Wat gaat er besproken worden. Vormen van FGM. Definitie. Achtergrond informatie. Waarom??
|
|
- Erik Geerts
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Vrouwelijke genitale verminking (VGV/FGM) genitale reconstructie Wat gaat er besproken worden VGV/FGM algemeen Clitoris reconstructie: de operatie Eigen data Judith JML Dekker Refaat B Karim Alle tekeningen en filmpjes zijn auteursrechterlijk beschermd. Definitie Vormen van FGM VGV of FGM (WHO): Seifeldin A (2016) Genital Reconstructive Surgery een gedeeltelijke of volledige verwijdering of elke beschadiging van de vrouwelijke genitaliën omwille van culturele of niet- therapeutische redenen. Defibulatie: het vergroten van de opening of het opheffen van de obstructie, meestal vóór het huwelijk of een bevalling. Herinfibulatie: is het opnieuw hechten van de resterende delen van de schaamlippen, onder meer na een bevalling, waardoor de vaginale opening opnieuw kleiner wordt gemaakt tot de oorspronkelijke opening van na de besnijdenis. Type IV: prikken/piercen/snijden in clitoris, cauterisatie,inbrengen corrosieve stoffen of kruiden in de vagina. Achtergrond informatie WHO: totaal miljoen meisjes besneden Jaarlijks in Nederland zo n 40 meisjes at risk Leeftijd: 5-10 jaar Methode: Buiten Niet gesteriliseerd Instrumenten: Scheermesjes Glasscherven Scharen Vingernagels Waarom?? -Onduidelijk - Cultuur bepaald, niet religie - waarden en normen: reinheid, maagdelijkheid en kuisheid huwelijk - genot van de man - schoonheid - vrouwelijke identiteit bepalend (The Public Policy Advisory Network on Female Genital Surgeries in Africa, Seven Things to Know about Female Genital Surgeries in Africa, Hastings Center Report, no. 6 (2012): 19-27) - Sociale druk 1
2 Complicaties op korte termijn Extreme pijn (ingreep zonder verdoving) Klachten bij de mictie: Pijn bij plassen of ophoping van urine Bloedverlies Kans op infectie Kans op overlijden HIV besmetting Complicaties op lange termijn Littekenvorming: keloid/cysten Chronische pijnklachten Verminderde vruchtbaarheid Menstruatieklachten bemoeilijkte mictie, incontinentie van urine Urineweginfecties, vaginale infecties, HIV infectie Pijnlijke seksuele gemeenschap Complicaties bij bevalling: ingrijpen vooraf Mogelijk verlies deel seksueel gevoel Moeilijk gyn oz (maken uitstrijkje) Psychosomatische en psychosociale problemen : angst, depressive, PTSS, negatieve seksbeleving, negatief zelfbeeld Vloeberghs, E., Knipscheer, J., van der Kwaak, A., Naleie, Z., van den Muijsenbergh,M.(2011). Versluierde pijn. Een onderzoek naar de psychische, sociale en relationele gevolgen van meisjesbesnijdenis. Psychologie & Gezondheid, 39(3): WHO: FGM is a violation of the human rights of girls and women Wet: VGV is in Nederland strafbaar als vorm van mishandeling (art , 307, 308 Wetboek van Strafrecht). Er staat een een geldboete van maximaal euro of maximale gevangenisstraf van twaalf jaar op. Vanaf 1 juli 2009 is de verjaringstermijn verlengd. Een vrouw heeft tot het moment waarop zij de leeftijd van 38 jaar bereikt de mogelijkheid om aangifte te doen van haar besnijdenis. Sleutelrol De GGD'en van de zes pilotsteden zijn verantwoordelijk voor het beleid en worden hierin ondersteund door zowel Pharos als FSAN (Federatie Somalische Associaties Nederland). NVOG: Modelprotocol (2010): Medische zorg voor vrouwen en meisjes met vrouwelijke genitale verminking (VGV): Preventie, begeleiding en behandeling Meldpunt AMK Genitale Reconstructie VGV, waarom? Public awareness De vraag naar reconstructie, dwz clitoris reconstructie, na vrouwelijke genitale verminking (VGV) in Nederland, lijkt te groeien door de emancipatie en participatie van de besneden vrouwen in onze samenleving. In Nederland is een groep van vrouwen waarvan een gedeelte met deze zorgvraag zal komen. Het verzoek om reconstructie is een complex vraagstuk. Alhoewel deze vrouwen de operatie willen, is er altijd een spanningsveld met hun achterban en cultuur. 04 juli 2011 bij PHAROS Herenstraat 53 Utrecht Grote Zaal Erick Vloeberghs dr Refaat Kareem Onderzoeker / ontwikkelaar Plastisch Chirurg Pharos Onze Lieve Vrouwe Gasthuis Utrecht Amsterdam van tot uur Voertaal Nederlands Voorlichting / bijscholing sleutelpersonen VGV Reconstructie AGENDA Ontvangst met broodjes, thee, koffie... vanaf uur Start Voorlichting: uur 5 min Introductie doel en uitleg verloop middag 10 min Rondje kort voorstellen 10 min Presentatie medische, psychosociale en seksuele gevolgen van VGV 15 min Presentatie vagina reconstructie operatie (door chirurg R.Kareem) Tijd voor vragen: Start Gesprek: uur uur 10 min Inleiding gespreksthema 40 min Verdiepend gesprek. Aan de hand van de vraag Voor wie is dit wel, voor wie is dit geen oplossing? Gaan we met elkaar in gesprek over welke factoren belangrijk kunnen zijn bij het maken van een beslissing over deze chirurgische ingreep. Het is mogelijk ook een vraag die jullie al voorgelegd werd min Conclusie en 'welke boodschap nemen we mee naar huis?' Afsluiting: uur (regelen reisonkosten deelnemers) Graag horen we voor dinsdag 28 juni of u komt in verband met de lunch. Laat het voor die tijd weten aan Zahra Naleie (z.naleie@fsan.nl), Sonja Khalil (asllee@hotmail.com) of Erick Vloeberghs (e.vloeberghs@pharos.nl) Er is een maximum van 15 beschikbare plaatsen, een selectie is dus mogelijk. Tot de 4de juli! 2
