De geschiedenis, Van Laarhoven

Transcriptie

1 De geschiedenis, Van Laarhoven Digitale versie Wim van Laarhoven Junior te s-hertogenbosch juli e auteur Ad Laarhoven te Helmond september 1984

2 Genealogische Verhandeling Over de geschiedenis van het geslacht Van Laerhoven de Loon op Zand tak Dit boek is deel 5 van de 9 delen Deel 1. Mei 1976 Breda Deel 2. Augustus 1978 Tilburg Deel 3. Mei 1981 Udenhout Deel 4. December 1981 Oirschot Deel 5. September 1984 Loon op Zand Deel 6. Deel 7. Deel 8. Deel 9. Deel 10. De Finale De finale is gewijd aan de vroegere geschiedenis voordat de opeenvolging van zijtakken ontstonden die zoals in deel 1 tot en met deel 9 beschreven zijn. In ieder deel komt daar een klein stukje geschiedenis aan vooraf om optimaal op de hoogte te zijn van onze vroegere voorouders. Veel plezier met dit kostbare document van u familienaam. Ad Laarhoven en Wim van Laarhoven Junior II

3 Inhoudsopgave 1. Voorwoord Pag. IV 2. Proloog Pag. VII 3. Cultuurhistorisch overzicht en maatschappijstructuur tot ± 700 Pag. XI 4. Cultuurhistorisch overzicht en maatschappijstructuur na ± 700 Pag. XIV 5. Geschiedkundige verhandeling over Taxandria Pag. XX 6. Geschiedkundige tafel met jaartallen over Taxandria Pag. XXIII 7. Gedetailleerde staatkundige geschiedenis van Taxandria Pag. XXIV 8. Naamgeving (algemeen) Pag. XXXIII 9. Onze geslachtsnaam. Van Laerhoven Ontstaan en de verklaring Pag. XXXVII 10. Het geslachtswapen Pag. XLIV 11. Economische ontwikkeling na 1000 a.d.(geld en cijnzen) Pag. XLVII 12. Wij van Laerhoven`s. Uitgebreid onderzoek naar ons Pag. LII 13. Verklaring bij de stamboomoverzichten Pag. LVIII 14. Literatuurlijst Pag. LXI 15. Overzicht van de verspreiding van het geslacht Pag. LXII 16. Gedetailleerde stamboomoverzichten met persoonsbeschrijving Document II * Document II* is de digitale stamboom creatie van Wim van Laarhoven voltooid in in het digitale bestand Stamboom van Laarhoven 2. III

4 Voorwoord. Bij de uitgifte van deel V van de stamboom van het geslacht Van Laerhoven is er van de zijde van de schrijver / onderzoeker de behoefte om nog enige toelichting en nadere informatie te verschaffen over dit deel V en de voortgang van het totale werk. Op de eerste plaats is de verschijningsdatum van dit deel wat later geworden als oorspronkelijk de bedoeling is geweest. Er zijn dan ook enige toelichtingen mijnerzijds noodzakelijk om de samenstelling van dit deel V en de samenhang met de delen I en II te verduidelijken. Bij de oorspronkelijke uitgave van deel II Tilburg werd een deel Loon op Zand vermeld omdat toen reeds 1978 duidelijk was uit de, toen aanwezige gegevens dat er een directe samenhang was tussen de takken II en V. Achteraf is gebleken uit het latere onderzoek dat deze samenhang er inderdaad was maar dat de aansluiting daar weergegeven toch niet helemaal correct was en de gegevens over loon op Zand onvoldoende waren uitgewerkt. Dit gedeelte werd daarom bij een latere herziening van deel II dan ook weggelaten en is thans volledig in deel V verwerkt. Door een foutieve beoordeling mijnerzijds wegens onvoldoende kennis van het totaal der samenhang van de stamboom werd bij de uitgifte van deel I Breda een stuk stamboom in dit werk opgenomen 1976, waarvan later bekend is geworden dat dit in loon op Zand thuishoorde (de zogenoemde 1.5 tak van deel I). De betreffende naamgenoten zijn hiervan door mij allen op de hoogte gesteld. Ook deze wijziging werd thans in dit deel aangebracht en ik bied alsnog me excuses aan voor de destijds gemaakte vergissing. Maar beter ten halve gekeerd als ten hele gedwaald. Ook was er al lange tijd nog een andere sub-tak bekend in West-Brabant waarvan de aansluiting pas ongeveer twee jaar geleden werd gevonden en waarvan is gebleken dat deze ook in deel I Breda thuishoort. Tevens is ook van deze tak inmiddels de aansluiting op het oudste gedeelte gevonden. Het is daarom ook de bedoeling medio 1985 een herziene uitgave van deel I te laten verschijnen. De uitwerking van de sub-tak s-hertogenbosch is een zéér tijdrovende bezigheid geweest mede waardoor de publicatie van dit deel moest worden uitgesteld. Het totale werk is thans, na precies 35 jaren van intensief werken zover gevorderd dat het einde in zicht komt. Dit betekent echter ook weer niet dat dit al binnen 1 á 2 jaar het geval zal zijn, want deel VI Hilvarenbeek zal zeker nog anderhalf á twee jaar werk vergen voor dit ook voor publicatie gereed komt. Daar het protocollenonderzoek van Oisterwijk over de periode een schat aan gegevens heeft opgeleverd waardoor de definitieve aansluitingen van de takken I, II, III en V zijn vastgelegd, is thans met vrij grote zekerheid aan te nemen dat deel IV Oirschot via Moergestel zijn aansluiting zal vinden in Hilvarenbeek. Tevens zal in dit deel de aansluiting van de sub-takken Mierlo / Leende en Kalmthout aan de orde komen. Ook deze sub-takken lopen terug tot medio, eind 1600 maar zijn alleen niet zo uitgebreid voor wat betreft het aantal personen dat daar deel van uitmaakt. Het protocollenonderzoek heeft het laatste jaar wat gestagneerd vanwege persoonlijke omstandigheden van de Heer P. De Lange die hierin een leeuwenaandeel levert. IV

