Alle Hens. LPD2 in Afrika. Generaal Zuiderwijk: Marine weer zichtbaar. Maandblad van de Koninklijke Marine december 2009 / januari 2010

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Alle Hens. LPD2 in Afrika. Generaal Zuiderwijk: Marine weer zichtbaar. Maandblad van de Koninklijke Marine december 2009 / januari 2010"

Transcriptie

1 Alle Hens Maandblad van de Koninklijke Marine december 2009 / januari 2010 LPD2 in Afrika Generaal Zuiderwijk: Marine weer zichtbaar

2 Colofon: Alle Hens Maandblad van de Koninklijke Marine Uitgave: Alle Hens is een uitgave van de Koninklijke Marine. Aan de inhoud kunnen geen rechten worden ontleend. Hoofdredacteur: LTZ SD 2 B. Wijnandts Stagiair: F. Postma Aan dit nummer werkten verder mee: MAJMARNS C.A.M. Buter, KAPMARNS W. Diepeveen, A.C. de Leeuw, LTZ 2OC M.F. van der Maas, R. Satijn, J. Smit, LTZ SD 2OC V.J.G. Strijbosch. Lay-out & druk: OBT B.V., Den Haag Adreswijzigingen KM-personeel: Zie Intranet: Portaal > Geen toegang tot Intranet? Vraag naar formulier Dfe 073b bij DC HR: DC-HR@mindef.nl Adreswijzigingen veteranen: Stichting Veteraneninstituut Postbus AC Doorn Telnr.: Adreswijzigingen betalende abonnees: Abonnementenland Postbus AA Uitgeest Telnr.: (10ct p/m) Redactieadres: (niet voor adreswijzigingen en vragen over verzending) Alle Hens Postbus CA Den Helder Telnr.: / DSN / allehens@mindef.nl redactieraad: redactieraad.allehens@mindef.nl Internet: Kopijdatum: De deadline voor het volgende nummer van Alle Hens valt op 11 januari Abonnementsprijs: 17,02 (buitenland 21,55 per jaar) Aanhaling uit en overname van artikelen uit dit blad is toegestaan met bronvermelding. ISSN Cover Tijdens een cocktailparty aan boord van Hr.Ms. Johan de Witt beveiligt deze Senegalese militair het haventerrein. (Foto: Gerben van Es, AVDD) Inhoud Blik op Afrika Hr.Ms. Johan de Witt maakte de afgelopen maanden een indrukwekkende reis naar West-Afrika. Diverse opleidings- en ontwikkelingsprogramma s konden gekoppeld worden aan de eigen maritieme oefeningen van het schip. Interview C-ZSK De marine is een nieuwe weg ingeslagen die voor het personeel en het publiek steeds duidelijker wordt. LTGENMARNS Zuiderwijk concludeert in zijn afscheidsinterview: Ik ben ervan overtuigd dat wij aan de vooravond staan van een nieuwe maritieme eeuw. Tien jaar marinejongerenclub Subs bestaat tien jaar. Wij willen jongeren uiteindelijk helpen bij een bewuste toekomstkeuze door hen een realistisch beeld te geven van de marinewereld. Aanval uit de lucht Tijdens een grote gecombineerde oefening vanuit de luchtmacht georganiseerd, kon de 11e infanteriecompagnie haar vaardigheden met luchtlandingen maximaal trainen. Apaches en F16 s ondersteunen de mariniers als zij hun doelwitten uitschakelen. Conseillère in Congo Een naam en een geboortedatum zijn in Congo niet zulke vanzelfsprekende gegevens als in Europa. Hoe registreer je dan al je personeel in dienst? LTZ 2 OC Van der Maas begeleidt de missie EUSEC bij de wederopbouw van het Congolese leger. De geur van nieuwigheid Sinds enkele maanden staat er daadwerkelijk een op Maritiem Vliegkamp De Kooy. Hoe bevalt de NH90 gebruiker? De opleidingen zijn volop aan de gang, de eerste vlieguren zitten erop. En verder: Sportkalender 2010 Logboek Mensen en mutaties

3 Wereldwijd maritiem dienstbaar Deze tijd van het jaar symboliseert voor mij een moment om terug te blikken op de gebeurtenissen van het afgelopen jaar. Maar ook een moment om terug te blikken op een loopbaan van ruim 41 jaar. Dit is mijn laatste column in Alle Hens en de laatste keer dat ik mij tot u richt. Voor de Koninklijke Marine was 2009 een dynamisch jaar. De veiligheid en welvaart die in Nederland als vanzelfsprekend wordt beschouwd, zijn op vele plekken in de wereld onbekend en onbereikbaar. Daarom levert Nederland een bijdrage aan vrede en stabiliteit in regio s waar anarchie en strijd hoogtij vieren. Het Commando Zeestrijdkrachten droeg daar het afgelopen jaar substantieel aan bij. Van Afrika tot Afghanistan Zo wierp de intensieve maritieme aanwezigheid bij de Hoorn van Afrika zijn vruchten af. Deze inzet startte met het escorteren van schepen van het Wereldvoedselprogramma, om de aanvoer van voedsel en hulpgoederen naar Somalië te waarborgen. Dit jaar trad Hr.Ms. De Zeven Provinciën in NAVO-verband succesvol op tegen piraterij. In de tweede helft nam Hr.Ms. Evertsen het stokje over en werd vlaggenschip van de EU-missie Atalanta. De gezamenlijke aanpak en intensieve maritieme aanwezigheid hebben bijgedragen aan de veiligheid langs de scheepvaartroutes bij Somalië en de bestrijding van piraterij op zee. Ook op het land droeg ons krijgsmachtdeel bij aan vrede en stabiliteit, zoals met de inzet van het Korps Mariniers in Tsjaad. Daar creëerden de mariniers de voorwaarden voor humanitaire organisaties, om hulp te verlenen aan de vluchtelingen en ontheemden. In Afghanistan levert de 23ste infanteriecompagnie, voorafgegaan door de 22ste, als onderdeel van de Nederlandse Taskforce Uruzgan een belangrijke bijdrage aan de veiligheid in de Afghaanse provincie Uruzgan. Maar ook de mariniers van de maritime special operations compagnie, van het fire support team en onze mensen van de Explosieven Opruimingsdienst Defensie zijn al langere tijd actief in het gebied. Niet altijd even zichtbaar, is het groot aantal marinemannen en -vrouwen dat het afgelopen jaar op individuele basis werd uitgezonden naar Congo, Libanon, Irak en Soedan. Ook zij leverden een substantiële bijdrage aan vrede en stabiliteit. Dit geldt ook voor onze onderzeeboten, die onzichtbaar en in het geheim waardevol werk verrichtten. Binnen eigen landsgrenzen Naast de diverse missies en uitzendingen, vervult de Koninklijke Marine elke dag haar nationale maritieme taken. Van de Noordzee tot aan de Caraïbische Zee. Zo ruimden de Mijnendienst en Explosieven Opruimingsdienst Defensie het afgelopen jaar weer honderden explosieven uit de Tweede Wereldoorlog. Een intensieve en professionele klus. Handhaaft de Unit Interventie Mariniers haar hoge graad van geoefendheid en paraatheid voor inzet voor nationale bestrijding van terrorisme en voert de Hydrografische Dienst het hele jaar door metingen uit, die de veilige vaart in de wateren van het koninkrijk waarborgen. In het Caraïbisch Gebied boekte de marine successen, met de onderscheppingen van drugstransporten over zee. De permanent gestationeerde eenheden, de stationsschepen Hr.Ms. Van Amstel en Hr.Ms. Amsterdam en ook Hr.Ms. Van Speijk leverden een belangrijke bijdrage aan counterdrugsoperaties en aan de internationale samenwerking met de Zuid-Amerikaanse landen. Respect Als ik terugblik op een dynamisch jaar waarin de marine haar relevantie wederom onderstreepte realiseer ik me terdege dat deze prestatie van formaat alleen bereikt kon worden door de inzet, het doorzettingsvermogen en de enorme loyaliteit van ons personeel. Ik heb respect voor u, maar ook voor allen die het belangrijke werk van onze schepen en eenheden mogelijk maken. Er wordt ook achter de schermen keihard nuttig en onmisbaar werk verzet in de administratie, bij de geneeskundige dienst, in de logistieke ondersteuning, bij de personeelsorganisatie, op de scholen, bij de brandweer, de diverse afdelingen en directies, etcetera. Kern van de marine Meer dan 41 jaar heb ik deel mogen uitmaken van het Korps Mariniers en onze mooie Koninklijke Marine. Als ik terugkijk op deze periode, realiseer ik me dat onze omgeving en onze organisatie nooit stilstaan. Veranderingen om ons heen leiden tot veranderingen bij onszelf, ook in de toekomst. Nieuwe aanpassingen vereisen weer flexibiliteit en veerkracht. En daarmee raak ik de kern van onze marine. Want de kracht van onze organisatie ligt in de mentaliteit van ons personeel. Can do, max flex, of welke term u ook gebruikt. De inzet, flexibiliteit en veerkracht die nodig zijn om veranderingen tot een goed einde te brengen, ervaar ik hier keer op keer. Het zijn de mensen binnen de marine die het verschil maken en dit bedrijf maken tot wat het is: een mooie organisatie met fijne collega s, die veel voor elkaar over hebben en elkaar door moeilijke situaties slepen. Ik ben en blijf onder de indruk van die fantastische mentaliteit. Ik realiseer me dat ik voor een bijzondere organisatie heb mogen werken en voel me bevoorrecht dat ik het commando over de zeestrijdkrachten heb mogen voeren. Ik wil u oprecht bedanken voor alle steun. Ik wens personeel, thuisfront en onze oudgedienden een prettig kerstfeest en een goed uiteinde. Een bijzonder goed verlof voor de thuisblijvers en voor alle uitgezondenen Godspeed, fair winds en following seas! n De Commandant Zeestrijdkrachten R.L. Zuiderwijk, luitenant-generaal der mariniers 3

4 Hr.Ms. Johan de Witt combineert oefening met praktisch nut Kennis en ervaring delen in Afrika Overslag van drugs, illegale visserij, mensensmokkel, komst van georganiseerde misdaad en de gevolgen van nieuwe en bestaande olievondsten leggen vaak grote druk op de jonge Afrikaanse overheden. Het mogelijke effect van deze problemen reikt ver landinwaarts en internationaal. De Verenigde Staten draait al enkele jaren het programma African Partnership Station om de Afrikaanse staten te helpen de maritieme veiligheid en stabiliteit te verbeteren. Hr.Ms. Johan de Witt leverde een belangrijke bijdrage. Tekst: Hr.Ms. Johan de Witt/Foto s: Gerben van Es (AVDD), Sjaak van Wingerden 4