3 Creating a network with our inspirators Reconstructive surgery after female genital mutilation: a prospective cohort study Pierre Foldès, Béatrice Cuzin, Armelle Andro; Vol 380 July 14, n= 2938 women with a mean age of 29 2 (SD 7 77 years; age at excision 6 1, SD 3 5 years). - n=564 patients had undergone female genital mutilation in France. - The 1-year follow-up: 866 patients (29%). - Expectations before surgery: identity recovery for 2933 patients (99%), improved sex life for 2378 patients (81%) pain reduction for 847 patients(29%) Most patients reported an improvement, or at least no worsening, in pain (821 of 840 patients) and clitoral pleasure (815 of 834 patients). A systematic review of the evidence on clitoral reconstruction after female genital mutilation/cutting. Abdulcadir J1, Rodriguez MI2, Say L2. Int J Gynaecol Obstet May;129(2): studies geëvalueerd: 4 geïncludeeerd. - Meeste matige kwaliteit. - Geen definitieve conclusie ivm heterogeniciteit - studies betreffende chirurgische complicaties, aspect clitoris, dyspareunie of chronische pijn en functie clitoris. - Niet gestandaardiseerde CONCLUSIE: VROUWEN DIE DE WENS HEBBEN TOT EEN CLITORIS RECONSTRUCTIVE MOETEN A Multidisciplinary Approach to Clitoral Reconstruction After Female Genital Mutilation: The Crucial Role of Counselling L De Schrijver et al. Eur J Contracept Reprod Health Care 21 (4), Apr 25. CONCLUSIONS: Women with FGM requesting clitoral reconstruction might primarily be looking to improve their sexual life, to recover their identity and to reduce pain. Surgery may not always be the right answer. Thorough counselling that includes medical, psychological and sexual advice is therefore necessary as part of a multidisciplinary approach. GEINFORMEERD WORDEN DAT ER ONVOLDOENDE BEWIJS IS VOOR EFFECTIVITEIT OPERATIE. VERDER ONDERZOEK IS NODIG. Wat is de sociale context Genital Reconstructive Surgery after Female Genital Mutilation. Seifeldin A (2016) Obstet Gynecol Int J 4(6): Resultaten bij n= Cosmetic outcome satisfaction 2. Psychological improvement 3. Sexual desire improvement 4. Sexual arousal improvement 5. Sexual lubrication improvement 6. Sexual orgasm improvement 7. Sexual satisfaction improvement 8. Pain reduction improvement 90% 82% 24% 27% 4% 8% 16% 12% Persoonlijk Willen zich compleet voelen, terug hebben wat hun is afgenomen, seksualiteit Lokaal Start om verschil te maken naar de volgende generatie Nationaal Preventie meisjesbesnijdenis Internationaal Verandering in culturele gebruiken V&VN/VOG CONGRES 3 NOV
4 Maar Personal Ambivalentie: wat thuis normaal is, is hier abnormaal Als een navelstreng met je roots Zijn vaak eenzaam in hun beslissing Lokaal/Nationaal Twee type organisaties: European vs. African community groups Verschillende gezichtspunten Focus ligt bij preventie International FGM is a violation of human rights Genitale Reconstructie VGV Plan van aanpak -Elke verzoek dient zorgvuldig te worden beoordeeld -Co-morbiditeit moet worden behandeld -Duidelijk beeld van de verwachting van patiënte in kaart brengen -Laagdrempelig gynaecoloog, seksuoloog en/of psycholoog erbij betrekken -Iedere patiënte koppelen aan een case manager Klinische vragen Welke aspecten zijn belangrijk in de anamnese? Welke aspecten zijn belangrijk bij het lichamelijk onderzoek? Zijn er contra-indicaties voor de procedure? Welke techniek gaan we gebruiken voor de operatie? Welke vorm van anesthesie gaan we gebruiken? Wat moet er minimaal geboden worden aan nazorg? Wat moet er geboden worden aan follow-up? Anamnese Elk verzoek dient goed te worden geëvalueerd Hulpvraag duidelijk Psychische problematiek/ PTSS Wat zijn de verwachtingen van de vrouw tav de evt operatie Afhankelijk van de klachten consultatie andere specialisten: psycholoog, seksuoloog seksualiteit Dyspareunie vaak aanwezig Vaak wel volledige seksuele responscyclus inclusief orgasme (wegnemen van een deel van het vrouwelijk erectiele weefsel, de glans clitoridis) Lichamelijk onderzoek Lichamelijk onderzoek vaak met assisterend vrouwelijke verpleegkundige Evt in de beensteunen Goede uitleg van de bevindingen Seksualiteitsbeleving bepaald door psychologische, sociale, culturele en religieuze determinanten dan door somatische aspecten van seksueel functioneren. Opgroeiend in het Westen veranderden hun positieve ideeën in negatief; zij zagen VGV nu als vrouwelijke mutilatie, zagen zichzelf als slachtoffer van huiselijk geweld en vonden zichzelf niet langer mooi. Bij voorkeur met spiegel er bij. Uitleg wat de mogelijkheden zijn bij de operatie 4
5 Contra-indicaties voor de procedure Centrale vraag: kan de operatie de oplossing voor het probleem zijn Vorm van anesthesie Algehele anesthesie ivm de herbeleving van het initiële trauma Actieve formulering van de hulpvraag door de patiënt Vanaf 18e jaar Discrepantie tussen uitgebreidheid, ernst of soort klachten en type FGM Irrealistische verwachtingen tav resultaat OK Resultaten Nabehandeling Dagbehandeling Eerste twee weken wat pijnklachten mictie en lopen/zitten Med: pijnstilling: PCM en NSAID evt Estrogeencreme/ lidocaine-vaselinecreme 1dd Antibiotica: amoxicilline/clavulaanzuur Nazorg/follow-up Case manager heeft regelmatig telefonisch contact met patiënt tot nacontrole na 6 weken Follow-up middels tel contact na 3/6/12 mndn door case manager: bijhouden van het verloop en de evt klachten Database bijhouden: gevalideerde vragenlijsten QoL en seksueel functioneren Resultaten Kliniek Amstelveen patiënten 16 niet geopereerd (39%) 25 operatie (61%) 3 minor complicatie(12%) 3 lost for follow-up (12%) 22 patient gemiddelde follow-up 13,4 months 20 tevreden met resultaat (80%) 5