5 Sinds kort is hij echter weer begonnen en de verwachting is dat binnen één jaar de protocollen van Hilvarenbeek, Oirschot, Mierlo en Tilburg zullen worden doorgenomen voor de betrokken perioden voor het onderzoek. Als sluitstuk zullen dan daarna Oisterwijk ver de periode 1419 / 1490 nog worden afgewerkt. Of daarna nog tijd en geld beschikbaar zal zijn om de Bossche protocollen van vóór 1419 door te nemen moet dan bekeken worden deze lopen terug tot 1319 en zijn de oudste particuliere gegevens van Brabant. De algemene tekst van deel V is geheel opnieuw herschreven en volledig aangepast aan de uitkomsten van het totale onderzoek van dit moment. Dit was noodzakelijk daar de laatste vijf jaar zoveel nieuwe kennis over onze voorouders en de geschiedenis van Brabant tot ons is gekomen dat dit beslist diende te gebeuren om een juiste weergave te kunnen zijn van het geheel aan kennis dat ons thans te beschikking staat. Evenals in vorige delen een woord van dank aan allen die mij op welke wijze ook, behulpzaam zijn met het bijeen brengen van het omvangrijke materiaal om onze gezamenlijke kennis weer verder te verrijken en de uitgifte van de boeken mogelijk te maken. Naast de Heer P. De Lange wil ik dan graag vermelden het Rijksarchief in s-hertogenbosch en de streek en gemeente archivarissen waar ik al die jaren zoveel medewerking heb ondervonden. Maar vooral ook u, naamgenoten voor de enthousiaste wijze waarop u allen op mijn oproep tot het verstrekken van persoonlijke gegevens reageert en mij allerlei detailinformaties verschaft waardoor het mij mogelijk wordt gemaakt een hoofdstuk als; Wij de van Laerhoven`s te schrijven. Dit enthousiasme is voor mij steeds de drijvende kracht om daarvoor dit werk tijdens mijn leven te voldoen. Er zal echter nog wel een jaar of zeven nodig zijn om dit te kunnen doen. And last but no least een bijzonder woord van dank aan mijn broer Wim in Canada voor zijn financiële steun want zonder dat was het protocollen onderzoek nooit mogelijk geweest. Na de uitgifte van deel VI Hilvarenbeek omstreeks eind 1986 zal er dan omstreeks 1988 nog een deel VII Finale verschijnen (de elektronische auteur vermeldt nu dat de Finale het 10 e deel is geworden en dat na dit deel V er nog vier delen zijn uitgebracht). Met daarin opgenomen een volledige stamboom vanaf 1300 tot 1700 met vermelding van alle aansluitingen der takken die reeds in boekvorm zijn vastgelegd. Deze stamboom zal dan een periode van bijna 700 jaar weergeven in ongeveer 25 generaties, volledig uitgewerkt. Bij vorige edities heb ik steeds gepoogd een relatie te leggen tussen het verschijnen van één deel van het werk en een speciaal aspect vanuit het totale werk. Zo was deel I opgedragen aan de mannen van ons geslacht, deel II aan de moeders, deel III aan onze kinderen en deel IV aan onze jonge generatie. Ik heb dit thans losgelaten daar ik van mening ben dat de boodschap, die ik meen te moeten doorgeven, middels dit werk thans duidelijk genoeg is weergegeven o.a. in het hoofdstuk Wij van Laerhoven`s. Ik zie dit werk steeds meer als een opdracht die ik heb mogen, maar ook heb moeten doen. Als een geestelijk appél aan ons geslacht om de culturele waarden en de geestelijke verworvenheden van zeven eeuwen pioniers en voortrekkers te zijn geweest vanuit een ver verleden niet verloren te laten gaan maar integendeel in stand te houden en uit te dragen in deze tijd van algemene verloedering en vervlakking van de geestelijke moraal en weerbaarheid. Ik ben mij ervan bewust dat dit voor enkelen onder u misschien een uitdaging is. Stel u gerust; ik voel mij geen hoge priester of profeet, slechts simpel een roepende in de woestijn. V

