringende landen die hun nationale installatiepraktijk nog moeten aanpassen op deze EPBD-normen. content EPG-software heeft attest nodig 3 Duurzaamheid vereist bijscholing van vakmensen 5 Publicatie over BIM 6 Praktische kennis in een notendop 6 Oproep voor het maken van KennisKaarten 7 Kennisproducten over ketels gestookt met biomassa 9 Kennispartners zitten vooraan 10 Website KBI compleet vernieuwd 11 50ste editie ISSO Info 12 Legionellacode woning installaties herzien 13 Alles over Warmte- en Koudeopslag (WKO) 14 Nieuw: ISSO-publicatie 93 Brandveilige bekabeling 15 Nederland heeft kortom een belangrijke positie verworven. Echter, in verband met de belangen van alle 27 lidstaten, wordt het zwaarder om die positie te behouden. Participatie van ISSO ISSO is in vijf Technische Comités van CEN actief. Hoofd NL-delegatie van deze comités is Jaap Hogeling, manager international projects ISSO. De CEN/TC s werken met zogenaamde Working Groups (WG). Daarin participeren projectcoördinatoren van ISSO: TC089 Vermogens- en energieberekeningen voor gebouwen (Jan Aerts) TC156 Ventilatie systemen voor gebouwen (Marco Hofman) TC165 Drinkwatervoorzieningen (Oscar Nuijten) TC228 Verwarmingssystemen voor gebouwen (Jan Aerts) TC371 Project Committee on EPBD (Energy Performance Buildings Directive) (Kees Arkesteijn). Onlangs heeft de Nederlandse installatiesector, die wordt vertegenwoordigd door ISSO, opdracht gekregen voor het implementeren van de in NL geldende reken methodiek voor warmtepompen. De rekenmethode, zoals opgenomen in bijlage E van NEN 7120, wordt geschikt gemaakt voor opname in de EPBD-standards (Annex 39). EPBD-normen In de komende drie jaar wordt in het kader van het tweede mandaat van de Europese commissie (EPBD M 480) een aantal bestaande EPBD-normen herzien en/of uitgebreid: de zogenoemde EPBD Recast. Een van de belangrijke doelen is het zover mogelijk harmoniseren van procedures en bepalingsmethoden op het gebied van de Energieprestatie van gebouwen. De Europese lidstaten moeten via hun landelijke bouwregelgeving overstappen op de EPBD-normen. Ook de Nederlandse bouw- en installatiesector gaan hier in de komende jaren intensief mee te maken krijgen. Installerend Nederland zal (meer) aandacht moeten krijgen voor de nieuwe versies van de (installatietechniek gerelateerde) EPBD-normen. Herzien: ISSO-kleintje over vloerverwarming en vloerkoeling 15 Nieuw: instructieboek over specialistische aandrijftechnieken 16 Samenwerking met Airco-Kenniscentrum 17 Opgericht: platform voor commissioning 17 Workshops Geothermie en Phase Change Materials 18 Congres: Alternatieve technieken tegen legionella 18 Tweets op #ISSOnl 19 Nieuwe uitgaven 19 ISSO-najaarsloverleg Doel van de participatie Tijdige kennisoverdracht naar de installatiesector via onder meer voorlichtingsbijeenkomsten, digitale media en ISSO Info over de komende nieuwe- en wijzigende wetgeving. KENNISINSTITUUT VOOR DE INSTALLATIESECTOR 2

3 EPG-software heeft attest nodig Voor de Energieprestatiecoëfficiënt (EPC), de index die ingediend moet worden bij de aanvraag van een Omgevingsvergunning, geldt een extra eis. De EPC-berekening moet voortaan zijn gemaakt met een geattesteerd softwarepakket. worden. De energieposten die bij deze testen behoren, zijn eveneens gegeven. Alle softwarebedrijven die software hebben dat gebaseerd is op de NEN 7120, kunnen deze testen zelfstandig uitvoeren. Zo kunnen ze nagaan of de door hen berekende energieposten overeenkomen met de test Energieposten. In de publicatie staan overigens ook vele andere testen voor softwareprogramma s, bijvoorbeeld programma s die de Energie-index voor de Energielabels van bestaande gebouwen berekenen of waarmee een maatwerkadvies voor Energiebesparing kan worden opgesteld. Door het Bouwbesluit is sinds 1 juli 2012 de NEN 7120 van kracht. De NEN 7120 vervangt de normen NEN 5128 (woningen) en NEN 2916 (utiliteitsgebouwen). Bij deze twee oude normen werden door NEN ook de rekenprogramma s NPR 2916 en NPR 2917 uitgegeven. Bij de uitgave van NEN 7120 levert de NEN echter geen softwareprogramma. Softwareprogramma s die op de NEN 7120 zijn gebaseerd, worden nu geleverd door marktpartijen (lees: softwarebureaus). Voor het verkrijgen van een Omgevingsvergunning moet de EPC-berekening zijn gemaakt met een geattesteerd softwarepakket. Testen van software In de softwareprogramma s moeten de rekenregels uit de NEN 7120 goed zijn verwerkt. Om daar zorg voor te dragen, heeft ISSO in opdracht van Agentschap NL voor zowel woningen als utiliteitsgebouwen ongeveer 100 verschillende testen ontwikkeld. De testen zijn opgenomen in ISSOpublicatie 54 Energie Diagnose Referentie en worden ook gehanteerd door de Certificerende Instellingen (CI s). De gedefinieerde testen bevatten een groot aantal energiebesparende maatregelen die in gebouwen genomen kunnen Geattesteerde softwarepaketten De eisen waaraan NEN 7120 software dient te voldoen, staat in een wijzigingsblad Beoordelingsrichtlijn (BRL) Het wijzigingsblad verwijst voor de testen en resultaten naar ISSO-publicatie 54. Op basis van BRL 9501 kunnen de softwarebedrijven hun softwarepakket laten attesteren door de CI s, te weten KIWA of IKOBKB. De softwarebedrijven dienen alle testen aangewezen door de BRL 9501 uit te voeren en de resultaten in te dienen bij de CI. De CI voert random zelf ook een aantal testen uit die in publicatie 54 staan. Alleen als de resultaten van alle testen binnen de gestelde bandbreedte vallen, wordt een softwarepakket geattesteerd. Inmiddels hebben de CI s de NEN 7120 softwarepakketten geattesteerd van de softwareleveranciers Bink, DGMR, Earth, EPOS, VABI en de 2 Snoeken. Meerdere kunnen volgen. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Kees Arkesteijn, k.arkesteijn@isso.nl 3 ISSO-INFO 50

4 ISSO-publicaties ook digitaal Maak nu gratis kennis met ISSO-Digitaal.nl! ISSO-publicaties zijn een begrip in de sector. U kunt niet zonder deze kennis. Om tegemoet te komen aan de hedendaagse wensen biedt ISSO de in publicaties vervatte kennis óók digitaal aan. Vanuit de digitale publicaties is het tevens mogelijk om de kennis van BRISwarenhuis te raadplegen (mits u daar een licentie voor heeft). MAAK NU GRATIS KENNIS MET ISSO-DIGITAAL.NL EN VRAAG DE PROEFLICENTIE AAN OP

5 Duurzaamheid vereist bijscholing van vakmensen Waar staat Nederland als het gaat om energetische verduurzaming? Onder de vlag van het Europese IEE BuildUpSkills doet Nederland (BUS-NL) onderzoek in de markt, het bedrijfsleven en het onderwijs. Hierover is een rapport verschenen met onderzoeksresultaten en scholingsacties. Wat blijkt? Ruim vakmensen in Nederland hebben extra scholing nodig. BUS-NL is opgericht om de bouwsector de Europese doelstellingen voor 2020 te kunnen laten behalen. Om succesvol en met kwaliteit de doelstellingen te halen, is extra scholing nodig van ruim vakmensen in de bouw- en installatiesector in een tijdsbestek van zeven jaar. Hoe pakken we dit aan? En vooral: wat is er nodig? Het bedrijfsleven en onderwijs zijn samen verantwoordelijk voor nieuwe vakmensen, zoals gekwalificeerde schoolverlaters, zij-instromers en bestaande werknemers die een upskilling van vaardigheden krijgen. Echter, de huidige structuur van het opleidingssysteem in Nederland is voor de extra scholing niet flexibel genoeg ingericht. Volgens BUS NL is de behoefte aan scholing in Nederland gekoppeld aan de implementatiefasen voor productinnovaties, zoals verbeeld in de technology adoptation lifecycle (Everett Rogers). de komende drie jaar midden in de Kenniskloof (CHASM/ GAP). In die periode moet die kloof worden overbrugd met bewustwording en bekwaming. Alleen dan zal de vraagkant van de markt (de early mass) voldoende vertrouwen krijgen om zonder of met overzienbaar risico opdracht te geven tot verduurzaming. Aanpassing kennisaanbod BUS NL stelt voor om de beroepscompetentieprofielen aan te vullen met competenties die de innovators en early adaptors essentieel achten voor de gewenste uitvoeringskwaliteit van duurzame gebouwen & installaties. Door deze vervolgens te koppelen aan het beschikbare bijscholingsaanbod, wordt direct duidelijk welk kennisaanbod ontbreekt. Bovendien kan het nieuwe en bestaande opleidingsaanbod aan de hand van de profielen worden verbeterd en aangescherpt, met name op het gebied van certificering en accreditatie. Om de Europese doelstellingen voor 2020 te kunnen behalen, moet een scala aan innovatieve technieken worden toegepast én is het nodig de kennis- en ervaringskloof tussen de innovators en de early majority te overbruggen. Innovators Early Adaptors Early Majority Late Majority Laggands The Chasm Area under the curve represents number of customers Technology Adaption Lifecycle Oplossing Rond de innovatieve technieken is door de innovators en early adoptors ruim voldoende praktijkervaring opgedaan. Door kennisinstituten als SBR en ISSO is al een groot deel van deze kennis vertaald in ontwerprichtlijnen en in een aantal gevallen ingebed in post-initiële opleidingen (cursussen en examens). Volgens BUS NL bevindt de sector zich in Meer informatie Het onderzoeksrapport kunt u downloaden via Voor vragen kunt u contact opnemen met Marco Hofman, m.hofman@isso.nl. 5 ISSO-INFO 50

6 Publicatie over BIM KennisKaart Praktische kennis in een notendop Aan de hand van publicatie 109 kunnen de installateur en adviseur volwaardig meedraaien als een van de partners in het BIM-proces. BIM, dat staat voor Bouwwerk Informatie Model, is een digitaal datamodel waarin alle gegevens van een gebouw (ontwerp-, de bouw- en het beheerproces) zijn opgeslagen en geïntegreerd. Voordat de eerste steen is gelegd, is het bouwwerk tot in detail doorgerekend en te zien. In de essentie draait BIM om samenwerking en transparantie tussen alle projectleden: met BIM werken alle betrokken partijen binnen en buiten de installatiesector. Het doel is kennisdeling, versterken van de samenwerking tussen partijen in de bouwkolom en vermindering van faalkosten. BIM maakt het eenvoudiger om de totale life cycle costs van een project in beeld te brengen. Horloges gelijk zetten Vele organisaties hebben de handen ineengeslagen om BIM goed te stroomlijnen, waaronder de overheid, bouwbedrijven, ontwerpbureaus en softwareleveranciers. Publicatie 109 maakt onderdeel uit van eenduidige kennisoverdracht over BIM. De publicatie is door ISSO ontwikkeld in opdracht van de sectorprominente organisaties OTIB, Uneto-VNI, TVVL en PIT. Must have voor installateurs en adviseurs Publicatie 109 geeft inzicht in wat BIM is. Elementair zijn de projectfasen die naadloos in elkaar moeten overlopen. Om inzicht te geven in de fases is gebruik gemaakt van de MKKstructuur. Met deze projectfasering (van programmafase tot en met beheerfase) wordt duidelijk wat gedurende een BIM-project van de projectleden en de organisatie wordt verwacht. Daarbij worden ook de meest geschikte samenwerkingsvormen onder de loep genomen. Last but not least behandelt de uitgave een aantal type software. De KennisKaart is een praktisch hulpmiddel voor uitvoerders in de installatietechniek. Hiermee heeft u de belangrijkste informatie over een onderwerp bij de hand. ISSO maakt KennisKaarten over alle mogelijke onderwerpen in de installatietechniek. De eerste serie KennisKaarten is gereed: deze kaarten behandelen onderwerpen op het gebied van ventilatie, sanitair en elektrotechniek. U kunt ze gratis raadplegen op of via Ondertussen wordt gestaag doorgewerkt aan KennisKaarten op vele andere werkgebieden. Kort en bondig gratis kennis KennisKaarten behandelen kort en bondig praktische toepassingen. Als het even kan worden stappenplannen, foto s, tekeningen en overzichtelijke schema s gebruikt. De kaarten leggen bijvoorbeeld uit hoe een ventilatiesysteem werkt, wat een vetafscheider is of een brandslanghaspel. Een KennisKaart kan ook een toelichting geven bij het uitvoeren van specifieke installatietechnische werkzaamheden. Voor uitvoerders, waaronder monteurs en werkvoorbereiders, is de compacte informatie bijvoorbeeld handig als geheugensteuntje of als checklist. KennisKaart met uw logo? Tegen een vergoeding is de kaart verkrijgbaar in een gelamineerde uitvoering op dubbelzijdig A4: op stevig papier en eventueel met het logo van uw bedrijf. Daardoor is de KennisKaart duurzamer en komt u op de werkplaats en bij opdrachtgever goed voor de dag. De kaarten kunt u bestellen in de ISSO-winkel op Oproep Gebruikers van de KennisKaarten worden uitgenodigd de KennisKaarten te beoordelen. Heeft u een opmerking, aanvulling of verbetering? Laat het ons graag weten via www. isso-kenniskaarten.nl. U kunt per kaart een beoordeling achterlaten. ISSO-publicatie 109 verschijnt voor de zomer in print en in digitale vorm. De publicatie is dan te bestellen via De digitale versie is met een abonnement te raadplegen via 6