6 Afkomst patiënten Leeftijd van besnijdenis 6% 0% Pharos: in Ned Somalië Liberië Ethiopië Eritrea 20% 44% 0% 1% 2% 4% 3% 1% 14% Sierra Leone Gambia Nigeria Irak Burkina Faso Guinea Bissau Soedan Egypte 5% Aantal patiënten per type VGV Belangrijkste reden voor de operatie Tevredenheid patiënten met operatie Wat hebben we geleerd in die 6 jaar? De wens tot reconstructie is meer dan een operatie. Oordeel van hun naasten en samenleving spelen een grote rol. Verduidelijking van de hulpvraag speelt een cruciale rol. Behandeling van deze patiënten is complex: multidisciplinaire zorg. Onvoldoende bekendheid over de mogelijkheid tot reconstructie. (Nog) weerstand van koepelorganisaties tav het verrichten van een reconstructie. Na goede screening van de patïenten kan een operatie zeker postief effect hebben: mn verhoging van het gevoel van eigenwaarde. 6
7 Op weg naar een European network of genital FGM reconstructive doctors Potential partners: Ons Team Dr. P Foldès, Hôpital de Poissy, St Germain en Laye, France Dr B. Cuzin, E Herriot Hospital, Lyon, France Dr. R.B. Karim, Amstelveen Clinic, Amstelveen, The Netherlands Dr J.J.M.L. Dekker, Amstelveen Clinic, Amstelveen, The Netherlands Dr. M. Merckx, UZ Gent, Belgium Dr. K. Roelens, UZ Gent, Belgium Dr. E. Elaut, UZ Gent, Belgium Dr. M. Caillet, UMC Saint Pierre, Brussels, Belgium As an associated partner : Dr. J. Abdulcadir, University Hospital, Geneva, Switzerland Een gereconstrueerde vrouw zal haar dochter nooit laten besnijden. Questions? 7
Female Genital Mutilation: het is niet altijd wat het lijkt! M. Caroline Vos Scholingsmiddag SFG 19 december 2013
Female Genital Mutilation: het is niet altijd wat het lijkt! M. Caroline Vos Scholingsmiddag SFG 19 december 2013 Opbouw voordracht Introductie Facts and Figures Medische gevolgen Psychosociale gevolgen
Nadere informatiePresentatie FGM Congres huiselijke geweld en kindermishandeling. Ede Shamsa H. Said
Presentatie FGM Congres huiselijke geweld en kindermishandeling 11-11 11-2009 Ede Shamsa H. Said FGM FGM/Meisjesbesnijdenis Meisjesbesnijdenis is een verminking van de vrouwelijke genitaliën n in verschillende
Nadere informatieDe Weg naar Verandering Laten we erover praten!
De Weg naar Verandering Laten we erover praten! 3 miljoen meisjes worden elk jaar besneden. Niets kan dit lijden rechtvaardigen. Wat als u zou kunnen helpen besnijdenissen te stoppen? Nationale preventiecampagne
Nadere informatieMIJN OUDERS ZEGGEN NEE
Preventie meisjesbesnijdenis jeugdgezondheidszorg Deze folder is voor ouders die afkomstig zijn uit een land waar meisjesbesnijdenis voorkomt. Deze folder is ook beschikbaar in Engels, Frans, Arabisch
Nadere informatieMIJN OUDERS ZEGGEN NEE
PREVENTIE MEISJESBESNIJDENIS jeugdgezondheidszorg Deze folder is voor ouders die afkomstig zijn uit een land waar meisjesbesnijdenis voorkomt. FEDERATIE SOMALISCHE ASSOCIATIES NEDERLAND www.fsan.nl www.ggd.nl
Nadere informatieSpreekuur Nazorg Besneden Vrouwen
Spreekuur Nazorg Besneden Vrouwen GGD Den Haag Afdeling gezondheidsbevordering Jeannette Jansen Inleiding Sinds 2006 doet Den Haag mee aan de door het ministerie van VWS gefinancierde landelijke pilot
Nadere informatieRichtlijn JGZ-richtlijn Kindermishandeling
Richtlijn JGZ-richtlijn Kindermishandeling Onderbouwing De informatie en aanbevelingen in dit thema zijn voor een belangrijk deel gebaseerd op formeel gedocumenteerde standpunten en protocollen vanuit
Nadere informatieStelling: Vrouwenbesnijdenis van Nederlandse meisjes in het buitenland moet strafbaar worden.
Betoog door een scholier 2253 woorden 24 juli 2005 7,6 56 keer beoordeeld Vak Nederlands Schrijfdossier SD 1: Introductie Onderwerp: Vrouwenbesnijdenis. Stelling: Vrouwenbesnijdenis van Nederlandse meisjes
Nadere informatie1 RAPPORT. Geen vrouwenbesnijdenis in klinieken aangetroffen
1 RAPPORT Geen vrouwenbesnijdenis in klinieken aangetroffen s-hertogenbosch, november 2007 2 INSPECTIE VOOR DE GEZONDHEIDSZORG Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Definities 3 2.1 Vrouwenbesnijdenis 3 2.2
Nadere informatiemeisjesbesnijdenis pharos
meisjesbesnijdenis pharos In deze brochure vindt u informatie over het Focal point meisjesbesnijdenis en wat het voor u kan betekenen. U treft informatie aan over meisjesbesnijdenis en over klachten en
Nadere informatieMEDISCHE ZORG VOOR VROUWEN EN MEISJES MET VROUWELIJKE GENI. Versie 1.0
MEDISCHE ZORG VOOR VROUWEN EN MEISJES MET VROUWELIJKE GENI Versie 1.0 Datum Goedkeuring 04-06-2010 Methodiek Evidence based Discipline Verantwoording Multidisciplinair NVOG Inhoudsopgave Doelstelling en
Nadere informatieBIJLAGEN. Het lichaam en vruchtbaarheid
BIJLAGEN Het lichaam en vruchtbaarheid 28 - WERKBLAD - LANG LEVE DE LIEFDE - Entreeopleidingen in het mbo Het lichaam en vruchtbaarheid BIJLAGE 1 Opdracht 1: Quizvragen VRAGEN OVER ZWANGER WORDEN Vul hier
Nadere informatieSeksuele en reproductieve gezondheidsrisico s bij Eritrese vrouwen
Seksuele en reproductieve gezondheidsrisico s bij Eritrese vrouwen Bernice Samson Kees van Veldhuizen Ondersteuningsprogramma Gezondheid Statushouders dinsdag 27 juni 2017 introductie Voorstellen van sprekers
Nadere informatieModelprotocol medische zorg voor vrouwen en meisjes met vrouwelijke genitale verminking (VGV) 1
Modelprotocol medische zorg voor vrouwen en meisjes met vrouwelijke genitale verminking (VGV) 1 Preventie, begeleiding en behandeling van vrouwen met status na vrouwelijke genitale verminking. Nederlandse
Nadere informatieGrenzen aan de esthetische genitale chirurgie bij vrouwen
Grenzen aan de esthetische genitale chirurgie bij vrouwen Standpunt van de Nederlandse Vereniging voor Plastische Chirurgie (NVPC) Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG) Nederlandse
Nadere informatieVROUWENBESNIJDENIS. Versie 1.0