6 Als zodanig vertrouw ik er ook op dat u het kunt en wilt aanvaarden in een grote openheid en verbondenheid door het bloed. Lees het boek aandachtig en laat zien aan andere naamgenoten die het nog niet hebben en dan wens ik u vele uren van interessante leerstof en houd ik mij aanbevolen voor uw op of aanmerkingen. Helmond, september De schrijver. VI

7 Proloog (Episode uit het boek; De stem van het bloed). Geschiedenis van het geslacht van de Laerhof. Regner had wat rondgelopen om de hofstede, hier eens loerend, dan weer zittend ergens op een steen of een boomstronk. Waar was hij? Hij keek om zich heen en achter zich zag hij op naar de hofstede, voor zich keek hij uit over de buurtschap met zijn huizen, schuren en akkers en weilanden. Dit was zijn wereld waarover hij altijd had uitgekeken maar nu was er iets vreemds aan, iets ongewoons, iets dreigends. Overal om zich heen hoorde hij geluid, gesuis, langzaam aanzwellend, langzaam naderbij komend. Wat was er aan de hand met het bos? Het leek wel of het van alle kanten op hem af kwam, of het leefde, of het liep. De bomen bogen op en neer met steeds dreigender lawaai. Het leek wel of alles zich bewoog en van zijn plaats kwam. Waren de bossen aan de wandel? Overal kraakte het hout en de wind geselde de takken. Er klonk gedreun uit het bos dat langzaam aanzwol en alles overstemde. Dieren zag hij, tientallen, honderden; hij hoorde ze aankomen van alle kanten, dreunend en daverend en de aarde trilde. Ze kwamen naderbij, naast en achter elkaar rug na rug, rij na rij, alles vertredend, het bos plattrappend, aangolvend als een zee. Grote beren, wrede wolven, loerende vossen en stampende ossen. Steeds dichterbij kwamen zij, honderden, duizenden; dreigend en beklemmend. De lucht werd zwart van haviken, arenden en allerlei soorten roofvogels, zachtjes aan suizend op breedwiekende vleugelslag met de scherpe snavels dreigend vooruit klaar om op hun prooi te vallen. En van alle kanten zag hij uit het bos mensen op de buurtschap aansluipen. Roversbenden, de wapenen dreigend geheven. Zwerversvolk dat om de huizen gluurde; volk waar vroeger jacht op werd gemaakt, het wemelde ervan, overal. En vanaf de heuvels achter Bosrode kwamen nog weer andere mensen aansluipen; de bewoners van de woonstreek. Zij verscholen zich achter bosjes en in kuilen maar hij zag ze duidelijk. Ze praatten mompelend en dreigend. Van alle kanten kwamen ze naderbij sluipen; het dreigende gevaar van alle tijden. Een ring van vijandschap en haat trokken zij om hem heen, nader en nader kwamen zij. Regner huiverde en voelde zich krachteloos, niet tot weerstand in staat. Alléén stond hij daar tegenover het gevaar en de dreiging die altijd om hem was geweest. Duidelijk nu zag hij de fonkelende ogen der dieren en hun geopende, bloederige muilen. De gluiperige blikken der mensen met hun handen als gekromde klauwen. Dan, plotseling hoorde hij iets achter zich. Er kraakte iets achter hem en iets raakte hem aan en ging vlak langs hem heen. Neen, als het ware dwars dóór hem heen gleed een rij van mannen, geluidloos, de een na de ander, gewapend met speer en schild, bijl en zwaard. Er waren erbij die donker waren en ernstig zoals Waltharis was geweest. Andere waren lichter van huid met blonde haren en helblauwe ogen, zoals hijzelf was maar met een barse glimlach om de mond. Groot van bouw en schouders waren zij en de blond harige waren soepel van lichaam en bewogen zich onhoorbaar. Rustig en zonder haast vormden zij een kring rondom hem en de hofstede en maakten zich gereed voor de strijd. De mannen van zijn geslacht. Dieren en mensen vervaagden en het lawaai en gedreun zwakte af tot een zwak gefluister in de bomen. Lang stonden de mannen daar aan de rand van de heuvel waarop hij stond en waarop de hofstede lag, roerloos, als een levende muur tegenover alle aanstormende haat en geweld. VII

