INGENIEURSMEDEDELINGEN

Transcriptie

1 INGENIEURSMEDEDELINGEN TECH-ART MAANDBLAD VAN DE VLAAMSE INGENIEURSKAMER adreswijzigingen: VIK, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem jaargang 39 nummer 6, juli 2001 verschijnt niet in juli en augustus afgiftekantoor Overpelt 1

2 Vlaamse Ingenieurskamer v.z.w. De Vlaamse Ingenieurskamer (VIK) wil de belangen van de industrieel ingenieur in Vlaanderen verdedigen en zijn permanente vorming waarborgen. Met een kwalitatief hoogstaand en veelzijdig aanbod van publicaties, activiteiten en vormingsprogramma's bereikt de Vlaamse Ingenieurskamer leden en duizenden cursisten en bedrijven. De kwaliteit van ons vormingsaanbod (langlopende en kortlopende programma's, standaard of op maat) wordt algemeen gewaardeerd door het bedrijfsleven en is een cruciale peiler van onze organisatie. Naast een team van vaste medewerkers zorgen 160 kaderleden op vrijwillige basis voor het realiseren van onze opdracht. Om onze dienstverlening verder uit te bouwen hebben wij volgende vacante functies voor hooggemotiveerde mannen of vrouwen: Product Manager Vorming (m/v) Deze functie omvat: het zo breed mogelijk promoten en vermarkten van het totaalaanbod opleidingen; de opleidingsbehoeften uit de diverse bedrijfssectoren in concrete projecten omzetten; de definitie van een marketingplan, samen met uw collega s en het bestuur vorming; de voorbereiding en het realiseren van strategische allianties; de redactie van artikels voor onze diverse publicaties op uw domein; het opstellen van een mediaplan dat u jaarlijks evalueert en bijstuurt; samen met uw collega s, waaronder de vormingsconsulent, verfijnt u de productstrategieën; u rapporteert rechtstreeks aan het bestuur vorming; u wordt het commerciële gezicht van het vormingsinstituut; u bent resultaatgericht, prospectie maakt integraal deel uit van uw taak; u kan op uitvoerend en directieniveau specifieke opleidingsbehoeften onderhandelen; wij kijken uit naar een flexibel en luisterbekwaam persoon, een actieve teamspeler; vormingsmanagement is uw werk maar ook uw passie! u weet wat trendgevoelige en actuele opleidingspakketten inhouden; vormings-, trainings- en opleidingsmanagers vinden in u een gelijkgestemde ziel; uw academisch niveau en ruime, relevante ervaring laten u toe ons divers klantenpubliek gepast te adviseren. Wij bieden een motiverende werkomgeving met veel ruimte voor initiatief, een gepaste verloning, deels op basis van uw resultaten en een zeer afwisselend takenpakket met veel interne en externe contacten. Vormingsconsulent (m/v) Meer informatie over ons opleidingsaanbod gewenst? Surf naar Beantwoordt u aan het gestelde profiel van een van nevenstaande functies en wil u met ons het VIK-vormingsinstituut verder uitbouwen, richt dan uw handgeschreven en gemotiveerde kandidatuur vergezeld van uw c.v. en een recente foto aan: Vlaamse Ingenieurskamer vzw, t.a.v. Ing. Jan Van Opstal, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem, tel of jan.vanopstal@vik.be. Deze consulent legt zich binnen het departement vorming toe op het verbreden, uitdiepen en kwalitatief versterken van het VIK opleidingsaanbod; vernieuwing van open en langlopende programma s; selectie en coaching van lesgevers; uitbouwen van integrale kwaliteitszorg voor het VIK-vormingsaanbod; tweedelijnsbegeleiding voor cursisten; uitwerken van maatprogramma s i.s.m. bedrijven en openbare diensten. Wij verwachten dat deze medewerker aan volgend profiel beantwoordt: ervaring als vormingsconsulent en/of als lesgever; een communicatieve teamspeler met zin voor creativiteit; een resultaatgerichte en leergierige doorzetter; kennis van didactiek en pedagogie; kennis van (direct) marketing is een plus. Wij bieden een uitdagende werkomgeving waarin je initiatief kan ontplooien, met ruime kansen om het allernieuwste in training en leermanagement toe te passen.

3 MAANDBLAD VAN DE VLAAMSE INGENIEURSKAMER adreswijzigingen: VIK, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem jaargang 39 nummer 6, juli 2001 verschijnt niet in juli en augustus afgiftekantoor Overpelt 1 INGENIEURSMEDEDELINGEN TECH-ART Maandblad van de VIK, Vlaamse Ingenieurskamer Jaargang 39 Nummer 6 juli 2001 EDITORIAAL Het onderwijsdossier op het VIK-kaderweekeinde VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Ing. Etienne Beernaerts E. Claeslaan 29, 9051 Sint-Denijs-Westrem HOOFDREDACTEUR Ing. Ivan Born REDACTIERAAD Ing. E. Aelbrecht Ing. E. Beernaerts Ing. I. Born Ing. B. Demol Ing. H. Derycke Ing. N. Lagast Ing. G. Roymans Ing. L. Van Bouwel REDACTIESECRETARIAAT Francine Demaret Eddy De Winter SECRETARIAAT VIK Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem Tel Fax URL: ing@vik.be Doorlopend open van 08u30 tot 17u00 U kan lid worden door betaling op rekening van de VIK te Wommelgem 50,00 (2.017 BEF) voor technisch en industrieel ingenieurs, die meer dan drie jaar gediplomeerd zijn; voor geassocieerde leden 25,00 (1.008 BEF) voor hen, die 3 jaar of minder dan drie jaar gediplomeerd zijn; voor een samenwonend lid (1 e lidmaatschap tegen 50,00 ) of voor gepensioneerden 12,50 (504 BEF) voor studenten-industrieel ingenieur 65,00 (2.622 BEF) voor leden woonachtig in het buitenland 350,00 ( BEF) voor bedrijven, scholen, instellingen, enz. met meer dan 250 werknemers 200,00 (8.068 BEF) voor bedrijven, scholen, instellingen, enz. met minder dan 250 werknemers DRUKKERIJ & LAY-OUT Drukkerij SLEURS nv, Overpelt Tel Fax Tijdens het VIK-kaderweekeinde in mei gaf Marc Luwel, adjunct-kabinetschef van onderwijsminister Vanderpoorten een stand van zaken over de evoluties in het 2-cycli-onderwijs. Marc Luwel voorziet dat de Europese onderwijsronde in Praag de wereld niet zal veranderen. Praag is meer hype dan inhoud, zo stelde Marc Luwel boudweg. Volgens Luwel moet kwaliteitszorg de belangrijkste zorg blijven, met accreditering als instrument en visitatiecommissies als tool. In Vlaanderen hebben hogescholen altijd veel aandacht aan kwaliteitszorg besteed. De mate van kwaliteitszorg is in andere Europese landen erg verschillend. Vlaanderen verliest z n voorsprong als het moet wachten op de trage landen. Het academiejaar wordt voor Vlaanderen een scharnierpunt, want dan wil Onderwijs de bachelor-masterstructuur invoeren. Op dat ogenblik zullen we nog niet-geaccrediteerde bachelor- en mastergraden hebben, maar de initiatiefnemers engageren zich om internationale accrediteringsdossiers in te dienen. Vanaf het academiejaar worden alle universitaire en hogescholen-opleidingen van twee cycli in Vlaanderen bekrachtigd met een master-diploma. Nederland wil een accrediteringssysteem Vlaanderen-Nederland. Er zitten echter hindernissen in de onderwijswetgevingen en er zijn in Nederland dezelfde spanningen tussen universiteiten en hogescholen als in Vlaanderen. Nederland wil het systeem er al voor 1/1/2002 doorkrijgen. Accreditering zal een invloed hebben op de financiering en wordt gegeven voor opleidingen (niet scholen) en voor bepaalde termijnen (5 of 6 jaar). 2-cycli-opleidingen kunnen zo ingeschaald worden dat ze opleidingen aanbieden, ingebed in universitaire standaards en onderzoeksprogramma s de zgn. associaties. Competente 2-cycli studenten kunnen zo de onderzoeksmiddelen van universiteiten gebruiken. Ingenieurs zouden onderzoeksopdrachten kunnen waarnemen zonder te doceren. De 2-cycli opleidingen zouden zo in competitie treden met de universiteiten als het gaat om O&Ofinanciering - ingenieurs worden zelf promotor van hun eigen basisonderzoek. Hiervoor is echter een mentale omschakeling nodig in universitaire middens. Wat de financiering betreft moeten we afstappen van het enveloppensysteem voor hogescholen, met jacht op studenten en kwaliteitsvermindering tot gevolg. Er dienen stabiele enveloppes per hogeschool toegekend tot Er moet gedacht worden aan een fonds waarbij op basis van resultaatverbintenissen financies worden verstrekt aan hogescholen en aan het academiseren van de 2-cycli-opleidingen. O&O wordt het ijkpunt om hogescholen te financieren. Opleidingen die niet voldoen aan een bachelorniveau krijgen een afzonderlijke inschaling via modulaire systemen (postsecundair onderwijs). In dit nummer: Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers (U.U.P.P.) Voor de ondertekende artikels zijn alleen de auteurs aansprakelijk. Open-deur VIK-huis Collega in de kijker Tech-art prijzen 2001 Dr. Ing. Tony Verbeuren