7 Crowdsourcing Oproep voor het maken van KennisKaarten Met behulp van crowdsourcing ontwikkelt ISSO onder meer KennisKaarten en onderdelen van ISSO-publicaties. Momenteel wordt gezocht naar partners die willen meedenken over meterruimten in woningbouw en over communicatiesystemen. Als tegemoetkoming worden prijzen uitgereikt. KennisKaart over meterruimten woningbouw In Bouwbesluit 2012 zijn geen randvoorwaarden opgenomen over meterruimten. Toch is er behoefte aan duidelijkheid hierover. En wat te doen met de extra functie van meterruimten? Zo wordt steeds meer elektronica in meterruimten geplaatst, waaronder WIFI-routers, intelligente energiemeters, glasvezelaansluitingen en apparatuur voor saldering. Daarnaast moet er ruimte beschikbaar zijn voor toekomstige ISSO KennisKaart 01 voor beheerders en onderhoudsmonteurs Brandslanghaspels zijn bedoeld om een (begin van) brand door gebruikers van het gebouw te bestrijden. Om de goede werking te allen tijde beschadigingen vertoont; a) brandslanghaspel geen lekkage, roestvlekken of andere zichtbare te waarborgen moeten brandslanghaspels ten minste eenmaal per jaar b) brandslanghaspel is voorzien van een goed leesbare gebruiksinstructie; worden gecontroleerd en onderhoudswerkzaamheden worden uitgevoerd. c) plaats van de brandslanghaspel (met een voorgeschreven pictogram) duidelijk is aangegeven; Waar staat wat je moet doen? d) brandslanghaspel stevig (aan de muur) is bevestigd; Voor de uitvoering van controle en onderhoud verwijst Waterwerkblad e) volumestroom stabiel en voldoende is1); WB 1.4G naar NEN-EN Volgens deze Europese norm moet, naast f) drukmeter, indien aangebracht, goed werkt; de jaarlijkse controle, eens in de vijf jaar de brandslanghaspel worden g) gehele lengte van de brandslang vrij is van scheurtjes, vervormingen, slijtage of andere beschadiging. Vertoont slang een beschadi- onderworpen aan een persproef. ging dan testen op de maximale werkdruk of direct vervangen. Controles van terugstroombeveiligingen in brandblusleidingen en h) slangklemmen van het juiste type zijn en stevig vastgemaakt; voorzieningen die deel uitmaken van het legionellabeheersplan, zoals i) haspel in beide richtingen soepel draait; de verzegeling van bedieningsafsluiters, staan j) van zwenkbare haspel het draaimechanisme van de zwenkarm niet in NEN-EN soepel werkt en onder de vereiste hoek kan uitklappen (delen 1 en 2 van NEN-EN 671); Het Gebruiksbesluit schrijft voor dat controle en k) handbediende bedieningsafsluiter van het juiste type is, gebruik onderhoud van brandslanghaspels moeten worden bijgehouden in een logboek. l) of, werking van automatische afsluiter correct is, en zo ook van de soepel en werking correct is; (eventueel) verborgen (in open stand verzegelde) onderhoudsafsluiter; Flexibele aansluiting zwenkbare m) watertoevoeraansluiting in goede staat verkeerd, in bijzonder de brandslanghaspel eventuele flexibele aansluitingen; n) haspelkast vrij van beschadigingen is en de deur soepel is te openen 2); Wat voor brandblusinstallatie en welke voorzieningen? De brandblusinstallatie kan direct na de watermeter (leveringspunt o) straalpijp van het juiste type is en makkelijk te gebruiken; drinkwater) zijn gescheiden van de leidingwaterinstallatie. Afhankelijk p) slanggeleider goed en soepel functioneert en stevig is bevestigd. van de leveringsdruk en gebouw-hoogte is een brandpomp opgenomen. De splitsing in een separate installatie kan ook na een drukverhogingsinstallatie of verderop in de leidingwaterinstallatie zijn aange- q) brandslanghaspel voorzien van een onderhoudssticker; Vervolgens: bracht. Direct na de scheiding/splitsing moet de brandblusinstallatie r) bedieningsafsluiter in gesloten stand, en de afsluiter(s) in brandblusleiding in open stand, verzegelen; zijn voorzien van een beveiligingseenheid EA, compleet met afsluiter(s) in open stand verzegeld. Deze beveiligingseenheid moet ook zijn s) controleren of op haspel de sticker alleen te gebruiken bij brand aangebracht in de aansluiting van de brand-slanghaspel op een geïntegreerde brandblus-/leidingwaterinstallatie, tenzij de lengte van de water ; aanwezig is en op de brandblusleiding(en) de sticker geen drink- aansluitleiding tussen de bedienings-afsluiter van de haspel en de aftakking op de doorstroomde leiding < 150 mm is. druktest in het t) vastleggen gegevens van controle en onderhoud en eventuele logboek. Omschrijving Een beschrijving van mogelijk aanwezige installaties in een meterruimte. Afmetingen van standaard meterruimte voor woningen. Afbeelding van een indeling van een meterruimte met denkbare installaties. Voorstel positionering van slimme meters in een meterruimte. Welke veiligheidsaspecten zijn op meterruimten van toepassing? Welke wet- en regelgeving zijn op meter- ruimten van toepassing? Opsomming van elementen die fout kunnen gaan tijdens de aanleg en het gebruik van meterruimten. Onderwerp Aanwezige installaties Veiligheid Wet- en regelgeving Do s en don ts Handbediende bedieningsafsluiters moeten in gesloten stand zijn verzegeld. Een automatische bedieningsafsluiter in het binnenwerk van direct gebruik. Zorg dat na de werkzaamheden de brandslanghaspel klaar is voor een haspel kan niet zijn verzegeld, in dat geval moet de straalpijp of Indien uitgebreide onderhoudswerkzaamheden noodzakelijk zijn straalpijphouder zijn verzegeld. moet een waarschuwingslabel Buiten gebruik worden aangebracht en de gebruikers/bewoners van het gebouw hierover Alle brandblusleidingen moeten bij het binnenkomen en verlaten worden geïnformeerd. van een ruimte en bij aftakkingen zijn voorzien van een sticker 1) Het gebruik van een stromingsmeter en drukmeter wordt aanbevolen. geen drinkwater. De brandslanghaspel moet zijn voorzien van een sticker alleen te gebruiken bij brand. 2) Een brandslanghaspel in een kast wordt als een systeem beschouwd. Dit houdt onder meer in dat wanneer een deur van een Jaarlijkse controle en onderhoud brandslanghaspel (NEN-EN haspelkast een belemmering vormt voor het uitlopen van een 671-3:2009 en WB 1.4G) slang, het geheel wordt afgekeurd Volg instructies op van fabrikant; het onderstaande moet in ieder geval worden uitgevoerd: Slang geheel van de haspel rollen en onder druk zetten door openen van (hand)bedieningsafsluiter en vervolgens controleren of: laties. Wat zijn de consequenties van installaties nabij of aangesloten op communicatiesystemen? Op de KennisKaart wordt beschreven hoe communicatiesystemen werken en welke invloed ze kunnen hebben op de eigen (ontworpen) installatie. Niveau leesbaarheid: MBO 4. Raadpleeg menu ISSO en vervolgens crowdsourcing voor nadere informatie. toepassingen, zoals smart grids, 12V systemen en een home box voor elektrische auto s. Daarnaast worden meterruimten vaak gebruikt als extra opslagmogelijkheid voor huishoudelijke apparatuur. ISSO wil een KennisKaart ontwikkelen voor ontwerpende partijen die meterruimten moeten opnemen in woningbouwprojecten. Voor uitvoerende partijen komen op de kaart praktische tips voor de invulling van meterruimten. Niveau leesbaarheid: MBO 4. KennisKaart over communicatiesystemen Installateurs en installatie-adviseurs moeten weten welke communicatiesystemen invloed kunnen hebben op instal- Onderwerp Communicatiesystemen Wet- en regelgeving Veiligheid Veel voorkomende problemen en de oplossingen Omschrijving Welke communicatiesystemen zijn en komen er (bedraad en onbedraad). Illustraties maken de werking duidelijk. Welke wet- en regelgeving zijn op communicatiesystemen van toepassing? Welke veiligheidsaspecten zijn op communicatiesystemen van toepassing? Wat zijn de problemen bij aanleg en gebruik? Wat zijn de oorzaken? Wat zijn de oplossingen? 7 ISSO-INFO 50

8 SLIMMER SAMEN WERKEN ZET DEZE VAKBEURS NU VAST IN UW AGENDA 30 SEPT. 4 OKT. T/M JAARBEURS UTRECHT UW ONTMOETING MET VERNIEUWING Elektrotechniek richt zich op de elektrotechnisch installateur en de industrie. Op de beurs worden de nieuwste systemen, technologieën en producten op het gebied van onder meer industriële elektronica, meet-, regel- en bedieningsapparatuur, installatiemateriaal, verlichting, bekabeling, gebouwbeheersystemen en domotica gepresenteerd. Naast een breed exposantenaanbod wordt er een uitgebreid inhoudelijk programma samengesteld over actuele vraagstukken binnen de markt. Meer info:

9 Kennisproducten over ketels gestookt met biomassa Conform de Renewable Energy Sources Directive moeten duurzame energie-installaties in Nederland door een certificeringssysteem gewaarborgd worden. Eén van de duurzame technieken in de richtlijnen gaat over biomassaverbrandingsinstallaties. Deze worden beschreven in de nieuwe ISSO-publicatie Ontwerpen, installeren en beheren van biomassaverbrandingsinstallaties. Biomassaverbrandingsinstallaties zijn onder te verdelen in houtgestookte sfeertoestellen (haarden en kachels) en biomassa gestookte ketels. De biomassa gestookte ketels worden vooral gebruikt voor de levering van warm water in grote gebouwen. Tot dusver worden biomassa gestookte ketels vooral toegepast bij sectoren met een grote, relatief constante warmtevraag (bijvoorbeeld zwembaden) en in situaties waar biomassabrandstof relatief goedkoop kan worden ingekocht (bijvoorbeeld bij de houtverwerkende industrie). Door een toenemende belangstelling voor duurzame energie is ook de populariteit van biomassa gestookte ketels gestegen. Hierdoor is het aantal biomassa gestookte ketels de afgelopen vijf jaar verdubbeld van ongeveer naar zo n installaties. Na de introductie van een SDE-tarief (SDE staat voor Stimulering Duurzame Energieproductie) op duurzame warmte in 2012, wordt het marktpotentieel verder uitgebreid. Situatieschets Het belang van een goed ontworpen en aangelegde biomassaverbrandingsinstallatie wordt al jaren onderkend door de markt. Vooral de laatste vijf tot tien jaar zijn er veel nieuwe leveranciers van biomassa gestookte ketels ten tonele verschenen met slechts beperkte ervaring. De techniek van biomassa gestookte ketels kan als uitontwikkeld worden beschouwd. Maar vooral door de beperkte ervaring en kennis bij nieuwe spelers, worden fouten gemaakt in de dimensionering van de installatie, de keuze van verschillende systeemcomponenten en de uitvoeringswijze. Dit heeft niet alleen gevolgen voor de veiligheid. Het kan de biomassainstallaties ook een slecht imago geven en verdere marktintroductie belemmeren. Over de landsgrens In landen als Duitsland, Zwitserland en Oostenrijk zijn biomassa gestookte ketels al veel langer concurrerend met het conventionele alternatief (huisbrandolie). In de landen is voldoende hout als brandstof beschikbaar en is stoken op hout traditie. Ook is daar opleidingsmateriaal voor installa- teurs beschikbaar om de optimale toepassing van biomassa gestookte ketels te certificeren. De landen hebben recentelijk besloten het materiaal (oorspronkelijk in Zwitserland ontwikkeld) over te nemen en gezamenlijk toe te passen. Op basis van dit materiaal ontwikkelt de ISSO-Kontaktgroep de ISSO-publicatie 108 Het ontwerpen, installeren en beheren van met biomassa gestookte verbrandingsinstallaties. ISSO-publicatie over biomassa De ISSO-publicatie zal weer als basis dienen voor opleidingsmateriaal, examens en de BRL Op basis van de BRL kunnen bedrijven zich laten certificeren voor het aanleggen van biomassa-installaties. Al deze kennisproducten zijn in de 2e helft van 2013 gereed. Tijdens een van de Kontaktgroepvergaderingen is een bezoek gebracht aan de biomassacentrale in Marum (Groningen). Deze centrale, met een capaciteit van 500 kw, verzorgt de warmtebehoefte van een aantal gemeentelijke gebouwen, zoals het zwembad, het gemeentehuis en een verzorgingstehuis. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met André Derksen, a.derksen@isso.nl. 9 ISSO-INFO 50

10 Kennispartners zitten vooraan Eerste bijeenkomst goed ontvangen Een waardevolle bespreking. Zo is de eerste informatie bijeenkomst met de ISSO-Kennis partners door meerdere leden getypeerd. Kennispartners in gesprek met projectcoördinatoren van ISSO Sinds 2012 kunnen organisaties zich aan ISSO binden als Kennispartner. Op die manier worden praktijk, theorie en ervaringen onderling uitgewisseld. Bekeken wordt hoe en op welke gebieden de organisaties elkaar kunnen versterken. Daarbij is het voor de deelnemers een manier om zich met het ISSO-label te profileren met kwaliteit. Inmiddels hebben zich acht bedrijven aangesloten, een aantal dat blijft groeien. Wat speelt er in de sector? Paul Blahowetz, co-directeur onderzoeksbureau Immolab: Het is een meerwaarde voor bedrijven om te kunnen participeren als Kennispartner. We horen van ISSO en de andere partners in een vroeg stadium wat er speelt in de sector. Deze bedrijven staan voor kwaliteit Vanaf links: Peter t Lam (ISSO), Eric Evers (Dekra certification) en Kevin Kanters Links Dick van Drooge, rechts Paul Blahowetz van Immolab 10