8 Dan verscheurt een oorverdovende klap de stilte. De aarde beeft en de lucht trilt en vuur vlamt op als een blauwe gloed boven de hofstede, de buurtschap en het bos. Toen werd alles stil. Alleen een ruisend geluid, als van regen, glijdt over de eindeloze verten van de bossen. Vlakbij de hofstede stond een eeuwenoude, knoestige en hoge eik. Hoelang hij daar al stond wist niemand maar, volgens zeggen, was hij ouder dan de hofstede zelf. Volgens overlevering had hij de eerste bewoners reeds tot schuilplaats gediend en zijn wortels waren diep in de grond verankerd. Als een reus stond hij daar, uitkijkend over de hofstede en de buurtschap, als een teken van kracht en sterkte. De legende vertelde verder dat, als er iets met de eik gebeurde, dit een kwaad teken zou zijn voor de bewoners van de Laerhof. Nu was het gebeurd; De bliksem had de kruin van de enorme boom getroffen en een groot gedeelte was daarvan afgeslagen dat met donderend geweld naar beneden was gekomen. Uit wirwar van takken en bladeren komt een man tevoorschijn gekropen. Het is Regner. Zoals gewoonlijk had hij beschutting gezocht onder de grote boom op de nadering van het slechte weer en had daar, terwijl het onweer overtrok, in verwarde dromen en visioenen gestaan totdat de bliksem insloeg en hem wekte. Donder en weerlicht hadden hem gewekt en voor het eerst in lange tijd was hij weer helder wakker. Hij streek met de handen over de ogen en staarde verbaasd naar de enorme hoop van takken. Die waren dáár toch voordien nooit geweest? Zo kroop hij uit de warboel en keek om zich heen. Ja, daar verderop stond de hofstede. Was hij nu wakker of droomde hij nog steeds en hij dacht na over alles wat hij, zo even nog, als in een droom had gezien. Hij trok aan zijn haren en kneep in zijn neus, betastte de takken en de bladeren en zag dat alles echt was. De bladeren roken fris en zagen er groen en gezond uit. Hij liep wat verder weg en, op enige afstand, keek hij omhoog naar de eik en een blik van schrik en afgrijzen kwam op zijn gezicht. Duidelijk zag hij nu dat de eik niet meer zo hoog was als voorheen en een snelle blik naar omlaag verklaarde hem wat er gebeurd moest zijn. Op enkele plaatsen kon hij de schroeisporen nog zien waar de bliksem de boom had getroffen. De bliksem was wel vlakbij hem ingeslagen En de grote eik had schade geleden Maar hij was niet gehéél vernietigd. Duidelijker kon Gods antwoord op zijn vragen toch niet geweest zijn. Het regende nog steeds hard maar Regner stond nog steeds op dezelfde plaats. Tot op zijn huid was hij nat maar hij voelde het niet. Hij staarde voor zich uit over de hofstede en de buurtschap alsof hij ze nu pas voor de eerste keer zag en zelfs nu, in wakende toestand, stond zijn droom hem weer helder voor de geest. De wind suizelde zachtjes door het bedaard geworden bos en drupten de laatste droppels weg van bladeren en takken en het was drukkend stil na het onweer. Dan brak het wolkendek vaneen en de zon, reeds ver gedaald in het westen, zond zijn laatste stralen over het bos en de buurtschap en staken scherp af. Alles had diepte en verte en leek toch onwerkelijk tegen de achtergrond van licht en donker. In het zuiden was, over het woud, de zachte glans van een regenboog te zien. Regner`s ogen, die voor alles lange tijd blind waren geweest, keken wijd en vol verwondering naar dit prachtige schouwspel en op dat moment viel een gouden zonnestraal op hem en zette hem in volle gloed. Alsof de hemel hem een teken gaf van een nieuw verbond strekte hij de rug en ging zijn hoofd, dat zolang benedenwaarts was gericht, omhoog en hij voelde zich als herboren. Zachtjes rommelde het aftrekkende onweer nog in de verte over de zuidelijke bossen. Regner was naar binnen gegaan en had droge kleren aangetrokken en was al lopend, terechtgekomen in de grote oude kamer. VIII