4 GRAAD EN DIPLOMA Een eeuw van hervormingen Academisering van industrieel Radio, televisie en kranten berichten de laatste weken steeds meer over de hervormingen van het hoger onderwijs. De berichtgeving is vaak fragmentarisch en verdwijnt als een soort van "faits divers" onder de andere nieuwsfeiten. Hervormingen zijn er altijd geweest, sinds er in 1889 voor het eerst sprake was van het diploma van "ingénieur industriel", jawel industrieel ingenieur. Het was de eerste school voor technisch hoger onderwijs, de Ecole Polytechnique van Glons nabij Luik, die voor deze primeur zorgde. De titel was weliswaar niet officieel erkend en veeleer gekozen omdat de eerste afgestudeerden voorbestemd waren voor de industrie. De school was een initiatief van de stad Luik. De tweede oudste school van ons land was een initiatief van de Aalmoezeniers van de Arbeid. Zij richten in 1898 te Pierrard bij Virton het "Institut des Arts et Métiers" op. De afgestudeerden noemden men "les Ingénieurs des Arts et Métiers". Archiefdocumenten leren ons dat het studieprogramma van hoog niveau was en alle gelijkenissen vertoonde met dat van de Franse "Ecoles des Arts et Métiers" waaruit de "Grandes Ecoles" voor ingenieurs zijn gegroeid. In Wallonië ontstonden in deze periode nog enkele scholen voor "Ingénieurs des Arts et Métiers". Dit was ook het geval in 1915 met de oprichting van de ECAM, l Ecole Centrale des Arts et Métiers". Op initiatief van Kardinaal Mercier werd in 1922 in Mechelen de eerste school voor technisch ingenieurs opgericht. De studieduur bedroeg 4 jaar en het studieprogramma was geëint op dat van de ECAM. De graad van "Ingénieur des Arts et Métiers" kreeg voor het eerst een officieel karakter met het KB van 31 maart De eerste Nederlandstalige scholen, zoals deze van Mechelen, Aalst en Oostende, reikten respectievelijk in 1926, 1929 en 1931 de eerste diploma s uit van technisch ingenieur. Dit was een vertaling van "ingénieur technicien" waarmee een paar scholen in Wallonië hadden uitgepakt. Aan de opkomende wildgroei van titulatuur stelde de wet van 11 september 1933 een einde. De titel "Ingénieur des Arts et Métiers" was niet langer toegestaan. Van 1933 tot 1977 bleef het gebruik van de titulatuur van technisch ingenieur ongewijzigd. De studies van technisch ingenieur waren echter al die jaren nooit bij wet geregeld. De Schoolpactwet zorgde bovendien voor een ongebreidelde toename van het aantal scholen in ons land, in totaal 53. Begin der jaren zeventig kwamen de eerste problemen in verband met de erkenbaarheid en herkenbaarheid van de diploma s in het buitenland. De Raad van Europa deed aan de Europese Commissie een voorstel om richtlijnen op te stellen die de uitwisselbaarheid van de diploma s ten goede zou komen. Maar veel concreets kwam er niet in huis. Toch was het niet helemaal een maat voor niets geweest. De internationalisering zorgde immers in de meeste landen van de EU voor een eerste hervorming van het hoger onderwijs. Van uniformisering was er weliswaar nog geen sprake, integendeel. In ons land werd het aantal scholen afgebouwd van 53 tot 23 en in 1977 werd de graad van industrieel ingenieur ingesteld. Industrieel ingenieurs werden opgeleid aan industriële hogescholen. Ze werkten als autonome instellingen. De graad werd als van academisch niveau wettelijk erkend. De toestand bleef ongewijzigd tot in Dan zorgde een decreet voor een fusie van de één en twee-cycli opleidingen. De "industriële hogescholen" verdwenen van de kaart. Binnen een hogeschool werden ze omgevormd tot een departement. Weliswaar werd de opleiding van industrieel ingenieur decretaal vastgelegd als zijnde van academisch niveau. In de internationale context was de hele fusie-operatie voor de industrieel ingenieurs een mislukking. Internationaal werd de herkenning van de graad niet alleen ondoorzichtiger, maar bovendien leidde de erkenning aan geloofwaardigheid. Een opleiding van academisch niveau die niet aan een universiteit gebeurt, was een Belgische uitvinding. Ons land is met zijn drieledig hoger onderwijssysteem nog steeds een buitenbeentje. België belooft beterschap en engageert zich daarmee met andere landen. 4 I.M.- JUNI - JULI 2001

5 Doelstellingen van de hervormingen het leesbaar maken van de Europese diplomastructuur. De opleidingen worden daartoe gestructureerd in een "undergraduate" en een "graduate" cyclus, met respectievelijk een bachelor s en master s titel als einddiploma; het aanbieden van een geheel van studiekeuzen op Europees niveau; het aanmoedigen van de mobiliteit van de studenten; het bevorderen van de erkenning van de diploma s. Concreet betekent dit dat de één-cyclus-opleidingen van de Vlaamse hogescholen, mits te voldoen aan de minimale standaarden voor accreditering, de mogelijkheid krijgen om de titel van bachelor uit te reiken. De tweede cyclus van de opleidingen aan de universiteiten en de hogescholen leiden tot een master s titel. Academische twee-cycli-opleidingen De inhoud van de opleidingen en bijgevolg de accreditering ervan vormen de kern van het Bolognaproces. Het Concept van Nota aan de Vlaamse Regering ( ) stelt dan ook dat in een Europese context het bestaande van het hoger onderwijs: ingenieur naar Bachelor en Master Internationale accreditering De onderlinge erkenning van diploma s impliceert het maken van afspraken over minimale standaarden waaraan de verschillende opleidingen binnen Europa moeten voldoen. De standaarden dienen een permanente stimulans te vormen om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren. Bachelor en Master De Bologna-verklaring beveelt de structurering aan van de tertiair onderwijsopleidingen in 2 cycli: 1. De "undergraduate" cyclus met een minimum studieduur equivalent met 3 studiejaren, leidend tot de titel van Bachelor. 2. Een "graduate" cyclus leidend tot een Master s titel. onderscheid in het Vlaams tertiair onderwijslandschap tussen academische twee-cycli-opleidingen van academisch niveau aan de hogescholen niet langer houdbaar is. Dit houdt meteen verregaande implicaties in voor de structuur van het tertiair onderwijs. Met andere woorden de twee-cycli-opleidingen van de hogescholen dienen geacademiseerd te worden. Financiering De invoering van een bachelor-masterstructuur en de academisering van de twee-cycli-opleidingen van de hogescholen zal in het kader van de 5 associaties "universiteithogeschool" een herziening geven van de regelgeving van de financiering van de hogescholen. Er komen ook student-onafhankelijke "financierings-enveloppen". Ing. Noël Lagast Op het VIK-kaderweekeinde op 12 en 13 mei in Elewijt, stelde de adjunct-kabinetschef van minister Vanderpoorten dat de bestaande twee-cycli-opleidingen aan hogescholen en universiteiten heringericht dienen te worden in een undergraduate en graduate programma. Vanaf het academiejaar zullen alle einddiploma s de nieuwe benamingen invoeren. Alle tweecycli-opleidingen eindigen dan met de graad van "Master", alle één-cyclus-opleidingen van de hogescholen krijgen de graad van Bachelor. Binnen een termijn van 5 jaar moeten alle hogeschool- en universitaire opleidingen de accrediteringsprocedure doorlopen hebben. Instellingen die ondermaatse opleidingen aanbieden lopen de kans hiervoor geen accreditering te krijgen of een voorwaardelijke accreditering. De undergraduate wordt daarbij afgesloten met een bachelor s titel. Deze bachelorgraad is in de eerste plaats een graad die voorbereidt op een graduate opleiding, die tot een mastertitel leidt. Maar, stelde adjunct-kabinetschef Marc Luwel, "een opleiding die leidt tot de graad van Master dient gekenmerkt te zijn door een enge verwevenheid van onderzoek en onderwijs, zowel in hoofde van het programma als van de docenten". 5 I.M.- JUNI - JULI 2001

6 GRAAD EN DIPLOMA Alles heeft Met als thema "Alles heeft zijn prijs" vond onlangs in Kortrijk de vierde ontmoetingsdag plaats in verband met de internationalisering van het hoger onderwijs in Nederland en Vlaanderen. De ontmoetingsdag werd georganiseerd door het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, departement Onderwijs (AHOWO, Administratie Hoger Onderwijs, Wetenschap en Onderzoek), de Nederlandse NUFFIC, de VLIR en de VLHORA. De gastinstellingen waren de Hogeschool West-Vlaanderen en de Katholieke Hogeschool Zuid-West-Vlaanderen (KATHO). 6 I.M.- JUNI - JULI 2001