11 Website KBI compleet vernieuwd Daarbij is kennisdeling een interessant uitgangspunt voor ons. Je kunt kennis inbrengen vanuit je vakgebied, in ons geval op het gebied van water en lucht. Hierdoor kan de theorie goed op de praktijk worden afgestemd. Daarbij is het leerzaam om te horen hoe totaal andere bedrijven in de sector hun doelen proberen te bereiken. We zijn ook Kennis partner geworden voor naamsvermelding in de gerenommeerde ISSO-publicaties. De publicaties zijn leidend voor ons en voor onze opdrachtgevers. Zo gebruikt Immolab sinds de oprichting publicatie 55.1, die over legionella gaat. Via de publicaties weten opdrachtgevers ons sneller te vinden. De site van KBI, informatieloket voor certificering in de bouw- en installatiesector, is compleet op de schop gegaan. richt zich nu op professionals én op consumenten. Sinds de oprichting in 2001 heeft KBI flink aan de weg getimmerd. Zo heeft de stichting haar klantenkring uitgebreid tot ver buiten de sector. Dat vroeg om een andere inrichting van de website. Spin in het web In februari staken de Kennispartners voor de eerste keer de koppen bij elkaar op het kantoor van ISSO. Niemand wilde de bespreking missen. Als Kennispartner zit je dan ook vooraan als het gaat om actuele projecten van ISSO en (nieuwe) wet- en regelgeving in de sector. Van dat laatste is ISSO, als spin in het web van de installatiesector, als een van de eerste op de hoogte. Zo steken de projectcoördinatoren van ISSO hun licht op als voorzitter of lid van (inter)nationale commissies, onderwijsinstellingen of in netwerken. Energielabel Nieuwbouw Onderwerpen van de afgelopen bespreking zijn onder meer de invoering van het Energielabel Nieuwbouw, alternatieve technieken voor legionellabestrijding, de groeiende markt voor luchtfiltertoepassingen en de kwaliteit van woningventilatie. Ook is er genoeg ruimte voor het uitwisselen van ervaringen en om te netwerken. Nuttig, interessant en waardevol, typeerden de Kennispartners de eerste bespreking. Belangstelling? Meer informatie over het Kennispartnership met ISSO kunt u lezen op onder de menukeuzes ISSO en Partners of neem contact op met Anneli van Kleven, a.vankleven@isso.nl. KENNISPARTNER Wat is anders? Bij de vaste bezoeker valt direct de facelift op. De site oogt nu fris en modern. Andere veranderingen aan de site is een verbeterd zoekproces en de toevoeging van diverse sociale media. Een elementaire verandering is de structuur. De bezoeker moet een keuze maken uit vier klantenkringen: certificaathouders, bedrijven, opdrachtgevers of consumenten. Voor ieder wat wils Via de menu-opties is specifieke informatie te vinden. Iedere klantenkring heeft immers totaal andere vragen en wensen. Certificaathouders bijvoorbeeld zien direct een overzicht van alle certificaten. Bedrijven die nog niet gecertificeerd zijn, kunnen zich oriënteren op de waarde van een certificaat en op opleidingen. Opdrachtgevers worden direct geleid naar een pagina met gecertificeerde bedrijven. En consumenten krijgen meteen informatie over actuele onderwerpen als het energielabel gepresenteerd. Surf vooral even naar om een kijkje te nemen. 11 ISSO-INFO 50

12 50ste editie ISSO Info Alweer achttien jaar geleden verscheen de eerste editie van ISSO Info. Dit jubileumnummer is een uitgelezen kans om even terug te blikken. Wat speelde er sinds 1994 in de installatiesector en bij ISSO? 1994: editie 1: in 1994 bestaat ISSO twintig jaar. In het kader van dit lustrum kondigt ISSO een speciale bijeenkomst aan met als programma: technologische ontwikkelingen op weg naar de 21e eeuw. 1994: editie 3: in deze editie staat de energieprestatienormering (EPN) centraal, die geldt vanaf 1 december Bij nieuw te realiseren publicaties houdt ISSO voortaan rekening met de EPN. Ook organiseert ISSO praktijkbijeenkomsten werken met de energieprestatie-eisen. 1996: editie 7: ISSO op internet! De website van ISSO heet dan nog : editie 9: presentatie van ISSO-publicatie 43. Het grote boek geeft een overzicht van alle standaardconcepten voor klimaatinstallaties. Voor de installatieontwerper is de uitgave onmisbaar gereedschap. 1999: editie 11: ISSO bestaat 25 jaar. Deze mijlpaal wordt gevierd met een symposium met als thema: 2015 is dichterbij dan u denkt. 2000, editie 14: een dik nummer in twee kleuren! Deze editie staat geheel in het teken van de VSK-beurs 2000, waar ISSO samen met Vabi een stand deelt. Daarom is deze Info ook een podium voor Vabi. 2001, editie 16: de databank is in de lucht. 2003, editie 19: het blad krijgt voor die tijd een moderne look!. 2003, editie 20: Installatiebedrijf Kwekel BV wordt begunstiger van ISSO. Kwekel is een van de eerste begunstigers die hun bedrijfsnaam graag aan ISSO willen verbinden. 2003, extra editie 21: Jaap Hogeling 25 jaar directeur van ISSO. 2004, editie 26: alle publicaties van ISSO staan online via , editie 28: het brede netwerk van ISSO wordt bekrachtigd met een relatiedag, bekend als Najaarsoverleg. Aankondiging van de eerste bijeenkomst. 2006, editie 32: het kantoor van ISSO, dat is gevestigd in een groot Rotterdams kantorencomplex naast het centraal station, groeit uit zijn voegen en verhuist van de vijfde naar de tweede etage. 2007, editie 33: twee elementaire publicaties over het energielabel zijn definitief: publicaties 75 Energielabel voor utiliteitsgebouwen en 82 Energielabel voor woningen. 2008, editie 37: must have voor installateurs is het Handboek Sanitair van Will Scheffer. Dit is herzien door door ISSO en krijgt de titel: Instructieboek Ontwerpen van sanitaire installaties. 2009, editie 40: ISSO bestaat 35 jaar en viert dat met een jubileumbijeenkomst. Gastspreker Maarten van Rossem voorspelt: Als de opwarming van de aarde doorgaat, dan zit u snor. Dan moet er immers steeds meer worden gekoeld. 2010, editie 43: Jaap Hogeling (rechts op de foto) neemt afscheid als directeur van ISSO. Rob van Bergen (links) volgt hem op. 2011, editie 46: ISSO reikt de eerste ISSO-award uit op het Najaarsoverleg. De prijs is gewonnen door Cauberg- Huygen met het project mijnwater. 2012, editie 49: Jaap Hogeling is benoemd tot officier in de Orde van Oranje Nassau. 12

13 uitgaven Nieuwe uitgaven Nieuwe uitgaven Nieuwe uitgaven Nieuwe uitgaven Nieuwe uitgaven Legionellacode woning installaties herzien Hoe ontwerp en realiseer je legionellaveilige woninginstallaties? Dat is vastgelegd in Deze uitgave is geschikt voor: ISSO-publicatie 30.5 LegionellaCode woninginstallaties. De laatste uitgave uit 2008 is onder meer herzien vanwege de nieuwe Drinkwaterwetgeving. installateur adviseur student Op het gebied van: Legionellapreventie begint op de tekentafel en eindigt bij het juiste gebruik, beheer en onderhoud van de leidingwaterinstallaties. Al die facetten worden in de publicatie overzichtelijk belicht. De uitgave behandelt installaties voor water & gas woningen nieuwbouw en renovatie van bestaande woningen. Wat wordt behandeld? De code geeft een aantal concrete adviezen die de kans op groei van legionella in de installatie minimaliseren. In het handboek is eveneens een gebruiksinstructie opgenomen die de installateur kan overhandigen aan de bewoner. Daarbij wordt nadrukkelijk gekeken naar het voorkomen van opwarming van waterleidingen door cv-leidingen. Weer up-to-date ISBN In de herziene versie zijn onder meer verwerkt: Drinkwaterwetgeving Nieuwe inzichten over opwarming van drinkwaterleidingen Elementen uit ISSO-SBR-publicatie 811 Hotspotvrij ontwerpen, bouwen en installeren Elementen uit de ISSO-Checklist Hotspots in waterleidingen NEN1006 en de Waterwerkbladen. KENNISINSTITUUT VOOR DE INSTALLATIESECTOR publicatie 30.5 HERZIENE VERSIE 2013 LegionellaCode Richtlijnen voor legionellapreventie bij het ontwerp en het gebruik van leidingwaterinstallaties in woningen Code voor alle leden van Uneto-VNI De uitgave werd financieel mede mogelijk gemaakt door Uneto-VNI. Alle installateurs die lid zijn van Uneto-VNI behoren te werken volgens de LegionellaCode woninginstallaties, zegt het herenakkoord tussen Uneto-VNI en haar leden. Hoe verkrijgbaar? ISSO-publicatie 30.5 LegionellaCode woninginstallaties is verschenen in print en in digitale vorm. De geprinte versie is voor 40,- (excl. btw en verzendkosten) te bestellen via De digitale versie is te raadplegen via www. isso-digitaal.nl. 13 ISSO-INFO 50

14 Nieuwe uitgaven Nieuwe uitgaven Nieuwe uitgaven Nieuwe uitgaven Nieuwe uitgaven Nieuwe uitgaven Alles over Warmte- en Koudeopslag (WKO) Publicatie, tool en instructie ONtwerp, realisatie en Beheer van een energiecentrale met warmte en koude OpSlag (wko) kennisinst I tuut voor de INStallatI e S ecto r publicatie bodemenergiesysteem WKO s hebben de laatste vijf jaar een hoge vlucht genomen. Om de kwaliteit te borgen, is publicatie 39 compleet herzien. 39 bovengronds deel: Energiecentrale koude bron bodemenergiesysteem bovengronds deel: Energiecentralecommunicatie- model communicatiemodel ondergronds deel: WKO installatie koudevoorziening communicatiemodel TSA TSA energieuitwisseling met omgeving ondergronds deel: WKO installatie warmtevoorziening warmtegebruikers energiewarmte- uitwisseling met voor- ziening omgeving watervoerende zandlaag (aquifer) watervoerende zandlaag (aquifer) koude bron warme bron koudevoorziening koudegebruikers communicatiemodel gebouwinstallatie warme bron gebouwinstallatie warmtegebruikers koudegebruikers Ontwerp, realisatie en beheer van een EnErgiEcEntralE met warmte En koude opslag (wko) Publicatie 39 Ontwerp, realisatie en beheer van een Energiecentrale met warmte en koude opslag heeft betrekking op open systemen. Bij open systemen wordt de temperatuur van gebouwen geregeld via warmte- en koudebronnen in de bodem. Het grondwater wordt gebruikt als transportmedium. Bescherming van de bodem Bij WKO s mogen de optredende energiestromen geen invloed hebben op de bodem. Daarom zijn de ontwerpen en toepassingen van de systemen gebonden aan normen, richtlijnen en wettelijke eisen. Hieraan kan worden voldaan aan de hand van onder andere publicatie 39 en de hierop gebaseerde BRL Onmisbaar instrument De publicatie en de BRL worden door de overheid gebruikt voor het bepalen van wettelijke kaders. Hiermee is de uitgave onmisbaar voor gecertificeerde bedrijven of installateurs die zich toeleggen op het ontwerpen van energiecentrales met WKO. 14 Volledig technisch ontwerp Doordat er gebruik gemaakt wordt van opslag van thermische energie, is een andere ontwerpaanpak nodig dan voor conventionele installaties, zoals ketels en koelmachines. Naast het ontwerpen op basis van benodigde capaciteiten, is het noodzakelijk mede te ontwerpen op basis van energiestromen. Publicatie 39 beschrijft de ontwerpprocedures en benodigde activiteiten voor realisatie, onderhoud en beheer. Ook wordt een technische toelichting en richtlijnen voor uitwerking gegeven. Met de ontwerpprocedures kan een volledig uitgewerkt en gedocumenteerd technisch ontwerp worden gemaakt. Hoe verkrijgbaar? ISSO-publicatie 39 Ontwerp, realisatie en beheer van een Energiecentrale met warmte en koude opslag is verschenen in print en in digitale vorm. De geprinte versie is voor 120, (excl. btw en verzendkosten) te bestellen via De digitale versie is te raadplegen via WKO-expertisetool gebaseerd op publicatie 39 De WKO-expertisetool biedt installatie-adviseurs en installateurs een instrument waarin alle elementen voor een effectief ontwerp zijn meegenomen, waaronder gestandaardiseerde WKO-concepten en monitoringseisen. De tool is ook bedoeld voor gebouweigenaren. Zij kunnen met de software de energiecentrale van hun installatie doorrekenen en daarmee een analyse uitvoeren van de bestaande situatie. Met de tool kan de bestaande WKO-installatie ook beter worden beheerd en ingeregeld. De tool is gebaseerd op de vernieuwde ISSO-publicatie 39: Ontwerp, realisatie en beheer van een Energiecentrale met warmte- en koudeopslag. Hoe verkrijgbaar De WKO-expertisetool is te bestellen via en kost 695, (excl. btw) per kalenderjaar. Bij het bestellen van de tool ontvangt u gratis de ISSO-publicatie 39. Instructiebijeenkomst Kom naar een instructiebijeenkomst van een dag over de tool en het boek. U heeft de hulpmiddelen dan snel onder de knie. Belangstelling? Vraag naar meer informatie via instructies@isso.nl.