9 Nadat hij de ramen had geopend om de frisse lucht binnen te laten was hij daar aan de grote tafel gaan zitten en, nog in gedachten, keek hij uit over de buurtschap en de verre bossen. Hij dacht na over de droom en de inslag in de oude eik en begreep thans pas ten volle wat de betekenis moest zijn. Het geslacht, gesymboliseerd in de oude eik, was geslagen en gehavend maar nog steeds bestond het, met de wortels diep verankert in de oude grond. Geslagen, gebeukt, verschroeid en afgeknot kon hij worden maar niet vernietigd, want steeds opnieuw zou de oude stam uitschieten, zolang er nog maar leven was. Zo was het altoos gegaan de eeuwen door. Steeds als er een lid van zijn geslacht ter aarde was gedaald had hij de toorts doorgegeven om hem brandende te houden. Nu hadden Waltharis, zijn goede broeder, en zijn lieve kleine jongen hem de toorts overhandigt toen zij omkwamen en hij moest die nu verder dragen en zorgen dat hij hem ook weer kon doorgeven, door de eeuwen heen. En dat was ook de bedoeling van de droom geweest. Hij Regner, hij stond niet alleen. Hij, de drager van de toorts, van het leven, werd gedragen door zijn ganse voorgeslacht. Zij waren bij hem, Hij was product en onderdeel samen van die onverbrekelijke keten die voerde naar de eeuwigheid. Duidelijk zag hij nu ook zijn verantwoordelijkheid tegenover zijn geslacht de hofstede en de buurtschap. Dáár lag zijn taak, zijn leven Het leven. Dit doorgeven dat was zijn opdracht, op hem kwam het nu aan. Plotseling rechtte hij zijn hoofd en kwam overeind. Een woord schoot hem in de gedachte dat zijn vader zo vaak trachtte te gebruiken. Het woord mannenplicht. Dat woord wekte plotseling zoveel herinneringen aan zijn vader bij hem op. Hij had daarmee bedoeld dat het plicht was te zorgen en te werken opdat men zelf en de zijnen veiliger in het leven zou staan. Maar ook had hij daarmee bedoeld dat men niet zou vloeken en goddeloze woorden moest gebruiken. Dat men eerbied en respect moest hebben voor zijn ouders, eerbied voor het leven en alles wat om je heen was, leefde en groeide. Dat men het onderscheid moest kennen tussen hetgeen van jouw was en datgene wat van een ander was en dat men niet moest handelen in toorn maar bedachtzaam te werk moest gaan. Dat alles ging door hem heen als hij terugdacht aan de gezegden en opvattingen van zijn vader en dat deze zich daaraan ook had gehouden. Zijn vader had dit alles waarschijnlijk ook weer gehoord van zijn vader en die weer van de zijne. De oude zelfbewustheid, die zijn geslacht zo eigen was, doorstroomde Regner weer. Maar dan dacht hij weer diep na over waar dan eigenlijk het woord wraak thuishoorde. Zeker was het zo dat sedert onheugelijke tijden het woord wraak óók onder de mannenplicht thuishoorde. Immers de oude verhalen, die Waltharis en hem zo vaak verteld waren, eindigden altijd met de fiere woorden; en geen hunner ligt ongewroken in zijn graf. Er waren daaronder verhalen geweest van bloedwraak en zijn hart had dan overgelopen van trots op zijn koene en stoutmoedige voorvaders. Was dat dan allemaal niet goed geweest? Hij dacht er diep over na en begreep het niet. Werd er dan ook niet gezegd dat men zijn voorouders moest vereren en dan paste het toch niet hen nu ter verantwoording te roepen. Maar had zijn vader ook niet verteld dat er, al weer lang geleden, mannen waren gekomen uit het zuiden met lange baarden en mantels die kruizen droegen. En die hadden verteld dat de tijd van de oude Goden voorbij was en dat zij een nieuwe God kwamen brengen. Een god die niet meer wilde dat mensen elkaar doodmaakten ook niet uit bloedwraak. Want die God zou zelf wraak nemen als mensen elkaar verkeerd bejegenden. Nou, Regner was wel van mening dat die God dan nog heel wat te doen had als hij alles zo eens goed bekeek IX

10 Want eigenlijk was er door die nieuwe God toch niet veel veranderd in vergelijking met de oude goden. Nog lang zat hij hierover na te denken maar telkens kwam hij toch weer terug op dat mannenplicht Het was al donker geworden toen hij eindelijk meende te begrijpen wat het allemaal inhield. Plicht was niet in elke tijd hetzelfde, het veranderde wanneer ook de tijd veranderde. Daarom hadden zijn voorouders anders kunnen handelen als hij nu zou moeten doen. In die oude tijden was het nodig geweest zich te weren tegen wilde dieren en kwaadwillende mensen. Zij waren van verre landen naar hier gekomen en hadden zich hier voorgoed gevestigd maar anderen wilde dat niet. Daarvoor hadden zij moeten vechten en moeten verdedigen wat zij zelf hadden opgebouwd. Thans hadden zij iets bereikt. Zij hadden zichzelf status en aanzien verworven. Er moest nu rekening met hen gehouden worden en velen waren zelfs nog bang voor hen. Zijn voorouders hadden het moeilijke werk moeten doen, zij hadden de hofstede opgebouwd tot wat zij nu was en dat was gegaan ten koste van zweet en bloed. Hij moest het nu echter in stand houden en bewaren en daarvoor zouden andere regels gaan gelden. Langzaam daalde de avond en daarmede ook vrede in Regner`s hart. Hij had zijn strijd gestreden. Een nieuwe taak wachtte hem. X