VROUWENBESNIJDENIS Versie 1.0 Datum Goedkeuring 01-03-2003 Methodiek Consensus based Discipline Multidisciplinair Verantwoording NVOG Inleiding Vrouwenbesnijdenis, door de Wereld Gezondheids Organisatie
Nadere informatieEen beter begrip voor een betere detectie, identificatie en preventie. Instituut Tropische geneeskunde Jessica Tatout GAMS vzw
Een beter begrip voor een betere detectie, identificatie en preventie Instituut Tropische geneeskunde Jessica Tatout GAMS vzw Voorstelling GAMS o 1996: - Opgericht door Khadidiatou Diallo - Gemengde groep
Nadere informatieInformatiepakket over meisjesbesnijdenis en nazorg
Informatiepakket over meisjesbesnijdenis en nazorg Voor docenten en het zorgteam in het (ISK) onderwijs KENNIS- EN ADVIESCENTRUM Informatiepakket over meisjesbesnijdenis en nazorg Voor docenten en het
Nadere informatieVan het kind en het badwater Over ziekte en seksualiteit. Peter Leusink, huisarts, seksuoloog
+ Van het kind en het badwater Over ziekte en seksualiteit Peter Leusink, huisarts, seksuoloog + Take home Als je ziek bent kun je seksueel gezond zijn Seksuele gezondheid vraagt om aanpassing Aanpassing
Nadere informatieVrouwelijke genitale verminking (vgv) en de Nederlandse ketenaanpak
Vrouwelijke genitale verminking is een vorm van kindermishandeling en een schending van mensenrechten en in Nederland bij wet verboden. Pharos heeft in 2013 in samenwerking met Erasmus MC onderzoek gedaan
Nadere informatieGRENZEN AAN DE ESTHETISCHE GENITALE CHIRURGIE BIJ VROUWEN. Versie 1.0
GRENZEN AAN DE ESTHETISCHE GENITALE CHIRURGIE BIJ VROUWEN Versie 1.0 Datum Goedkeuring 28-05-2008 Methodiek Consensus based Discipline Verantwoording Multidisciplinair NVOG Grenzen aan de esthetische genitale
Nadere informatieLichamelijke factoren als voorspeller voor psychisch. en lichamelijk herstel bij anorexia nervosa. Physical factors as predictors of psychological and
Lichamelijke factoren als voorspeller voor psychisch en lichamelijk herstel bij anorexia nervosa Physical factors as predictors of psychological and physical recovery of anorexia nervosa Liesbeth Libbers
Nadere informatieKanker en Seksualiteit?
Birgit Van hoorde Centrum voor Seksuologie en Gender UZ Gent Kanker en Seksualiteit? Intimiteit en seksualiteit bij kanker: wat is normaal? INHOUD Seksualiteit Kanker: gevolgen voor seksualiteit Taak seksuoloog
Nadere informatieVrouwelijke Genitale Verminking Meerjarenprogramma
Vrouwelijke Genitale Verminking Meerjarenprogramma 2014 2018 Inleiding Door migratie van vrouwen uit landen waar vrouwelijke genitale verminking (VGV) een gangbaar gebruik is, zijn we in Nederland vanaf
Nadere informatieFast Track Het ontwikkelen van een database: orthopedie TKA en THA.
Fast Track Het ontwikkelen van een database: orthopedie TKA en THA. Isala Anouk Spijkerman & Marieke Hollewand 24 september 2014 Introductie Veel voorkomende operaties in Nederland: Totale knie prothese:
Nadere informatieVrouwelijke genitale verminking (VGV): Een beter begrip voor een betere preventie en begeleiding. Katrien De Koster GAMS vzw
Vrouwelijke genitale verminking (VGV): Een beter begrip voor een betere preventie en begeleiding Katrien De Koster GAMS vzw Voorstelling GAMS o In 1996 opgericht door Khadidiatou Diallo o Groep van mannen
Nadere informatieBULLETIN. Vrouwelijke genitale verminking. www.igz.nl STAATSTOEZICHT OP DE VOLKSGEZONDHEID. Gewijzigde tekst Den Haag, april 2010
STAATSTOEZICHT OP DE VOLKSGEZONDHEID I NSPECTIE VOOR DE G EZONDHEIDSZ ORG www.igz.nl BULLETIN Vrouwelijke genitale verminking Gewijzigde tekst Den Haag, april 2010 2 INSPECTIE VOOR DE GEZONDHEIDSZORG 3
Nadere informatiePresentatie Huiselijk Geweld
Definitie: Huiselijk geweld is geweld dat door iemand uit de huiselijke- of familiekring van het slachtoffer wordt gepleegd. Hieronder vallen lichamelijke en seksuele geweldpleging, belaging en bedreiging
Nadere informatieSeksualiteit bij mensen met een dwarslaesie
Seksualiteit bij mensen met een dwarslaesie De voorlichting en begeleiding rondom seksualiteit bij mensen met een dwarslaesie Wat is het? Voor wie is deze folder? Deze folder is geschreven voor mensen
Nadere informatieVrouwelijke genitale verminking en gendergebonden geweld
Vrouwelijke genitale verminking en gendergebonden geweld Hieronder vindt u de praatplaten die u zelf kunt afdrukken. Druk het document recto-verso af (afdrukken vanaf pagina 2 - omdraaien langs korte zijde)
Nadere informatieRichtlijn Mammacarcinoom
Richtlijn Mammacarcinoom Truus Smit-Hoeksma Waterlandziekenhuis, Purmerend Fase in de richtlijnontwikkeling - uitwerken conclusie literatuursearch - schrijven aanbevelingen Aanleiding voor aanvullingen
Nadere informatieIs seks een issue? U C L M
Is seks een issue? w. Drs. H.E de Groot w. Drs.. Tuijnman- Raasveld psycholoog/ seksuoloog Polikliniek Psychosomatische Gynaecologie & Seksuologie Is seks een probleem voor nierpatiënten? Wat weten we
Nadere informatieCharlotte Penders, Verpleegkundig Specialist Marc Kamps, Medisch Maatschappelijk Werker 17 december 2014
Charlotte Penders, Verpleegkundig Specialist Marc Kamps, Medisch Maatschappelijk Werker 17 december 2014 Zorgpad Casus Cervixcarcinoom Follow up Supportive care Soorten zorg in de psychosociale ondersteuning
Nadere informatieChronisch nierlijden en seksualiteit. informatie voor patiënten
Chronisch nierlijden en seksualiteit informatie voor patiënten CHRONISCH NIERLIJDEN EN SEKSUALITEIT 3 WAT IS SEKSUALITEIT? 4 SEKSUELE PROBLEMEN EN HUN OORZAKEN 4 PROFESSIONELE HULP? 6 CONTACTGEGEVENS 7
Nadere informatiePROs in de praktijk 1: Wat doen we ermee?