15 Nieuwe uitgaven Nieuwe uitgaven Nieuwe uitgaven Nieuwe uitgaven Nieuwe uitgaven Nieuwe uitgaven Nieuw: ISSO-publicatie 93 Brandveilige bekabeling BRANDVEILIGE BEKABELING KENNISINSTITUUT VOOR DE INSTALLATIESECTOR publicatie 93 BRANDVEILIGE BEKABELING Bij brand kan de bekabeling in een gebouw aanzienlijk bijdragen aan schade en vervuiling. Dit kan worden beperkt door te werken volgens de nieuwe ISSO-publicatie 93 Brandveilige bekabeling. Over brandveilige installaties en bekabeling bestond bijna geen informatie. Dat is met het verschijnen van publicatie Brandveilige bekabeling van de baan. De uitgave beschrijft de mogelijkheden om bekabelingen en installaties op de juiste manieren brandveilig te ontwerpen en te installeren. In de publicatie worden alle eisen, voorschriften, normen en richtlijnen uitgewerkt en toegelicht met methoden, checklists en werkbladen. Met werkbladen worden oplossingen en voorbeelden aangedragen voor de toepassing van moeilijk brandbare en halogeenvrije kabels. Waar verkrijgbaar? ISSO-publicatie 93 Brandveilige bekabeling is voor 70, (excl. btw en verzendkosten) te bestellen via Met een abonnement op is ook de digitale versie te raadplegen. Herzien: ISSO-kleintje over vloerverwarming en vloerkoeling Wat is er zoal op de markt aan vloerverwarmingssystemen? En hoe worden ze ontworpen en geïnstalleerd? De antwoorden staan in het herziene ISSO-kleintje Vloerverwarming/ vloerkoeling. Het compacte en handzame boekje is onmisbaar gereedschap voor installateurs, monteurs en ontwerpers. Ook adviseurs, opdrachtgevers en opleidingsinstituten zijn uitstekend met het boekje geholpen. Het boekje maakt u snel wegwijs in vloersystemen in nieuwe en bestaande woning- en utiliteitsbouw. Beschreven worden vloerverwarming en -koeling met watervoerende buizen en van elektrische vloerverwarmingssystemen. Aan de orde komen het ontwerpproces tot en met de ingebruikname en het onderhoud van de installatie. Ook worden de voor- en nadelen van de verschillende systemen behandeld. Daarbij worden suggesties gedaan om uit die systemen een keuze te maken. De informatie wordt toegelicht met afbeeldingen en overzichtelijke tabellen. Wat is nieuw? In de herziene editie heeft vloerkoeling een volwaardig hoofdstuk gekregen en er is een bijlage over wandverwarming toegevoegd. Ook staan er nieuwe vloerverwarmingssystemen in en is de checklist hotspots in waterleidingen uitgebreid. Het boekje is conform NEN-EN 1264 deel 1-5 en Waterleidingbesluit Deze uitgave is geschikt voor: Installateurs adviseurs studenten op het gebied van: Verwarming utiliteit woningbouw Hoe verkrijgbaar? ISSO-kleintje Vloerverwarming/vloerkoeling is verkrijgbaar in print en in digitale vorm. Het gedrukte zakboekje kost 35,- (excl. btw en verzendkosten). De digitale versie is te raadplegen via ISBN KLEINTJE VLOERVERWARMING EN VLOERKOELING KENNISINSTITUUT VOOR DE INSTALLATIESECTOR KLEINTJE HERZIENE UITGAVE 2013 Vloerverwarming en vloerkoeling omslag Vloerverwarmingen -koeling DEF.indd :17 15 ISSO-INFO 50

16 uitgaven Nieuwe uitgaven Nieuwe uitgaven Nieuwe uitgaven Nieuwe uitgaven Nieuwe uitgaven Nieuw: instructieboek over drie specialistische aandrijftechnieken Instructieboek EMO, deel 9 In de maand februari is een instructieboek over specialistische aandrijftechnieken van de drukpers gerold. Aan de hand van het boek wordt het principe duidelijk van servomotoren, PM-motoren en lineaire motoren. Het instructieboek alias naslagwerk, is een verdieping voor de gevorderde monteur. Het is geschreven in navolging van een complete serie met werkinstructies voor elektromechanisch onderhoud (EMO). In tegenstelling tot de werkinstructies, geeft dit instructieboek een uitgebreide theoretische achtergrond. Aandrijftechnieken Centraal in het ISSO-instructieboek met als titel Elektromechanisch onderhoud: speciale aandrijfmotoren, staan drie specialistische aandrijfmotoren waarvan u bij dit stukje afbeeldingen ziet. Het boek geeft een overzicht van toepassingsmogelijkheden en behandelt de werking van de speciale aandrijfmotoren. Aan de hand van het boek kunt u de motoren leren herkennen. Het onderhoud van de drie aandrijftechnieken is divers en complex: daarom zijn daarover alleen de belangrijkste aandachtspunten opgenomen. ISSO schreef het instructieboek in opdracht van OTIB en Uneto- VNI, vakgroep EMO. De uitgave kost 55, (excl. btw en verzendkosten). Een digitale versie is verkrijgbaar via isso-digitaal.nl. AGENDA Agenda april, 16 april en 14 mei Instructiebijeenkomst Nieuw in NEN1010 Zwolle, Leeuwarden en Bunnik 9 april Congres Alternatieve technieken tegen legionella Utrecht 18 april Nationaal Brandveiligheid Congres Ede 24 april Instructiebijeenkomst Legionellapreventie Rotterdam & het drinkwaterbesluit Mei Workshop Geothermie n.t.b. Juni Workshop PCM n.t.b. Juni Cursus Succesvol toepassen EPG in de praktijk Rotterdam 19 september ISSO-najaarsoverleg Rotterdam 30 september 4 oktober Elektrotechniek 2013 Utrecht 3, 10, 17, 24 en 31 oktober Masterclass hydraulische schakelingen voor Rotterdam verwarmen en koelen 24 september + 1 oktober Instructie Legionellaveilig beheren van Koeltorens Utrecht voor gebouwbeheerders 15 oktober + 22 oktober Instructie Legionellaveilig beheren van Koeltorens Utrecht voor deskundige Meer informatie over deze bijeenkomsten vindt u op 16

17 Opgericht: platform voor commissioning Het nieuwe platform Dutch Building Commissioning Authority gaat de kwaliteitsborging door commissioning op de kaart zetten. ISSO is medeoprichter en Rob van Bergen, directeur ISSO, is voorzitter van het platform. Commissioning is gericht op de kwaliteitsbeheersing en prestatieborging van gebouw en installaties voor zowel bestaande bouw als nieuwbouw. Die focus levert een gezond werk- en leefklimaat op en goede energieprestaties. Daarbij levert de methode een bijdrage aan een duurzame samenleving. Niet minder belangrijk: commissioning zorgt voor kostenbesparing door beperking van faalkosten. Commissioning is rijzende ster Commissioning groeit in betekenis en waarde. Zo zijn bij duurzaamheidskeurmerken BREEAM-NL en LEED al credits te verdienen wanneer bij bestaande bouw of nieuwbouw het commissioningproces is doorlopen. In ISSO-publicaties 100 t/m 108 worden al methoden (voor duurzaam beheer en onderhoud) beschreven die in bestaande gebouwen met commissioning zorgen voor een lagere energierekening en meer gebruikerstevredenheid. Dutch Building Commissioning Authority (DBCA) Het platform DBCA - opgericht op donderdag 31 januari gaat commissioning in Nederland promoten als efficiënte methode voor prestatieborging. Dat doet het platform door commissioning concreet te maken. Bijvoorbeeld door de ontwikkeling van instrumenten en opleidingen en door bedrijven met de methode te inspireren en te verbinden. Deze ambities sluiten goed aan bij de visie van ISSO om het kwaliteitsdenken in de bouw- en installatiesector te versterken. Groeiend aantal leden Behalve ISSO zijn de oprichters en leden van DBCA: TVVL, VCCN, FEDEC, NVBV, VERAC, FME, DGBC, Nederlandse Brancheorganisatie voor GebouwAutomatisering en SBR. Het aantal leden wordt nog verder uitgebreid. Meer informatie is verkrijgbaar via Rob van Bergen, r.vanbergen@isso.nl. Samenwerking met Airco-Kenniscentrum ISSO gaat samenwerken met de oprichters van de site De site maakt de wereld van airco-installaties begrijpelijk voor de consument. Met behulp van de databank op Airco-Kenniscentrum.nl kan de lezer bijvoorbeeld een offerte begrijpen van een installateur of leverancier. Of de gebruiker kan beoordelen welke airco aan zijn verwachtingen kan voldoen. Aan duidelijkheid hierover bestaat zonder meer behoefte. De site, nog geen twee jaar oud, is in dik een jaar tijd al op onderwerpen bekeken. Behalve bijvoorbeeld architecten of makelaars zijn ook opleidingsinstituten geholpen met de informatie en voorlichting op de site. Kennis verspreiden De samenwerking met Airco-Kenniscentrum.nl past in de doelstelling van ISSO om kennis over installaties zo breed mogelijk te verspreiden. Daarbij wil ISSO paal en perk stellen aan de verwarring van gehanteerde begrippen in de installatiesector en daarbuiten. Als partner van de site draagt ISSO onder meer bij aan de bepaling van begrippen van airco s. Voor specifiek en gedetailleerde informatie over installaties wordt de lezer doorverwezen naar uitgaven van ISSO, waaronder de KennisKaarten (de KennisKaarten worden beschreven in deze ISSO Info). Lang leven Op zijn beurt wil Airco-Kenniscentrum.nl met de samenwerking een stempel drukken op de kwaliteit van de informatie. Daarbij willen ze alle verzamelde informatie op de site ook garant stellen voor de toekomst. Arjan Schrauwen (a.schrauwen@isso.nl) is projecteider en aanspreekpunt over de site van Airco-Kenniscentrum.nl. 17 ISSO-INFO 50

18 EDUCATIE 2013 EDUCATIE 2013 EDUCATIE 2013 EDUCATIE 2013 EDUCATIE 2013 EDUCATIE 2013 EDUCATIE 2013 Workshops Geothermie en Phase Change Materials In mei en juni organiseert ISSO workshops over de technieken Phase Change Materials en Geothermie. In de workshops worden de technieken behandeld aan de hand van voorbeeldprojecten. Daarna gaat ISSO graag in gesprek met partijen die met de technieken werken of aan de slag willen gaan. ISSO wil de markt gaan voorzien van informatie en kennis op het gebied van Phase Change Materials en Geothermie en onderzoekt waar de behoefte ligt. De aftrap is een workshop over deze twee technieken. Wat is Geothermie? Een opkomende, duurzame techniek is het gebruik van geothermie ofwel aardwarmte. Bij geothermie wordt energie gebruikt dat in bodemwater met een relatief hoge temperatuur is opgeslagen. In tegenstelling tot Warmte en Koude Opslag (WKO) - waarbij overtollige warmte of koude in de bodem wordt gepompt en bij warmtevraag weer uit de bodem wordt gepompt - is geothermie veel directer toe te passen. ISSO onderzoekt in Nederland de potentie om voor geothermie ontwerp- en uitvoeringsrichtlijnen op te stellen. Wat zijn phase change materials? Phase Change Materials (PCM s) bieden de mogelijkheid om thermische energie op te slaan bij een specifieke temperatuur. De temperatuur is gelijk aan de temperatuur waarop het materiaal smelt, stolt, verdampt of condenseert. PCM zit nog in de pioniersfase en wordt daarom nog niet vaak gebruikt. ISSO wil meer bekendheid geven aan de techniek in de vorm van ontwerprichtlijnen, zodat de techniek breder in de markt kan worden gezet. Met PCM s kunnen installaties waarschijnlijk kleiner worden uitgevoerd. Daardoor vragen de installaties minder materiaal en zijn daardoor duurzamer. Belangstelling? Mail ons via instructies@isso.nl. Geef in uw mail aan welke van de twee workshops uw belangstelling heeft, wat het raakvlak van de techniek is met uw bedrijf en met hoeveel deelnemers u wilt komen. Na aanmelding informeren we u over datum, locatie en tijd. Deelname is gratis. Alternatieve technieken tegen legionella Aanmeldformulier Presentatie van uw product? Tijdens het congres zijn er mogelijkheden voor 9 april, uur Ja, ik meld me aan voor het ISSO-congres à 265, per persoon Ja, ik bestel gelijktijdig (aantal) ISSO-publicatie(s) 55.4 voor 56, (excl. btw en productpresentaties op een kennismarkt. Voor meer verzendkosten, inclusief 30% korting) per stuk. informatie kunt u contact opnemen met Susanne Suvaal via instructies@isso.nl Bedrijf: U kunt dit formulier ook faxen naar of mailen naar info@isso.nl. ISSO-congres Hoe voorkomt u legionella wanneer gewoon Soort bedrijf: Contactpersoon*: M / V thermisch beheer niet werkt? Op het ISSO- Functie: congres reiken we diverse alternatieve preven- Adres*: 30% korting op nieuwe ISSO-publicatie 55.4 Postcode*: Plaats* tietechnieken aan. Heeft u De op onderwerpen wat uit het voor ISSO-congres worden manier Telefoon*: Fax: behandeld in de nieuwe ISSO-publicatie adres*: Alternatieve technieken voor Legionellapreventie in collectieve leidingwaterinstallaties. dan mag u dit congres niet missen. Namen van de deelnemers: Bestelt u bij uw aanmelding gelijktijdig de nieuwe 1 ISSO-publicatie 55.4, dan ontvangt u op deze uitgave 2 30% korting. De reguliere prijs bedraagd 80,. Om korte metten te maken met de De gevaren uitgave verschijnt omstreeks van april legio * veld verplicht dan ook te maken met leidingwaterinstallaties, nella in drink- en proceswater, zijn in de laatste vijf jaar nieuwe technieken ontwikkeld en bestaande verbeterd. Inspiratiebronnen zijn onder meer technische vindingen, de Drinkwaterwet, het Drinkwaterbesluit en de Regeling regionellapreventie. Programma Op het congres presenteren prominente sprekers en gerenommeerde fabrikanten hun kennis over alternatieve technieken. Aan bod komen wetgeving en richtlijnen tot en met technische toepassing en beheersplan. Will Scheffer, deskundige drinkwater en legionella, geeft een toelichting op de wetgeving over legionella. Certificeringsinstituut KIWA gaat in op de beoordelingsrichtlijnen 6010 en Praat mee op twitter #issonl ISSO Postbus AN Rotterdam T F ISSO-congres Alternatieve technieken tegen legionella Dinsdag 9 april 2013 Van tot uur Jaarbeurs Utrecht Een ervaringsdeskundige presenteert de aanpak van een beheersplan voor alternatief beheer. Het College voor de Toelating van Gewasbeschermingsmiddelen en Biociden (Ctgb) geeft een toelichting op de toelating van biociden voor drinkwaterdesinfectie. Het RIVM presenteert de resultaten van het onderzoek naar effectiviteit van beheerstechnieken voor legionella in drinkwaterinstallaties. Een aantal bekende fabrikanten ten slotte, stellen preventieve desinfectietechnieken aan de orde. Deze technieken zijn mogelijk door middel van:

19 Opleidings- en ontwikkelingsfonds voor het Technisch Installatiebedrijf Uit de media Platform Duurzame Huisvesting presenteerde tijdens een seminar in februari drie nieuwe duurzaamheidsinstrumenten voor de utiliteitsbouw: Greenlease Menukaart, Kieswijzer Duurzaamheidsmaatlatten en Energiekaart Winkels. Met deze drie nieuwe instrumenten wil het platform de verduurzaming binnen de utiliteitsbouw een stimulans geven. De Kieswijzer Duurzaamheidsmaatlatten werd gepresenteerd door zelfstandig adviseur Jerry Neimann en André Derksen van ISSO. Bron: Real Estate Magazine, februari Medewerkers ISSO schrijven blogs De medewerkers van ISSO tekenen hun kennis op hun vakgebied of hun visies regelmatig op in een blog. Zo schreef projectcoördinator Arjan Schrauwen een blog over de ergernis van elektrische bekabeling in huis. Volgens hem is bekabeling hopeloos ouderwets en heeft inductie de toekomst. Ook Rob van Bergen, directeur van ISSO, is gaan bloggen. Hij beantwoordt veel gestelde vragen over energie. Betalen we niet teveel aan energie? Sorteren al die maatregelen voor energiebesparing nou wel effect? De blogs kunt u vinden op de homepage van ISSO.nl onder nieuwsberichten. Nieuwe uitgaven: Kleintje Vloerverwarming en vloerkoeling* Kleintje Water* Kleintje Legionellapreventie* ISSO-publicatie 30.5 LegionellaCode* ISSO-publicatie 39 installateurs adviseurs Ontwerp, realisatie en beheer van een Energiecentrale met gebouwen veiligheid elektro & ICT warmte en koude opslag (WKO)* ISSO-publicatie 93 Brandveilige bekabeling ISSO-publicatie 109 BIM Deze uitgave is geschikt voor: Op het gebied van: ISBN Instructieboek EMO deel 9, Speciale aandrijfmotoren *Dit is een herziene uitgave Deze uitgaven zijn (binnenkort) te bestellen via de ISSO-winkel op of digitaal te raadplegen via BRANDVEILIGE BEKABELING KENNISINSTITUUT VOOR DE INSTALLATIESECTOR publicatie 93 BRANDVEILIGE BEKABELING verwarmingslint circulerend warmwater pasteurisatie membraanfiltratie uv-licht anodische oxidatie/elektrodiafragmalyse koper-zilver-ionisatie. Uw gastheer op het congres is Rob van Bergen. Het programma biedt volop ruimte om vragen te stellen en te netwerken. Uw investering De deelnameprijs bedraagt 265, (excl. btw) per persoon. Aanmelden U kunt zich aanmelden via onder menu kennisbijeenkomsten/agenda. Presentatie van uw product? Bedrijven kunnen op de kennismarkt van het congres hun producten of diensten presenteren. Voor deelname kunt u contact opnemen met Susanne Suvaal via instructies@isso.nl. 19 Tweets nstalverspeek: Mooi artikel van #ISSOnl Het succesvol toepassen van technieken, valt of staat met HydroscopeBV: Wij zijn trots kennispartner van #ISSOnl. Het bordje heeft een mooie plek unetovninieuws: #Vloerkoeling en hotspots in #ISSOnlkleintje #vloerverwarming #techniek issolam (Peter t Lam): Concept #BIM rapport procesrichtlijn #ISSOnl bijna KalsbeekBV: In #ISSOnl #ThemaTech staat een mooi artikel van Egbert Leiting (senior adviseur Kalsbeek). #Legionellapreventie centraal tijdens de #bouw. OPROEP Twitter mee via #ISSOnl. Interessante, leuke of informatieve Tweets worden opgenomen in de ISSO Info. ISSO-INFO 50

20 Voor in uw agenda: ISSO-najaarsloverleg september Innovatie en duurzaamheid: dat is het thema van ons jaarlijkse Najaarsoverleg op donderdag 19 september van tot uur. Aan het thema van de bijeenkomst wordt onder meer invulling gegeven door ontwerper Daan Roosegaarde. Zijn visie op innovatie en duurzaamheid is zonder meer inspirerend. Roosegaarde mixt kunst en techniek tot baanbrekende interactieve projecten die de verbeelding soms te boven gaan. Oproep voor ISSO-award 2013 Traditiegetrouw wordt ook dit jaar de ISSO-award uitgereikt. Heeft uw bedrijf een duurzaam en innovatief project en heeft u daarbij gebruik gemaakt van ISSO-publicatie(s)? Dan nodigen wij u uit mee te doen. Wellicht krijgt u een podium op het Najaarsoverleg met zijn ruim tweehonderd deelnemers. Kijk op YouTube via ISSO.nl naar de presentatie van Schouten Techniek, winnaar van de prijs in Vanaf 5 april staat het reglement en het inschrijfformulier op De bijeenkomst voor u en al onze andere relaties vindt deze keer plaats in het Scheepvaart en Transportcollege (STC) aan de Maas. Het grijsblauwe gebouw van Neutelings Riedijk Architects is een icoon van de Rotterdamse skyline. De bijeenkomst is een mooie kans om het opmerkelijke gebouw te bezoeken en het bijzondere uitzicht te zien. Uw investering ISSO-relaties ontvangen een persoonlijke uitnodiging voor deze bijeenkomst. De deelnameprijs voor overige geïnteresseerden bedraagt 195, (excl. btw) en 75, (excl. btw) voor uw introducé. U kunt zich voor Najaarsoverleg aanmelden via menu kennisbijeenkomsten. Colofon ISSO Info is een uitgave van ISSO Kruisplein DB Rotterdam Postbus 577, 3000 AN Rotterdam Tel Fax info@isso.nl, ISSO, het kennisinstituut van de installatiesector, houdt zich bezig met het identificeren van kennisvragen binnen de installatiesector, het ontsluiten en toegankelijk maken van deze kennis in de vorm van praktische ISSOpublicaties en het bevorderen van het gebruik van ISSO publicaties als normstellende richtlijnen. 20 Vormgeving: Stijlmeesters Redactie: Anneli van Kleven-Pijpers en Therese van Warmerdam De uitgever kan niet aansprakelijk worden gesteld voor persoonlijke of materiële schade, veroorzaakt door onjuistheden in de redactionele kolommen.

ISSO-kennispartner. Kennis delen en vermenigvuldigen

ISSO-kennispartner. Kennis delen en vermenigvuldigen ISSO-kennispartner Kennis delen en vermenigvuldigen Bedrijven kunnen Kennispartner van ons worden Als kennispartner van ISSO kan uw bedrijf zich Als bedrijven zich als Kennispartner verbinden, versterken

Nadere informatie

Nieuwe energieprestatienorm

Nieuwe energieprestatienorm Nieuwe energieprestatienorm >> Als het gaat om energie en klimaat De tools Uw weg vinden in de nieuwe energieprestatienorm, wie helpt u daarbij? Heeft u hem al in huis, de nieuwe energieprestatienorm NEN

Nadere informatie

Praktijkseminar implementatie nieuwe wetgeving

Praktijkseminar implementatie nieuwe wetgeving www.praktijkseminar-installatiesector.nl Praktijkseminar implementatie nieuwe wetgeving Duurzame energie en energiebesparing Wat zijn de consequenties voor installateurs en gebouwbeheerders? Beatrix Theater

Nadere informatie

1. Voor welke deelregelingen wilt u zich certificeren?

1. Voor welke deelregelingen wilt u zich certificeren? Stappenplan naar certificering voor BRL9500 Energieprestatieadvisering Certificeren lijkt ingewikkeld, maar in de praktijk valt het meestal erg mee. In veel bedrijven zijn immers al belangrijke stappen

Nadere informatie

Energiebesparing. Betonkernactivering. Programma. Energiebesparing EPBD. Energy Performance Building Directive. Europese richtlijn.

Energiebesparing. Betonkernactivering. Programma. Energiebesparing EPBD. Energy Performance Building Directive. Europese richtlijn. Programma Energiebesparing & Betonkernactivering Energiebesparing Europa Nederland Besparingspotentieel Specialisten gevraagd? Betonkernactivering Publicatie Leergang Kees Arkesteijn 1 2 Energiebesparing

Nadere informatie

BRL6000 Installatietechniek

BRL6000 Installatietechniek CERTIFICERING VOOR INSTALLATIETECHNIEK Sinds 2005 kent Nederland een nieuwe certificatieregeling voor bedrijven die zich willen certificeren voor het ontwerpen, installeren en beheren van installaties,

Nadere informatie

Wijzigingsblad d.d. 2012-09-27 bij BRL 9501

Wijzigingsblad d.d. 2012-09-27 bij BRL 9501 KBI Wijzigingsblad d.d. 2012-09-27 bij BRL 9501 Vastgesteld door het CCvD van de Stichting Kwaliteitsborging Installatiesector op 27 september 2012 Aanvaard door de Harmonisatie Commissie Bouw van de Stichting

Nadere informatie

Positie van BRL s bij certificering van bedrijven. www.kbi.nl. Wil van Ophem. Nationaal Congres Warmtepompen te Ede, 23 mei 2013. Presentatie vandaag

Positie van BRL s bij certificering van bedrijven. www.kbi.nl. Wil van Ophem. Nationaal Congres Warmtepompen te Ede, 23 mei 2013. Presentatie vandaag Positie van BRL s bij certificering van bedrijven www.kbi.nl Wil van Ophem Nationaal Congres Warmtepompen te Ede, 23 mei 2013 Presentatie vandaag www.kbi.nl Certificering - Structuur BRL6000-serie Wat

Nadere informatie

WB 9501 Wijzigingsblad d.d. 4 december 2014 bij BRL 9501

WB 9501 Wijzigingsblad d.d. 4 december 2014 bij BRL 9501 WB 9501 Wijzigingsblad d.d. 4 december 2014 bij BRL 9501 Vastgesteld door het CCvD van de Stichting Kwaliteit voor Installaties Nederland op 4 december 2014 Aanvaard door de Harmonisatie Commissie Bouw

Nadere informatie

Veelgestelde vragen BRL9500

Veelgestelde vragen BRL9500 Veelgestelde vragen BRL9500 1. Waarom de BRL9500? Bedrijven die energieprestatiecertificaten ofwel energielabels voor gebouwen willen gaan afgeven zullen zich verplicht moeten certificeren voor BRL9500.

Nadere informatie

Kwaliteitsborging in de vernieuwde erkenningsregelingen Fred Vos UNETO-VNI Marco Hofman ISSO

Kwaliteitsborging in de vernieuwde erkenningsregelingen Fred Vos UNETO-VNI Marco Hofman ISSO Kwaliteitsborging in de vernieuwde erkenningsregelingen Fred Vos UNETO-VNI Marco Hofman ISSO Workshop Luchtkwaliteit binnen de wet kwaliteitsborging bouw 4 mei 2017 Kwaliteitsborging in de vernieuwde erkenningsregelingen

Nadere informatie

Gecontroleerde kwaliteits-/ gelijkwaardigheidsverklaringen ten behoeve van Nieuwbouw/Bestaande bouw. Kees Arkesteijn, ISSO

Gecontroleerde kwaliteits-/ gelijkwaardigheidsverklaringen ten behoeve van Nieuwbouw/Bestaande bouw. Kees Arkesteijn, ISSO Gecontroleerde kwaliteits-/ gelijkwaardigheidsverklaringen ten behoeve van Nieuwbouw/Bestaande bouw Kees Arkesteijn, ISSO Gecontroleerde kwaliteits-/ gelijkwaardigheidsverklaringen Programma Kennismaken

Nadere informatie

Wat betekent het Wijzigingsbesluit bodemenergiesystemen voor uw bedrijf? Stappenplan voor uw certificering en erkenning voor bodemenergiesystemen

Wat betekent het Wijzigingsbesluit bodemenergiesystemen voor uw bedrijf? Stappenplan voor uw certificering en erkenning voor bodemenergiesystemen Wat betekent het Wijzigingsbesluit bodemenergiesystemen voor uw bedrijf? Stappenplan voor uw certificering en erkenning voor bodemenergiesystemen Het WijzigingsBesluit bodemenergiesystemen is van toepassing

Nadere informatie

Trainingen najaar Gas en Water. Bovenop de praktijk van de installatietechniek.

Trainingen najaar Gas en Water. Bovenop de praktijk van de installatietechniek. Trainingen najaar 2016 Gas en Water Bovenop de praktijk van de installatietechniek www.nen.nl/installatie Meer maatwerk met een bedrijfstraining Wist u dat we in 2015 ruim 2000 deelnemers met een bedrijfstraining

Nadere informatie

Certificering voor Energieprestatieadvisering. conform BRL9500 voor woningen en utiliteitsgebouwen

Certificering voor Energieprestatieadvisering. conform BRL9500 voor woningen en utiliteitsgebouwen Certificering voor Energieprestatieadvisering conform BRL9500 voor woningen en utiliteitsgebouwen 1 Deze toelichting op het certificatietraject voor de BRL 9500 is door ISSO in samenwerking met KBI ontwikkeld.