7 In de marge van de bachelor-master structuur zijn prijs. Wie zal dat betalen? In zijn welkomstwoord schetste Roland Vermeersch, algemeen directeur van de Hogeschool West- Vlaanderen, de tendensen i.v.m. de internationale hervormingen van het hoger onderwijs: 1. een open, transparante Europese ruimte; 2. de invoering van de bachelor-master structuur; 3. het realiseren van een creditsysteem, zowel internationaal als in de tijd. Vermeersch stelde zich de vraag wie dat zal betalen. "Voor mij is het duidelijk" aldus de algemeen directeur, "niet enkel de internationalisering maar ook de structurele en onderwijskundige veranderingen die Bologna en Praag zullen inhouden zullen een investering waard zijn, willen we op een blijvende kwaliteitsvolle manier het Europees hoger onderwijs op de wereldkaart handhaven". " Als de internationalisering voor de happy-few wordt, zij die het kunnen betalen, dan hebben we ons doel gemist. Als de nieuwe bachelor-master structuur een scheiding veroorzaakt op basis van financiële mogelijkheden van de student en zijn directe omgeving, dan hebben we ons doel gemist". Maar, zei Vermeersch, "ik heb geen geruchten gehoord dat de student zelf zijn master zou moeten bekostigen. Welk hoger onderwijs bieden wij dan in Europa aan? Want heeft het hoger onderwijs ook niet een emancipatorische opdracht? Of zal men in de toekomst, meer nog dan nu, de intelligentie van de instroom meten aan zijn betaalvermogen? Indien de toekomstige open ruimte van het Europees hoger onderwijs niet nog meer openstaat voor alle maatschappelijke geledingen, dan zijn wij medeplichtig niet enkel aan een duaal hoger onderwijs, maar ook aan een duale maatschappij, met alle gevolgen vandien", aldus Roland Vermeersch. Geen self-supporting bedrijf Vermeersch pleitte helemaal niet voor een etatisme of een gemakkelijk consumptiegedrag vanwege de instellingen van het hoger onderwijs, die met om het even welke nood bij de politieke bewaarders van de schatkist gaan bedelen. De maatschappelijke opdracht van het hoger onderwijs kan immers alleen maar gemaakt worden in een partnership met de maatschappelijke actoren: de staat, de privésector en een publieke sector. Maar, beklemtoonde Vermeersch, "indien in het Europa van morgen het hoger onderwijs verandert in een self-supporting bedrijf, waar de inkomsten enkel uit de inschrijvingsgelden en de wetenschappelijke en maatschappelijke dienstverlening komen, dan glijden we af naar een soort privé-onderwijs, dat verplicht is in de eerste plaats privé-inkomsten en winst te genereren om zichzelf staande te houden, en waar dus de studenten zullen binnenkomen of mogelijkheden krijgen op basis van hun betaalkracht". De multinationale informaticaleiders Vermeersch focusseerde in zijn welkomstwoord de multinationale informaticaleiders "die eigen standaarden aanleggen en dan de samenwerking met de overheid én het hoger onderwijs van welke aard ook (volwassenen onderwijs, vormingsinstituten, opleidingen van werklozen, enz.) aanspreken om, tegen fikse betaling, hun privé getuigschriften te mogen afleveren, terwijl in de reguliere basisopleidingen soms hetzelfde wordt aangeboden, maar dan niet onder de naam van Cisco of enig Microsoft-pakket. Trouwens hoe het in de informatiecawereld van de ene op de andere dag kan verkeren hebben wij hier in Zuid-West-Vlaanderen tot onze schande en spot mogen ondervinden. Internationale mobiliteit Vermeersch wees er op dat in de recentste jaren de internationale mobiliteit in Vlaanderen is afgenomen. Als een van de oorzaken vernoemde hij de huidige krapte op de arbeidsmarkt. "Wie zijn contract al onder de arm heeft voor hij zijn diploma op zak heeft, is minder geneigd om nog een extra inspanning in het buitenland te doen. Daarbij komt dat voor anderstalige studenten het Nederlands niet de wereldtaal is waar studenten in hun verdere loopbaan zullen kunnen van gebruik maken. Huidige en toekomstige internationale modules of opleidingen staan nu al voor de zware kost van de anderstalige aanbieding". Vermeersch pleitte dienaangaande voor enige soepelheid van de decreetgever, maar is er desalniettemin van overtuigd dat internationalisering een meerwaarde betekent voor de deelnemers. Ing. Noël Lagast Begin mei werd bij het Vlaams Parlement door de zogenaamde democratische Vlaamse partijen een motie ingediend waarin naar aanleiding van het creëren van een Europese hoger-onderwijsruimte aandacht wordt gevraagd voor het behoud en een aanpassing van het stelsel van de studiebeurzen. De indieners stellen dat Bologna het studeren in andere landen aanmoedigt en dat dit ook moet mogelijk worden gemaakt voor jongeren uit alle sociale lagen van de bevolking. N.L. 7 I.M.- JUNI - JULI 2001

8 GRAAD EN DIPLOMA Belgisch hoger onderwijs is eiland Hogescholen en universiteiten zullen in de toekomst associëren. Dit is een van de gevolgen van de Vlaamse invulling van de Bologna-verklaring. Voor studenten en onderwijzend personeel is dit een goede zaak. De knowhow van de hogescholen en universiteiten kan daardoor breder en ook beter benut worden. Associëren betekent dat men een verbintenis aangaat. Niemand doet dit zonder enig belang, ook de hogescholen en universiteiten niet. Het idee is echter niet nieuw. Begin 1976 stelde een commissie van de decanen van de faculteiten voor toegepaste wetenschappen de oprichting voor van een associatie tussen de opleidingen tot industrieel- en burgerlijk ingenieurs. Een nieuwe poging 8 I.M.- JUNI - JULI 2001

9 Rechtstreekse aanleiding was de hervorming van de studies van technisch- tot industrieel ingenieur. De faculteiten voor toegepaste wetenschappen reikten toen een oplossing aan voor het probleem van de internationale erkenning van een graad van universitair niveau die niet onder de koepel van een universiteit viel. De commissie van de decanen had een voorstel van een amendement gemaakt op een van de wetsontwerpen die de reorganisatie van het hoger onderwijs zou regelen. Uit deze tekst citeren we een merkwaardig deel dat vandaag weer actueel wordt. "Het universitair niveau van de studies leidend tot de graad van industrieel ingenieur, zoals voorgesteld in de kaderwet van 7 juli 1970, wordt gewaarborgd door de associatie van het technisch- en agrarisch hoger onderwijs met de overeenkomstige faculteiten van de universiteiten. Ieder hoger instituut dient zich te associëren met een faculteit voor toegepaste wetenschappen die een of meer gelijkaardige afdelingen heeft. De benaming industriële hogeschool dient te worden vervangen door hogere industrieel instituut". De hogescholen wuifden dat voorstel toen weg. Elke hogeschool had daarvoor een eigen reden. De instandhouding van mini-structuren primeerde op het algemeen belang van de studenten en de afgestudeerden. Het voorstel om te associëren verdween even vlug als het gekomen was. De 53 mini-scholen voor technisch ingenieur waren er niet rijp voor. Toch was het idee van de associëring niet helemaal een maat voor niets geweest. Onrechtstreeks leidde het tot een versnelde rationalisering van de 53 scholen naar 23 (12 Nederlandstalige en 11 Franstalige). (n.v.d.r.: zie IM mei 2001, Geschiedenis van de Ingenieur, deel 23). De doelstelling van de recente associatiegedachte gaat verder. Internationaal is België met zijn drieledig onderwijssysteem (universiteit en twee verschillende studietrajecten binnen de hogeschool) uniek. Dat is voor de studenten en afgestudeeren eerder een nadeel dan een voordeel. De opleidingen van twee cycli aan de hogescholen zijn overigens van academisch niveau. Dit leidt internationaal tot een abnormale situatie. Onderwijs van academisch niveau wordt immers in alle landen verstrekt aan een universiteit. De internationale erkenning van het academisch niveau van industrieel ingenieurs, architecten en bepaalde opleidingen tot licentiaat, wordt daardoor mogelijk. België sleept het probleem al enkele tientallen jaar met zich mee. Minister Marleen Vanderpoorten wil er een oplossing aan geven. Het nakende Belgisch voorzitterschap van de EU is de directe aanleiding. Wie de internationale erkenning van zijn graad en diploma wil dient zich te schikken naar de nieuwe internationale spelregels. Accreditering van de uitgereikte graden is er één van. Op Vlaams niveau is zo n accreditering niet zinvol. Internationaal biedt het meer waarborg voor de kwaliteit van de opleidingen. Over de nieuwe onderwijsstructuur is men het in het algemeen eens. Bachelors en Masters worden wellicht over een paar jaar ook bij ons een feit. De meeste studenten die via Europese uitwisselingsprogramma s aan de hogescholen en universiteiten in Vlaanderen verblijven, spreken reeds volop in deze nieuwe termen. Ze hebben bijvoorbeeld een BSc (Bachelor of Science) achter de rug of studeren al voor Master of Science (MSc). Vlugger dan we wel zouden vermoeden wennen we aan deze nieuwe terminologie. Correcte benamingen dienen op hun beurt voor internationale herkenbaarheid van de opleidingen. Evenzeer hebben de adjectieven die men aan de benaming Bachelor en Master toevoegt hun internationaal belang. Die toevoeging mag geen formalisme zijn, laat staan een of andere Vlaamse "uitvinding" of "versiersel". Bij opleidingen die door wetten en decreten erkend zijn als van wetenschappelijk en academisch niveau moet internationaal het adjectief "Sc" (Science) staan. Dit is onder meer het geval voor de studies van industrieel ingenieur. De op til staande internationale hervorming van het hoger onderwijs is een boeiende uitdaging. Van beleidsmensen wordt verwacht dat ze orde op zaken stellen. Dit geldt zeker voor de drieledige structuur van het hoger onderwijs. Opleidingen van 2 cycli zouden het best geïntegreerd worden in de universiteiten. Integratie betekent niet noodzakelijk een fysieke verplaatsing van instellingen. Wie dit vandaag zou prediken, riskeert zich een leger van behoudsgezinden op de hals te halen. Integratie zou waardevolle netwerken tussen hogescholen en universiteiten kunnen creëren. Behoedzaam zoekt Vlaanderen nog naar een gepaste formulering. We zijn altijd al een volk van compromissen geweest. Vandaag noemen we het nog "associatie" en herhalen daarmee alleen maar de geschiedenis. Van fusies en integraties willen we (nog) niet horen. Een "confederale bestuursvorm" is nog net haalbaar willen we de gemoederen niet op stang jagen. Maar de tijdsgeest is veranderd. Wat studenten en afgestudeerden vooral bekommert is hun toekomst in een internationale wereld. De toegang daartoe wordt meer en meer bepaald door de internationale waarde van hun diploma. Ing. Noël Lagast (Dit artikel verscheen in de rubriek "Opinie" van De Standaard, 25 mei 2001). 9 I.M.- JUNI - JULI 2001