11 Cultuurhistorisch overzicht en maatschappijstructuur tot ± 700 Om na te gaan langs welke wegen de ontwikkeling van een geslacht zich heeft bewogen dienen wij ons eerst bezig te houden met een algemeen inzicht te krijgen over de eerste volkeren en hun maatschappelijke opbouw, aan de landstreek waar zij hebben gewoond. De oudst bekende bewoners in Zuid Nederland en noordelijk België waren Germaanse stammen (Nerviërs-Menapiërs en Eburonen). Verenigd in zogenaamde Kultus verbanden. Dit waren groepen van personen met een gezamenlijk leefpatroon bestaande uit jacht en visvangst en die daarnaast ook enige landbouw bedreven. Hun voornaamste bezit en bezigheid was echter veeteelt en het bezit van vee. Het waren grotendeels Nomaden die nog geen vaste woonplaatsen hadden. Dit is de tijd van de zogenaamde Oerboeren, levend in een vrije, gelijkberechtigde sibbe en in grote familie verbanden. De vader, patriarch, oefent de huisheerlijke macht uit over vrouw, kinderen en vrij en ten dele vrij huispersoneel, die tevens beschermingsmacht is en tot het familieverband beperkt blijft. Zo`n familieverband kon, wat aantal personen betreft, variëren van vijftig tot vierhonderd personen. Dit noemde men dan een sibbe. Een aantal van deze sibben tezamen vormden dan een stam of volk. Het aantal personen binnen een stam kon variëren van vijf tot dertigduizend man. Deze periode speelt zich af van omstreeks het begin van onze jaartelling tot ongeveer 400 A.D. In deze tijd ontwikkelt zich reeds een politiek onderscheid terwijl zich ook reeds klassen beginnen te vormen zoals nobiles, ingenui, servi en liberti. De benamingen zijn Romeins daar de oudste bronnen over de Germanen in onze streken komen uit Romeinse bronnen te weten Tacitus in zijn werk Germania. Ook de naam Germanen is Romeins en zou betekenen de Brullers dit vanwege hun krijgsgeschreeuw als zij ten aanval gingen. Er ontwikkelen zich twee hoofdklassen te weten; 1) De onvrijen (Latijns Servi ) groep van kleine boeren die onder een vrije heerboer werken, zoals de Romeinse coloni. Zij hebben de verplichting tot het leveren van koren, vee en kleding aan de heer. Zij zijn echter wel personen geen zaak of bezit, zoals dit bij de Romeinen het geval was. De heer blijkt in zijn verhouding tot de Servus (meervoud van servi) niemand boven zich te hebben. Er is geen staatsgezag boven hem, hij is absoluut heerser, hij kan straffen en zelfs doden. 2) De Vrijen (Latijns nobiles, ingenui ). Ingenui wordt gebruikt voor alle vrijen in de ruimste zin maar ook in enge zin, namelijk alle vrijen die geen nobiles zijn. Deze nobiles worden door de Tacitus ook wel principes genoemd. Princeps (hiervan is ons latere woord prins afgeleid) zijn betekent; A: bezit van gevolg hebben B: bezit van (groot) grondgebied C: bezit van borgh of hof XI

12 De principes vormen de hoogste bevolkingsklassen. (de Germanen noemden deze mensen zelf aterlinge waaruit later ons woord edelling is ontstaan). De voornaamste onder hem wordt soms koning genoemd. Deze vegetatiekoning heeft echter geen absoluut gezag. Hij is slechts eerste onder gelijken. Geen dwang door wapenen maar een vrijwillige status daar zij, de ingenui en nobiles, immers geen onderdanen zijn. Zij volgen hem uit vrije keuze uit respect voor persoonlijkheid of capaciteiten. Ook de principes hebben geen bevelsmacht over anderen vrijen alhoewel zij wel de voornaamste rol spelen op de volksvergadering (Ding-Thing). Op deze vergadering heeft iedere vrije echter een eigen stem en beslist mee. Elke vrije beslist voor zichzelf en zijn familie welke weg zij zullen volgen. Zij kunnen zich dan ook, naar eigen keuze, aansluiten bij een aanvoerder (dit noemt men gevolgschap). Vraag is nu echter; hoe ontstaat dan toch heerschappij over vrijen? Hiervoor zijn twee redenen mogelijk geweest; 1) vrijen, die niet tot zelfhandhaving en bescherming van eigen huisgemeenschap in staat zijn geweest bijvoorbeeld, in militaire noodsituaties, en hun toevlucht namen tot een sterkere vrije die over een goede vluchtburg beschikte, werden daardoor sterk afhankelijk. 2) Door vrijwillige zelf onder ordening van een vrije onder een heer tot het gezamenlijke nastreven van bepaalde doelen. Automatisch waren deze heren dan vaak ook geestelijk en lichamelijk sterken en mannen van aanzien en rijkdom. Hij kon de, rondom hem, verzamelde niet als zijn onderdanen beschouwen. Hij werd gehoorzaamd uit respect. Ten tijde van de grote volksverhuizingen worden deze vikingachtige adelsheren met hun talrijk gevolg de basis van nieuwe stamverbanden. Comitatus noemt Tacitus zo`n gewapende schare; de voornaamste eigenschap hiervan was trouw aan hun aanvoerder. Zij trekken op krijgstocht om nieuw grondgebied te veroveren en bij geslaagde ondernemingen, laten zij zich in het nieuw veroverde gebied neer en koloniseren het. Het succes van zulk een oorlogsleider (Germaanse Hertog) kon zo groot zijn dat hij uitgroeide tot een heerkoning, dit ter onderscheiding van de oude volks of vegetatiekoning. Aan het gevolg van vrije mannen wordt het veroverde land uitgedeeld die dit dan onmiddellijk van de vorst ontvangen als beloning voor trouw. Ook komt groepsvestiging voor met de gehele familie. Een krijgerboer wordt aangesteld over een nederzetting (Latijns Villa ), de principes over meerdere nederzettingen en grotere landsdelen. Maar elk sticht een nieuwe huisgemeenschap die de naam ontvangt van de vrije heerboer. Hier ligt het begin van de zogenaamde Heim-Hof-Curtis namen (zie hierover verder in het hoofdstuk naamsverklaring ). De principes groeien uit tot grote heren (Graven), de vrije heerboer tot landadel op hun hof. De hertogkoning blijft de belangrijkste onder de principes. Wel volgt er een voortdurend touwtrekken tussen de Hertog die zijn macht wil vergroten en de principes adel die zijn macht willen beknotten ten gunste van zichzelf als persoon zowel als groep. Steeds hebben zich machtscrisis voorgedaan die allen hun oorsprong vinden in deze fundamentele tegenstelling. De vrije huisheerboer is namelijk bezitter van ODAL (Germaans AL-OD). Dit betekent van geslacht op geslacht eigen geërfd bezit (Allodium). Van adel (stelling) is hij die het recht heeft op zulk een bezit en daarover de privé soevereiniteit uitoefent; XII