Nadere informatie

Hieronder vind u onze bevindingen. Ter verduidelijking zijn de meest relevante onderdelen van wetsteksten in kaders toegevoegd.

Hieronder vind u onze bevindingen. Ter verduidelijking zijn de meest relevante onderdelen van wetsteksten in kaders toegevoegd. Retouradres Postbus 2232 3500 GE UTRECHT BodemenergieNL Martin Bloemendaal Postbus 1072 3430 BB Nieuwegein Nederland Rijkswaterstaat Water, Griffioenlaan 2 3526 LA Utrecht UTRECHT Postbus 2232 3500 GE

Nadere informatie

Gecontroleerde kwaliteits-/ gelijkwaardigheidsverklaringen ten behoeve van Nieuwbouw/Bestaande bouw. Kees Arkesteijn, ISSO

Gecontroleerde kwaliteits-/ gelijkwaardigheidsverklaringen ten behoeve van Nieuwbouw/Bestaande bouw. Kees Arkesteijn, ISSO Gecontroleerde kwaliteits-/ gelijkwaardigheidsverklaringen ten behoeve van Nieuwbouw/Bestaande bouw Kees Arkesteijn, ISSO Gecontroleerde kwaliteits-/ gelijkwaardigheidsverklaringen Programma Kennismaken

Nadere informatie

De corporatiedag 2017

De corporatiedag 2017 De corporatiedag 2017 1972 Wet en regelgeving Energieprestatie Terugblik, stand van zaken, toekomst 2017 2050 Kees Arkesteijn, projectcoördinator ISSO, met medewerking van Wim Plokker (VABI) De weg die

Nadere informatie

Steek Energie in je huis

Steek Energie in je huis Steek Energie in je huis 9 oktober 2012 Breda 1 Bouwbedrijf Boot B.V. Bouwbedrijf Boot is actief in de woningbouw (particulier, ontwikkeling), zorg huisvesting en utiliteit (scholen, kantoren, bedrijfsgebouwen).

Nadere informatie

Kennisinstituutvan,vooren endoordeinstallatiesector. KeesArkesteijn,projectcoördinator

Kennisinstituutvan,vooren endoordeinstallatiesector. KeesArkesteijn,projectcoördinator Kennisinstituutvan,vooren endoordeinstallatiesector KeesArkesteijn,projectcoördinator Energielabelen maatwerkadvies Energieprestatiecertificaat Bestaande bouw Woning Afgegeven conform de Regeling energieprestatie

Nadere informatie

Besluitenlijst CCvD-bijeenkomst 29-11-2011, schriftelijk vastgesteld d.d. 15-12- 2011

Besluitenlijst CCvD-bijeenkomst 29-11-2011, schriftelijk vastgesteld d.d. 15-12- 2011 Besluitenlijst CCvD 2011 Besluitenlijst CCvD-bijeenkomst 29-11-2011, schriftelijk vastgesteld d.d. 15-12- 2011 Besluit CB29112011-01 Aanvullende eisen opfrisbijeenkomsten en geldigheidsduur diploma s BRL9500

Nadere informatie

Inleiding prestatieborging / commissioning

Inleiding prestatieborging / commissioning Inleiding prestatieborging / commissioning 1 2 1. Waarom prestatieborging 2. Wat is commissioning 3. Wat levert commissioning op 4. De markt en commissioning 1. Waarom prestatieborging Maar goed dat de

Nadere informatie

Energieprestatie. Energieprestatie van gebouwen en de rol van de installatiesector. Kees Arkesteijn (ISSO)

Energieprestatie. Energieprestatie van gebouwen en de rol van de installatiesector. Kees Arkesteijn (ISSO) Energieprestatie Energieprestatie van gebouwen en de rol van de installatiesector Kees Arkesteijn (ISSO) Programma 1. Inleiding Energieprestatie gebouwen 2. Methoden bepaling Energieprestatie 3. Wet en

Nadere informatie

BRL 9500 Deel 06 concept 2012-04-26

BRL 9500 Deel 06 concept 2012-04-26 BRL 9500 Deel 06 concept 2012-04-26 NATIONALE BEOORDELINGSRICHTLIJN voor het KOMO -, respectievelijk het NL-EPBD -procescertificaat voor ENERGIEPRESTATIEADVISERING voor het NL-EPBD -procescertificaat voor

Nadere informatie

ECO-design & ECO-Energy-label Maken deze 2 EU richtlijnen verschil? Wordt de invoering van de EPBD en RES richtlijn hierdoor eenvoudiger?

ECO-design & ECO-Energy-label Maken deze 2 EU richtlijnen verschil? Wordt de invoering van de EPBD en RES richtlijn hierdoor eenvoudiger? ECO-design & ECO-Energy-label Maken deze 2 EU richtlijnen verschil? Wordt de invoering van de EPBD en RES richtlijn hierdoor eenvoudiger? Jaap Hogeling ISSO: international projects and standards directeur

Nadere informatie

Kwaliteitsborging. Voorkomen van installatiefouten leidt tot hoog rendement zonnepanelen

Kwaliteitsborging. Voorkomen van installatiefouten leidt tot hoog rendement zonnepanelen Kwaliteitsborging Voorkomen van installatiefouten leidt tot hoog rendement zonnepanelen W. van Ophem, directeur KvINL Solar Solutions Expo, 15 & 16 april 2015 - Wie - Wat Wie- Wat- Waarom KvINL - Is een

Nadere informatie

Themaochtend zonne-energie

Themaochtend zonne-energie Themaochtend zonne-energie UNETO-VNI streeft naar een vitale marktpositie en een optimaal economisch en financieel handelsklimaat voor de leden: ondernemers in de installatiebranche en in de elektrotechnische

Nadere informatie

WATERWERKBLAD. AANLEG VAN LEIDINGWATERINSTALLATIES Algemeen

WATERWERKBLAD. AANLEG VAN LEIDINGWATERINSTALLATIES Algemeen WATERWERKLAD AANLEG VAN LEIDINGWATERINSTALLATIES Algemeen W 3.1 DATUM: OKT 2011 Auteursrechten voorbehouden Met betrekking tot de aanleg van leidingwaterinstallaties is in artikel 3.1 van NEN 1006 (AVWI-2002)

Nadere informatie

Duurzaam Beheer en Onderhoud. Docentendag 2010. André Derksen Projectcoördinator. Duurzaam Beheer & Onderhoud. Algemene Technieken

Duurzaam Beheer en Onderhoud. Docentendag 2010. André Derksen Projectcoördinator. Duurzaam Beheer & Onderhoud. Algemene Technieken Docentendag 2010 Algemene Technieken André Derksen Projectcoördinator Inhoud Duurzaam Beheer en Onderhoud Zonne-energie Noodverlichtingsinstallaties Sprinklerinstallaties Duurzaam Beheer & Onderhoud Duurzaam

Nadere informatie

BRL 6000 Deel 09 2005-11-18

BRL 6000 Deel 09 2005-11-18 BRL 6000 Deel 09 2005-11-18 NATIONALE BEOORDELINGSRICHTLIJN voor het KOMO INSTAL procescertificaat voor ONTWERPEN, INSTALLEREN EN BEHEREN VAN INSTALLATIES ONTWERPEN EN INSTALLEREN VAN TIJDELIJKE DRINKWATERINSTALLATIES

Nadere informatie

BRL 9500 Deel 02 2006-12-06

BRL 9500 Deel 02 2006-12-06 BRL 9500 Deel 02 2006-12-06 NATIONALE BEOORDELINGSRICHTLIJN voor het KOMO -, respectievelijk het NL-EPBD -procescertificaat voor ENERGIEPRESTATIEADVISERING voor het KOMO -procescertificaat voor het afgeven

Nadere informatie

Legionella Preventie. Antwoord op de meest gestelde vragen. ing. Irene van Veelen ISSO projectcoördinator Water&Gas

Legionella Preventie. Antwoord op de meest gestelde vragen. ing. Irene van Veelen ISSO projectcoördinator Water&Gas Legionella Preventie Antwoord op de meest gestelde vragen ing. Irene van Veelen ISSO projectcoördinator Water&Gas www.legionellavraagbaak.nl: Wie is bevoegd om keerkleppen te controleren? Wie is verantwoordelijk

Nadere informatie

Borgen Kwaliteit van opleidingen & examinering

Borgen Kwaliteit van opleidingen & examinering Borgen Kwaliteit van opleidingen & examinering en de rol van KvINL hierin Wil van Ophem, 13 oktober 2017 Utrecht Wie- Wat- Waarom KvINL - Wie - Wat - Onafhankelijke stichting - Uit fusie stichting SEI

Nadere informatie

Vereiste voorkennis Naar inhoud en niveau gelijk aan MBO (niveau 4 volgens de Wet Educatie en Beroepsonderwijs) of HBO.

Vereiste voorkennis Naar inhoud en niveau gelijk aan MBO (niveau 4 volgens de Wet Educatie en Beroepsonderwijs) of HBO. LEERDOELEN EN EINDTERMEN VAN DE CURSUS GRONDGEBONDEN WARMTEPOMPEN IN DE UTILITEITSBOUW Datum: 8--009 Vereiste voorkennis Naar inhoud en niveau gelijk aan MBO (niveau 4 volgens de Wet Educatie en Beroepsonderwijs)

Nadere informatie

De schakel tussen u en techniek.

De schakel tussen u en techniek. De schakel tussen u en techniek. www.saasen.com ELEKTRA VENTILATIE BEVEILIGING TELEMATICA Eén betrouwbare partner voor al uw installatiewerkzaamheden Dan bent u bij J. Saasen B.V. aan het goede adres.

Nadere informatie

Presentatie Workshop. Borging en registratie van kwaliteit - Welke instrumenten hebben we nodig? Rotterdam, 3 juli 2014. W.

Presentatie Workshop. Borging en registratie van kwaliteit - Welke instrumenten hebben we nodig? Rotterdam, 3 juli 2014. W. Presentatie Workshop Borging en registratie van kwaliteit - Welke instrumenten hebben we nodig? Rotterdam, 3 juli 2014 W. van Ophem KvINL is een onafhankelijke en deskundige organisatie op het gebied van

Nadere informatie

KOMO INSTAL. Nummer K25164/04 Vervangt K25164/03. Uitgegeven 2011-04-10 d.d. 2011-04-08. Loodgietersbedrijf N.J. van den Broek

KOMO INSTAL. Nummer K25164/04 Vervangt K25164/03. Uitgegeven 2011-04-10 d.d. 2011-04-08. Loodgietersbedrijf N.J. van den Broek KOMO INSTAL proces Nummer K25164/04 Vervangt K25164/03 Uitgegeven 2011-04-10 d.d. 2011-04-08 Geldig tot 2014-04-10 Pagina 1 van 5 Loodgietersbedrijf N.J. van den Broek VERKLARING VAN KIWA Deze kwaliteitsverklaring

Nadere informatie

Vereiste voorkennis Naar inhoud en niveau gelijk aan MBO (niveau 4 volgens de Wet Educatie en Beroepsonderwijs).

Vereiste voorkennis Naar inhoud en niveau gelijk aan MBO (niveau 4 volgens de Wet Educatie en Beroepsonderwijs). LEERDOELEN EN EINDTERMEN VAN DE CURSUS INDIVIDUELE WARMTEPOMPEN IN WONINGEN EN KLEINE UTILITEIT Datum: 8--009 Vereiste voorkennis Naar inhoud en niveau gelijk aan MBO (niveau 4 volgens de Wet Educatie

Nadere informatie

WATERWERKBLAD. BRANDBLUSINSTALLATIES Algemeen

WATERWERKBLAD. BRANDBLUSINSTALLATIES Algemeen WATERWERKBLAD BRANDBLUSINSTALLATIES Algemeen WB 4.5 DATUM: JUNI 2004 Auteursrechten voorbehouden Met betrekking tot brandblusinstallaties is in artikel 4.5 van NEN 1006 (AVWI- 2002) het volgende gesteld:

Nadere informatie

Certificering voor ontwerpen, installeren en beheren van installaties conform BRL6000

Certificering voor ontwerpen, installeren en beheren van installaties conform BRL6000 Certificering voor ontwerpen, installeren en beheren van installaties conform BRL6000 Rotterdam, juli 2013 1 Certificering voor installatietechniek conform de BRL6000 Deze toelichting beschrijft de stappen

Nadere informatie

Besluit CB Vaststellingsbesluit BRL AB Het CCvD heeft kennis genomen van het Bijzondere Deel BRL AB van 16 juni 2016.

Besluit CB Vaststellingsbesluit BRL AB Het CCvD heeft kennis genomen van het Bijzondere Deel BRL AB van 16 juni 2016. Besluitenlijsten CCvD 2016 (definitief) Besluitenlijst CCvD 1 december 2016 n.v.t. Besluitenlijst CCvD-bijeenkomst 23-09-2016 Besluit CB 23092016-01 Vaststellingsbesluit BRL 6000-10AB Het CCvD heeft kennis

Nadere informatie

WATERWERKBLAD LEIDINGWATERINSTALLATIES BIJ BOOR- EN WINLOCATIES VOOR GAS EN OLIE

WATERWERKBLAD LEIDINGWATERINSTALLATIES BIJ BOOR- EN WINLOCATIES VOOR GAS EN OLIE Herziening van juni 2004 WATERWERKBLAD LEIDINGWATERINSTALLATIES BIJ BOOR- EN WINLOCATIES VOOR GAS EN OLIE WB 1.4 C DATUM: JAN. 2017 Auteursrechten voorbehouden Dit werkblad heeft betrekking op de aanleg

Nadere informatie

Programma van Eisen Frisse Scholen april 2012

Programma van Eisen Frisse Scholen april 2012 Programma van Eisen Frisse Scholen april 2012 Voor u ligt het Programma van Eisen Frisse Scholen. Dit Programma van Eisen dient als leidraad voor opdrachtgevers van nieuw- en verbouw van scholen (schoolbesturen

Nadere informatie

Wijzigingsblad d.d bij BRL 9501

Wijzigingsblad d.d bij BRL 9501 KBI Wijzigingsblad d.d. 2011-09-23 bij BRL 9501 Vastgesteld door het CCvD van de Stichting Kwaliteitsborging Installatiesector op 6 september 2011. Aanvaard door de Harmonisatie Commissie Bouw van de Stichting

Nadere informatie

WATERWERKBLAD LEIDINGWATERINSTALLATIES IN GEBOUWEN EN INRICHTINGEN VOOR BEHANDELING VAN AFVALWATER

WATERWERKBLAD LEIDINGWATERINSTALLATIES IN GEBOUWEN EN INRICHTINGEN VOOR BEHANDELING VAN AFVALWATER Herziening van juni 2004 WATERWERKBLAD LEIDINGWATERINSTALLATIES IN GEBOUWEN EN INRICHTINGEN VOOR BEHANDELING VAN AFVALWATER WB 1.4 B DATUM: JAN. 2017 Auteursrechten voorbehouden Dit werkblad heeft betrekking

Nadere informatie

Hoe betrouwbaar drinkwater veilig stellen?