5 Hr.Ms. Johan de Witt is na ruim twee maanden in Afrikaanse wateren teruggekeerd in Den Helder. Zij vervulde langs de Atlantische kust de rol van vlaggenschip van het Africa Partnership Station (APS). Het was tijdens deze reis niet de bedoeling dat we de problemen in Afrika zelf aanpakken, zegt commandant kapitein-ter-zee Ben Bekkering. Maar alleen al door hier te zijn geweest, lieten we onze Afrikaanse partners blijken dat zij niet alleen deze problemen hoeven te bestrijden. De activiteiten die de Johan de Witt met de Afrikaanse partners en de deelnemende landen ondernam waren divers. We trainden en oefenden, versterkten de maritieme infrastructuur, promoten het belang van een veilige zee voor stabiliteit en economische ontwikkeling en we probeerden de lokale gemeenschappen te bereiken door kleine projecten. Door vroegtijdig met ngo s te overleggen zijn we uit Den Helder vertrokken met aan boord onder meer een brandweerauto, een ambulance, een minibus, twee opgeknapte boten van Rijkswaterstaat, tweehonderd ziekenhuisbedden en nog veel meer, vertelt de Eerste Officier, kapitein-luitenant-ter-zee Ton Tas. Al deze spullen hebben inmiddels in de diverse havens hun beoogde nieuwe eigenaar gevonden. En passant heeft de bemanning in Sierra Leone in anderhalve dag hard werken de gehele elektriciteitsvoorziening, een lekkend dak, een gebrekkige watertank en een haperend wagenpark van het Bai Bureh ziekenhuis nabij Freetown kunnen repareren. Gewapende kerels, angstige gezichten West-Afrika, van Senegal tot aan Nigeria (verder heeft de Johan de Witt niet kunnen kijken) valt te beschrijven als een langgerekt zandstrand met om de twintig tot veertig kilometer forse rivierdelta s die soms tot honderden kilometers landinwaarts reiken. Bij Guinee Bissau is een flinke archipel. Bevolkingscentra liggen veelal aan de kust en langs de grote rivieren. Infrastructuur is zeer gebrekkig en lange regentijden maken transport over land bijna ondoenlijk. Verblijf op land is door het klimaat zwaar. Voedsel en water zijn schaars. Deze regio heeft een afschuwelijke geschiedenis achter de rug, zegt reservist luitenant-kolonel der mariniers Eisso Kronenberg. Hij voer mee om in de te bezoeken landen kennis en ervaring op te doen bij de kustwachten. Kennis en ervaring die hij volgend jaar bij een missie naar Burundi hoopt te kunnen gebruiken. De bemanning heeft met eigen ogen aanschouwd uit welk dal bijvoorbeeld Sierra Leone en Liberia moeten komen. Tegelijkertijd hebben ze ook kunnen vaststellen dat er vooruitgang is. En dat bleek nu juist één van de motiverende factoren van deze reis. Korporaal der mariniers Wouter Koeten is het daar mee eens. In 2004 lag hier overal rotzooi, liepen overal gewapende kerels en zag ik bij de mensen alleen maar angstige gezichten. Nu is de rotzooi opgeruimd, zijn de wapens uit het straatbeeld verdwenen en zijn in plaats daarvan lachende mensen op straat verschenen. Natuurlijk hebben de mensen nog weinig, maar de vooruitgang is zichtbaar. Behoeftes De Franse militairen in Dakar zeiden het al: think Africa, think amphibious! Dat amfibisch optreden hier inderdaad enorme mogelijkheden biedt, werd aan boord van de Johan de Witt al snel duidelijk. Het mooie van deze reis, zegt hoofd Operationele Dienst, luitenant-ter-zee 1 Leon Scheffer, is dat je telkens weer nieuwe mogelijkheden tegenkomt. We hebben een vol programma tot een boordevol geheel kunnen uitbreiden door creatief te blijven. Neem Liberia, vult de Amfibische Operatie Officier, majoor der mariniers Clemens Buter aan, Wat begon als een amfibische debarkatie van zwaar constructiemateriaal van de Amerikaanse marinegenisten (US Seabees), mondde al snel uit tot iets veel groters. Uit contact met een Nederlander bij de civiele tak van United Nations Mission in Liberia (UNMIL) leerden we dat hier De wapens zijn uit het straatbeeld verdwenen en de rotzooi is opgeruimd. nogal wat behoeftes bestonden die UNMIL zelf niet kon invullen. Of de Johan de Witt iets zou kunnen betekenen? Negen maanden per jaar is transport over de weg niet mogelijk en in de rest van het jaar is het ronduit lastig. Daardoor moeten de VN voortdurend helikopters inhuren om hun personeel te bevoorraden. Het wrak van de oude veerboot Oostvlieland blokkeert een steiger in de haven van Greenville.Dat is nu al anderhalf jaar het geval. Ook de bevoorrading van de vele plantages en hun werknemers stagneert en dat levert veel sociale onrust op. De hydrografische sloep deed een Rapid Environmental Assessment (REA) en duikers markeerden de uiteinden van het wrak. Luitenant-ter-zee 1 Randi Krols, leider van het Amerikaans/Nederlands hydrografisch team, stelde na afloop tevreden vast dat de haven bruikbaar is en dat de VN hun ingehuurde koopvaardijschip met enige beperkingen kunnen inzetten. Ook de overheid van Liberia kan de haven weer gaan gebruiken. Onbekende wateren Voor REA is Afrika één grote speelplaats, gaat Krols verder. Er zijn weinig actuele gegevens bekend en de omgeving is zeer afwisselend. Bijna overal is er wel een reden voor een onderzoek: nieuwe wrakken, oude kaarten, soms zelfs helemaal geen gegevens. De hoge oceaandeining en de hevige tropische buien, maken het werk niet altijd eenvoudig. Beperkt zicht in onbekende 5

6 wateren betekende dat het surveyteam omzichtig te werk moest gaan. Normaal gesproken staan de hydrografische sloepen niet aan boord van een Landing Platform Dock. Het is eerder gedaan, maar juist deze reis bleek een unieke gelegenheid om dringend benodigde gegevens te verzamelen voor een veilig gebruik van Afrikaanse havens en tegelijkertijd ervaring op te doen met expeditionaire survey-capaciteiten. Niet alleen de havenautoriteiten zijn zeer geïnteresseerd in onze bevindingen, ook lokale vissers varen er wel bij, zegt Krols. Een deel van de bemanning van Hr.Ms. Johan de Witt bekijkt in het Lungi Hospitaal in Sierra Leone wat er voor verbetering vatbaar is. Hr.Ms. Johan de Witt bracht voor Ghana een brandweerauto en een ambulance mee uit Nederland. Aan boord trainen Afrikaanse studenten in maritieme capaciteiten. Onder andere krijgen zij les in brand- en averijbestrijding. Nieuw deze reis was de samenwerking met Amerikaanse collega s van het US Navy Fleet Survey Team uit Mississippi. Voor hen was het helemaal nieuw om vanaf een Landing Platform Dock te opereren en in een zeer kort tijdsbestek een survey uit te voeren. Ook de kans om met de Amphibious Beach Unit en de Bootcompagnie te oefenen, maakte deze periode volgens het REA-team een prachtervaring en een basis om verder te ontwikkelen. Amfibisch transport Bij de tweede vraag vanuit de Liberiaanse VN-missie kon de Johan de Witt misschien wel het beste staaltje amfibische optreden laten zien en oefening met praktisch nut combineren. De UNMIL wilde voertuigen verplaatsen van Greenville naar Monrovia. Transport over de weg was geen optie en hun eigen transportschip, mv Caterina, moest zich eerst over de resultaten van de REA-survey buigen voordat zij de haven van Greenville zou aandoen. De landingsvaartuigen konden de haven omzeilen en de voertuigen ophalen op een strand nabij Greenville, om ze vervolgens over te varen naar het schip. Een koud kunstje voor de Bootcompagnie die na een strandverkenning van de Amphibious Beach Unit (ABU) snel aan de slag ging. Binnen een drietal uren was de landingseenheid ingezet, waren de voertuigen beladen en waren alle eenheden geëmbarkeerd. Niet alleen een goede oefening voor het schip en de bootcompagnie, maar het leverde voor UNMIL een kostenbesparing van enkele tonnen op. De volgende dag zijn de voertuigen onder grote belangstelling ontladen op het strand van het Pakistaanse hoofdkamp in Monrovia. Rivieroptreden De kans die we hier langs de westkust van Afrika kregen om realistisch te trainen is geweldig, zegt Buter. Hier konden we, vanuit zee en in de kustwateren ons werkterrein uitbreiden naar de rivieren. In Afrika is dat overigens pure noodzaak. Door de slechte staat van de wegen zijn rivieren ware levensaders en bij uitstek de ruimte om te manoeuvreren. Bij deze oefening werd intensief gebruik gemaakt van het nieuwe landingsvaartuig, de LCVP Mk5 (c). De REA-sloep voerde voor het eerst in haar bestaan een rivierverkenning uit. Vanaf de Johan de Witt als uitvalsbasis voerden we diverse verkenningen uit om te bepalen waar we de rivier op en vervolgens aan land konden gaan, zegt sergeant der mariniers Willem Lindhout. Dit bleek bij St. Louis (Senegal) en bij Buchanan (Liberia) lastig genoeg. De rivieren spugen grote hoeveelheden zand en afval naar buiten. Hierdoor ontstaan vele ondieptes en grondzeeën. Lindhout was als leider van de ABUverkenningseenheid intensief bij deze fase betrokken. Een gedegen verkenning is een vereiste. Om naast mijn eigen ABU-recce Door averij zijn er gewonden die in de ziekenboeg worden behandeld. Voor de meeste Afrikanen een geheel nieuwe ervaring. 6

7 Een goede amfibische oefening bleek voor UNMIL een kostenbesparing van enkele tonnen ook het REA-team beschikbaar te hebben, is pure winst. Eenmaal op de rivier zocht het team van ABU-recce verder naar goede landingslocaties, inclusief een geschikte uitgang naar het achterland. Op deze manier zouden grote delen van dit gebied bereikt kunnen worden, bijvoorbeeld voor de logistieke bevoorrading van woongemeenschappen of eigen eenheden. Cursus aan boord Aan boord van het LPD stond het leven ondertussen niet stil. Afrikaanse collega s kregen lessen in boardingoperaties, varen met kleine vaartuigen en medische hulpverlening. Getraind door Amerikanen en Nederlanders hebben 46 Afrikanen uit Sierra Leone, Senegal en Ghana intensieve weken achter de rug. Dit was zonder meer de meest internationale club aan boord. Een van de studenten was Nicolas Damptsie van de Ghanese marine. Hij volgde medische trainingen aan boord. Ik vind het APSprogramma erg leerzaam. Ik heb vooral geleerd mijn theoretische kennis in praktijk te brengen. Zo had ik bijvoorbeeld thuis in Ghana nog nooit geoefend op een beademingspop. Dat bleek in de praktijk lastiger dan ik dacht. De commandant kijkt terug op een leerzame en boeiende periode. We hebben met zijn allen gezien en beleefd dat Afrika nog vele uitdagingen kent. We hebben ook gezien dat er stappen in de goede richting worden gemaakt. Standaarden van marines helpen verbeteren, ngo s geholpen, UNMIL veel geld bespaard en bekendheid gegeven aan het belang van een goed gebruik van de zee. En we hebben zelf veel geoefend. Dat allemaal in een relatief korte tijd. Om vervolgens tot de conclusie te komen dat schip en bemanning, collectief en individu, allemaal een stukje beter uit Afrika terug zijn gekeerd. n 7

8 Activiteiten in het Vergeten Continent De aandacht van Nederland voor Afrika is de laatste jaren sterk gegroeid. Ook de krijgsmacht toont steeds meer interesse in wat lang het Vergeten Continent is genoemd. De overvloedige aanwezigheid van (unieke) delfstoffen zoals olie, gas, goud, uranium, lithium en coltan leiden tot een significante uitbreiding van de Chinese en Amerikaanse invloedsfeer op het continent. Gelijktijdig is door de grote lokale armoede en het uitgebreide geweld een migratiestroom op gang gekomen, die een negatief effect op de veiligheid en stabiliteit heeft, ook richting Europa., zegt de Maritieme Visie 2030 over dit werelddeel. Naast de delfstoffen en migratiegolven worden er ook drie andere probleemgebieden in genoemd die de basis vormen voor de soorten inzet waarbij de marine een rol kan spelen: drugssmokkel, piraterij en illegale visvangst. In Monrovia (Liberia), brengt de hydrografische opnemingssloep de haven in kaart op wrakken en onveilige dieptes. Bijna overal is er wel een reden voor een onderzoek: nieuwe wrakken, oude kaarten, soms zelfs helemaal geen gegevens Misschien wel voor de eerste keer wordt de St. John rivier door een sonar bekeken. Afrika is bij uitstek een continent van water De meeste van de 53 staten grenzen aan zee. In het zuidoosten worden veel landen gescheiden door grote meren. Daarnaast zijn er enorme rivieren als de Nijl en de Congo, die door meerdere landen lopen. Bijna het hele continent behoort tot de Derde Wereld en veel staten bevinden zich in een fragiele situatie of zijn al compleet ingestort zoals Somalië. Vanuit de afdeling Bestuursondersteuning buigt luitenant-ter-zee 1 Harry Dekkers zich over hoe het Commando Zeestrijdkrachten op strategisch niveau het meest effectief ingezet kan worden in Afrika. Onze middelen zijn beperkt en Afrika is een enorm groot continent dus moeten we keuzes maken. We streven naar activiteiten met een duurzaam karakter. Opleiden in motoronderhoud is volgens Dekkers net zo belangrijk of zelfs belangrijker dan het schenken van een buitenboordmotor. Zo moet er naar de activiteiten in Afrika worden gekeken. Maar we kunnen en willen dat niet alleen. We zoeken naar samenwerking met andere partners, zowel joint, combined, interdepartementaal en interagency. Een van de ontwikkellijnen die door Bestuursondersteuning zijn geformuleerd, is de opbouw van Afrikaanse maritieme capaciteiten. Uiteindelijk moet dit uitmonden in een situatie met zelfstandige Afrikaanse partners die hun eigen broek kunnen ophouden, zegt Dekkers. We moeten goed inventariseren en luisteren naar wat de Afrikanen nodig hebben. Zij kennen de lokale situatie immers het best. 8