10 GRAAD EN DIPLOMA Vlaamse ingenieursstudenten op grootste bouwwerf ter wereld in China Op de Yang Tse of Blauwe Rivier, de kroonslagader van hartje China, bouwen mensen de grootste stuwdam ter wereld: de bijna 2 km brede Sanxia Dam oftewel Three Gorges Project. Daar liepen in de paasvakantie 30 studenten van Groep T Hogeschool Leuven op plaatsen waar buitenstaanders normaal geen toegang krijgen. Als toekomstige elektromechanische ingenieurs hadden ze daar onder meer oog voor de turbinegeneratoren die ruim 10% van China s stroomvoorziening zullen leveren. Dat is zoveel als 18 courante kerncentrales. En zonder de milieuvervuiling van steenkoolcentrales. Tevoren waren de Groep T studenten al gebriefd in het Instituut voor Geologie en Beijing. En dat door de directeur van het Geo-engineering Center himself, Professor Dr. Wu Faquan, die de Sanxia Dam in een breder perspectief plaatste. Zo brengt deze dam niet alleen een gigantische "stroomstoot" voor China, maar ook beheersing van het overstromingsgevaar en een spectaculaire verbetering van de bevaarbaarheid, zodat grotere vrachtschepen ook grotere economische welvaart in hartje China zullen kunnen brengen. Op de bouwwerf werden de jonge Vlamingen rondgeleid door ingenieur Dr. Yan Fuzhang, die jaren geo-ingenieur op die werf geweest is. Daardoor mochten ze er zowat overal rondlopen, wat voor buitenstaanders normaal strikt verboden is. Dat kon enkel door de internationale relaties van professor Dr. Dany Vanbeveren, Groep T docent en VUB-onderzoeksleider in astrofysica. Als coauteur van het boek "Piramides in de ruimte" vergelijkt hij deze bouwwerf met de site van Gizeh bij Cairo, en natuurlijk ook met de Chinese Muur oftewel The Great Wall. "Even the Greatest Wall can t keep us apart" stond er overigens tweetalig (Engels en Chinees) op de sweaters van alle 100 Groep T studenten tijdens hun studiereis in China. De elektronica-ingenieurs in spé waren in Beijing en Shanghai. De chemie- en biochemie-ingenieurs ook, maar die namen er nog Hangzhou bij. Kwestie van cultuur- en bedrijfsbezoeken oordeelkundig te mixen. Ook de leraarstudenten van Groep T hadden er een eigen programma: cultuur en schoolbezoeken in Beijing, en een bezoek aan China s oude hoofdstad Xian, met de honderden levensgrote krijgers van gebakken klei, uit het graf van China s eerste keizer. Al die Vlaamse studenten verbleven in Beijing op de campus van bevriende universiteiten, zodat ze er het studentenleven volop meebeleefden. Ze zijn er alvast geslaagd voor het vak wereldburgerschap. Yves Persoons 10 I.M.- JUNI - JULI 2001

11 GRAAD EN DIPLOMA Master of Science (Msc) in Electronic System Design Geaccrediteerd door Leeds Metropolitan University, Engeland De Katholieke Hogeschool Brugge-Oostende organiseert een opleiding "Master of Science (MSc) in Electronic System Design", geaccrediteerd door Leeds Metropolitan University, Engeland en dit in het kader van voortgezette opleiding en permanente vorming. Duur: 2 jaar op part-time basis (1 namiddag + avond per week). Modules: Micro-elektronica: VLSI-desigh & HW/SW Co-design Digitaal signaalverwerking & beeldverwerking Computerwetenschappen Opto-elektronische systemen, sensoren en transducers Sensoren en transducers Toegepaste wiskunde, artificiële intelligentie. Voor verdere inlichtingen en inschrijvingen kan men zich in verbinding stellen met Prof. Jozef Vanneuville of Ing. Dorine Gevaert, KHBO, Departement IW&T, Zeedijk 101, 8400 Oostende, tel.: , fax: , jozef.vanneuville@imec.khbo.be of dorine.gevaert@imec.khbo.be. ACTUEEL Ingenieurs bieden hun diensten aan 01013: Ing. (Bouwkunde, 1997). Vrij: na 6 weken opzeg. Talen: F,E. Ervaring: projectleiding in zowel aannemerswereld als ingenieursbureau. Belangstelling: projectleiding in de bouw, ook als ontwerpingenieur. Verkiest Antwerpen, Vlaams-Brabant, Oost-Vlaanderen : Ing. (Elektronica, 1995). Vrij: onmiddellijk. Talen: N,E,F, noties D. Ervaring: Ea-ontwerpen en -testen; technical writing; product-, project-, personeels-, aankoop-, contractmanagement. Belangstelling: ICT; O&O; strategisch-, technologie-, kennismanagement. Verkiest Brabant, Antwerpen : Ing. (Bouwkunde, 1975). Vrij: onmiddellijk. Talen: N,F,E,D. Ervaring: bedrijfsleiding; projectmanagement; verkoopleiding; internationale context; HR; commercieel; financieel; organisatorisch. Verkiest bouw en aanverwante; buitenlandse handel; internationaal management. Werkgevers die in verbinding wensen te komen met één of meer van deze ingenieurs, kunnen zich wenden tot het VIK-secretariaat, Francine Demaret, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem, tel.: , fax: Leden die een dienstaanbieding willen laten opnemen in de ingenieursmededelingen sturen het inschrijvingsformulier (zie achteraan in dit tijdschrift) naar het VIK-secretariaat, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem, fax: , francine.demaret@vik.be. Dit is een gratis dienst van uw Vereniging. Maak er gebruik van. 11 I.M.- JUNI - JULI 2001