Hoe betrouwbaar drinkwater veilig stellen? Hoe betrouwbaar drinkwater veilig stellen? OASEN Lexmond, maart / april 2010 Eric van der Blom UNETO-VNI Beleidsmedewerker sanitaire technieken UNETO-VNI: ondernemingsorganisatie voor de installatiebranche

Nadere informatie

Domotica, ICT en Beveiligingsinstallaties

Domotica, ICT en Beveiligingsinstallaties bepaald door een gemiddelde te berekenen over de afgelopen drie jaar, tenzij de innovatie nieuw in de lijst is. Voor dit onderzoek wordt jaarlijks een netwerk van deskundigen geraadpleegd. De resultaten

Nadere informatie

12-10-2011. Kwaliteitsborging Duurzame Energie installateurs. Inleiding. Richtlijn hernieuwbare energie. Opbouw presentatie

12-10-2011. Kwaliteitsborging Duurzame Energie installateurs. Inleiding. Richtlijn hernieuwbare energie. Opbouw presentatie Kwaliteitsborging Duurzame Energie installateurs Richtlijn hernieuwbare energie 11 oktober 2011 Karin Keijzer Opbouw presentatie Inleiding 1) Waar hebben we het over? Ontwerpen en installeren van duurzame

Nadere informatie

NEN Connect Bouwbesluit. Uw Bouwbesluitnormen altijd actueel & online. Normalisatie: de wereld op één lijn

NEN Connect Bouwbesluit. Uw Bouwbesluitnormen altijd actueel & online. Normalisatie: de wereld op één lijn Uw Bouwbesluitnormen altijd actueel & online Normalisatie: de wereld op één lijn Uw Bouwbesluitnormen altijd actueel & online Het Bouwbesluit en de Regeling Bouwbesluit zijn aan verandering onderhevig.

Nadere informatie

Basisvakmanschap verduurzaming gebouwde omgeving Werktuigkundige installaties

Basisvakmanschap verduurzaming gebouwde omgeving Werktuigkundige installaties Keuzedeel mbo Basisvakmanschap verduurzaming gebouwde omgeving Werktuigkundige installaties behorend bij één of meerdere kwalificaties mbo 1 Penvoerder : OTIB Ontwikkeld door : ISSO, partner consortium

Nadere informatie

Certificering Legionellapreventie

Certificering Legionellapreventie Rose Derwort Kiwa Nederland B.V. Partner for progress Certificering Legionellapreventie onderwerpen Certificering wet en regelgeving criteria en controle Kwaliteitsverklaringen KOMO INSTAL procescertificaat

Nadere informatie

Hoe bodemenergie stimuleren in uw gemeente? Hier komt tekst. Hier komt ook tekst. Kennisdeelbijeenkomst. 23 september 2015. Utrecht.

Hoe bodemenergie stimuleren in uw gemeente? Hier komt tekst. Hier komt ook tekst. Kennisdeelbijeenkomst. 23 september 2015. Utrecht. Hoe bodemenergie stimuleren in uw gemeente? Hier komt tekst Kennisdeelbijeenkomst Hier komt ook tekst 23 september 2015 Utrecht.nl Programma, deel 1 9.30-9.40 uur Opening Monique Hoogwijk, programma Utrechtse

Nadere informatie

BRANDBLUSSERS EN BRANDSLANGHASPELS

BRANDBLUSSERS EN BRANDSLANGHASPELS BRANDBLUSSERS EN BRANDSLANGHASPELS WAAROM IS ONDERHOUD VAN BRANDBLUSSERS EN BRANDSLANGHASPELS BELANGRIJK? Goed onderhoud is van doorslaggevend belang voor uw brandveiligheid. De kans dat brandblussers

Nadere informatie

BRL 6000 Deel 08C 30-04-2013

BRL 6000 Deel 08C 30-04-2013 BRL 6000 Deel 08C 30-04-2013 NATIONALE BEOORDELINGSRICHTLIJN voor het KOMO INSTAL productcertificaat voor ONTWERPEN, INSTALLEREN EN BEHEREN VAN INSTALLATIES Techniek gebied INST Vastgesteld door het CCvD

Nadere informatie

ISSO-publicatie 75.2 EPA-maatwerkadvies

ISSO-publicatie 75.2 EPA-maatwerkadvies ISSO-publicatie 75.2 EPA-maatwerkadvies Programma EP-certificaat vs maatwerkadvies Inhoud ISSO-publicatie 75.2 Kansen/bedreigingen voor de installatiesector Kees Arkesteijn ISSO EP-certificaat vs maatwerk

Nadere informatie

Branche Innovatie Agenda: Eindresultaat. Contact: Terry Heemskerk, Uneto-VNI Bart Luiten, TNO Jaap Kolk, Syntens

Branche Innovatie Agenda: Eindresultaat. Contact: Terry Heemskerk, Uneto-VNI Bart Luiten, TNO Jaap Kolk, Syntens Branche Innovatie Agenda: Eindresultaat Contact: Terry Heemskerk, Uneto-VNI Bart Luiten, TNO Jaap Kolk, Syntens Uneto-VNI BIA traject Doel: Branche Innovatie Agenda s voor thema s uit Radar 2020 Vijf technische

Nadere informatie

Kwaliteitsborging Bodemenergie

Kwaliteitsborging Bodemenergie Kwaliteitsborging Bodemenergie van het gas af met behoud van comfort 11 oktober 2018 Energiebeurs ir. H.J.(Henk) Broekhuizen Wat is het? Bodemenergie? Kwaliteitsborging met BRL s Randvoorwaarden voor succes.

Nadere informatie

KvINL. WB 9500-01 d.d. 1 augustus 2015 bij BRL 9500, deel 01 ENERGIEPRESTATIEADVISERING, BIJZONDER DEEL ENERGIE-INDEX, BESTAANDE WONINGEN

KvINL. WB 9500-01 d.d. 1 augustus 2015 bij BRL 9500, deel 01 ENERGIEPRESTATIEADVISERING, BIJZONDER DEEL ENERGIE-INDEX, BESTAANDE WONINGEN WB 9500-01 d.d. 1 augustus 2015 bij BRL 9500, deel 01 ENERGIEPRESTATIEADVISERING, BIJZONDER DEEL ENERGIE-INDEX, BESTAANDE WONINGEN Vastgesteld door het CCvD van de Stichting Kwaliteit voor Installaties

Nadere informatie

Oplevertoets Nieuwbouw/ Zeer Energiezuinige woningen. Netto warmte vraag ZEW. Kees Arkesteijn (ISSO)

Oplevertoets Nieuwbouw/ Zeer Energiezuinige woningen. Netto warmte vraag ZEW. Kees Arkesteijn (ISSO) Oplevertoets Nieuwbouw/ Zeer Energiezuinige woningen Netto warmte vraag ZEW Kees Arkesteijn (ISSO) Programma 1. Oplevertoets 2011 2. Wet- en regelgeving EPV 3. Opnameprotocol & aanpassingen 4. Eisen BRL

Nadere informatie

Installateur. Win tijd met Draka. samen meters maken. www.wintijdmetdraka.nl

Installateur. Win tijd met Draka. samen meters maken. www.wintijdmetdraka.nl Installateur Win tijd met Draka www.wintijdmetdraka.nl samen meters maken Win tijd met Draka Producten en diensten die direct het resultaat van uw project verbeteren In projecten is de druk om te presteren

Nadere informatie

Sector- en keteninitiatieven

Sector- en keteninitiatieven Sector- en keteninitiatieven Conform 1.D.1, 1.D.2 en 3.D.1 Onderzoek naar initiatieven en toelichting op de actieve deelname aan het initiatief van A van Ooijen Woerden B.V. Auteur(s): Mevr. G.A.W. Mielke-van

Nadere informatie

2 drs. G.J. Zoetbrood. , J.B.J. Luttikhold. KOMO INSTAL procescertificaat. Heijmans Utiliteit. Bouwbesluit. Geïnstalleerd In bouwwerk

2 drs. G.J. Zoetbrood. , J.B.J. Luttikhold. KOMO INSTAL procescertificaat. Heijmans Utiliteit. Bouwbesluit. Geïnstalleerd In bouwwerk KOMO INSTAL proces DEKRA Certification B.V. Meander 1051 6825 MJ Arnhem Nederland Tel.: +31 88 96 83000 www.dekra-certification.com Geïnstalleerd In bouwwerk Nummer: K2147721 pag. 1 van 6 Dit is geldig

Nadere informatie

2 drs. G.J. Zoetbrood. , J.B.J. Luttikhold. KOMO INSTAL procescertificaat. Bucas Installatiebedrijven B.V. Bouwbesluit. Geïnstalleerd In bouwwerk

2 drs. G.J. Zoetbrood. , J.B.J. Luttikhold. KOMO INSTAL procescertificaat. Bucas Installatiebedrijven B.V. Bouwbesluit. Geïnstalleerd In bouwwerk KOMO INSTAL proces DEKRA Certification B.V. Meander 1051 6825 MJ Arnhem Nederland Tel.: +31 88 96 83000 www.dekra-certification.com Geïnstalleerd In bouwwerk Nummer: K2028333 pag. 1 van 7 Dit is geldig

Nadere informatie

Vereiste voorkennis Naar inhoud en niveau gelijk aan MBO (niveau 4 volgens de Wet Educatie en Beroepsonderwijs).

Vereiste voorkennis Naar inhoud en niveau gelijk aan MBO (niveau 4 volgens de Wet Educatie en Beroepsonderwijs). LEERDOELEN EN EINDTERMEN VAN DE CURSUS COLLECTIEVE WARMTEPOMPEN IN WONINGEN Datum: 8--009 Vereiste voorkennis Naar inhoud en niveau gelijk aan MBO (niveau 4 volgens de Wet Educatie en Beroepsonderwijs).

Nadere informatie

Ideeën en oplossingen voor een gebruikersvriendelijker gebouwbeheersysteem. ir. Joep van der Velden Expertgroep Gebouwautomatisering en Beheer

Ideeën en oplossingen voor een gebruikersvriendelijker gebouwbeheersysteem. ir. Joep van der Velden Expertgroep Gebouwautomatisering en Beheer Ideeën en oplossingen voor een gebruikersvriendelijker gebouwbeheersysteem ir. Joep van der Velden Expertgroep Gebouwautomatisering en Beheer Inhoud Marktontwikkelingen Huidige gebouwbeheersystemen ICT

Nadere informatie

NATIONALE BEOORDELINGSRICHTLIJN. voor het KOMO -, respectievelijk het NL-EPBD -procescertificaat voor ENERGIEPRESTATIEADVISERING BIJZONDER DEEL

NATIONALE BEOORDELINGSRICHTLIJN. voor het KOMO -, respectievelijk het NL-EPBD -procescertificaat voor ENERGIEPRESTATIEADVISERING BIJZONDER DEEL BRL 9500 Deel 01 NATIONALE BEOORDELINGSRICHTLIJN 2009-08-20 voor het KOMO -, respectievelijk het NL-EPBD -procescertificaat voor ENERGIEPRESTATIEADVISERING voor het NL-EPBD -procescertificaat voor het

Nadere informatie

Gevolgen van nieuw Drinkwaterbesluit

Gevolgen van nieuw Drinkwaterbesluit VSK 2012: 7 februari 2012 De zorg voor de kwaliteit van drinkwater Legionellapreventie Gevolgen van nieuw Drinkwaterbesluit Will Scheffer Het nieuwe Drinkwaterbesluit vraagt om een strakke regie van de

Nadere informatie

1. Vraagstuk. 2. Juridisch kader

1. Vraagstuk. 2. Juridisch kader 1. Vraagstuk Ondernemers zijn zich op dit moment vaak niet bewust van hun juridische positie is als zij een recreatiegebouw (laten) bouwen dan wel een recreatiebedrijf inrichten. In deze notitie geven

Nadere informatie

BRL 6000 Deel 013 2005-11-18

BRL 6000 Deel 013 2005-11-18 BRL 6000 Deel 013 2005-11-18 NATIONALE BEOORDELINGSRICHTLIJN voor het KOMO INSTAL procescertificaat voor ONTWERPEN, INSTALLEREN EN BEHEREN VAN INSTALLATIES INSTALLEREN VAN INDIVIDUELE (COMBI-)WARMTEPOMPEN

Nadere informatie

KOMO INSTAL Procescertificaat K87437/01

KOMO INSTAL Procescertificaat K87437/01 KOMO INSTAL Proces Nummer K87437/01 Vervangt - Uitgegeven 2015-09-15 D.d. - Geldig tot 2018-09-15 Pagina 1 van 10 Installatiebedrijf den Doorn B.V. VERKLARING VAN KIWA Dit proces is op basis van BRL 6000-00

Nadere informatie

Energieprestatie. De aanscherping van de Energieprestatieeis in de gebouwde omgeving

Energieprestatie. De aanscherping van de Energieprestatieeis in de gebouwde omgeving Energieprestatie De aanscherping van de Energieprestatieeis in de gebouwde omgeving 1 Even voorstellen: Ron van der Aa (projectmanager bij NEN) Wie bent u? Context 2 Inhoud van deze presentatie Algemeen:

Nadere informatie

Basisvakmanschap verduurzaming gebouwde omgeving Elektrotechnische installaties

Basisvakmanschap verduurzaming gebouwde omgeving Elektrotechnische installaties Keuzedeel mbo Basisvakmanschap verduurzaming gebouwde omgeving Elektrotechnische installaties behorend bij één of meerdere kwalificaties mbo 1 Penvoerder : OTIB Ontwikkeld door : ISSO, partner consortium

Nadere informatie

Focus op vakbekwaamheid

Focus op vakbekwaamheid Focus op vakbekwaamheid Examens & opleidingsmogelijkheden Willem Hooijkaas, BodemenergieNL 1 Focus op vakbekwaamheid Inhoud presentatie aanleiding opleidingen en examens werkgebied leergang/opleidingen

Nadere informatie

BRL 9500 Deel 03 2006-12-06

BRL 9500 Deel 03 2006-12-06 BRL 9500 Deel 03 2006-12-06 NATIONALE BEOORDELINGSRICHTLIJN voor het KOMO -, respectievelijk het NL-EPBD -procescertificaat voor ENERGIEPRESTATIEADVISERING voor het NL-EPBD -procescertificaat voor het

Nadere informatie

Nummer K24691/07 Vervangt K24691/06. Uitgegeven 01-10-2013 d.d. 12-04-2013. Geldig tot 01-10-2014 Pagina 1 van 8. Meijs Installatie Techniek B.V.