PROs in de praktijk 1: Wat doen we ermee? Prof. dr Jolanda de Vries Hoogleraar Kwaliteit van leven in de medische setting GZ-psycholoog en Medisch manager afdeling medische psychologie St Elisabeth ziekenhuis
Nadere informatieVluchtelingenjeugd Centraal
pilot cursus Vluchtelingenjeugd Centraal Trainerspool VWMN april 2012 Programma Introductie Uitleg project en cursus Informatie over vluchtelingenjeugd ~ korte pauze ~ Rol VluchtelingenWerk Houding, tips
Nadere informatieDe aanpak van Vrouwelijke Genitale Verminking
De aanpak van Vrouwelijke Genitale Verminking Wat helpt? Marja Exterkate Landelijk Congres Huiselijk Geweld en Kindermishandeling 9 mei 2011 Verschillende invalshoeken Bij ketenbenadering worden vanuit
Nadere informatieHANDVATTEN VOOR BELEID JGZ OM DE AANPAK VGV VORM TE GEVEN
HANDVATTEN VOOR BELEID JGZ OM DE AANPAK VGV VORM TE GEVEN 1 HANDVATTEN VOOR BELEID JGZ OM DE AANPAK VGV VORM TE GEVEN Inhoud 1 Inleiding 2 Algemene informatie 3 Doelstellingen, acties en randvoorwaarden
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 29 oktober 2018 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,
> Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag T 070 340 79 11 F 070 340
Nadere informatieINVLOED VAN CHRONISCHE PIJN OP ERVAREN SOCIALE STEUN. De Invloed van Chronische Pijn en de Modererende Invloed van Geslacht op de Ervaren
De Invloed van Chronische Pijn en de Modererende Invloed van Geslacht op de Ervaren Sociale Steun The Effect of Chronic Pain and the Moderating Effect of Gender on Perceived Social Support Studentnummer:
Nadere informatieEenmalig seksueel geweld
Eenmalig seksueel geweld Iva Bicanic Coordinator Landelijk Psychotraumacentrum UMC Utrecht Eenmalig seksueel geweld At risk: 14-24 jaar At risk: eerder misbruik Dader meestal bekende Minderheid onthult
Nadere informatieAGENTS OF CHANGE. voor jongeren door jongeren. voorlichting in asielzoekerscentra
AGENTS OF CHANGE voor jongeren door jongeren voorlichting in asielzoekerscentra AGENTS OF CHANGE voor jongeren door jongeren voorlichting in asielzoekerscentra projectverslag sep 2012 - apr 2014 Inhoudsopgave
Nadere informatieBinnenste schaamlippen... 3. Behandeling... 3. Onderzoek... 3. Vóór de operatie... 3. Pre-operatieve screening en anesthesie... 4
Schaamlipcorrectie Inhoud Binnenste schaamlippen... 3 Behandeling... 3 Onderzoek... 3 Vóór de operatie... 3 Pre-operatieve screening en anesthesie... 4 Aandachtspunten vóór de operatie... 4 Wat gebeurt
Nadere informatieBelangenverstrengeling. Inhoud. Bekkenbodem (1) Bekkenbodem (2) Achtergrondinformatie prolaps. Wat willen vrouwen? Wat doen gynaecologen?
Belangenverstrengeling Geen Uterus behouden of verwijderen? Dr. Renée J Detollenaere, Zwolle pagina 2 Inhoud Achtergrondinformatie prolaps Wat willen vrouwen? Wat doen gynaecologen? Wat zouden we moeten
Nadere informatiefi..! / Zö 13 O I Cj 1 1 JUNI 2(118 Zorginstituut Nederland > Retouradres Postbus 320, 1110 AH Diemen
Zö 13 O I Cj fi..! / 1 1 JUNI 2(118 > Retouradres Postbus 320, 1110 AH Diemen Stichting Klachten en Geschillen verzekeringen (SKGZ) T.a.v. mevrouw mr Postbus 291 3700 AG ZEIST 2018029308 II Complexe Ouderenzorg
Nadere informatieDe causale Relatie tussen Intimiteit en Seksueel verlangen en de. modererende invloed van Sekse en Relatietevredenheid op deze relatie
Causale Relatie tussen intimiteit en seksueel verlangen 1 De causale Relatie tussen Intimiteit en Seksueel verlangen en de modererende invloed van Sekse en Relatietevredenheid op deze relatie The causal
Nadere informatieBULLETIN. Vrouwelijke genitale verminking. STAATSTOEZICHT OP DE VOLKSGEZONDHEID. Den Haag, februari 2008
STAATSTOEZICHT OP DE VOLKSGEZONDHEID I NSPECTIE VOOR DE G EZONDHEIDSZ ORG www.igz.nl BULLETIN Vrouwelijke genitale verminking Den Haag, februari 2008 2 INSPECTIE VOOR DE GEZONDHEIDSZORG 3 BULLETIN Inhoudsopgave
Nadere informatie8 Vrouwelijke Genitale Verminking
8 Vrouwelijke Genitale Verminking Meerjarenprogramma 2015 2018 Inleiding In Nederland zijn we vanaf de jaren negentig geconfronteerd met besneden meisjes en vrouwen door migratie van vrouwen uit landen
Nadere informatieKWALITEITSRAPPORTAGE 2016 stressincontinentie
KWALITEITSRAPPORTAGE 2016 stressincontinentie Bij Bergman Clinics besteden we veel aandacht aan het meten van de resultaten van onze behandelingen. Deze informatie is voor ons belangrijk om van te leren
Nadere informatieDeterminanten vaginale dilator gebruik gynaecologische kankerpatiënten na radiotherapie
Determinanten vaginale dilator gebruik gynaecologische kankerpatiënten na radiotherapie Rinske Bakker Vermeer, W.M.; Creutzberg, C.L. ; Mens, J.W.M.; Nout, R.A.; ter Kuile, M.M. Journal of Sexual Medicine
Nadere informatieCitation for published version (APA): Benditte-Klepetko, H. C. (2014). Breast surgery: A problem of beauty or health?