13 Die over dit bezit geen cijns behoeft te betalen en in zijn bezit aan niemand behoeft te gehoorzamen. Deze situatie is ontstaan onder Chlodowech (Clovis), een Frankische Hertog die een zegevierende heerkoning werd. Vanwege zijn geluk en kwaliteiten volgden zijn krijgers hem, want hij voerde hen tot de overwinning en daarmede tot landbezit (rijkdom). Toen de titel echter met hem erfelijk werd en zijn opvolgers onbekwame legeraanvoerders bleken te zijn, wilde de krijgers deze niet lang meer volgen, en zag men om naar andere Hertogen, die zij vonden in de Hofmeyers (het geslacht der Carolingen). Maar ook bij dezen verliep het op dezelfde wijze. Met het wegvallen van een sterk gecentraliseerd gezag aan het einde van de 10 e eeuw begint het Feodale tijdperk. Een periode van ongeveer vierhonderd jaar waarin de leuze hoogtij zou vieren; GEEN LAND ZONDER HEER. Noot; Hertog afgeleid van herizogo (Germaans) heer = leger. Zoog = trok. Hij die het leger trok, die voorop ging, de aanvoerder. In het begin gebeurde dit slechts voor één veldtocht. Men plaatste hem op het schild en zo werd hij omhooggeheven in de volksvergadering zodat iedereen hem kon zien en wist wie hij volgens moest. Pas later werd de titel erfelijk. XIII

14 Cultuurhistorisch overzicht en maatschappijstructuur vanaf ± 700 De vroege bevolkingen van Taxandria zijn ruige, weinig geciviliseerde volken geweest. Deze culturen zijn tijdens en na de grote volksverhuizingen praktisch geheel verdwenen. Met de Franken kwam er een nieuwe cultuur die een hoofdzakelijke Germaanse inslag had, maar vermengd werd met gallo Romeinse invloeden. Livinus, die omstreeks 654 A.D. Taxandria bereisde, schildert de bewoners af als zijnde dieven en rovers, die elkaar als honden verscheuren en voor geen moord terug deinzen. Pippijn van Landen, Hofmeyer van Austrasië doet de eerste geloofspredikers naar Taxandria komen en beschermt hen. Het waren kloosterlingen van St. Benedictus (omstreeks 650 A.D.). De dochter van Pippijn, St. Geertrui, die van haar vader de landstreek Strijen heeft ontvangen nodigt de monniken Amandus en Eligius uit het christendom te komen prediken in die streek. Lambertus, bisschop van Tongeren, won Taxandria voor het christendom. Op uitnodiging van Pippijn van Herstal, de machtige Hofmeyer der Franken, verschenen Willibrord en zijn gezellen die verder naar het noorden trokken (Katwijk en Utrecht) maar die ook vele kerken in het Brabantse land heeft ingewijd, onder andere te Bakel, Alphen en Oss. Uit het zogenaamde testament van Willibrord zou moeten blijken dat Brabant toen een geheel Frankisch karakter had. Alle schenkingen aan de kerk gedaan waren afkomstig van Franken. Willibrord werd wel eens de stichter van de Brabantse boerenstand genoemd. Dit kwam voort uit het feit dat gedoopte onvrijen, overeenkomstig de leer van het Christendom, horigen werden. Want de kerk kende geen slavernij. De gronden die door schenkingen in het bezit van de kerk waren gekomen werden onder deze horigen verdeeld. De opbrengst was voor de horige en deze moest daarvoor een jaarcijns aan het klooster betalen. Op deze wijze is de belasting der kerkelijke tienden ontstaan. De gemiddelde grootte van een boerenhof was ongeveer vijftien hectare en werd genoemd een mansus of hova. De bewoners waren dus geen bezitters maar pachters. Of hieruit nu mag worden afgeleid dat dit stelsel het begin van de (noord) Brabantse boerenstand is geworden mag ernstig worden betwijfeld omdat deze eerste kolonisatie in Taxandria gedurende grotendeels verloren is gegaan. Pas de tweede kolonisatie, die gedurende de tweede helft der 10 e eeuw is begonnen, heeft de definitieve ontginning van Noord Brabant tot gevolg gehad. Onder het bewind van Karel de Grote leerde Taxandria de orde kennen die deze keizer aan west Europa heeft geschonken. Via de kerkelijke organisatie werd de burgerlijke opgezet. Taxandria was een aartsdiaconaat van het bisdom Luik. Het was verdeeld in vier aartspriesterschappen of dekenaten ter wille van Hilvarenbeek, Cuyk, Woensel en Beringen. Elk kreeg een graaf ter besturing. Elk dekenaat werd weer in vier districten verdeeld waarover een meier werd aangesteld. Het land van Heusden en Altena was ingedeeld onder de graaf van Teisterbant (deze gouw lag ten noorden van de Maas). In het westen bestonden de ambten van Strijen en Schelde (Mansuarie). De kweekplaats was de, door Willibrord, gestichte abdij van Eternach en later die van Lorch. Uit die strijd worden al namen genoemd van dorpen of nederzettingen langs de Maas en de Mark zoals Empel, Orthen, Rosmalen, Herpen, Maren, Engelen, Heusden, Hout-Baerle en Castelre. XIV