9 Strijd tegen zeeblindheid positieve impuls voor personeel C-ZSK: Onze inzet telkens weer relevant LTGENMARNS Zuiderwijk: vertrouwen keert langzaam terug De waarschijnlijk langst dienende Nederlandse militair van dit moment gaat ruimte maken voor een nieuwe generatie. Luitenant-generaal der mariniers Rob Zuiderwijk draagt zijn commando aan schoutbij-nacht Matthieu Borsboom over op 22 januari, om daarna met leeftijdsontslag te gaan en op zijn boerderij in Zweden van zijn vrije tijd te gaan genieten. Als eerste marinier aan het hoofd van de Koninklijke Marine voerde hij het commando in een nieuw hoofdstuk van het maritieme krijgsmachtdeel. Tekst: Barry Wijnandts/ Foto s: Archief Het tijdperk Zuiderwijk volgde op een roerige periode van ingrijpende reorganisaties en de nasleep van incidenten waarmee de marine ernstige imagoschade opliep. Een periode van inkrimping, de afstoting van de M-fregatten, de sluiting van Marinevliegkamp Valkenburg, personeelstekorten en een andere operationele koers. Dit alles resulteerde in veel onrust. Het vertrouwen van het personeel in zichzelf én in de leiding had zwaar te lijden. Bij zijn aantreden pleitte generaal Zuiderwijk ervoor om de rust in de organisatie terug te brengen. Terugbrengen van rust betekent echter geen stilstand, benadrukt hij stellig. De dynamiek in de organisatie is gebleven en zal ook in de toekomst blijven. Maar het grote aantal reorganisaties en de snelheid waarmee deze werden doorgevoerd, gaven het begrip en vertrouwen van het personeel een enorme knauw. Toch ziet de generaal dat dit vertrouwen langzaam terugkeert. Er komt meer publieke aandacht voor het maritieme domein, waardoor onze mensen merken dat ook anderen het belang van onze inzet inzien. Maritieme eeuw Ondanks de groeiende zichtbare relevantie van het maritiem domein, waarschuwt Zuiderwijk voor het gevaar van zeeblindheid. Het publiek kan zich niet goed voorstellen wat er allemaal op zee gebeurt. Ons werk speelt zich af over de horizon, buiten het zichtveld. Hierdoor zien mensen veiligheid op zee vaak als iets vanzelfsprekends. Door de toenemende piraterij in de wateren rond Somalië en in de Golf van Aden, verandert dit beeld snel. De wereldgemeenschap beseft dat de situatie op zee direct ingrijpt op de wereldhandel en economie. Hierdoor groeit ook het draagvlak in de samenleving voor het werk van de marine. Kijkend naar de diverse trends en ontwikkelingen in de wereld, zoals de toenemende behoefte aan delf- en grondstoffen, de klimaatverandering en de groei van de wereldbevolking, ben ik ervan overtuigd dat wij aan de vooravond staan van een nieuwe maritieme eeuw. Niet meer alleen op missie Door de complexiteit van conflicten en dus ook van operaties, voert de marine missies niet meer zelfstandig uit. We moeten het ook niet alleen willen doen. Samenwerking is onontbeerlijk. Met andere krijgsmachtdelen, ministeries, nationaal, internationaal of met het bedrijfsleven. Alleen zo kun je blijvend resultaat boeken. Deze brede samenwerking ziet men duidelijk in de 3D-benadering in Afghanistan. Dit staat voor Defence, Diplomacy, and Development. Het ministerie van Buitenlandse Zaken met 9

10 Het publiek ziet steeds meer de noodzaak van het maritiem optreden. Zoals Hr.Ms. De Zeven Provinciën die de vrijgelaten sleper Yenegoa Ocean met haar getraumatiseerde bemanning escorteerde naar een veilige haven. de minister voor Ontwikkelingssamenwerking en het ministerie van Defensie proberen daar een gemeenschappelijk doel te bereiken met op elkaar afgestemde activiteiten. Zuiderwijk: Deze benadering past in een postconflict situatie of ter ondersteuning van fragiele staten, om de stabiliteit in een regio te bevorderen. De joint, combined, interdepartementale en civiel-militaire aanpak biedt een nieuw perspectief waarop de organisatie zich kan richten. Ook bij het personeel dringt volgens Zuiderwijk het besef door wat het nieuwe optreden op en vanuit zee inhoudt. Het gezamenlijk tot stand brengen van de 3D-aanpak vormt een nieuwe uitdaging. Maar ik zie hoe de visie doordringt bij het personeel en zich steeds meer vertaalt in het denken in nieuwe mogelijkheden en perspectieven. De organisatie is weer overtuigd van haar belang en haar eigen kracht en het vertrouwen groeit. Afrika De relevantie van het maritieme domein groeit, mede door de ontwikkelingen in en rond het Afrikaanse continent. Een continent gekenmerkt door hoge mate van onrust, instabiliteit en armoede. Een continent waar toenemende zeeroof, piraterij en maritieme criminaliteit, zoals drugssmokkel en mensenhandel, een actuele en reële dreiging vormt van de (economische) belangen. Een continent waar veertig van de 53 staten aan zee grenzen en de infrastructuur samenhangt met lange, dichtbevolkte kuststroken en grote rivierdelta s. Om dan vanaf zee activiteiten te ontplooien of logistiek te ondersteunen, zonder een grote en kwetsbare logistieke footprint op land, is van onschatbare waarde. Het geeft militaire en politieke vrijheid van opereren. Zuiderwijk benadrukt dat de krijgsmacht De wereldgemeenschap beseft dat de situatie op zee direct ingrijpt op de wereldhandel en -economie C-ZSK: Ik zie hoe de visie doordringt bij het personeel en zich steeds meer vertaalt in het denken in nieuwe mogelijkheden en perspectieven. in deze situatie een belangrijke rol speelt. Er moet samenhang zijn tussen enerzijds het scheppen van een veilige situatie en anderzijds het ondersteunen van landen in een post- of pre-conflict situatie. In sommige situaties is het te laat, zoals in Somalië. Een voorbeeld van een gefaalde staat. Maar in andere landen kunnen we vanuit het maritiem domein een conflict helpen voorkomen. Om een bijdrage te leveren aan stabiliteit in Afrika, was het CZSK hier de afgelopen jaren op vele manieren actief. Zowel in Ethiopië, Eritrea, Liberia, Senegal, Congo, Sierra Leone, Mali, Soedan, Burundi en Tsjaad. Maar ook op zee, voor de kust van Liberia, op de rivierdelta s van Senegal en bij de Hoorn van Afrika. De deelname aan het Afrika Partnership Station sluit naadloos aan op deze geïntegreerde benadering. Het is een mooi voorbeeld van hoe we op en vanuit zee gezamenlijk optreden, om instabiele regio s te stabiliseren en veiliger te maken. 10

11 De OMLT s hielpen de Afghaanse strijdkrachten op te bouwen. Betere balans Naast een nieuwe operationele koers, het groeiend belang van de 3D-aanpak en het bestrijden van zeeblindheid, streed de generaal tijdens zijn commando ook voor interne verbeteringen. Zo wilde hij het vertrouwen in de organisatie terugbrengen, de operationele druk beter verdelen en de organisatie effectiever maken. De activiteiten in het operationeel jaarplan zijn beter verdeeld over onze schepen en eenheden. Hierdoor ontstaat een meer gelijkmatige belasting, waarbij ook duidelijk een grens is gesteld aan het aantal vaar- en oefendagen. Ook de behoefte van het individu en het thuisfront speelden hierbij een belangrijke rol. Als voorbeeld noemt Zuiderwijk de drie-schepen-rotatie van het stationsschip in het Caraïbisch Gebied. Hiermee creëren we ruimte, om een schip ook na een term in de West nog een interessant vaarprogramma te laten uitvoeren, zonder dat de jaarbelasting te hoog wordt. Zuiderwijk onderstreept dat in de voorgaande jaren niet zozeer de totale rek eruit was, maar dat er wel minder balans in het jaarprogramma zat. Door de balans te herstellen, maken we ons krijgsmachtdeel effectiever en tevens aantrekkelijker voor het personeel. harmonisatie van de onderofficiersrangen met andere krijgsmachtdelen echter niet gerealiseerd. Zodoende blijft er volgens Zuiderwijk nog voldoende werk liggen voor zijn opvolger. We kampen nog steeds met personele tekorten. Maar gelukkig neemt de instroom toe en de uitstroom af. Dit brengt weer nieuwe uitdagingen met zich mee voor de opleidingsscholen en de benodigde PBI-plaatsen aan boord van schepen. Ook de komst van de patrouilleschepen vormt een nieuw en uitdagend hoofdstuk. En op het gebied van onderhoud en de samenwerking tussen het CZSK en het Marinebedrijf en de DMO zijn nog veel verbeterslagen te maken. Het herwonnen vertrouwen doet de generaal zichtbaar goed. Het personeel is gemotiveerd, veerkrachtig, betrokken en telkens weer bereid om tot het uiterste te gaan. De marine bestaat uit mensen die met plezier hun steentje willen bijdragen aan een betere wereld. Ik ben blij dat ik er zolang deel van heb kunnen uitmaken en het voorrecht heb gehad er leiding aan te mogen geven. n Verbeterslagen Ook de hoofdstructuur van het Commando Zeestrijdkrachten werd de afgelopen jaren aangepast, om de bestuurbaarheid van de organisatie te verbeteren. Het opzetten van een separate Directie Personeel, het terugbrengen van de groepoudsten en het ontwerpen van een strategische kaart voor het CZSK met daaraan gekoppeld de agenda van de Admiraliteitsraad, waren alle belangrijke stappen om de organisatie effectiever te maken. Een ander speerpunt betrof de herwaardering van de rol van onderofficier. Voor Zuiderwijk een belangrijke voorwaarde om het vertrouwen van het personeel in de organisatie én in de leiding te herwinnen. De onderofficier vormt de brug tussen de werkvloer en de hogere leidinggevenden. Ze zijn de ruggengraat van de marine. Daarom hecht ik veel waarde aan het ontwikkelen van deze onmisbare positie. Tot zijn spijt is de noodzakelijke De kustwacht vormt een oud schoolvoorbeeld van interdepartementaal samenwerken. De organisatie werkt voor zeven ministeries in veertien operationele overheidstaken, waarvan het dagelijks beheer bij de Koninklijke Marine ligt. 11

12 Groepen worden teams op het SUBS-kamp. Marine jongerenclub SUBS tien jaar Als twaalfjarige mee op minibivak en allerlei mariniersdingen doen. Via het tijdschrift op de hoogte blijven van het militaire en het maritieme, of hierover praten met leeftijdsgenoten op het forum. Een vaardag winnen. Het kan allemaal als lid van de jongerenclub van de marine. Tekst: Ferdi Postma/Foto s: Archief SUBS, Ferdi Postma SUBS richt zich op jongeren van twaalf tot en met zeventien jaar en wil hen vooral informeren. Het begon allemaal tien jaar geleden met een adressenbestand van 2500 kinderen onder de zestien. Zij hadden ooit informatie opgevraagd over de marine. Omdat het zonde was om hier niets mee te doen, besloot PVKM hen actief te benaderen. SUBS was geboren. Tien jaar later zijn er ruim 8000 leden. Een van die leden is de zestien jaar oude Joey van Golde die al vijf jaar lid is. Het leukst vindt hij het om met leeftijdsgenoten te praten over de marine. Zij hebben dezelfde interesse en daardoor snappen we elkaar beter. Als lid heeft hij ook al heel veel gedaan. Ik heb meegevaren met een mijnenjager en ben op kamp geweest. Toen sliepen we in tenten, aten voedsel uit blikken en leerden kaart en kompas te gebruiken. Het was echt heel leuk en ook nog eens leerzaam. Vrijblijvend Coördinator van SUBS, Silvana Amerika vertelt: SUBS is de manier om op jonge leeftijd al leuke informatie van de marine te ontvangen op een hele actieve, maar ook vrijblijvende manier. Oud SUBS-lid en inmiddels jongstejaars adelborst Irene van der Heijden vult haar aan: Al wil je later niet bij de marine, maar vind je het gewoon leuk om SUBS-dingen te doen, dan ben je er ook van harte welkom. Een complete en objectieve invalshoek staat dan ook voorop bij SUBS. Het is geen doel om jongeren over te halen om te solliciteren. Als iemand uit onze informatie concludeert dat een marinebaan niets voor hem is, dan is dat ook winst, aldus Amerika. Uitspraken van een personeelslid die het lang van huis zijn of het leven aan boord niet bevalt, laten wij bewust ook horen. Wij willen jongeren uiteindelijk helpen bij een bewuste toekomstkeuze door hen een realistisch beeld te geven van de marinewereld. Niet werven maar informeren Uitgestippeld Al is het geen doel, een deel van de SUBS-leden kiest wel voor een baan bij de vloot of de mariniers. Acht procent van het totale sollicitantenbestand van de marine is lid geweest van SUBS (cijfers 2008). Joey is ondanks zijn jonge leeftijd al goed op de hoogte van de marine. Zowel via SUBS als via zijn vader die marinier is. Het SUBS-lid geeft direct antwoord als hem gevraagd wordt wat hij later wil. Helikoptervlieger worden. 12

13 Irene van der Heijden. Van SUBS-lid naar adelborst. SUBS-feiten SUBS werd op 15 november 1999 opgericht. Dit gebeurde omdat veel jongeren geïnteresseerd zijn in de marine. In 2000 verscheen het eerste tijdschrift en in 2003 werd het eerste kamp georganiseerd. SUBS groeide in bestaansjaren, leden en activiteitenaanbod. Tien jaar later telt de jongerenclub ruim 8000 leden. Zij krijgen het jongerenclubblad vier keer per jaar thuisgestuurd, hebben op de website ( toegang tot speciale pagina s en mogen meepraten op het forum. Ook zijn er dagen waarop ze mee kunnen varen met een mijnenjager of met andere marinegerelateerde activiteiten meedoen. Verder kunnen SUBS-jongeren zich inschrijven voor een speciaal programma op de marinedagen of voor het jaarlijkse kamp. Leden die daar niet op willen wachten mogen het hele jaar door gratis het Mariniersmuseum en het Marinemuseum in. Irene heeft haar droom al waargemaakt. Zij is inmiddels aspirantofficier Met een glimlach vertelt ze: Rangen en standen, het leven op het KIM of het opzetten van een boogtent. Ik wist het allemaal al. In mijn SUBS-tijd had ik dat geleerd. Haar ouders hadden in gedachten haar toekomst al uitgestippeld. De marine kwam daar niet in voor. Via SUBS hebben ze toen een informatiedag bezocht en inmiddels zijn ze heel enthousiast en staan helemaal achter me. Het team achter SUBS wil nog lang doorgaan. En dit geldt ook voor vele leden. Wij zijn lid van SUBS en hebben dat te danken aan de marine, schrijft Rick op het SUBS-forum. Hartelijk bedankt en gefeliciteerd. Mellie reageert: Op naar de volgende tien jaar. n Blauwe en groene activiteiten vereisen samenwerking. 13