12 ACTUEEL Berichten uit de samenleving Ingenieur als knelpuntberoeper Uit een onderzoek van Cevora rond knelpuntberoepen in België blijkt dat ingenieurs in 2000 op de derde plaats staan, na directiesecretaresse en boekhouder. In 1999 stonden ingenieurs nog op de zevende plaats. Dat we een hogere plaats bekleden op dit lijstje valt bezwaarlijk te beschouwen als een prestatie. Informatici zijn niet meer zo gegeerd in 2000: ze tuimelden van de derde (1999) naar de achtste plaats. (E.D.) Jobhopper moet afdokken Een informaticus is door het Brusselse arbeidshof veroordeeld wegens jobhoppen. Volgens de rechter maakte de computerspecialist misbruik van het ontslagrecht. De man in kwestie had een contract getekend, maar belde kort voor de aanvangsdatum simpelweg af. Hij had een betere en leukere job gevonden, zo wist hij te melden. De werkgever liet het er echter niet bij zitten en trok naar de rechtbank. Het Hof veroordeelde de IT er tot betaling van BEF opzegvergoeding en een boete van BEF (HRM-city.com). Burn-out treft ook jongeren Burn-out treft ook jongere werknemers. Dat blijkt uit een reeds drie jaar durend onderzoek van IDEWE (Interdisciplinaire Dienst voor Welzijn op het Werk) bij werknemers in Vlaanderen. Burn-out treedt vooral op bij jongeren in de niet-contactuele beroepen. Change management verhogen de kans op burn-out. Alleen: jongeren branden niet stilletjes op. Ze imploderen explosief, zo blijkt. (HRM-city.com) Re-recruiting als wapen tegen leegloop na afslanking Wie in een plots opwellende downsizing-euforie een pak medewerkers de laan uitstuurt riskeert dat niet enkel de geviseerde medewerkers verdwijnen maar ook diegenen die absoluut moesten blijven. In het kielzog van zij die ontslagen worden blijkt namelijk ook een niet onaanzienlijk deel van de blijvers het binnen de kortste keren voor bekeken te houden. Hun vervanging in een krappe arbeidsmarkt kost veel geld. Een ander blijkt uit een studie die werd gepubliceerd in Harvard Business Review. Volgens de studie leidt collectief ontslag meestal tot het vertrek van 10 tot 15% van de overgeblevenen. Waarom houden die het voor bekeken in de afgeslankte onderneming? Omdat hun vertrouwen danig geschaad is en omdat ze ervan overtuigd zijn bij de eerstvolgende downsizing zelf slachtoffer te worden. Tegenover de leegloop van de onderneming na de afslankingsronde helpt maar één strategie: de re-recruiting van de blijvers. Dat is wat personeelsselectiebureau Perman Willits Langone ervan denkt. (HRM-city.com) Schaf de vakanties af! Werknemers slagen er niet in te ontstressen tijdens hun verlof, zo blijkt uit een onderzoek van Travelocity.com, een on-line reisorganisatie. Vooral mannelijke managers hebben absoluut niks aan hun verblijf onder de palmbomen. Ze kunnen het werk niet loslaten. Amper een week terug aan de slag is de energie die ze opdeden tijdens het verlof als sneeuw voor de zon gesmolten. Meer nog: werknemers zijn bang om al te lang hun job aan de kant te schuiven. Ze zijn bang voor hun stoel én voor de berg werk die wacht. Gevolg: angst voor de werkdruk beïnvloedt steeds meer de wijze waarop we werken én de manier waarop we verlof nemen. (HRM-city.com) Kwaliteit van hoger onderwijs twistappel in Praag Het gevoeligste punt op de agenda van de onderwijsministers in Praag was het Belgisch-Nederlandse voorstel om kwaliteitscriteria op te stellen waaraan Europese opleidingen moeten voldoen. Het voorstel werd enkel als proefproject weerhouden omdat het begrip kwaliteit voor heel wat Oost-Europese landen als bedreigend wordt ervaren. België en Nederland willen regio s met sterke hogescholen en universiteiten als Catalonië en Noordrijn-Westfalen betrekken in het project. De volgende conferentie vindt plaats in Berlijn, in het najaar van (E.D) Ingenieurs van laag naar hoog De ingenieursstudenten blijken als geen ander komaf te maken met het watervalsysteem dat het onderwijs sinds decennia teistert. De opleiding tot industrieel ingenieur is een academische opleiding, wat betekent dat ook de docenten uit de hogescholen aan wetenschappelijk onderzoek zullen moeten doen (zie edito I.M. mei). Maar er is meer. Waar vroeger studenten eerst een jaartje burgerlijk probeerden en, na een faling, dan maar de studies industrieel ingenieur begonnen, wordt het parcours nu in de omgekeerde weg afgelegd. Jongeren met een technologieknobbel verzekeren zich nu eerst van een graduaatsdiploma en beginnen dan aan de verkorte opleiding tot industrieel ingenieur. Concreet halen ze in drie jaar hun graduaatsdiploma en na een bijkomende twee jaar het academische - diploma van industrieel ingenieur. De hogescholen spelen op deze trend in: aan de Hogeschool Gent vormen de gegradueerden reeds een vijfde van de aspirant-ingenieurs; aan de Katholieke Hogeschool Brugge-Oostende al een derde. Opmerkelijk in deze evolutie is dat de graduaatstudenten daarmee het Verdrag van Bologna reeds in de praktijk brengen, nog lang voor het er is. Het Verdrag voorziet een bachelordiploma na drie jaar en na twee bijkomende jaren een masterdiploma. De opmerking dat dergelijke industrieel ingenieurs een beentje zouden voor hebben omwille van hun bijkomende praktijkervaring opent meteen weer het debat over alternerend leren. De bedrijven zijn vragende partij voor alternerend leren. (HRM-city.com) 12 I.M.- JUNI - JULI 2001

13 VERENIGINGSNIEUWS UITNODIGING OPENDEURDAG voor alle VIK-leden en hun familie ZATERDAG 8 SEPTEMBER 2001 van 11u00 tot 17u00 OFFICIËLE OPENING DOOR DE HEER W. VAN DER PLAETSEN, BURGEMEESTER WOMMELGEM RONDLEIDING NIEUWE LOKALEN ANIMATIE VOOR DE KINDEREN HAPJES EN DRANKJES Voorafgaandelijke inschrijving is noodzakelijk en dit vo o r 15 augustus. Stuur een mailtje naar francine.demaret@vik.be met vermelding van volgende gegevens: naam deelnemers, leeftijd kinderen en uur van aankomst. Telefonisch inschrijven kan ook op tel.nr , of per fax: I.M.- JUNI - JULI 2001

14 VERENIGINGSNIEUWS VIK-kaderweekend van 12 en 13 mei Thema: de instroom van ingenieurs Tijdens de VIK-kaderweekends worden banden tussen Limburgse en Westvlaamse, jonge en niet meer zo jonge, mannelijke en vrouwelijke, research en salesingenieurs aangehaald. Er wordt lekker gegeten en gedronken. Maar er wordt ook ernstig nagedacht over het beroep. Want wat stond er nog op het programma? Cijfers In het hoger onderwijs studeren dit academiejaar studenten, 54,1% zijn meisjes. De hogescholen zijn goed voor studenten. 75% volgt een opleiding van 1 cyclus. Het 2-cycli-onderwijs is goed voor studenten, waarvan er thans de richting industriële wetenschappen en technologie volgen (7.588 mannen en vrouwen) gespreid over de vier jaren. Het jaar 2000 was een dieptepunt wat betreft uitstroom van industrieel ingenieurs toen slaagden 1569 studenten. Als alle laatstejaars dit jaar slagen zouden er zo n nieuwe industrieel ingenieurs bijkomen in Vlaanderen. Nog lang niet voldoende, maar hopelijk is dit jaar een scharnierpunt en het begin van een opwaartse trend. Het is ondertussen bekend: personeelsdirecties hebben de last van hun leven om een industrieel ingenieur te strikken. De inspanningen van bedrijfsleven, beroepsfederaties, en allerlei overheden ten spijt blijven ingenieurs witte raven. Ingenieursfuncties staan al twintig jaar op de lijst van de knelpuntberoepen en de laatste jaren voeren ze die lijst met stip zelfs aan. Gevolg: delocalisatie, productievertraging en toenemende maatschappelijke afhankelijkheid. AANTAL STUDENTEN Eerste kandidatuur Industrieel Ingenieur Vlaamse hogescholen In het ASO is er nog steeds een nagenoeg volledige afwezigheid van technologie in het lesprogramma, en dit niet in het minst omdat de ingenieurs als lesgever in ASOonderwijs zo goed als afwezig zijn. Hoe jonge mensen boeien zonder levend voorbeeld? De tekst van Ing. André De Clercq elders in deze Ingenieursmededelingen legt de vinger pijnlijk op de wonde. Er is nood aan een radicaal nieuw concept om technologie op de maatschappelijke en politieke agenda te plaatsen. Als we ons realiseren dat techniek en technologie voor jonge mensen een spel is waar ze even creatief en gepassioneerd mee kunnen omgaan als met pakweg sport, muziek of talen, is het verwonderlijk dat het bètagebeuren niet meer spelers lokt. Er zijn initiatieven genomen door onderwijs, overheid en industrie...maar echt succes hebben ze niet gehad. Tijdens het kaderweekend hebben de VIK-bestuursleden een namiddag het hoofd gebroken over dit probleem. Vraag die voorlag: wat kan de Vlaamse Ingenieurskamer doen? De brainstorm maakte al vlug duidelijk dat er bij de VIKingenieurs geen sprake is van enige corporatistische reflex of eigenbelang: geen van de aanwezige ingenieurs wilde de eigen marktwaarde veilig stellen door de hekkens te sluiten voor nieuwkomers. Het promoten van technologie in zijn algemeenheid beschouwt de Vlaamse Ingenieurskamer als één van haar belangrijkste opdrachten, dus ook het opengooien van de toegang tot technische studies en het dichten van het watervaleffect in de beroepskeuze naar technische richtingen. De VIK heeft al heel wat inspanningen geleverd om de ingenieursinstroom terug op gang te krijgen, maar de VIK kan als beroepsorganisatie deze problematiek niet alleen aan. Denken we maar aan het (achterhaalde) onderscheid bediende/arbeider, dat mee de beroepskeuze bepaalt, maar dat in andere cenakels dient uitgeklaard. Denken we maar aan de povere instroom van meisjes, waar een gelijke-kansenminister een beleid kan op richten. De VIK-Afdeling Limburg heeft op dit ogenblik haar eigen project Technologische Opleidingen in de Kijker. Het richt zich naar humaniorastudenten en wil niet alleen de instroom van industrieel ingenieurs, maar ook de instroom 14 I.M.- JUNI - JULI 2001