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Breast surgery: A problem of beauty or health? Benditte-Klepetko, H.C. Link to publication Citation for published version (APA): Benditte-Klepetko, H. C. (2014).
Nadere informatieGeriatrische Revalidatie voor de oudere patiënt met een cardiovasculaire aandoening Leonoor van Dam van Isselt, specialist ouderengeneeskunde Dian
Geriatrische Revalidatie voor de oudere patiënt met een cardiovasculaire aandoening Leonoor van Dam van Isselt, specialist ouderengeneeskunde Dian Pruijsers-Lamers, Verpleegkundig Specialist Cardiologie
Nadere informatieWerkwijze kinderen met een aandoening van urinewegen en geslachtsorganen (urogenitale aandoeningen)
Werkwijze kinderen met een aandoening van urinewegen en geslachtsorganen (urogenitale aandoeningen) Algemeen Bij kinderen die geboren worden met een ernstige aandoening van urinewegen en geslachtsorganen
Nadere informatieKom op CBT-er: en nu ook de seks!
Kom op CBT-er: en nu ook de seks! Ellen Laan, Gz-psycholoog, Seksuoloog NVVS, e.t.laan@amc.uva.nl Reinhilde Melles, Klinisch Psycholoog BiG, VGcT, Seksuoloog NVVS reinhilde.melles@mumc.nl Wat moet een
Nadere informatieZorginnovatie voor pijnlijke diabetische polyneuropathie. Margot Geerts Verpleegkundig Specialist
Zorginnovatie voor pijnlijke diabetische polyneuropathie Margot Geerts Verpleegkundig Specialist Diabetische polyneuropathie 1. Distale symmetrische polyneuropathie Uitval van een combinatie van sensore,
Nadere informatieKWALITEITSRAPPORTAGE PROLAPS vaginale verzakking
KWALITEITSRAPPORTAGE PROLAPS vaginale verzakking Bij Bergman Clinics besteden we veel aandacht aan het meten van de resultaten van onze behandelingen. Deze informatie is voor ons belangrijk om van te leren
Nadere informatieKWALITEITSRAPPORTAGE 2016 vaginale verzakking
KWALITEITSRAPPORTAGE 2016 vaginale verzakking Bij Bergman Clinics besteden we veel aandacht aan het meten van de resultaten van onze behandelingen. Deze informatie is voor ons belangrijk om van te leren
Nadere informatie2 Vrouwelijke genitale verminking
2 Vrouwelijke genitale verminking Auteur: Els Leye 1 Coördinator Programma Schadelijke Culturele Praktijken, ICRH, UGent 1. Beschrijving Vrouwelijke Genitale Verminking (VGV) 1.1 Definitie en de verschillende
Nadere informatieEvolutie en kenmerken van euthanasie sedert de implementatie van de euthanasiewet in 2002. Prof dr Luc Deliens
Evolutie en kenmerken van euthanasie sedert de implementatie van de euthanasiewet in 2002 Prof dr Luc Deliens Onderzoeksgroep Zorg rond het Levenseinde Acknowledgement VUB-UGent Onderzoeksgroep Zorg rond
Nadere informatieRespijt voor vrouwenbesnijdenis?
Allochtonen die hier wonen zouden een aantal generaties de tijd moeten krijgen als het om vrouwenbesnijdenis gaat, dan is het probleem opgelost. Dit vindt althans Willibrord Weijmar Schultz, de nieuwe
Nadere informatieDE TOEKOMST VAN PALLIATIEVE PATIENTENZORG
DE TOEKOMST VAN PALLIATIEVE PATIENTENZORG Prof dr Wouter WA Zuurmond Vrije Universiteit Medisch Centrum Medisch Direkteur Hospice Kuria Amsterdam 1 BEHANDELING PIJN MEER DAN ALLEEN PIJNBEHANDELING PALLIATIEVE
Nadere informatieBespreekbaar maken van seksuele gezondheid
Bespreekbaar maken van seksuele gezondheid Met behulp van het Onder vier ogen stappenplan Dr Sarah Swannet en seksuoloog Ruth Borms 1 Overzicht DEEL 1 DEEL 2 DEEL 3 DEEL 4 Welkom en start Onder vier ogen
Nadere informatieEffecten van een op MBSR gebaseerde training van. hospicemedewerkers op burnout, compassionele vermoeidheid en
Effecten van een op MBSR gebaseerde training van hospicemedewerkers op burnout, compassionele vermoeidheid en compassionele tevredenheid. Een pilot Effects of a MBSR based training program of hospice caregivers
Nadere informatieGeautomatiseerde medicatiereviews bij polyfarmacie patiënten in de eerstelijn: een retrospectieve studie Eerstelijnsgeneeskunde (ELG) Radboudumc
Geautomatiseerde medicatiereviews bij polyfarmacie patiënten in de eerstelijn: een retrospectieve studie Eerstelijnsgeneeskunde (ELG) Radboudumc Jorrit Harms OSV: Dr. Kees van Boven Inhoud Achtergrond
Nadere informatieWelke behandeling voor obese type 2 patiënten? Gewoon insuline?