14 Leerlingen vasthouden met Veiligheid en Vakmanschap: Binden en boeien Admiraal: Als ik oud genoeg was geweest, was ik wel meteen naar de marine gegaan. Je moet je steeds weer bezinnen op wat je positie op de arbeidsmarkt is. Als defensie kun je je daar altijd in verbeteren. Aan het woord is kapitein-ter-zee Marcel Hendriks Vettehen, projectleider Loopbaanlint. Loopbaanlint is de projectnaam waar de opleidingen Veiligheid en Vakmanschap onder vallen. Deze opleidingen bieden jongeren een tweede instroommogelijkheid naast de reguliere EMMV. Er bestond hiervoor al een opleiding Vrede en Veiligheid, maar die was inhoudelijk vooral gericht op Grondoptreden. Deze hebben we bij de nieuwe opleiding behouden, maar het is nu uitgebreid met de instroomrichtingen Maritiem, Techniek en Logistiek. De opleidingen volgen zoveel mogelijk het civiele onderwijs. Dat maakt de samenwerking tussen defensie en de Regionale Opleidingcentra (ROCa) eenvoudiger en levert de leerling een civiel erkent diploma op, aldus de projectleider. Duizend leerlingen Kapitein-ter-zee Frank Foreman, hoofd Opleidingen KM is inmiddels aangeschoven. Leerlingen mogen ook niet zomaar meer bij defensie worden aangenomen als ze nog geen 17 1 / 2 zijn. Als ze nog geen diploma hebben moeten ze in het reguliere onderwijs blijven tot hun achttiende. Vaak zijn ze met zestien al klaar met het vmbo en zoeken dan een vervolgstudie op mbo-niveau. Hendriks Vettehen vervolgt weer: We zijn begonnen op zeven Bijna iedereen heeft ze al wel eens gezien, groepen scholieren die op de kazerne worden rondgeleid. Soms zijn dit aankomend matrozen die nog aan hun EMMV moeten beginnen, dan weer geïnteresseerden van een middelbare school. Steeds vaker echter volgen deze leerlingen de opleiding Veiligheid en Vakmanschap aan een ROC. Deze jongeren lopen niet alleen in spijkerbroek. Tijdens hun praktijkweken op de kazerne krijgen zij, in uniform, een voorproefje van wat het militaire leven inhoudt. Tekst: Ruud Satijn/Foto s: Albert Vermeulen verschillende ROCa die verspreid over het land liggen. Daar volgen nu iets meer dan duizend leerlingen deze opleiding waarvan we verwachten dat ongeveer 230 leerlingen voor de marine zullen kiezen. Tijdens de eerste zes maanden worden, naast de gewone lessen, de militaire basisvaardigheden bijgebracht. Er wordt dan nog geen onderscheid gemaakt tussen de krijgsmachtsdelen. Pas na deze zes maanden moeten ze hun keuze definitief aangeven en wordt er meer aandacht besteed aan het vakinhoudelijke gedeelte. Op de scholen zelf wordt soms al een voorschot genomen op een geüniformeerd leven. Op de ROCa lopen de leerlingen bijvoorbeeld in uniform en wordt er aan exercitie gedaan op het schoolplein. Andere keuze Een mbo-opleiding is verplicht 25 procent van de lestijd als beroepspraktijkvorming aan te bieden. Dat is eigenlijk een stage. De leerlingen Veiligheid en Vakmanschap doen deze stages bij defensie. Kolonel Hendriks Vettehen: Als wij geen interessante studierichting kunnen bieden aan leerlingen die vroeg klaar zijn met bijvoorbeeld hun vmbo en nog niet in dienst mogen, maken zij misschien andere keuzes. Als schoolverlaters met zestien of zeventien een ander vak gaan leren, zal de interesse voor een militaire carrière afgenomen zijn tegen de tijd dat ze er wel oud genoeg voor zijn. De ROCa bieden de opleiding aan op twee niveaus. De leerlingen op mbo2-niveau kunnen matroos of marinier worden en degenen die mbo3-niveau hebben gaan voor KTZ Hendriks Vettehen: Met een zachtere landing kunnen we het uitvalspercentage verkleinen. De Opleiding Veiligheid en Vakmanschap is in september 2009 op zeven ROCa van start gegaan. Ongeveer 1080 leerlingen hebben zich ingeschreven waarvan er 230 een voorkeur voor de Koninklijke Marine hebben aangegeven. Het grootste gedeelte zal gaan de naar de landmacht, enkelen zullen doorstromen naar de luchtmacht. De scholieren kunnen kiezen voor vier verschillende instroomrichtingen. Dit zijn Grondoptreden, Maritiem, Techniek en Logistiek. De opleidingen worden gegeven op WEB2* en op WEB3 niveau mbo. De Beroeps Praktijk Vorming algemeen bestaat onder andere uit een oriëntatieweek, een introductiebivak en twee keer een week militaire basisvaardigheden. In het tweede studiejaar zijn de praktijkweken vooral gericht op de vakopleiding en zit er onderscheid in de lessen van de verschillende krijgsmachtsdelen. Leerlingen die de opleiding Veiligheid en Vakmanschap met succes afronden krijgen een kortere EMMV en vaak zelfs ook een verkorting op hun Eerste Vak Opleiding (EVO). Het aantal leerlingen dat bij de Koninklijke Marine de beroepspraktijkvorming doet, zal toenemen van 230 in 2009 tot meer dan 600 in *WEB: Wet Educatie Beroepsonderwijs 14

15 onderofficier. In geval ze voor de marine hebben gekozen natuurlijk, want een groot gedeelte gaat ook naar de land- of luchtmacht met wie we dit samen organiseren. Loopbaanlint is defensiebreed. Militair voor de klas Mels Daalder en Sigrid Admiraal volgen sinds september de opleiding Veiligheid en Vakmanschap. Beide hebben een baan bij de Koninklijke Marine voor ogen. Mels, afkomstig van Texel, is al wel 18 maar wilde eerst nog kijken of de marine wel echt bij hem zou passen. Ik vind de opleiding erg leuk en ik wil nu ook zeker bij de marine, de Operationele Dienst lijkt me wel wat. Onze leraren hebben een achtergrond bij defensie en hun ervaring brengen ze op ons over. Sergeant-majoor Rob Biersma is zo n leraar. Net toen hij nadacht over wat hij na zijn functioneel leeftijdsontslag precies zou gaan doen, kwam dit op zijn pad. Nu geeft hij drie dagen per week les op het ROC Kop van Noord-Holland in Den Helder. Als instructeur op de SMVBO zie ik natuurlijk altijd jongeren in burger binnenkomen die in minder dan vier maanden militair worden, maar dit is weer heel anders. Ik ben plotsklaps leraar op een school, maar zeer zeker ook nog actief dienend militair! Sigrid Admiraal is pas zestien jaar en haar naam heeft ze in ieder geval mee. Ik bouw een hoop conditie op en vond de praktijkweek erg interessant omdat je dan al een beetje te weten komt hoe het is als je echt bij de marine komt. De opleiding is goed, maar als ik oud genoeg was geweest, was ik denk ik wel meteen naar de marine gegaan. Uiteindelijk wil Sigrid graag Admiraal Admiraal worden, zegt ze lachend. Maar voorlopig is het haar doel om verbindingen te gaan doen bij de vloot. Volwaardige opleiding De projectleider Loopbaanlint is er zich ook zeker bewust van dat een groot aantal leerlingen al voor defensie gekozen heeft. Het is niet zo dat zij dan maar een beetje hun tijd uitzitten tot ze aan de EMMV mogen beginnen. Het is een volwaardige anderhalf- of tweejarige opleiding op mbo-niveau en bovendien krijgen deze leerlingen ook een kortere initiële opleiding als ze bij de marine komen. Een ander voordeel is de zogenoemde zachtere landing. Daarmee bedoel ik dat ze al een beetje kunnen wennen aan het militaire leven en wat meer weten wat ze straks te wachten staat. Het uitvalpercentage wordt daardoor verkleind. Deze leerlingen hebben ook al een sportmedische keuring gehad en we weten dus al dat ze in principe gezond zijn. De militaire keuring doen ze aan het begin van hun opleiding nog niet. Dat komt pas als ze daadwerkelijk solliciteren. Militairen zijn deze leerlingen zeer zeker niet. Hendriks Vettehen is daar duidelijk in. Ze krijgen een stagevergoeding maar natuurlijk nog geen salaris en ook willen we dat ze aan hun uniform Daalder: Eerst kijken of de marine wel echt bij me past. herkenbaar zijn als niet-militair. We zullen ze ook nooit een wapen in de hand geven. Dat mag ook niet. Verder willen we dat de Beroeps Praktijk Vorming wel inhoudt dat het maritieme leven getoond wordt. Uiteindelijk zouden we graag zien dat de leerlingen zelfs daadwerkelijk gaan varen. Aan boord bij operationele eenheden is dat eigenlijk niet in te plannen, dus daarom zullen we met een alternatief moeten komen om leerlingen toch deze ervaring mee te kunnen geven. Het grootste gedeelte van de praktijkweken zal zich op de kazerne op bivak, in werkplaatsen en in de praktijklokalen van de OKM-scholen afspelen. Natuurlijk wordt de druk op de instructeurs en de opleiding in zijn geheel groter. Op Erfprins zijn met alle EMMV ers en nu ook deze leerlingen inmiddels bijna alle kamers altijd bezet. Ook op de Marinierskazernes in Rotterdam en misschien ook Doorn zullen deze V&V ers hun praktijkweken gaan volgen. Er zijn zeker nog wel wat hobbels te nemen. Hier en daar zoeken we nog naar de juiste vorm voor de praktijkweken. We hebben daarbij ieders ondersteuning hard nodig. n Als wij geen interessante studierichting bieden aan vroege schoolverlaters, maken zij misschien andere keuzes SMJR Biersma: Leraar op een school en ook nog actief dienend militair. 15

16 Als amfibisch getrainde, lichte infanteristen zijn de mariniers van de 11e Infanteriecompagnie bij uitstek geschikt voor optreden in moeilijk begaanbaar terrein. Helikopters hebben ook als belangrijkste kenmerk elk gebied aan te kunnen. Een combinatie van mariniers en vliegende eenheden is dan ook een uiterst daadkrachtig wapen. Oefening Phoenix Challenge toont het. Tekstbewerking: Ferdi Postma/ Foto s: Leonie van Helmond (AVDD), William Diepeveen Mariniers luchtwaardig Na de operatie vlogen de mariniers terug naar de thuisbasis. Zo wijd de hemel strekt 16

17 Een hele vloot helikopters, een compagnie mariniers, een peloton van de Luchtmobiele Brigade en specialisten van de Explosieven Opruimingsdienst Defensie oefenen eind oktober in Noord- Brabant en Zeeland hoe ze samen een object in vijandelijk gebied veilig kunnen stellen. Tijdens het begin van Phoenix Challenge opereren Apaches en F16 s nog laag in het geweldsspectrum. Mede door de grote snelheid van de Fighting Falcon is de grondsituatie al rap geanalyseerd. De Apaches schakelen vervolgens onmiddellijk om van verkenning naar uitschakeling. Vijandelijke doelen worden met hoge nauwkeurigheid onder vuur genomen. De Deep Attack maakt het mogelijk dat de grondtroepen kunnen komen. Vanuit een Forward Operating Base vliegen de mariniers naar het doelgebied. Terwijl zij verplaatst worden, stromen inlichtingen de transporthelikopter binnen via de intercom. De compagnie wordt op de hoogte gesteld van de doelen van de operatie en de situatie op en rondom de Landing Zones. Twee groepen van elk een Chinook, een Cougar en twee Apaches vliegen hen in en droppen ze daar. Snel en agressief De mariniers nemen hun posities in en ze vallen de panden binnen. De Apaches blijven ondertussen paraat in de lucht hangen. Zij bieden bescherming aan de mariniers op de grond met hun speciale apparatuur. In het hele operatiegebied worden bewegingen in de gaten gehouden en doorgegeven aan de mannen beneden. Waargenomen vijanden schakelen ze direct uit. De aanval is succesvol. De mariniers zitten in beide panden en nemen de high value targets gevangen. Vervolgens breiden ze het beveiligingsgebied rond de panden uit en wachten ze op de versterkingen. Na een Link-up-procedure kan de compagnie de beveiliging overdragen. De mariniers trekken zich terug naar de helikopters en vertrekken naar de thuisbasis. Daar blijven ze klaar voor vervolgoperaties. Mobiel Twee dagen later ontvangt de compagnie opnieuw het order om zich klaar te maken voor de gevangenneming van een high value Verkenning, troepenverplaatsing, bevoorrading, gebiedsbewaking en uitschakeling. Slechts enkele mogelijkheden voor de inzet van vliegend materieel. target. Twee Bolkovs (van de Duitse collega s) en twee Apaches zullen de mariniers hierbij helpen. De marinierscompagnie wordt in twee groepen verdeeld. De aanvalsgroep die via een Chinook in het doelgebied is afgezet, laat al snel weten dat het doelwit is gevlucht naar een safehouse in de omgeving. Daarom roepen zij de tweede groep op, de snelle-reactiemacht. Via een Chinook vliegt deze in en ze voeren vlug een aanvallende actie uit. De opponenten worden gevangengenomen en afgevoerd. Net zo snel als de tweede groep kwam, gaan ze weer. Ook de aanvalseenheid trekt zich terug. Na een hot debrief is de oefening dan echt afgelopen. Phoenix Challenge bewijst dat mariniers niet alleen vanuit zee veiligheid op land kunnen brengen. Ook zo wijd de hemel strekt. n De Apaches schakelen waargenomen vijanden direct uit 17