15 passies. Een zichtbare afwijzing van techniek in de omgeving van een kind doet zijn latere kansen onrecht. Mogelijkheden en potenties bevriezen en sterven af. Er ontstaat een blinde vlek voor techniek zodat mogelijkheden voor het beroepsleven niet worden waargenomen (in welke mate ligt dit proces aan de bijzonder povere instroom van vrouwelijke ingenieurs? is dit misschien de reden van de vlucht uit technische richtingen tijdens de laatste decennia?). Men gaat zich enigszins gehandicapt door het leven bewegen als men essentiële vaardigheden als technisch inzicht delegeert naar dienstverleners waar men afhankelijk van wordt. van graduaten en burgerlijk ingenieurs verhogen door zich te richten naar leerkrachten secundair onderwijs in het ASO: ingenieurs van vlees en bloed gaan in humaniora s over hun job en hun bedrijf vertellen. Leerkrachten uit het TSO getuigen immers elke dag over de waarde van technologie. De discussie tijdens het VIK-kaderweekend nam een wending toen men opperde dat ontwikkelingspsychologisch onderzoek heeft vastgesteld dat mensen belangrijke beroeps- en levenskeuzes maken door de beelden die ze als kind hebben meegekregen. Sterke beelden en krachtige voorbeelden wekken later sterke interesses en Kortom: zowel positieve beïnvloeding, heroriëntering van onderwijs naar techniek en het aantrekkelijk maken van het beroep zijn aan de orde. En deze acties dienen zich te richten naar zo jonge kinderen. In de VIK-rangen bevinden zich ingenieurs die ervaring hebben met diverse onderzoeken en projecten wat dit betreft. Na de problematiek langs alle kanten bekeken te hebben werd besloten een VIK-werkgroep te starten die partners zoekt (universiteiten, industrie, scholen) om de gezamenlijke energie zo rendabel mogelijk te investeren in heel specifieke projecten. Contacten: Ing. Roland Mortier, ing@vik.be en ing@vik.be. Ed De Winter VERENIGINGSNIEUWS Zelfkleverslag Maandelijks delen we met de stickeractie een aantal prijzen uit. Kleef uw VIK-sticker op een leuke plaats (auto, fiets, brievenbus, enz.) neem een foto en stuur hem op. De beste foto wordt beloond. Zonder foto s gaat het ook: u kan in de prijzen vallen als een attente collega uw sticker opmerkt en ons dat meldt. Werd uw nummerplaat gepubliceerd in een vorige uitgave van de Ingenieursmededelingen dan kan u nog steeds reageren. Ing. Jaak Blocken (nummerplaat BBP 404) uit Oostakker merkte de nummerplaat van zijn wagen op in de Ingenieursmededelingen van april. Zijn boekenbon werd inmiddels opgezonden. Uit de nummerplaten die onze fulltime speurploeg doorseinde, lootten we de volgende nummers: PJZ 716 NPN 669 LFK 173 WO 244 ERS 241 Als een van deze nummerplaten de uwe is, stuur dan een kopie van het inschrijvingsbewijs en van uw VIK-lidkaart (een fotootje mag ook altijd!) op naar het VIK-secretariaat, t.a.v. Francine Demaret, Herentalsebaan 643 Wommelgem, fax: , francine.demaret@vik.be Succes! 15 I.M.- JUNI - JULI 2001

16 INGENIEUR EN BEROEP TIEN VOOR TAAL TIEN VOOR Leonardo s Multilingual Engineers Project - Multicultural Communication in Europe (LEOMEP-MULTI). Europa wordt dan misschien wel één, maar het continent blijft toch nog een soort Babel, met zijn tientallen talen en duizenden dialecten. Elk beroep gebruikt dan nog eens zijn eigen jargon. Op de taaltoren zouden ingenieurs wegens hun gebrek aan meertaligheid de onderste trappen bevolken... Klopt dit wel? Er zijn toch taalcursussen? Elke ingenieur kan toch kiezen uit taalopleidingen te kust en te keur? Zoals voor alle opleidingen blijft de hamvraag echter: sluit de cursus wel aan bij de behoefte? Levert de investering in langdurige taalcursussen wel op wat een ingenieur ervan verwacht? Een tapa bestellen in Salamanca is nog iets anders dan met een ingenieur in Hannover telefonisch een technische onderhandeling voeren over de levering van fijne meetapparatuur. Het LUC-project LEOMEP-MULTI biedt binnenkort net dié taalmodules die je als ingenieur nodig hebt in je specifieke functie. Snel, gericht en zonder ballast. En waar wordt dat taalproject ontwikkeld? In Vlaanderen natuurlijk. Toch niet in West-Vlaanderen?! Nee, in Limburg. En wie is mede-organisator? De Vlaamse Ingenieurskamer. Aan de overkant van de KHLim in Diepenbeek ligt het Limburgs Universitair Centrum onder de mastentoppen te stralen. Daar werkt Martine Verjans, van oorsprong romaniste. Martine zit bij de vakgroep Frans aan de faculteit TEW waar ze onder andere Zakelijk en Economisch Frans doceert aan handelsingenieurs en TEW ers. Martine is een praktische geest en stuurt haar studenten de boer op naar bedrijven in Tours en Blois, niet om te zwijgen en te luisteren maar om te discussiëren met Franse bedrijfsleiders. Haar aanpak is niet evident voor romanisten, die veelal in academische biotopen leven. "Het is niet de bedoeling om het gebruik van de puntkomma in de verzamelde werken van Voltaire te onderzoeken," grapt Martine. "CTTL (Centrum voor Taalonderwijs en Toegepaste Linguïstiek) wil vooral onderzoek doen dat relevant is voor de omgeving we willen het bedrijfsleven een oplossing aanreiken bij hun internationale contacten in vreemde talen. Daarom zijn we in 98 samen met de universiteiten van Dunkerque (F), Limerick (IRL) en Madrid (E) met het Europese Leonardo da Vinci-project Leonardo s Multilingual Engineers Project (Leomep) gestart. De resultaten van de wetenschappelijke onderzoeksfase waren het uitgangspunt voor Leonardo s Multilingual Engineers Project - Multicultural Communication in Europe (LEOMEP-MULTI). Dat wil een praktisch antwoord geven op de talenbehoefte van Europese ingenieurs. Tussen 2001 en 2003 zullen we 18 leerpakketten voor vreemde talen ontwikkelen." Haar vakgroep ressorteert onder het interfacultaire departement MMC (Mens, Maatschappij en Communicatie). Samen met prof. Clijsters richtte ze de onderzoeksgroep CTTL op. De onderzoeksgroep publiceert regelmatig erg bruikbare taalmethodes waar studenten en bedrijfsmensen écht wat aan hebben. Maar LEOMEP(-MULTI) gaat veel verder. Van behoefte naar onderzoek en niet andersom "Kijk, ik ben nooit een ivoren-torenwetenschapper geweest. Voor mij staat praktische toepasbaarheid op de eerste plaats: wat is maatschappelijk relevant - wat is hier en nu nodig? Ik kan genieten van gedichten, maar bruikbaar zijn ze ten enen male niét," start Martine. Sinds 1998 doet ze onderzoek naar de opleidingsbehoeften van ingenieurs (industrieel, burgerlijk, bio, architecten). In dat kader werkt ze ook aan een doctoraat. Aan Martine hoef je geen vragen te stellen. Ze legt het zelf wel uit. "Prof. Clijsters en ikzelf gaven gedurende jaren een intensieve cursus zakelijk onderhandelen in het Frans voor directie- en managementsfuncties waar men ons regelmatig taalproblemen van op de werkvloer signaleerde. We hadden dus wel een idee van wat er nodig was maar we wilden dat zo wetenschappelijk mogelijk onderzoeken om de resultaten perfect te laten aansluiten op de behoeften. Immers, dikwijls start men dure projecten op basis van natte-vingerwerk. Uiteindelijk blijf je dan achter met een hoop papier waar niemand in de buitenwacht wat aan heeft. Zo ontstond het LEOMEP-idee: via feed-back uit de bedrijfswereld en via signalen van onze studenten. Bovendien, bij analyse van vacatures voor hoger technisch personeel bleek dat men steeds meer vroeg naar ingenieurs die minstens drie talen spreken. Bedrijven meldden ons daarentegen dat talenkennis bij ingenieurs een probleem bleef." Drie talen en meer "Ik ben begonnen met diepte-interviews met bevoorrechte getuigen, dus hoger technisch kaderpersoneel, meestal ingenieurs, met ervaring, die hun taalbehoeften omschreven. Naast talige communicatie werd ook naar cultuurverschillen en commercieel onderhandelen gepeild. We hebben de studiegidsen van álle opleidingen die meestal leiden tot een functie binnen het hoger technisch kaderpersoneel (ingenieurs, technische graduaten ) vergeleken om te achterhalen welke taalgerelateerde activiteiten deel uitmaakten van de curricula van 16 I.M.- JUNI - JULI 2001