Welke behandeling voor obese type 2 patiënten? Gewoon insuline? Joost Hoekstra, internist, AMC Potentiële belangenverstrengeling Klinische Diabetologie AMC ontvangt sponsoring van cq doet projecten met
Nadere informatieAndrea van der Meulen, MDL-arts
Andrea van der Meulen, MDL-arts IBD: Enkele cijfers 80.000 mensen met IBD in Nederland Piek leeftijd diagnose 18-25 jaar + 2.500 per jaar + 300 kinderen < 18 jaar Ontstekingen dunne en dikke darm Niet
Nadere informatieDiagnostische hysteroscopie
Diagnostische hysteroscopie Gynaecologie Locatie Hoorn/Enkhuizen U heeft een afspraak voor een poliklinisch onderzoek van de baarmoeder op:...dag...... om...uur. U kunt zich melden bij de balie in de centrale
Nadere informatieGrenzen aan seksuele zelfbeschikking?
VAKGROEP METAJURIDICA, PRIVAAT- EN ONDERNEMINGSRECHT RECHT & TECHNOLOGIE Grenzen aan seksuele zelfbeschikking? Een juridische blik op de niet-consensuele online verspreiding van seksuele beelden Prof.
Nadere informatieMyrthe Bandell, gynaecoloog, seksuoloog NVVS/FECSM
Myrthe Bandell, gynaecoloog, seksuoloog NVVS/FECSM SYMPTOMEN ENDOMETRIOSE ERNSTIGE DYSMENORRHOE (28%) DIEPE DYSPAREUNIE (55%) CHRONISCHE (CYCLISCH) BUIKPIJN (57%) DYSCHEZIA: PIJN BIJ DEFAECATIE DYSURIE:
Nadere informatieSchaamlipverkleining Labiareductie
Schaamlipverkleining Labiareductie Inhoudsopgave Inleiding 2 Binnenste schaamlippen 2 Behandeling 2 Onderzoek 2 Vóór de operatie 2 Aandachtspunten vóór de operatie 3 Wat gebeurt er bij de operatie? 3 Na
Nadere informatieRelatie tussen Persoonlijkheid, Opleidingsniveau, Leeftijd, Geslacht en Korte- en Lange- Termijn Seksuele Strategieën
Relatie tussen Persoonlijkheid, Opleidingsniveau, Leeftijd, Geslacht en Korte- en Lange- Termijn Seksuele Strategieën The Relation between Personality, Education, Age, Sex and Short- and Long- Term Sexual
Nadere informatieJaarcongres KP & KNP. Parallelsessie 12 april 2019 SEKS. Noortje Roussel klinisch psycholoog psychotherapeut seksuoloog NVVS
Jaarcongres KP & KNP Parallelsessie 12 april 2019 SEKS praten over seks, kennis over complexe comorbiditeit en timing van interventies Noortje Roussel klinisch psycholoog psychotherapeut seksuoloog NVVS
Nadere informatie12 e Post O.N.S. Meeting. Carolien Burghout Verpleegkundig specialist Jeroen Bosch Ziekenhuis
12 e Post O.N.S. Meeting Carolien Burghout Verpleegkundig specialist Jeroen Bosch Ziekenhuis Screening for distress The Sixth Vital Sign Doelen De toehoorder: 1. heeft achtergrondkennis over distress en
Nadere informatieRelaties 2.0. Tom Platteau Instituut voor Tropische Geneeskunde
Tom Platteau Relaties 2.0 Tom Platteau Instituut voor Tropische Geneeskunde 3 Relaties Traditioneel: monogamie In realiteit is niet iedereen altijd monogaam Meer openheid voor niet-traditionele relatievormen
Nadere informatiePlastische chirurgie. Schaamlipverkleining.
Plastische chirurgie Schaamlipverkleining www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Inleiding... 3 Binnenste schaamlippen... 3 Behandeling... 3 Onderzoek... 3 Vóór de operatie... 3 Pre-operatieve screening en
Nadere informatieASSESSMENT VAN DE BELGISCHE REFERENTIECENTRA VOOR GENITALE VERMINKING
ASSESSMENT VAN DE BELGISCHE REFERENTIECENTRA VOOR GENITALE VERMINKING Joke Van Geem Stamnummer: 01308575 Promotor: Prof. dr. Els Leye Masterproef voorgelegd in het kader tot het behalen van de graad Master
Nadere informatieDe patient centraal in de acute zorg
De patient centraal in de acute zorg Drs. Marjolein Kremers, promovenda acute geneeskunde/internist acute geneeskunde i.o. Dr. Prabath Nanayakkara, internist acute geneeskunde, Amsterdam UMC, lok. VU Prof.
Nadere informatieBegrijpen, detecteren en ingrijpen Netwerk Exchange Het Antwerps Netwerk Cultuursensitieve Zorg 6 Mei 2014
Vrouwelijke Genitale Verminking Begrijpen, detecteren en ingrijpen Netwerk Exchange Het Antwerps Netwerk Cultuursensitieve Zorg 6 Mei 2014 Katrien De Koster Coördinatrice Helpdesk Vlaanderen GAMS België
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2013 2014 22 112 Nieuwe Commissievoorstellen en initiatieven van de lidstaten van de Europese Unie Nr. 1774 BRIEF VAN DE MINISTER VAN BUITENLANDSE ZAKEN
Nadere informatieAls u pijn heeft bij het vrijen
Als u pijn heeft bij het vrijen 2 Heeft u als vrouw last van pijn bij het vrijen? Veel vrouwen kennen deze klacht. Wat kan hiervan de oorzaak zijn? Hoe kan het CWZ uw klacht behandelen? Dat en meer kunt
Nadere informatieS1: Chronische vermoeidheid: onderzoek naar kwetsbaarheid. S1: Chronische vermoeidheid: onderzoek naar kwetsbaarheid
S1: Chronische vermoeidheid: onderzoek naar kwetsbaarheid Drs. Maud De Venter Drs. Jela Illegems Prof. dr. Filip Van Den Eede S1: Chronische vermoeidheid: onderzoek naar kwetsbaarheid Chronische vermoeidheid:
Nadere informatieGynaecologie. Leefregels na een gynaecologische operatie
Gynaecologie Leefregels na een gynaecologische operatie 1 Weer thuis U bent weer thuis na de verwijdering van uw baarmoeder of een verzakkingoperatie. Deze brochure is bedoeld als aanvulling op de mondelinge
Nadere informatiePositieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen
Positieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen Positive, Negative and Depressive Subclinical Psychotic
Nadere informatieZorgprogramma Lijf & Leven. Beter in je lijf, beter in je hoofd Herstel van psychiatrische aandoeningen door een betere lichamelijke gezondheid.