18 Conseillère Maartje van der Maas Hoe heet mijn vrouw eigenlijk? Omgevallen vrachtwagens, zoektochten naar brandstof en elektriciteit, ontzettende regenstormen, wegen die door de modder meer op glijbanen lijken, nooit netwerkontvangst op de telefoon. Een operatie in de binnenlanden van Donker Afrika staat synoniem voor behoorlijk wat logistieke en organisatorische uitdagingen. Tekst en foto s: Maartje van der Maas Hoewel de inhoud van deze functie haar nog niet heel duidelijk op het netvlies stond, vertrok LTZ2OC Maartje van der Maas op 13 september naar de hoofdstad van de roerige oostelijke provincies van de Democratische Republiek Congo. Zes maanden woont ze in Franstalig Afrika om daar aan de slag te gaan als conseiller brigade in de missie EUSEC. De afgelopen maanden heeft zij het oosten van het land doorkruist om te assisteren bij de tellingen van de Congolese strijdkrachten. Na een gruwelijke burgeroorlog van vijf jaar is er een wankele vrede gekomen in de republiek Congo. Alle rebellengroepen die in de oorlogstijd actief waren, hebben hun oude uniform aan de palmbomen gehangen en zijn in het groen van het Congolese gouvernementsleger gestoken. Congo heeft dezelfde grootte als heel West-Europa maar er ligt slechts 700 kilometer aan wegen. Er is zeker niet overal internet- of telefoonontvangst, laat staan dat Peoplesoft hier zijn intrede heeft gedaan. De regering is het spoor bijster waar deze ex-rebellen zich bevinden, hoeveel het er zijn en welke rang ze hebben. Het gevolg hiervan is dat deze nieuwe gouvernementsmilitairen niet of nauwelijks betaald worden en dat zorgt voor frictie. Zeker binnen de brigades die voor de helft bestaan uit oude militairen die wel een salaris ontvangen, breken er geregeld onlusten uit. Omdat de nieuwe militairen ook willen eten en een gezin te onderhouden hebben, gaan ze op plundertocht, wat voor veel onstabiliteit in het land zorgt. Een dure lading De Europese missie EUSEC is na de burgeroorlog in het leven geroepen om de Congolese regering te helpen met de opbouw van een veiligheidsorganisatie in de republiek. Met een personeelsbestand van 65 militairen en burgers uit de verschillende lidstaten van de Europese Unie, helpt EUSEC het leger, politie en justitie te hervormen. Zo schaakte ik mezelf een week na de briefing in een 4x4, op naar de binnenlanden van Congo om gedeclareerde ex-rebellen te gaan registeren. Met een groot vraagteken boven mijn hoofd loop ik het hoofdkwartier uit. We hebben net een briefing gehad van het hoofd van de operatie Karibu Ku Jechi, wat in het Swahili zoveel betekent als welkom in ons huis. Deze benaming is erg toepasselijk voor 18

19 De commandant van de sector gaat als eerste op de foto. de operatie die op touw is gezet om alle sinds januari 2008 geïntegreerde militairen in het Congolese leger te registreren. Mijn vraagteken werd veroorzaakt door de tig verschillende accenten Frans die als een mitrailleurvuur op me af komen en waar ik de hoofdzaak uit probeer te destilleren. Twee dagen geleden is de karavaan van het telteam onder escorte van onze Zuid-Afrikaanse VN-collega s aangekomen in het dorpje Mweso. Een jeep met twee Europeanen, een vrachtwagen met zeven kisten registratiecomputers en generators en twee minibussen met zeventien Congolese operators plus hun chef. Een aardig dure lading die zich zo door het land beweegt. In het oosten van het land, tegen de grens met Rwanda, is de vrede echter nog niet wedergekeerd en geregeld breken er gevechten uit tussen de FDLR (Rwandese Huturebellen) en het Congolese leger. Omdat EUSEC een ongewapende missie is en we onszelf niet kunnen verdedigen, bewegen we ons altijd voort onder bescherming van de VN die in grote getale aanwezig zijn om de stabiliteit in het land te bewaren. Januari, Gelukkig Nieuwjaar, Gefeliciteerd Vurig houdt de chef van de telmissie een briefing voor de brigade toegestroomde militairen, die hem een beetje schaapachtig staan aan te kijken. Elke Congolees dient drie namen te hebben: een voornaam, een postnaam en een achternaam. Ik geef een voorbeeld: onze president. Voornaam: Joseph, postnaam: Kabila, achternaam: Kabange. Een militair kan niet geregistreerd worden als hij geen drie namen heeft! Nadat het registratiecentrum is geïnstalleerd, de tafels en stoelen op de juiste plaats staan, de computers draaien en de generator op de achtergrond staat te brommen, kan het proces beginnen. Duidelijk gebrieft schuiven de militairen aan in de rij. Als eerste Goed gecamoufleerd. Met wapens keurig opgeslagen netjes op de beurt wachten. De Europeanen hebben het horloge, maar de Afrikanen hebben de tijd gaan de administrateurs aan de slag om een dossier van de militair in te vullen: naam, geboortedatum, adres en zo verder. Gegevens die elke Europeaan op elk willekeurig moment van de dag kan opdreunen, maar waar hier echt het hoofd over gebroken wordt. In welk jaar ik ben geboren? Geen idee, ik weet niet hoe oud ik ben. De volledige naam van mijn vrouw Dat weet ik eigenlijk niet, ik noem haar altijd Françoise. Bedenk hierbij dan nog bij dat er meer dan achthonderd verschillende dialecten in Congo worden gesproken, het gros van de militairen niet kan lezen of schrijven en het moge duidelijk zijn dat het invullen van een simpel dossier soms wel een uur kan duren. Hierna passeren de militairen langs de computers (een apparaat dat de meesten van hen nog nooit gezien hebben), wordt er een foto genomen en de vingerafdrukken gescand. Bij het verlaten van het centrum heeft de militair een identiteit en is hij officieel onderdeel van het Congolese leger. De mooiste naam die ik heb geregistreerd zien worden, behoorde een jongeman toe die schijnbaar op 1 januari geboren is. Voornaam: Janvier (januari), postnaam: Félicitations (gefeliciteerd), achternaam: Bonannée (Gelukkig Nieuwjaar). Steuntje in de rug Het team Congolese operators had al eerder dergelijke registraties gedaan in 2006 en 2007 en was dus bekend was met de procedure. Aan onze Europese coördinator stelde ik de vraag: Waarom moeten wij dan mee? Hij glimlachte en gaf me als antwoord: Daar kom je snel genoeg achter. En inderdaad, na een aantal dagen ontdekte ik dat onze Congolese counterparts vol goede wil zitten, maar op organisatorisch gebied wel een steuntje in de rug nodig hebben. De Europese Gemeenschap, met Nederland als een van de grootste donoren, pompt erg veel geld in Congo om de stabiliteit te bewaren en wil de operatie graag zien slagen. Wij waren er dan ook om de logistieke problemen die het terrein met zich meebrengt het hoofd te bieden en dat zijn er nogal wat in een land waar elektriciteit niet vanzelfsprekend is en de wegen nagenoeg onbegaanbaar zijn. Een andere belangrijke rol die voor ons was weggelegd, was het bewaken van de tijdslimieten. Doen we dat niet, dan kan de operatie rustig drie weken langer duren. De Europeanen hebben het horloge, maar de Afrikanen hebben de tijd Na anderhalve maand zit het werk in het veld erop. De gegevens worden allemaal verzameld en in een grote database in Kinshasa opgeslagen. Over een paar maanden zullen de militaire identiteitskaarten in het veld uitgedeeld worden en dan gaan we weer op pad. n 19 zondag maandag dinsdag woensdag donderdag vrijdag zaterdag

20 Eerste ervaringen met NH90 Nieuwe heli ruikt lekker De NH90 stond de afgelopen maanden daadwerkelijk op Maritiem Vliegkamp De Kooy. Tijdens de praktijkopleidingen voor de kernbemanning die op de Italiaanse bruikleen plaatsvonden, werd voorzichtig aan het toestel geroken. En dat rook niet verkeerd. Tekst: June Smit/Foto s: Simone van Es, Archief Maritiem Vliegkamp De Kooy heeft na lang wachten eindelijk een vliegende NH90 in gebruik. Inmiddels doet het personeel van het Vliegkamp op eigen bodem veel ervaring op met de nieuwe machine. Over de prestaties van het geleende Italiaanse toestel, werd al snel gespeculeerd en niet altijd even positief. Het transitieteam NH90 klaart de lucht. We worden ontzettend blij van de eerste ervaringen, zegt kapitein-ter-zee Rik Janssen, hoofd van het transitieteam. Binnen de beperkingen (de bruikleen vliegt voor de huidige praktijkopleiding zonder operationele systemen, red.) zijn ze echt fantastisch. We vliegen er ontzettend veel mee. Het transitietraject kost tijd, maar we weten nu al dat we over een paar jaar een kist hebben die vele malen capabeler en beter inzetbaar is. Tijd Een drenkeling uit zee pikken met een Lynx en een AB-412 is heel anders dan met een NH90, gaat luitenant-kolonel Rob Gouders van het transitieteam verder. Dat maken we ons eerst eigen, voordat we vanaf een schip een tactisch ingewikkeld scenario gaan uitvoeren. We beginnen daarom eerst met een kernbemanning van instructeurs en mensen die de opleidingsprogramma s gaan evalueren. Daarna kunnen we pas doorgaan met mensen opleiden. Bij alles wat we doen gaat bovendien de meetlat van de Militaire Luchtvaart Autoriteit erlangs. Al die stapjes kosten tijd. Zij werken al met de NH90: Onderwijsontwikkelaar sergeant-majoor WDV Henri Zuiderduin: Nieuwe vakken en lesmethodes Met vier collega s schrijft Zuiderduin het onderwijsprogramma voor de NH90 grondschool die techneuten geheel gaan doorlopen en vliegende bemanning in modules. De NH90 is een heel ander toestel dan de Lynx, zegt Zuiderduin. Ik vind het persoonlijk gemakkelijker dan de Lynx, maar bij mij zit na twintig jaar monteurwerkzaamheden de basis van de helitechniek er goed in. Het grootste verschil voor onderhoudsmonteurs zit hem in het materiaal van de kist dat bij de NH90 van composiet is in plaats van aluminium. De corrosie waar je bij een Lynx steeds naar op zoek bent, heb je bij kunststof niet. Een ander verschil is dat de NH90 een fly-by-wirebesturing heeft, waarbij je vliegt met joysticks. Hierbij werkt alles digitaal en hoef je dus geen lagers te smeren en te controleren op speling. Ook werkt de NH90 met databustechnologie, waardoor er twintig signalen over één draadje gaan in plaats van één. Doordat alles vierdubbel is uitgevoerd, vlieg je nog steeds veilig wanneer iets stuk is. Omdat het een nieuw toestel is, krijgt de grondopleiding ook nieuwe vakken. Zo gaan we veel doen met Computer Aided Instruction, oftewel lesgeven aan de hand van computers. Cursisten hebben hierbij drie beeldschermen voor zich, met bijvoorbeeld op de één een opdracht en op de andere twee de uitvoering. Ook nieuw is de light training device, waarbij je op drie schermen de gehele cockpit van een NH90 ziet. 20

werken bij DEFENSIE MARINE Denk je aan de Marine, dan denk je aan schepen. Logisch, want die hebben we bij de Marine in alle soorten en maten. Van mijnenjagers tot onderzeeboten. Toch is de Marine meer

Nadere informatie

Vereniging van Oud-Medewerkers s-hertogenbosch Aan de leden van de Vereniging van Oud-Medewerkers datum 4 juli 2016 contactpersoon Corien Blankestein onderwerp Excursie Koninklijke Marine telefoon 088-5256197

Nadere informatie

DAGORDER. Twee mensen die de afgelopen jaren zo hebben gevochten voor Defensie, voor onze krijgsmacht.