17 INGENIEUR EN BEROEP TIEN VOOR TAAL TIEN VO Leonardo s Multilingual Engineers Project - Multicultural Communication in Europe (LEOMEP-MULTI). Europa wordt dan misschien wel één, maar het continent blijft toch nog een soort Babel, met zijn tientallen talen en duizenden dialecten. Elk beroep gebruikt dan nog eens zijn eigen jargon. Op de taaltoren zouden ingenieurs wegens hun gebrek aan meertaligheid de onderste trappen bevolken... Klopt dit wel? Er zijn toch taalcursussen? Elke ingenieur kan toch kiezen uit taalopleidingen te kust en te keur? Zoals voor alle opleidingen blijft de hamvraag echter: sluit de cursus wel aan bij de behoefte? Levert de investering in langdurige taalcursussen wel op wat een ingenieur ervan verwacht? Een tapa bestellen in Salamanca is nog iets anders dan met een ingenieur in Hannover telefonisch een technische onderhandeling voeren over de levering van fijne meetapparatuur. Het LUC-project LEOMEP-MULTI biedt binnenkort net dié taalmodules die je als ingenieur nodig hebt in je specifieke functie. Snel, gericht en zonder ballast. En waar wordt dat taalproject ontwikkeld? In Vlaanderen natuurlijk. Toch niet in West-Vlaanderen?! Nee, in Limburg. En wie is mede-organisator? De Vlaamse Ingenieurskamer. Aan de overkant van de KHLim in Diepenbeek ligt het Limburgs Universitair Centrum onder de mastentoppen te stralen. Daar werkt Martine Verjans, van oorsprong romaniste. Martine zit bij de vakgroep Frans aan de faculteit TEW waar ze onder andere Zakelijk en Economisch Frans doceert aan handelsingenieurs en TEW ers. Martine is een praktische geest en stuurt haar studenten de boer op naar bedrijven in Tours en Blois, niet om te zwijgen en te luisteren maar om te discussiëren met Franse bedrijfsleiders. Haar aanpak is niet evident voor romanisten, die veelal in academische biotopen leven. "Het is niet de bedoeling om het gebruik van de puntkomma in de verzamelde werken van Voltaire te onderzoeken," grapt Martine. "CTTL (Centrum voor Taalonderwijs en Toegepaste Linguïstiek) wil vooral onderzoek doen dat relevant is voor de omgeving we willen het bedrijfsleven een oplossing aanreiken bij hun internationale contacten in vreemde talen. Daarom zijn we in 98 samen met de universiteiten van Dunkerque (F), Limerick (IRL) en Madrid (E) met het Europese Leonardo da Vinci-project Leonardo s Multilingual Engineers Project (Leomep) gestart. De resultaten van de wetenschappelijke onderzoeksfase waren het uitgangspunt voor Leonardo s Multilingual Engineers Project - Multicultural Communication in Europe (LEOMEP-MULTI). Dat wil een praktisch antwoord geven op de talenbehoefte van Europese ingenieurs. Tussen 2001 en 2003 zullen we 18 leerpakketten voor vreemde talen ontwikkelen." Haar vakgroep ressorteert onder het interfacultaire departement MMC (Mens, Maatschappij en Communicatie). Samen met prof. Clijsters richtte ze de onderzoeksgroep CTTL op. De onderzoeksgroep publiceert regelmatig erg bruikbare taalmethodes waar studenten en bedrijfsmensen écht wat aan hebben. Maar LEOMEP(-MULTI) gaat veel verder. Van behoefte naar onderzoek en niet andersom "Kijk, ik ben nooit een ivoren-torenwetenschapper geweest. Voor mij staat praktische toepasbaarheid op de eerste plaats: wat is maatschappelijk relevant - wat is hier en nu nodig? Ik kan genieten van gedichten, maar bruikbaar zijn ze ten enen male niét," start Martine. Sinds 1998 doet ze onderzoek naar de opleidingsbehoeften van ingenieurs (industrieel, burgerlijk, bio, architecten). In dat kader werkt ze ook aan een doctoraat. Aan Martine hoef je geen vragen te stellen. Ze legt het zelf wel uit. "Prof. Clijsters en ikzelf gaven gedurende jaren een intensieve cursus zakelijk onderhandelen in het Frans voor directie- en managementsfuncties waar men ons regelmatig taalproblemen van op de werkvloer signaleerde. We hadden dus wel een idee van wat er nodig was maar we wilden dat zo wetenschappelijk mogelijk onderzoeken om de resultaten perfect te laten aansluiten op de behoeften. Immers, dikwijls start men dure projecten op basis van natte-vingerwerk. Uiteindelijk blijf je dan achter met een hoop papier waar niemand in de buitenwacht wat aan heeft. Zo ontstond het LEOMEP-idee: via feed-back uit de bedrijfswereld en via signalen van onze studenten. Bovendien, bij analyse van vacatures voor hoger technisch personeel bleek dat men steeds meer vroeg naar ingenieurs die minstens drie talen spreken. Bedrijven meldden ons daarentegen dat talenkennis bij ingenieurs een probleem bleef." Drie talen en meer "Ik ben begonnen met diepte-interviews met bevoorrechte getuigen, dus hoger technisch kaderpersoneel, meestal ingenieurs, met ervaring, die hun taalbehoeften omschreven. Naast talige communicatie werd ook naar cultuurverschillen en commercieel onderhandelen gepeild. We hebben de studiegidsen van álle opleidingen die meestal leiden tot een functie binnen het hoger technisch kaderpersoneel (ingenieurs, technische graduaten ) vergeleken om te achterhalen welke taalgerelateerde activiteiten deel uitmaakten van de curricula van 16 I.M.- JUNI - JULI 2001

18 OR TAAL ΤΙΕΝ ςοορ ΤΑΑΛ hogescholen en universiteiten. Dat deden we samen met partneruniversiteiten uit 4 landen: België, Frankrijk, Spanje en Ierland. Het resultaat bleek erg pover te zijn, ook in België. Dus hebben we onze getuigen gevraagd waar ze hun taalopleiding dan wel vandaan hadden. In Vlaanderen bleek dat een deel zichzelf op de werkvloer had opgeleid, met vallen en opstaan, maar dat het overgrote deel taalopleidingen gevolgd hadden waarvan de getuigen oordeelden dat de inhoud onvoldoende relevant was voor de uitoefening van de job. Men leerde wel een taal, maar pikte weinig op over cultuurverschillen en commercieel onderhandelen. Dus redenen te meer om een groot Europees project op te zetten rondom deze problematiek. Europa zag het nut en we hebben met onze partneruniversiteiten in Limerick (Irl.), Dunkerque (Fr) en Madrid (E) een grootschalig survey-onderzoek op het getouw gezet. Elke universiteit had een eigen ingenieursvereniging of werkgeversorganisatie achter zich. In 1999 verstuurden we zo in heel Vlaanderen naar een representatieve steekproef van bedrijven een enquête waarvan de respondent moest behoren tot het hoger technisch kaderpersoneel. Hiervoor verleende de VIK haar medewerking, zowel bij de samenstelling van de steekproef als bij de telefonische opvolging. Tegelijk begonnen de universiteiten in onze drie partnerlanden hier ook mee. In Vlaanderen had 80% van de bevraagden een ingenieursopleiding gevolgd en 20% een andere basisopleiding, maar zat wel in een ingenieursfunctie. 18 leermodules (7brontalen - 3 doeltalen) Tussen haakjes, als taalkundige verbonden zijn aan een faculteit TEW heeft een groot voordeel je kunt gemakkelijk terecht bij deskundigen uit totaal andere disciplines zoals statistici! Het multidisciplinaire karakter van het soort onderzoek dat wij doen heeft daar natuurlijk ook iets mee te maken. Toegegeven, het combineren van diverse onderzoeksdomeinen is geen sinecure, maar des te interessanter. Dit geldt zowel voor ons, onderzoekersdocenten, als voor de professionele wereld buiten de universiteit, onder meer de bedrijven." Brutale resultaten 100% van de ingenieurs heeft extern of intern regelmatig contacten in vreemde talen. Engels wordt door ingenieurs meest gebruikt, daarna Frans en dan Duits. 70% heeft een talenopleiding gevolgd na het secundair onderwijs. Van die 70% heeft slechts 10% de opleiding tijdens zijn hoger onderwijs gevolgd en 90% nadien, op vrijwillige basis. De meesten studeren eerst Frans, dan Duits, dan Engels, en in mindere mate Spaans en Italiaans. Bij het uitoefenen van hun beroep ondervinden ingenieurs de meeste problemen met Frans en Duits. Engels levert de minste problemen op (daarom is Engels als doeltaal niet opgenomen in de modules). 84% van de bedrijfscontacten gebeurt mondeling. 90% van de contracten wordt mondeling afgesloten. Bij deze contacten wordt vrijwel nooit een tolk gebruikt. Slechts bij het residu aan schriftelijke communicatie, bevestiging van offertes, bestellingen enz., doet _ beroep op een vertaler of collegamedewerker. 60% zegt behoefte te hebben aan een algemene talenkennis en 90% verklaart bovendien technischcommerciële talenkennis nodig te hebben. 85 % zegt behoefte te hebben aan het begrijpen van technische en technischcommerciële documenten en aan het voeren van technische face-to-face gesprekken en technische telefoongesprekken. Dit zijn eerder receptieve situaties. 17 I.M.- JUNI - JULI 2001