Zorgprogramma Lijf & Leven Beter in je lijf, beter in je hoofd Herstel van psychiatrische aandoeningen door een betere lichamelijke gezondheid. Levensverwachting met tot wel 20 jaar verkort 85% van patienten
Nadere informatieSchaamlipverkleining. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!
Schaamlipverkleining U ondergaat binnenkort een schaamlipverkleining. In deze folder vindt u algemene, aanvullende informatie over de verkleining van de kleine schaamlip(pen). Realiseert u zich wel dat
Nadere informatieDifferences in stress and stress reactivity between highly educated stay-at-home and working. mothers with spouse and young children
1 Differences in stress and stress reactivity between highly educated stay-at-home and working mothers with spouse and young children Verschil in stress en stressreactiviteit tussen hoogopgeleide thuisblijf-
Nadere informatieIncontinentie-operatie
Incontinentie-operatie De Tensie Vrije vaginale Tape (TVT) U wordt binnenkort in het Spaarne Ziekenhuis geopereerd aan uw incontinentie klachten (niet goed kunnen ophouden van urine). U heeft deze informatie
Nadere informatieDCM nl.prn.vrouwelijkegenitaleverminking-v0.9. Final Draft PRN
PRN Inhoudsopgave 1. Concept... 3 2. Mindmap... 3 3. Purpose... 3 4. Patient Population... 3 5. Evidence Base... 3 6. Information Model... 4 7. Example Instances... 5 8. Instructions... 5 9. Interpretation...
Nadere informatieVrouwelijke Genitale Verminking in Nederland Omvang, risico en determinanten
BEKNOPTE VERSIE ONDERZOEKSRAPPORT FEMALE GENITAL MUTILATION IN THE NETHERLANDS PREVALENCE, INCIDENCE AND DETERMINANTS Vrouwelijke Genitale Verminking in Nederland Omvang, risico en determinanten Marja
Nadere informatieSLEUTELPERSONEN IN BEELD. Het belang van nazorg bij vrouwenbesnijdenis en de rol van sleutelpersonen in de strijd tegen VGV
SLEUTELPERSONEN IN BEELD Het belang van nazorg bij vrouwenbesnijdenis en de rol van sleutelpersonen in de strijd tegen VGV Inhoudsopgave Inleiding 3 Bashir Apoudjak 6 Aladin Hamad 8 Sumaia Elshafi 10 Rukio
Nadere informatieMeisjesbesnijdenis in Nederland, een kwestie van mensenrechten?
Meisjesbesnijdenis in Nederland, een kwestie van mensenrechten? Meisjesbesnijdenis in Nederland, een kwestie van mensenrechten? Het beleid ter bestrijding van Vrouwelijke Genitale Verminking getoetst aan
Nadere informatieWaarom worden verzakkingsoperaties met een vaginaal implantaat (matje) verricht?
Vragen en antwoorden vaginale implantaten ( matjes ) Waarom worden verzakkingsoperaties met een vaginaal implantaat (matje) verricht? Bij verzakkingsoperaties zonder een implantaat, wordt geopereerd met
Nadere informatieWe could not observe large positive changes [ ]. Youth did not significantly reduce sexual activity, and condom use at last seks only increased
H I V We could not observe large positive changes [ ]. Youth did not significantly reduce sexual activity, and condom use at last seks only increased notably among males. Only one study reported a positive
Nadere informatieIs hepatitis C eliminatie in Nederland wel mogelijk? Andy IM Hoepelman Hoogleraar Interne Geneeskunde & Infectieziekten UMC Utrecht
Is hepatitis C eliminatie in Nederland wel mogelijk? Andy IM Hoepelman Hoogleraar Interne Geneeskunde & Infectieziekten UMC Utrecht Disclosures Gilead, Pfizer, ViiV Eliminatie van infectie: Incidentie
Nadere informatieGYNAECOLOGIE EN PSYCHOSOMATIEK
GYNAECOLOGIE EN PSYCHOSOMATIEK WAT IEDERE GYNAECOLOOG MOET WETEN P T M Weijenborg MD PhD Gynaecoloog - seksuoloog NVVS LUMC DISCLOSURE (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante
Nadere informatieMotto: Respect Africa Life is voor jou en mij, ongeacht je afkomst, nationaliteit of geboorteplaats.
Motto: Respect Africa Life is voor jou en mij, ongeacht je afkomst, nationaliteit of geboorteplaats. Het promoten van de rijke en goede culturen van Afrika en het delen van deze met andere culturen, Afrikaanse
Nadere informatieVerslag Discussiebijeenkomst
Verslag Discussiebijeenkomst Preventie vrouwelijke genitale verminking in relatie tot de fatwa die daarover uitgesproken is 10 December 2007 Een initiatief van Pharos, georganiseerd in samenwerking met
Nadere informatieKayleigh Hendriks Verpleegkundig Specialist Hematologie Aandachtsgebied allogene stamceltransplantaties Maart 2019
Kayleigh Hendriks Verpleegkundig Specialist Hematologie Aandachtsgebied allogene stamceltransplantaties Maart 2019 MAAK JE HET BESPREEKBAAR? Doelen Waarom moet seksualiteit besproken worden Welke problemen
Nadere informatieIntimiteit en seksuele gezondheid, een zorgprogramma voor kankerpatiënten
Intimiteit en seksuele gezondheid, een zorgprogramma voor kankerpatiënten Tiny Van Keymeulen - Klinisch Psycholoog Oncologisch Psychosociaal Support Team 26 november 2012 Ongekende noden Reactie van de
Nadere informatieAlcohol policy in Belgium: recent developments
1 Alcohol policy in Belgium: recent developments Kurt Doms, Head Drug Unit DG Health Care FPS Health, Food Chain Safety and Environment www.health.belgium.be/drugs Meeting Alcohol Policy Network 26th November
Nadere informatie