DAGORDER. Twee mensen die de afgelopen jaren zo hebben gevochten voor Defensie, voor onze krijgsmacht. DAGORDER Collega s, Minister Hennis en generaal Middendorp zijn dinsdagavond afgetreden. Twee mensen die de afgelopen jaren zo hebben gevochten voor Defensie, voor onze krijgsmacht. En nu zijn ze op deze

Nadere informatie

uitreiking van de herinneringsmedaille Vredesoperaties. Berckmoes-Duindam, Tweede Kamer.

uitreiking van de herinneringsmedaille Vredesoperaties. Berckmoes-Duindam, Tweede Kamer. Toespraak van de Commandant der Strijdkrachten, generaal T.A. Middendorp, tijdens de uitreiking Herinneringsmedaille Vredesoperaties op 12 oktober 2012 te Apeldoorn. Let op. Alleen gesproken woord geldt!

Nadere informatie

hun familie, geachte aanwezigen,

hun familie, geachte aanwezigen, Toespraak van de minister van Defensie, J.S.J. Hillen, ter gelegenheid van de uitreiking van de eerste universitair erkende diploma s van de Nederlandse Defensie Academie op 26 maart 2012 te Den Helder.

Nadere informatie

DE VEVA OPLEIDING. Haal je MBO-Diploma en ontdek Defensie

DE VEVA OPLEIDING. Haal je MBO-Diploma en ontdek Defensie DE VEVA OPLEIDING Haal je MBO-Diploma en ontdek Defensie DE TIEN MEEST GES INFORMATIE VOOR OUDERS EN VERZORGERS 1 2 3 4 Is er ondanks de bezuinigingen bij Defensie een toekomst voor leerlingen Veiligheid

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2017 2018 34 775 X Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Defensie (X) voor het jaar 2018 Nr. 25 NOTA VAN WIJZIGING Ontvangen 17 november

Nadere informatie

Vaststelling van de begrotingsstaat van het Ministerie van Defensie (X) voor het jaar 2018

Vaststelling van de begrotingsstaat van het Ministerie van Defensie (X) voor het jaar 2018 Vaststelling van de begrotingsstaat van het Ministerie van Defensie (X) voor het jaar 2018 NOTA VAN WIJZIGING Ontvangen Het voorstel van wet wordt als volgt gewijzigd: De begrotingsstaat van het Ministerie

Nadere informatie

Het leger. Doel: Na deze opdracht weet je meer over het leger. Je kunt vertellen wat het leger doet en waarom we een leger hebben.

Het leger. Doel: Na deze opdracht weet je meer over het leger. Je kunt vertellen wat het leger doet en waarom we een leger hebben. Het leger Thema: Bestaat vrede? Samenleving Nederland De overheid Moeilijkheid; *** Tijd: *** Juf Yvonne Doel: Na deze opdracht weet je meer over het leger. Je kunt vertellen wat het leger doet en waarom

Nadere informatie

rust zetten. rust gezet) Commandant der Strijdkrachten.

rust zetten. rust gezet) Commandant der Strijdkrachten. 1 Toespraak van de komend Commandant der Strijdkrachten, generaal Middendorp, bij de aanvaarding van het commando over de Nederlandse krijgsmacht op 28 juni 2012 te Den Haag. Let op: Alleen gesproken woord

Nadere informatie

Dank u wel kolonel Lambrichts, mevrouw Sybilla Dekker, Generaal, geachte aanwezigen,

Dank u wel kolonel Lambrichts, mevrouw Sybilla Dekker, Generaal, geachte aanwezigen, Spreekpunten staatssecretaris De Vries van Defensie ter gelegenheid van de eerste deeltijdopleiding Middelbare Defensie Vorming te Den Haag. Let op: Alleen gesproken woord geldt! Dank u wel kolonel Lambrichts,

Nadere informatie

WWW.HOPE-XXL.COM. Mede mogelijk gemaakt door de Iona Stichting en Vos/Abb

WWW.HOPE-XXL.COM. Mede mogelijk gemaakt door de Iona Stichting en Vos/Abb De meeste mensen in Nederland hebben het goed voor elkaar. We hebben genoeg eten, we hoeven niet bang te zijn voor oorlog en we zijn dan ook tevreden met ons leven. Maar dat is niet overal op de wereld

Nadere informatie

Dames en heren, Toespraak van de Commandant der Strijdkrachten Generaal P van Uhm, ter gelegenheid van het symposium op 5 mei 2012 te Wageningen.

Dames en heren, Toespraak van de Commandant der Strijdkrachten Generaal P van Uhm, ter gelegenheid van het symposium op 5 mei 2012 te Wageningen. Toespraak van de Commandant der Strijdkrachten Generaal P van Uhm, ter gelegenheid van het symposium op 5 mei 2012 te Wageningen. Let op: Alleen gesproken woord geldt! Dames en heren, Ik sta hier vandaag

Nadere informatie

Een week varen met de morgenster. Suzanne van Tilborg.

Een week varen met de morgenster. Suzanne van Tilborg. Een week varen met de morgenster. Suzanne van Tilborg. Ik begon deze week met het gevoel ik heb er zin in en ik zie wel wat we allemaal gaat gebeuren, ik laat het wel op me afkomen. Na de eerste dag voor

Nadere informatie

van de TFU, Welkom thuis! Eindhoven.

van de TFU, Welkom thuis! Eindhoven. Toespraak van de minister van Defensie, E. van Middelkoop, bij de terugkeer van de laatste Task Force Uruzgan, Vliegbasis Eindhoven, 8 augustus 2010. Let op: Alleen gesproken woord geldt! Commandant van

Nadere informatie

Nederlanders aan het woord

Nederlanders aan het woord Nederlanders aan het woord Veteranen en de Nederlandse Veteranendag 2014 Trends, Onderzoek en Statistiek (TOS) Directie Communicatie Documentnummer: TOS-14-066a Belangrijkste inzichten Nederlander hecht

Nadere informatie

Toespraak bij de lancering van het Defensie Cyber Commando door de Minister van Defensie, J.A. Hennis-Plasschaert op 25 september 2014 te Den Haag.

Toespraak bij de lancering van het Defensie Cyber Commando door de Minister van Defensie, J.A. Hennis-Plasschaert op 25 september 2014 te Den Haag. Toespraak bij de lancering van het Defensie Cyber Commando door de Minister van Defensie, J.A. Hennis-Plasschaert op 25 september 2014 te Den Haag. Let op: Alleen het gesproken woord geldt! De lancering

Nadere informatie

Incidentele inzet Europese buitengrenzen

Incidentele inzet Europese buitengrenzen Incidentele inzet Europese buitengrenzen ISAF/TF55 Staf Special Operations Task group 1-3 SF-teams ISAF/TFU/RDTF Marinierscompagnie (+) Fire Support Team Lichte genie Maritieme Explosieven Opruimingsdienst

Nadere informatie

Tineke Boudewijns VERSTAG

Tineke Boudewijns VERSTAG Tineke Boudewijns VERSTAG Colofon Eindredactie Joost Pool Redactie Boris Goddijn Vormgeving Pien Vermazeren Fotografie Boris Goddijn Beeldbewerking Pien Vermazeren Copyright en disclaimer Het overnemen

Nadere informatie

Opvang na uw uitzending. Dienstencentrum Bedrijfsmaatschappelijk Werk

Opvang na uw uitzending. Dienstencentrum Bedrijfsmaatschappelijk Werk Opvang na uw uitzending Dienstencentrum Bedrijfsmaatschappelijk Werk Dienstencentrum Bedrijfsmaatschappelijk werk helpt iedereen binnen of direct rondom Defensie met problemen die voortkomen uit het werk.

Nadere informatie

Datum Betreft Antwoorden op schriftelijke vragen over Russische oorlogsschepen en bommenwerpers in de buurt van Nederland.

Datum Betreft Antwoorden op schriftelijke vragen over Russische oorlogsschepen en bommenwerpers in de buurt van Nederland. > Retouradres Postbus 20701 2500 ES Den Haag de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Plein 2 2511 CR Den Haag Ministerie van Defensie Plein 4 MPC 58 B Postbus 20701 2500 ES Den Haag www.defensie.nl

Nadere informatie

MINISTERIE VAN DEFENSIE WERKGROEP STAAL EERSTE DRUK, NOVEMBER 2007 VISIE LEIDINGGEVEN

MINISTERIE VAN DEFENSIE WERKGROEP STAAL EERSTE DRUK, NOVEMBER 2007 VISIE LEIDINGGEVEN MINISTERIE VAN DEFENSIE WERKGROEP STAAL EERSTE DRUK, NOVEMBER 2007 VISIE LEIDINGGEVEN INLEIDING Voorwoord Commandant der Strijdkrachten CONTEXT De complexe omgeving waarin bij Defensie leiding wordt gegeven

Nadere informatie

Voorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd.

Voorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd. Voorwoord In dit boek staan interviews van nieuwkomers over hun leven in Nederland. Ik geef al twintig jaar les aan nieuwkomers. Al deze mensen hebben prachtige verhalen te vertellen. Dus wie moest ik

Nadere informatie

HET LEGER. Waarom heeft. Nederland. Informatie voor scholieren. De Nederlandse krijgsmacht in het kort

HET LEGER. Waarom heeft. Nederland. Informatie voor scholieren. De Nederlandse krijgsmacht in het kort HET LEGER Uitgave: Ministerie van Defensie Directie Voorlichting en Communicatie April 2006 www.defensie.nl Informatie voor scholieren De Nederlandse krijgsmacht in het kort In deze folder vertel ik je

Nadere informatie

Vervoer gevaarlijke stoffen

Vervoer gevaarlijke stoffen Vervoer gevaarlijke stoffen binnen Defensie Edwin van de Ven Inhoud Defensie Uitzonderingspositie Defensie Voorbereidingen (Gereedstelling) We vertrekken. We doen ons werk. We gaan weer naar huis.. 2 Defensie

Nadere informatie

Een veteraan zei ooit tegen mij Als je er niet geweest bent, weet je ook niet wat het is, hoe het voelt. Hij heeft natuurlijk gelijk.

Een veteraan zei ooit tegen mij Als je er niet geweest bent, weet je ook niet wat het is, hoe het voelt. Hij heeft natuurlijk gelijk. Toespraak staatssecretaris Van der Knaap ter gelegenheid van de Opening van de veteranententoonstelling Veteranen. Ingezet in dienst van de vrede. Maandag 7 mei 2007, Stadskantoor Eindhoven. U weet ongetwijfeld

Nadere informatie

Naar de golf van Aden met Duncan Vlaar

Naar de golf van Aden met Duncan Vlaar Naar de golf van Aden met Duncan Vlaar Begin pagina English page Engelum Geschiedenis Dorpsfoto's Kerkklokken Bewoners Dorpsbelang Verenigingen Jeugdclub De oude doos Woningaanbod Sponsors K.v.Sla Raak

Nadere informatie

Een vertrouwd thuis, een huiskamer zaterdag, 13 oktober 2012 00:00. Willem Braak

Een vertrouwd thuis, een huiskamer zaterdag, 13 oktober 2012 00:00. Willem Braak Willem Braak Maandag 15 oktober start Opleidingscentrum Granbeeuw met een fundraiser voor een nieuw initiatief: Vrienden van Opleidingscentrum Granbeeuw. Het bedrijfsleven zal benaderd en aangemoedigd

Nadere informatie

brandweer Nieuwegein Zuid Jij ook? Kom bij de brandweer!

brandweer Nieuwegein Zuid Jij ook? Kom bij de brandweer! I brandweer Nieuwegein Zuid Jij ook? Kom bij de brandweer! Brandweer Veiligheidsregio Utrecht zoekt vrijwilligers Werken bij de brandweer: voor sommigen is het een droom, voor anderen een roeping. Werken

Nadere informatie

Reservist bij de Koninklijke Marechaussee. De leukste baan! naast je werk of studie

Reservist bij de Koninklijke Marechaussee. De leukste baan! naast je werk of studie Reservist bij de Koninklijke Marechaussee De leukste baan! naast je werk of studie Operationeel Centrum Mobiel toezicht veiligheid Grensbewaking Schiphol Beveiliging Koninklijk Huis Als het erop aankomt

Nadere informatie

Koninklijke Hoogheid, dames en heren,

Koninklijke Hoogheid, dames en heren, Toespraak minister Eimert van Middelkoop voor de opening van het symposium Strategische samenwerking met het bedrijfsleven Sourcing, een kwestie van keuzes maken, Koninklijke Militaire Academie, Breda,

Nadere informatie

SAMEN DE GRENZEN VERLEGGEN

SAMEN DE GRENZEN VERLEGGEN SAMEN DE GRENZEN VERLEGGEN CLIËNTEN GAAN SURVIVALLEN IN DE ARDENNEN in dit artikel: > rinkelend belletje > weekend Ardennen > stuk sterker geworden > iedereen geweldig bijgedragen Al een aantal jaren worden

Nadere informatie

Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp!

Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! Haring! Verse haring! Wie maakt me los! Ik heb verse haring! Ha... ja, nou heb ik jullie aandacht, hè? Sorry, ik ben uitverkocht. Vandaag geen haring

Nadere informatie

Kritisch kijken op verschillende schaalniveaus

Kritisch kijken op verschillende schaalniveaus Kritisch kijken op verschillende schaalniveaus Inleiding In het eerste jaar van Geogenie ben je begonnen vanuit België naar de wereld te kijken. In het tweede jaar heb je veel geleerd over Europa en in

Nadere informatie

DE VEVA OPLEIDING ZEKERHEID VOOR DE TOEKOMST

DE VEVA OPLEIDING ZEKERHEID VOOR DE TOEKOMST ZEKERHEID VOOR DE TOEKOMST Defensie biedt prima doorgroeimogelijkheden. We worden wel het opleidingsinstituut van Nederland genoemd. Besluit je na een aantal jaren Defensie te verlaten, dan heb je in de

Nadere informatie

Geachte Commissaris van de Koning in Zeeland, Burgemeesters en wethouders en raadsleden van de Zeeuwse gemeenten, Vertegenwoordigers van defensie,

Geachte Commissaris van de Koning in Zeeland, Burgemeesters en wethouders en raadsleden van de Zeeuwse gemeenten, Vertegenwoordigers van defensie, 1. Geachte Commissaris van de Koning in Zeeland, Burgemeesters en wethouders en raadsleden van de Zeeuwse gemeenten, Vertegenwoordigers van defensie, Beste Veteranen, familieleden, vrienden en kennissen

Nadere informatie

Openingstoespraak van staatssecretaris De Vries voor de CDAbijeenkomst Ontwikkelingssamenwerking en 3D te Breda, 3 oktober 2008

Openingstoespraak van staatssecretaris De Vries voor de CDAbijeenkomst Ontwikkelingssamenwerking en 3D te Breda, 3 oktober 2008 Openingstoespraak van staatssecretaris De Vries voor de CDAbijeenkomst Ontwikkelingssamenwerking en 3D te Breda, 3 oktober 2008 Dames en heren, Goed hier te kunnen zijn. Nu bijna een jaar actief als staatssecretaris

Nadere informatie

Nederlands uitgezonden personeel, Een bezoek aan een missiegebied is. grilliger dan pakweg een werkbezoek. aan een oefenende eenheid op de

Nederlands uitgezonden personeel, Een bezoek aan een missiegebied is. grilliger dan pakweg een werkbezoek. aan een oefenende eenheid op de Toespraak uitgesproken door de Minister van Defensie, E. van Middelkoop, bij gelegenheid van zijn Kerstbezoek aan Afghanistan, 24 december 2008 te Kaboel. Nederlands uitgezonden personeel, Een bezoek aan

Nadere informatie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie

Nadere informatie

Spreektekst staatssecretaris Jack de Vries voor de werkconferentie van de Management Development training van het ministerie van Defensie.

Spreektekst staatssecretaris Jack de Vries voor de werkconferentie van de Management Development training van het ministerie van Defensie. Spreektekst staatssecretaris Jack de Vries voor de werkconferentie van de Management Development training van het ministerie van Defensie. Dames en heren, Ik ben nu ruim een jaar staatssecretaris van Defensie.

Nadere informatie

Presentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A

Presentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A Presentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A INLEIDING Ik heb vandaag een cadeautje meegenomen. Niet voor jullie, maar voor mijzelf. Het cadeautje staat voor de verrassingen

Nadere informatie

Naam KIDS FOR WARCHILD Oorlog en vrede in de wereld

Naam KIDS FOR WARCHILD Oorlog en vrede in de wereld Naam KIDS FOR WARCHILD Oorlog en vrede in de wereld In meer dan dertig landen in de wereld is er oorlog. Wereldwijd zijn er dus miljoenen kinderen die een oorlog meemaken. Vraag 1. Kun je drie landen noemen

Nadere informatie

Blok 1 - Introductie

Blok 1 - Introductie Reflectie jaar 1 Algemeen Aan het begin van het eerste jaar kwamen een hoop nieuwe dingen op mij af. Na een jaar reizen had ik veel zin om aan de studie Voeding en Diëtetiek te beginnen en was erg benieuwd

Nadere informatie

Medic Special Forces: de hogere kunst van het pleisterplakken

Medic Special Forces: de hogere kunst van het pleisterplakken Medic Special Forces: de hogere kunst van het pleisterplakken tekst: sgt. Derek de Vries Lees het volledige artikel in de FALCON Grizzly, this is Mike ready to copy nine-liner This is grizzly, ready to

Nadere informatie

Bij. research. Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne.

Bij. research. Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne. Bij research Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne. Opdracht 1 Stagelogboek De eerste dag heb ik bij Ron Steijvers stage gelopen en die is project leider ontwikkelaar, vooral

Nadere informatie

De koude oorlog Jesse Klever Groep 7

De koude oorlog Jesse Klever Groep 7 De koude oorlog Jesse Klever Groep 7 1 Voorwoord Tijdens het maken van mijn spreekbeurt over Amerika kwam ik de Koude oorlog tegen. De koude oorlog leek mij een heel interessant onderwerp waar ik niet

Nadere informatie

PSO. Bekijk het VeVa-introductiefilmpje. Houd dit werkblad erbij en beantwoord na het kijken de vragen.

PSO. Bekijk het VeVa-introductiefilmpje. Houd dit werkblad erbij en beantwoord na het kijken de vragen. PSO Weet jij al welke richting je op wilt na het VMBO? Nu je een sector gaat kiezen, is het best slim om alvast rond te kijken welke opleidingen er zijn. En natuurlijk welke bij je past! Deze les maak

Nadere informatie

Met regelmaat komt ik nog in de Ooster. Als ik naar deze Oosterkerkgemeente kijk, dan zie ik een zeer levendige gemeenschap.

Met regelmaat komt ik nog in de Ooster. Als ik naar deze Oosterkerkgemeente kijk, dan zie ik een zeer levendige gemeenschap. Verkondiging Een icoon met een groot rood veld. Een vurig veld in de vorm van een lindeblad het vuur dat overal heen kan waaien. Dat is de verbeelding van deze icoon uit de tweede helft van de zestiende

Nadere informatie

Juridische medewerker

Juridische medewerker 28-11-2013 Sectorwerkstuk Juridische medewerker Temel, Elif HET ASSINK LYCEUM Inhoudsopgave Inhoud Inhoudsopgave... 1 Inleiding... 2 Hoeveel procent van de opleiding bestaat uit stage?... 6 o Begeleiding...

Nadere informatie

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN Blijf kalm; Verzeker je ervan dat je de juiste persoon aan de lijn hebt; Zeg duidelijk wie je bent en wat je functie is; Leg uit waarom je belt; Geef duidelijke en nauwkeurige informatie en vertel hoe

Nadere informatie

Taal is de basis voor alles

Taal is de basis voor alles Taal is de basis voor alles Vanja Mikus kwam als ervaren verpleegster naar Nederland. In haar geboorteland Bosnië had ze de opleiding afgerond en drie jaar werkervaring in een algemeen ziekenhuis opgedaan.

Nadere informatie

DAGORDER. Iedereen weet dat aan het werk van militair zijn soms grote risico s kleven. Militairen kunnen door vijandelijk handelen sneuvelen.

DAGORDER. Iedereen weet dat aan het werk van militair zijn soms grote risico s kleven. Militairen kunnen door vijandelijk handelen sneuvelen. DAGORDER Collega s, Vrijdag was ik bij de nabestaanden van Henry Hoving en Kevin Roggeveld. Lieve mensen die een verschrikkelijk verlies hebben geleden en dat nog iedere dag voelen. Onverteerbaar en ook

Nadere informatie

Dodenherdenking. Beuningen, 4 mei 2015

Dodenherdenking. Beuningen, 4 mei 2015 Dodenherdenking Beuningen, 4 mei 2015 Voor het eerst in mijn leven bezocht ik twee weken geleden Auschwitz en Birkenau. Twee plekken in het zuiden van Polen waar de inktzwarte geschiedenis van Europa je

Nadere informatie

HDAB Aanvulling stand van zakenbrief Afghanistan: nazorg, counter insurgency opleiding en eigen vuur incident

HDAB Aanvulling stand van zakenbrief Afghanistan: nazorg, counter insurgency opleiding en eigen vuur incident Postbus 20701 2500 ES Den Haag Telefoon (070) 318 81 88 Fax (070) 318 78 88 Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Plein 2 2511 CR Den Haag Afschrift aan de Voorzitter van de Eerste

Nadere informatie

Toespraak van de Commandant der Strijdkrachten, generaal T.A. Middendorp, ter gelegenheid van de medaille-uitreiking op 7 november 2013 te Den Haag.

Toespraak van de Commandant der Strijdkrachten, generaal T.A. Middendorp, ter gelegenheid van de medaille-uitreiking op 7 november 2013 te Den Haag. Toespraak van de Commandant der Strijdkrachten, generaal T.A. Middendorp, ter gelegenheid van de medaille-uitreiking op 7 november 2013 te Den Haag. Let op: Alleen gesproken woord geldt! Minister Opstelten,

Nadere informatie

Spreekpunten staatssecretaris ter gelegenheid van 65 jaar vrouwen in de Krijgsmacht op 2 december te Utrecht.

Spreekpunten staatssecretaris ter gelegenheid van 65 jaar vrouwen in de Krijgsmacht op 2 december te Utrecht. Spreekpunten staatssecretaris ter gelegenheid van 65 jaar vrouwen in de Krijgsmacht op 2 december te Utrecht. Let op: Alleen gesproken woord geldt! Dank mw. Coorens, Dames en heren, We vieren vanavond

Nadere informatie

6 juni 2015. Onderzoek: Aanpak vluchtelingenproblematiek

6 juni 2015. Onderzoek: Aanpak vluchtelingenproblematiek 6 juni 2015 Onderzoek: Aanpak vluchtelingenproblematiek Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 45.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online

Nadere informatie

Herdenking 4 mei 2015 Anouchka van Miltenburg, Voorzitter Tweede Kamer der Staten-Generaal

Herdenking 4 mei 2015 Anouchka van Miltenburg, Voorzitter Tweede Kamer der Staten-Generaal Herdenking 4 mei 2015 Anouchka van Miltenburg, Voorzitter Tweede Kamer der Staten-Generaal Vandaag is het precies 70 jaar geleden dat ons land werd bevrijd. Generaties Nederlanders zijn opgegroeid in een

Nadere informatie

Dames en heren, staatssecretaris tijdens dit congres zal. Het programmaboekje van vandaag is. gelardeerd met termen uit de scheepvaart.

Dames en heren, staatssecretaris tijdens dit congres zal. Het programmaboekje van vandaag is. gelardeerd met termen uit de scheepvaart. 1 Toespraak DG Hilgersom namens staatssecretaris De Krom van Sociale Zaken en Werkgelegenheid tijdens het congres De koers van de toekomst op 1 december 2011 bij de Atlant Groep in Helmond. Dames en heren,

Nadere informatie

Hier, in de haven van Rotterdam, komt ons geld binnen.

Hier, in de haven van Rotterdam, komt ons geld binnen. ToespraakvandeCommandantderStrijdkrachten,generaalT.A.Middendorp,tijdensdeuitreiking HerinneringsmedailleVredesoperatiesopdeWereldhavendagenop7september2012teRotterdam. Letop:Alleengesprokenwoordgeldt!

Nadere informatie

Karin de Galan. Karin de Galan (1967) is sinds 1991 trainer en coach.

Karin de Galan. Karin de Galan (1967) is sinds 1991 trainer en coach. Karin de Galan Karin de Galan (1967) is sinds 1991 trainer en coach. Ze heeft zich gespecialiseerd in het trainen van trainers en richtte in 2007 de galan school voor training op. Eerder werkte ze als

Nadere informatie

Gedragscode. Gewoon goed doen

Gedragscode. Gewoon goed doen Gedragscode Gewoon goed doen 2 Inhoudsopgave pagina 1. Missie, ambitie en kernwaarden 4 2. Gewoon goed doen 5 3. Waarom een gedragscode? 6 4. Omgaan met de patiënt/klant: respectvol en gastvrij 7 5. Professioneel

Nadere informatie

Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd

Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd 1 Joppe (13): Mijn ouders vertelden alle twee verschillende verhalen over waarom ze gingen

Nadere informatie

Werkbladen voortgezet onderwijs. Naam leerling:

Werkbladen voortgezet onderwijs. Naam leerling: Werkbladen voortgezet onderwijs Naam leerling: Inhoud: Uitleg werkbladen Deze werkbladen horen bij de film D-Day, Normandy 1944. Een film die je meeneemt naar een beslissend moment in de geschiedenis:

Nadere informatie

Nieuwjaarstoespraak 2017 Burgemeester Visser. Beste inwoners van Twenterand, jong en oud, dames en heren,

Nieuwjaarstoespraak 2017 Burgemeester Visser. Beste inwoners van Twenterand, jong en oud, dames en heren, Nieuwjaarstoespraak 2017 Burgemeester Visser Beste inwoners van Twenterand, jong en oud, dames en heren, Van harte welkom in de vernieuwde Zandstuve, hier in Den Ham. Zoals u inmiddels weet, is het voor

Nadere informatie

gaat hier dus hand in hand met het levendig houden van de herinnering aan delen van de geschiedenis die steeds verder van ons af liggen.

gaat hier dus hand in hand met het levendig houden van de herinnering aan delen van de geschiedenis die steeds verder van ons af liggen. Toespraak staatssecretaris van Defensie, Jack de Vries voor de reünie Djocja, 17 december 2008, Koninklijk Militair Tehuis Oud Militairen en Museum Bronbeek Allereerst mijn hartelijke dank om voor u te

Nadere informatie

LOOPBAANVAARDIGHEID LOOPBAANLEREN HOOFDSTUK 1

LOOPBAANVAARDIGHEID LOOPBAANLEREN HOOFDSTUK 1 LPBAANVAARDIGHEID LPBAANLEREN HFDSTUK 1 Loopbaanvaardigheid Alle ogen zijn gericht op je reisdoel: het diploma van de opleiding die je volgt. Dat diploma bewijst straks dat jij je beginnend beroepsbeoefenaar

Nadere informatie

www.leraarwordeninsittard.nl Leraar, je wist dat je het was.

www.leraarwordeninsittard.nl Leraar, je wist dat je het was. www.leraarwordeninsittard.nl Leraar, je wist dat je het was. Benjamin Plant student Aardrijkskunde Ik weet wat ik wil Het leukste moment van mijn stage is wanneer leerlingen mij uit zichzelf aanspreken

Nadere informatie

Verhaal: Jozef en Maria

Verhaal: Jozef en Maria Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele

Nadere informatie

U levert maatwerk, wij ook. Zakelijke taaltrainingen op maat.