19 TIEN VOOR TAAL TIEN VOOR 60% verklaart vooral behoefte te hebben aan talenkennis in productieve situaties: 60% verklaart technisch-commerciële face to face gesprekken en documenten te moeten voeren en opstellen. Pech "Maar wat houdt dat juist in, zo n technisch commercieel gesprek? Met een schriftelijke enquête krijg je hier geen duidelijk antwoord op. Dat zou te omvangrijk worden en de respons negatief beïnvloeden. Daarom ging ik terug naar de bedrijven. Deze keer om half-gestructureerde interviews af te nemen. Bij vorige projecten werden bovendien telefoongesprekken opgenomen. Maar door de wetgeving op de bescherming van persoonsgegevens zijn de bedrijfsleiders - terecht - wat kopschuw geworden en willen ze geen recorders meer op hun werkvloer hebben. Ter vervanging hebben we aan onze bevoorrechte getuigen gevraagd om de gesprekken die ze in andere talen voerden uit te schrijven. Een aantal ingenieurs heeft dat heel consciëntieus gedaan en hebben er ontzettend veel tijd in gestoken. Zowel uit de interviews als uit de transcripties van de telefoongesprekken bleek dat het inhoudelijk meestal draaide rond diverse fasen van de handelstransactie, namelijk offerte-aanvragen en besprekingen (verkoopsvoorwaarden, leveringstermijnen e.d.) en klachtenbehandeling. Zo is er een constante terugkoppeling geweest naar de praktijk en wisten we met zekerheid welk soort materiaal we in de leermodules moesten verwerken." Monsieur la madame "We hebben ook gepeild naar de communicatie-aspecten waar ingenieurs het moeilijk mee hebben. Het is pas wanneer je de behoefte in verband brengt met de problemen dat je weet waar je het meeste belang aan moet hechten bij het ontwikkelen van de leermodules. Blijkt dat ingenieurs op de eerste plaats problemen ondervinden met accenten (onderhandel je bijvoorbeeld vooral met Zwitsers, met Québecois of Parijzenaars?). Op de tweede plaats is nuanceren een probleem: tijdens onderhandelingen wil je iets duidelijk maken, maar het komt anders over omdat je zelf de nuance niet kan leggen en de nuance van een ander niet begrijpt. Gevolg: de boodschap komt wel over, maar ze komt verkeerd over. Op de derde plaats kan het spreekritme een probleem zijn: de ander praat te snel. Ten vierde kan de commerciële benadering moeilijkheden opleveren. Als wij in het Nederlands bijvoorbeeld een verzoek inleiden door "Wilt u ", dan zijn we beleefd. Als we dit letterlijk vertalen en een Fransman aanspreken met "Voulez-vous..." dan is dat niet meer helemaal het geval, want in het Frans is de voorwaardelijke wijs "voudriez-vous " heilig, en ten tweede gebruikt men in het Frans hier meestal het werkwoord pouvoir, omdat de connotatie met vouloir eerder wordt opgevat als m n Nederlandstalige gesprekspartner denkt misschien dat ik denk dat hij niet wil Zo zie je dat cultuurverschillen wel degelijk een invloed kunnen hebben op taalgebruik en dat deze cultuurverschillen aanvoelen in woordkeuze belangrijker is dan het losjes debiteren van social talk. Ander voorbeeld: in het Duits worden vrouwen normaliter met een vrouwelijke titulatuur aangesproken. Het kan beledigend overkomen indien men een vrouwelijke Duitse directeur Direktor noemt. In Frankrijk is Madame la directrice dan weer niet zoals het hoort. Daar hoor je te zeggen Madame le directeur. Voel je m? Als je onderhandelt over een product kan de transactie mislukken door dit soort cultuurverschillen. Spreekritme kan, zeker in het Frans een probleem geven - een Fransman kan salvo s woorden uitbraken in no time. Uit het onderzoek blijkt dat technisch jargon en informele gesprekken voor Nederlandstaligen slechts weinig moeilijkheden opleveren, terwijl er dikwijls verondersteld wordt dat dit de meeste problemen geeft. Het heeft dus weinig zin een technisch woordenboek te gaan opstellen voor alle industriële sectoren van de zeven brontalen van de leermodules van LEOMEP-MULTI, omdat daar het probleem niet ligt. Wel hebben we een basislexicon samengesteld van technische begrippen die alle sectoren in alle taalgebieden gemeenschappelijk hebben, zoals maten en gewichten (voor bijvoorbeeld stalen pijpleidingen). Zo hebben we ook een reeks oefeningen ontworpen voor het snel begrijpen van getallenreeksen in andere talen." Bron- en doeltalen "Het onderzoeksluik (LEOMEP) werd dus tussen 1998 en 2000 gelijktijdig uitgevoerd in vier landen, inhoudelijk geleid vanuit Limburg. De ontwikkeling van een multimediaal leerplatform voor browseromgeving met hierin leermodules, gebaseerd op deze onderzoeksresultaten, was het doel van het multiplicatorproject LEOMEP-MULTI ( ). Maar bij de voorbereiding van dit multiplicatorproject voelde we er veel voor nog meer hoger technisch personeel, namelijk met nog andere moedertalen, hulp te bieden. Daarom werden er Duitsland, Hongarije en Polen bijgehaald. Bovendien had één van onze medewerkers goede contacten in deze landen. Zestien partners in zeven landen, de coördinatie is inderdaad een hele klus, maar levert een enorme interculturele ervaring op! Wij hebben onze moeder-leermodule Nederlands-Frans, ontwikkeld door Anouk Gelan, navorser CTTL en mezelf, doorgenomen met onze partners en zij nemen telkens hun eigen brontaal voor hun rekening. Voor de zes andere brontaallanden liggen de behoeften telkens iéts anders. De modules worden dan ook aangepast. De doeltalen Nederlands, Frans en Duits worden ontwikkeld door het LUC, in samenwerking met Duitsland en Frankrijk. Uiteindelijk zullen we een taalmodule hebben die hogere technische kaders van zeven brontalen naar drie doeltalen kan opleiden (Frans, Nederlands en Duits). Dat zijn dus achttien leerpakketten voor zelfstudie. Een hoop tekst, klank en beeld, maar bedenk wel: geen enkele ingenieur zal alles gebruiken en kan instappen vanaf het niveau waarop hij zich bevindt. Elke taalmodule is zo opgesteld dat je je eigen parcours kan bewandelen en kan kiezen uit thema s, ritme, accenten en cultuurnuances, naargelang de behoefte die je in je eigen job ondervindt." 18 I.M.- JUNI - JULI 2001

20 Leonardo s Multilingual Engineers Project - Multicultural Communication in Europe TAAL TIEN VOOR TAAL Hou het praktisch asjeblief "De oefeningen zijn ultiem nog eens gevalideerd door ingenieurs. Immers, ingenieurs zijn kwantitatieve geesten. We wilden het praktische nut naar voor halen en de oefeningen laten direct laten aansluiten bij de denkwereld van ingenieurs. Naargelang de tips die we terugkregen hebben we het programma nog een laatste keer herwerkt. De thema s zijn handelstransacties: offerte-aanvragen, offertes en levering van technische producten - inleidende besprekingen, omschrijvingen, klachtenbehandeling tussen ingenieurs, deelname aan beurzen, bedrijfsvoorstellingen, tafelgesprekken Voor elke doeltaal zijn er zijn telkens hyperlinks naar uitspraak, grammaticale toelichting en uitleg over culturele verschillen in vergelijking met de brontaal. Ook andere achtergrondinformatie neem nu de verschillen in vennootschapsvormen - worden aangestipt. De module heeft links naar social talk, ingenieursspecialisatie, ISOnormen, bedrijfsomzet, HR. De moedermodule is nu inhoudelijk klaar. Ze moet enkel nog in een browseromgeving worden geïmplementeerd. CTTL ontwikkelde hiertoe samen met ZEUS Software Engineering (een spin-off van het LUC) Lingu@Tor, een softwareplatform voor internetomgeving specifiek op talen gericht, waaraan ook een discussieforum voor gebruikers gekoppeld wordt. Tussen haakjes: De Nederlandstalige modules zullen worden gecommercialiseerd door ZEUS. De andere landen hebben eigen commerciële partners." Pikante vooroordelen "Leuk detail: we hebben ervaringsdeskundige, internationale ingenieurs gepolst naar hun perceptie van andere nationaliteiten. De vraag was: welke tips zou je een jongere collega die onderhandelt met Spanje, Polen, Hongarije meegeven? We waren een beetje verwonderd om de bestaande vooroordelen bevestigd te zien. Fransen blijven blijkbaar chauvinistisch en retorisch. Tip: leer hun taal om respect af te dwingen en positioneer jezelf tijdens een zakenlunch als iemand die respect verdient. Het spreekt voor zich dat we al onze onderzoeksresultaten steeds ook verwerken in onze colleges Frans aan de faculteit TEW. Zo geven we bijvoorbeeld de LUCstudenten de opdracht om federaal Vlaanderen politiek, economisch en cultureel te plaatsen. Dat is niet gemakkelijk, zelfs niet in het Nederlands. Maar als je dat in het Frans helder kan uitleggen dwing je respect bij je Franse partner en kan je entre le fromage et la poire het contract bedingen. Dat zijn bijvoorbeeld de cultuuraspecten waar we het daarnet over hadden. De enquêteresultaten in de andere landen zijn wat dit betreft dezelfde: in andere landen werden de klassieke vooroordelen eveneens bevestigd. Anderzijds moet je ook in rekening brengen dat de meeste vooroordelen bevestigd worden voor de talen waar men de meeste moeilijkheden mee heeft. Er is dus een verband tussen de perceptie van een cultuur en het vlot praten van die taal, zeg maar een soort van mentaal verzet." Taalgevoel "Inhoudelijk kan er niet veel zo veel veranderen. Bovendien zal het systeem vlot te updaten zijn. Taal evolueert natuurlijk. Maar ook daar hielden we rekening mee. In het begin van de ontwikkeling van de moedermodule zat ik met een dilemma: de normatieve grammatica of vocabulaire dicteert dikwijls iets anders dan wat het levend taalgebruik zegt. Ik heb resoluut gekozen voor taalgebruik door native speakers, eerder dan de onderwijzer te willen uithangen en aan taalfilisterij te doen", besluit de praktische Martine Verjans. Ed De Winter 19 I.M.- JUNI - JULI 2001