Nummer K24691/07 Vervangt K24691/06. Uitgegeven 01-10-2013 d.d. 12-04-2013. Geldig tot 01-10-2014 Pagina 1 van 8. Meijs Installatie Techniek B.V. KOMO INSTAL Procescertificaat Nummer K24691/07 Vervangt K24691/06 Uitgegeven 01-10-2013 d.d. 12-04-2013 Geldig tot 01-10-2014 Pagina 1 van 8 Meijs Installatie Techniek B.V. VERKLARING VAN KIWA Dit procescertificaat

Nadere informatie

Projectplan normcommissie Human Resource Management

Projectplan normcommissie Human Resource Management Projectplan normcommissie Human Resource Management Introductie In het vakgebied Arbeid en HRM zijn zowel op nationaal als internationaal niveau een aantal grote trends en verschuivingen zichtbaar. Bijvoorbeeld

Nadere informatie

Wat certificatie voor u betekent. www.kbi.nl www.sikb.nl

Wat certificatie voor u betekent. www.kbi.nl www.sikb.nl Wat certificatie voor u betekent www.kbi.nl www.sikb.nl Arthur de Groof & Wil van Ophem Dordrecht & Amersfoort, 26 & 28 november 2013 Presentatie vandaag Ontwikkeling Regeling bodemkwaliteit en ondersteunende

Nadere informatie

Vaillant & rendement. Technisch Project Advies

Vaillant & rendement. Technisch Project Advies Vaillant & rendement Technisch Project Advies meer rendement van uw project? Begin bij Vaillant Technisch Project Advies tijdige inschakeling TPA Uw winst Hoe blijven we samen aan de voortdurend aangescherpte

Nadere informatie

WATERWERKBLAD. BRANDBLUSINSTALLATIES Algemeen. Met betrekking tot brandblusinstallaties is in artikel 4.5 van NEN 1006 (2015) het volgende gesteld:

WATERWERKBLAD. BRANDBLUSINSTALLATIES Algemeen. Met betrekking tot brandblusinstallaties is in artikel 4.5 van NEN 1006 (2015) het volgende gesteld: Herziening van juni 2004 WATERWERKBLAD BRANDBLUSINSTALLATIES Algemeen WB 4.5 DATUM: JAN 2018 Auteursrechten voorbehouden Met betrekking tot brandblusinstallaties is in artikel 4.5 van NEN 1006 (2015) het

Nadere informatie

Legionellaveilig installeren in de praktijk

Legionellaveilig installeren in de praktijk Artikel Legionellaveilig installeren in de praktijk label: sanitair 19 apr De meeste installatiebedrijven kennen de richtlijnen voor legionellapreventie in drinkwaterinstallaties. Toch blijkt het in de

Nadere informatie

Workshop Zonnewarmte Regelgeving. Gerard van Amerongen vaconsult

Workshop Zonnewarmte Regelgeving. Gerard van Amerongen vaconsult Workshop Zonnewarmte Regelgeving Gerard van Amerongen vaconsult Inhoudsopgave Regelgeving Kwaliteitseisen Specificaties Vragen 30 minuten is kort! o Focus op toepassen o Vaak alleen aanhalen en enkele

Nadere informatie

Legionellapreventie in koeltorens en luchtbevochtigers m.b.v. ISSO 55.3 Oscar Nuijten Projectcoördinator, ISSO Inhoud

Legionellapreventie in koeltorens en luchtbevochtigers m.b.v. ISSO 55.3 Oscar Nuijten Projectcoördinator, ISSO Inhoud Legionellapreventie in koeltorens en luchtbevochtigers m.b.v. ISSO 55.3 Oscar Nuijten Projectcoördinator, ISSO Wat is ISSO? Inhoud Waarom nieuwe uitgave 55.3? Wat zijn de vernieuwingen? Hoe om te gaan

Nadere informatie

2 drs. G.J. Zoetbrood. , J.B.J. Luttikhold. KOMO INSTAL procescertificaat. Bek Schiedam Holding B.V. Bouwbesluit. Geïnstalleerd In bouwwerk

2 drs. G.J. Zoetbrood. , J.B.J. Luttikhold. KOMO INSTAL procescertificaat. Bek Schiedam Holding B.V. Bouwbesluit. Geïnstalleerd In bouwwerk KOMO INSTAL proces DEKRA Certification B.V. Meander 1051 6825 MJ Arnhem Nederland Tel.: +31 88 96 83000 www.dekra-certification.com Geïnstalleerd In bouwwerk Nummer: K2170875 pag. 1 van 8 Dit is geldig

Nadere informatie

Cursusspecial Vakbekwaamheid

Cursusspecial Vakbekwaamheid Cursusspecial Vakbekwaamheid > Elektrotechniek > Waterleidingtechniek > Gastechniek > CV-techniek Haal uw vakbekwaamheidsdiploma en word Erkend Installateur. Uw klanten zitten erop te wachten. Als installateur

Nadere informatie

NATIONALE BEOORDELINGSRICHTLIJN. voor het KOMO -, respectievelijk het NL-EPBD -procescertificaat voor ENERGIEPRESTATIEADVISERING BIJZONDER DEEL

NATIONALE BEOORDELINGSRICHTLIJN. voor het KOMO -, respectievelijk het NL-EPBD -procescertificaat voor ENERGIEPRESTATIEADVISERING BIJZONDER DEEL BRL 9500 Deel 03 NATIONALE BEOORDELINGSRICHTLIJN 2009-08-20 voor het KOMO -, respectievelijk het NL-EPBD -procescertificaat voor ENERGIEPRESTATIEADVISERING voor het NL-EPBD -procescertificaat voor het

Nadere informatie

Kennissessie: CO 2 neutraal het echte verhaal

Kennissessie: CO 2 neutraal het echte verhaal Ing. Vincent Keppel Accountmanager Vabi Kennissessie: CO 2 neutraal het echte verhaal TIP: Houd pen en papier bij de hand!!!! Ir. Roy Zold Directeur PVM welke data & welk doel Vraagstelling corporaties

Nadere informatie

koel- en vriestechniek airconditioning elektrotechniek Bewust verder

koel- en vriestechniek airconditioning elektrotechniek Bewust verder koel- en vriestechniek airconditioning elektrotechniek Bewust verder Dijksma Koudetechniek is specialist in het creëren van een optimaal bewaarklimaat voor producten in onder meer de agrarische sector

Nadere informatie

Aanpassing wet- en regelgeving ST

Aanpassing wet- en regelgeving ST Aanpassing wet- en regelgeving ST Driebergen, 20 september 2017 Eric van der Blom e.vanderblom@uneto-vni.nl Vakspecialist ST / Vakgroepmanager S&RT Inhoud 1. Bouwbesluit; 2. Drinkwaterwetgeving; 3. NEN

Nadere informatie

Trainingen najaar 2016. Zorg & Welzijn. Normen op de juiste manier toepassen. www.nen.nl/trainingenz&w

Trainingen najaar 2016. Zorg & Welzijn. Normen op de juiste manier toepassen. www.nen.nl/trainingenz&w Trainingen najaar 2016 Zorg & Welzijn Normen op de juiste manier toepassen www.nen.nl/trainingenz&w Meer maatwerk met een bedrijfstraining Wist u dat we in 2015 ruim 2000 deelnemers met een bedrijfstraining

Nadere informatie

rkey sales Cursusagenda - 2e helft 2016

rkey sales Cursusagenda - 2e helft 2016 Cursusagenda - 2e helft 2016 Basis cursus ontwerpen en modelleren met Adomi Voor nieuwe gebruikers de perfecte manier om goed Adomi te leren. Om in aanmerking te komen voor een basis cursus Adomi, dient

Nadere informatie

Dag van het Licht 3 oktober 2011

Dag van het Licht 3 oktober 2011 Dag van het Licht 3 oktober 2011 ISSO-publicatie 90 Energie-efficiënte verlichting André Derksen Projectcoördinator ISSO Rienk Visser Rapporteur ISSO-publicatie 90 3 oktober 2011 ISSO-publicatie 90 Energie-efficiënte

Nadere informatie

Toelichtende notitie bij de ter kritiek gepubliceerde BRL9500, BRL9501 en ISSO-publicaties 75.1 en 82.1.

Toelichtende notitie bij de ter kritiek gepubliceerde BRL9500, BRL9501 en ISSO-publicaties 75.1 en 82.1. Toelichtende notitie bij de ter kritiek gepubliceerde BRL9500, BRL9501 en ISSO-publicaties 75.1 en 82.1. In dit document wordt uitgebreid stilgestaan bij de context waarbinnen de kwaliteitsrichtlijnen,

Nadere informatie

Woningbouw & Utiliteit

Woningbouw & Utiliteit Woningbouw & Utiliteit Om bedrijven en de particulieren een totaalpakket te kunnen bieden is Taylor Elektrotechniek B.V. in 2008 een samenwerking aangegaan met PBK Technische Installaties B.V Voor een

Nadere informatie

2 drs. G.J. Zoetbrood. , J.B.J. Luttikhold. KOMO INSTAL procescertificaat. Technisch Buro Klomp B.V. Bouwbesluit. Geïnstalleerd In bouwwerk

2 drs. G.J. Zoetbrood. , J.B.J. Luttikhold. KOMO INSTAL procescertificaat. Technisch Buro Klomp B.V. Bouwbesluit. Geïnstalleerd In bouwwerk KOMO INSTAL proces DEKRA Certification B.V. Meander 1051 6825 MJ Arnhem Nederland Tel.: +31 88 96 83000 www.dekra-certification.com Geïnstalleerd In bouwwerk Nummer: K2087259 pag. 1 van 10 Dit is geldig

Nadere informatie

YOUR TICKET TO THE FUTURE

YOUR TICKET TO THE FUTURE YOUR TICKET TO THE FUTURE UNIEKE OPLEIDINGEN ROND ACTUELE THEMA S ACADEMY CALEFFI ACADEMY In 2013 lanceerde Caleffi de eerste reeks opleidingen van Caleffi Academy. Dit om tegemoet te komen aan de groeiende

Nadere informatie

Showroom KOVO Assen. Pagina 1 van 13

Showroom KOVO Assen. Pagina 1 van 13 Showroom KOVO Assen Pagina 1 van 13 1 Inhoudsopgave 1 Inhoudsopgave...2 2 Voorwoord...3 3 Inleiding...4 4 Wie presenteert zich in de showroom?...5 5 Wie gaat de showroom bezoeken?...6 6 Indeling showroom...7

Nadere informatie

Betere energieprestaties met Nuon Stadswarmte. Kansen voor woningcorporaties, vastgoedeigenaren en projectontwikkelaars

Betere energieprestaties met Nuon Stadswarmte. Kansen voor woningcorporaties, vastgoedeigenaren en projectontwikkelaars Betere energieprestaties met Nuon Stadswarmte Kansen voor woningcorporaties, vastgoedeigenaren en projectontwikkelaars Betere energieprestaties met stadswarmte Bestaande woningen, nieuwbouwwoningen en

Nadere informatie

Certificering van bodemenergie: klaar voor de groei!

Certificering van bodemenergie: klaar voor de groei! Certificering van bodemenergie: klaar voor de groei! Marette Zwamborn KWA Bedrijfsadviseurs B.V. Bestuurslid BodemenergieNL Bodemenergie is een succesvolle, duurzame techniek, die steeds meer wordt toegepast.

Nadere informatie

Functioneren van WKO installaties

Functioneren van WKO installaties Functioneren van WKO installaties Het belang van goed beheer Klaasjan van der Maas Unica Ecopower Arjan van Bon Royal HaskoningDHV Vragen 1. Hoe ziet de nieuwe wetgeving en certificering eruit? 2. Hoe

Nadere informatie

Eindtermen en toetsmatrijs: examen energieprestatiecertificaat bestaande utiliteitsbouw

Eindtermen en toetsmatrijs: examen energieprestatiecertificaat bestaande utiliteitsbouw Eindtermen en toetsmatrijs: examen energieprestatiecertificaat bestaande utiliteitsbouw Vastgesteld door de EPA-examencommissie en goedgekeurd door het CCvD van de Stichting Kwaliteitsborging Installatiesector

Nadere informatie