U levert maatwerk, wij ook. Zakelijke taaltrainingen op maat. Klantbeoordelingen 2015 - zakelijke taaltrainingen januari t/m december 2015, n = 1.247 Klantenwaardering Vraagstelling Uitstekend Goed Voldoende Onvoldoende Slecht Wat vindt u van het gebruikte lesmateriaal?

Nadere informatie

Nieuwsbrief SHIB september 2013

Nieuwsbrief SHIB september 2013 Nieuwsbrief SHIB september 2013 www.shib.nl info@shib.nl Postbus 250, 3770 AG Barneveld Bankrekening 1526.55.018 t.n.v. SHIB SHIB 10 jaar en meer Al eerder lieten we weten: SHIB bestaat dit jaar 10 jaar!

Nadere informatie

Ga jij ook voor een baan die iedereen energie geeft?

Ga jij ook voor een baan die iedereen energie geeft? Ga jij ook voor een baan die iedereen energie geeft? Netwerkbedrijf Endinet, de werkgever met energie Maar liefst 416.000 klanten in Zuidoost Brabant krijgen via kabels en leidingen van Endinet stroom

Nadere informatie

Museum Vaassen Historie Openingstijden: Donderdag en Vrijdag van 14.00 tot 17.00 uur Zaterdag van 11.00 tot 16.00 uur.

Museum Vaassen Historie Openingstijden: Donderdag en Vrijdag van 14.00 tot 17.00 uur Zaterdag van 11.00 tot 16.00 uur. toegang gratis Museum Vaassen Historie Openingstijden: Donderdag en Vrijdag van 14.00 tot 17.00 uur Zaterdag van 11.00 tot 16.00 uur Informatie voor een museumbezoek aan de tentoonstelling: Tunas Muda

Nadere informatie

O, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school.

O, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school. Voorwoord Susan schrijft elke dag in haar dagboek. Dat dagboek is geen echt boek. En ook geen schrift. Susans dagboek zit in haar tablet, een tablet van school. In een map die Moeilijke Vragen heet. Susan

Nadere informatie

En vandaag herdenken wij de mensen die voor onze veiligheid de hoogste prijs betaalden.

En vandaag herdenken wij de mensen die voor onze veiligheid de hoogste prijs betaalden. Toespraak minister A. van der Steur, Tuin van Bezinning, 10 juni 2015, Warnsveld. Majesteit, Dames en heren, Vrijheid kan niet bestaan zonder veiligheid. En vandaag herdenken wij de mensen die voor onze

Nadere informatie

Dagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen?

Dagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen? Dagboek Dagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen? Dat het klimaat verandert is een feit. Je hoort het overal om je

Nadere informatie

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info De Chinese Muur 1. Voorwoord. 2. Wat is de Chinese Muur? 3. Waar ligt de Chinese Muur? 4. Waarom bouwden de Chinezen de Chinese Muur? 5. Hoe bouwden de Chinezen de Chinese Muur? 6. Hoe lang en hoe groot

Nadere informatie

novacollege.nl/maritiem Binnenvaart Zeevaart Maritiem 2016/2017

novacollege.nl/maritiem Binnenvaart Zeevaart Maritiem 2016/2017 novacollege.nl/maritiem Binnenvaart Zeevaart Maritiem 2016/2017 Later hoop ik een heel goede kapitein te worden. In die functie run ik zelfstandig een heel bedrijf, in de vorm van een schip. Dat houdt

Nadere informatie

8.2 Fort Elmina. De leerkracht bespreekt de vragen met de leerlingen die op hun plaats zitten.

8.2 Fort Elmina. De leerkracht bespreekt de vragen met de leerlingen die op hun plaats zitten. Thema/ onderwerp: Werkblad 8.2 Fort Elmina Korte samenvatting van de leeractiviteit: De geschiedenis van Fort Elmina wordt verteld a.d.h.v. afbeeldingen en een videofragment. Hierna gaan de leerlingen

Nadere informatie

Inhoud Slaapkamer 6 Opwarming 8 Een jaar later 10 Genoeg 12 Terrorist 14 Geheim 16 Olie 20 R.O.A. 23 Betty 26 Vertrouwen 29 Feiten 32 G.O.F. 35 Protest 38 Warm 42 Reuzenmachine 44 Een bewaker! 47 Terrorist?

Nadere informatie

1red , NOS, Gesprek met de minister-president, Ned.2, uur

1red , NOS, Gesprek met de minister-president, Ned.2, uur 1red18248 29-06-2007, NOS, Gesprek met de minister-president, Ned.2, 22.50 uur MINISTER-PRESIDENT BALKENENDE, NA AFLOOP VAN DE MINISTERRAAD, OVER HET ONDERZOEK NAAR EVENTUELE VERLENGING VAN DE MISSIE IN

Nadere informatie

Eindverslag SLB module 12

Eindverslag SLB module 12 Eindverslag SLB module 12 Marthe Verwater HDT 3C 0901129 Inhoudsopgave: Eindreflectie.. Blz.3 Reflectieverslag les 1.. Blz.4 Reflectieverslag les 2.. Blz.6 Reflectieverslag les 3.. Blz.8 2 Eindreflectie

Nadere informatie

Toespraak Staatssecretaris de Vries t.b.v. Nationale Herdenkink bij Nationaal Indië-monument , zaterdag 6 september 2008

Toespraak Staatssecretaris de Vries t.b.v. Nationale Herdenkink bij Nationaal Indië-monument , zaterdag 6 september 2008 Toespraak Staatssecretaris de Vries t.b.v. Nationale Herdenkink bij Nationaal Indië-monument 1945 1962, zaterdag 6 september 2008 Geachte veteranen, excellenties, dames en heren, Elke dag schreef ik een

Nadere informatie

DOCENTENHANDLEIDING LOB

DOCENTENHANDLEIDING LOB DOCENTENHANDLEIDING LOB Les LOB D0centenhandleiding Waarom dit lespakket? Met dit lesmateriaal verdiepen de leerlingen zich in de MBO-opleiding Veiligheid en Vakmanschap (VeVa). Loopbaanoriëntatie- en

Nadere informatie

Generaals, Dames en heren, bijzonders. Iets met een poging tot

Generaals, Dames en heren, bijzonders. Iets met een poging tot Generaals, Dames en heren, Wat geef je iemand die 340 jaar wordt? Mijn gewaardeerde voorganger Henk Kamp en zijn ambtelijke top zagen zich in aanloop naar het Korpslustrum van 2005 voor deze vraag gesteld.

Nadere informatie

Brieven van commandanten

Brieven van commandanten Brieven van reservisten Brieven van reservisten Hieronder staan voorbeeldbrieven die reservisten en hun militaire commandanten kunnen gebruiken als startpunt voor gesprekken met werkgevers en/of opleidingsinstituten....

Nadere informatie

Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige.

Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige. Burn out Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige. Ik was al een tijd druk met mijn werk en mijn gezin. Het viel mij zwaar, maar ik moest dit van mezelf doen om aan de omgeving te laten zien

Nadere informatie

Dames en heren, Veteranen van de Koninklijke Marechaussee,

Dames en heren, Veteranen van de Koninklijke Marechaussee, Dames en heren, Veteranen van de Koninklijke Marechaussee, In de ruim zeven maanden dat ik nu Inspecteur der Veteranen ben, heb ik in ieder geval één ding geleerd: Veteranen komen vooral naar een reünie

Nadere informatie

Organiseren. werkt! Krijg meer overzicht,, structuur en (tijd) winst! Germo Bekendam Karlijn L Ortye

Organiseren. werkt! Krijg meer overzicht,, structuur en (tijd) winst! Germo Bekendam Karlijn L Ortye Organiseren werkt! Krijg meer overzicht,, structuur en (tijd) winst! Germo Bekendam Karlijn L Ortye Inhoud 1. Organiseren is keuzes maken 6. Planning en digitaal organiseren 7. E-mail organiseren Pagina

Nadere informatie

gezocht: Reclasseringsvrijwilligers maken zich sterk voor Nederlanders in buitenlandse detentie vrijwilligers

gezocht: Reclasseringsvrijwilligers maken zich sterk voor Nederlanders in buitenlandse detentie vrijwilligers gezocht: vrijwilligers Reclasseringsvrijwilligers maken zich sterk voor Nederlanders in buitenlandse detentie Gezocht: vrijwilligers Bureau Buitenland is onderdeel van Reclassering Nederland. Wij begeleiden

Nadere informatie

Sta zonder twijfels en vragen, vol overtuiging en vreugde, in jouw authentieke kracht! Dit zegt een enthousiast gebruiker van deze planner:

Sta zonder twijfels en vragen, vol overtuiging en vreugde, in jouw authentieke kracht! Dit zegt een enthousiast gebruiker van deze planner: Boetseweg 47 7895 AV Roswinkel telefoon: 0591 785 780 www.jolandalinders.com e-mail: info@jolandalinders.com IBAN: NL32 KNAB 0729 6439 99 BIC: KNABNL2H KvK nummer: 59561742 BTW nummer: NL155366701B02 Alsjeblieft!

Nadere informatie

Jan de Laat OVERSTAG

Jan de Laat OVERSTAG Jan de Laat VERSTAG Colofon Eindredactie Joost Pool Redactie Boris Goddijn Vormgeving Pien Vermazeren Fotografie Boris Goddijn Beeldbewerking Pien Vermazeren Copyright en disclaimer Het overnemen van teksten

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal De heer J. Voordewind Binnenhof 4 Den Haag. Den Haag, 26 juni 2008

Tweede Kamer der Staten-Generaal De heer J. Voordewind Binnenhof 4 Den Haag. Den Haag, 26 juni 2008 Tweede Kamer der Staten-Generaal De heer J. Voordewind Binnenhof 4 Den Haag Den Haag, 26 juni 2008 Dank voor het verslag van uw bezoek begin april aan Noord-Irak dat u mij 10 juni jl. aanbood. Uw reis

Nadere informatie

Noot 12 Voorbeeldselectie van thema s en vragen voor zeven groepsgesprekken

Noot 12 Voorbeeldselectie van thema s en vragen voor zeven groepsgesprekken Noot 12 Voorbeeldselectie van thema s en vragen voor zeven groepsgesprekken Bijeenkomst 1: Kennismaking 1 Bijeenkomst 2: Familie en vrienden Gesprek over subthema 1: Ouders en Grootouders : Wie was uw

Nadere informatie

Kids United Inhoudsopgave. Kids United Voorwoord Henk Sijtsma. Inhoudsopgave 02 Voorwoord 03 Terugblik 04 Samenwerking 08 Hoofdsponsor 10

Kids United Inhoudsopgave. Kids United Voorwoord Henk Sijtsma. Inhoudsopgave 02 Voorwoord 03 Terugblik 04 Samenwerking 08 Hoofdsponsor 10 Kids United Inhoudsopgave Kids United Voorwoord Henk Sijtsma Inhoudsopgave 02 Voorwoord 03 Terugblik 04 Samenwerking 08 Hoofdsponsor 10 Enthousiast, gedreven, betrokken, respect: dat waren de woorden die

Nadere informatie

Boerendijk AH Woerden (tijdens kantooruren)

Boerendijk AH Woerden (tijdens kantooruren) De opleidingseisen voor vrijwilligers zijn gelijk aan die voor beroepsbrandweerlieden. We verwachten van je dat je bereid bent om voor je opleiding een deel van je vrije tijd op te offeren. De basisopleiding

Nadere informatie

Lesbrief Iedereen betaalt belasting

Lesbrief Iedereen betaalt belasting Lesbrief Iedereen betaalt belasting inleiding Iedereen betaalt belasting» waar komt het geld vandaan?» waar gaat het geld naar toe?» nederland, europa en de wereld» Iedereen betaalt belasting 1 Iedereen

Nadere informatie

Bijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 2. Bronnenboekje. KB-0125-a-12-2-b

Bijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 2. Bronnenboekje. KB-0125-a-12-2-b Bijlage VMBO-KB 2012 tijdvak 2 geschiedenis en staatsinrichting CSE KB Bronnenboekje KB-0125-a-12-2-b Staatsinrichting van Nederland bron 1 Een beschrijving van een politieke stroming (rond 1870): Zij

Nadere informatie