15 Waar een kerk was werd ook onderwijs gegeven. Dit was de steun van de nieuwe cultuur die de landslieden aan hun plaatsen bond, hen de arbeid leerde en hun de veiligheid bracht met de verbreiding der Christelijke zeden. Maar omstreeks 850 vielen de Noormannen ook Taxandria binnen en verwoestten daar alle verworvenheden van veel moeizame arbeid door de Christelijke Monniken. Ongeregelde benden kwamen langs de Maas Brabant binnen, staken kerken en kloosters in brand, plunderde wat er te halen viel en verdreven of vermoordden de geestelijke leiders. Eerst tegen het jaar 1067 verdwenen zij uit deze streken. Nazaten bleven onder de bevolking achter. Natuurlijke gesteldheid; Het landschap was ruig en woest, meestal overdekt met dichte bossen. Waar de bossen werden gekapt ontstonden de heidevelden. De grond was zanderig en schraal. De kuststreek was een waterrijk weidegebied slechts gescheiden van de zee door een begroeide zandwal, die echter op verschillende plaatsen was doorbroken en waardoor rivieren uitwaterden in zee. Achter de kustlanden lagen vaak grote, moerasachtige gebieden. Het gebied ten oosten van de huidige lijn Antwerpen Geertruidenberg was één groot bosgebied dat op sommige plaatsen doorliep tot de Maas en de Moesel. Schelde en Maas, met hun talrijke zijriviertjes stroomden traag door dit ruige land. Aangezien beiden regenrivieren zijn, was in de zomer de waterstand laag. Maar `s winters, als de regen viel, overstroomden deze rivieren hun uitgebreide kustdelta ze omzettend in vruchtbaar land. Door deze regelmatige overstromingen was deze delta voortdurend in beweging mede doordat de zee hier stukken wegspoelde en ze elders weer terugbracht. Tussen de rivieren Schelde en Maas was een verbindingsrivier, de Striene genaamd. De rivier liep ongeveer ter plaatse waar thans het vaste land van de provincie Noord-Brabant overgaat in het eilandengebied van Zeeland. Deze rivier is, als rivier, verdwenen bij de grote vloed van 1421 toen de grote of Hollandse Waard bijna volledig werd weggevaagd. Het huidige Biesbosch gebied is daar nog het laatste overblijfsel van. Het klimaat was, vooral `s winters, hard en guur. Hevige stormen teisterden de kusten die nog onbeschermd waren en vaak werden hele stukken door de zee meegenomen. Veel regenval maakte de grond moerassig doordat er niet voldoende afwatering was. De eerste ontginning; ( A.D.) De veeteelt is ouder dan de landbouw. Ten tijde van de eerste beschavingen waren er reeds kudden voor wol, vlees en zuivel. De kudden werden in het vrije veld geweid door herders. Deze waren zwervende. Wanneer een stuk grond is afgegraasd trok men verder. Dit noemt men Nomade Pastorale Veeteelt. Toen in latere tijden elke stam of gemeenschap een vaste woonplaats kreeg, ontstonden daar, de eerste vormen van landbouw. De weide werd een vaste herdgang rondom de nederzetting. Het vee bleef de zomer door in de weide, eventueel onder toezicht van herders. `s winters werd het op een overdekte plaats ondergebracht. (geschut). Dit noemt men Sedentaire Pastorale Veeteelt. XV

16 Na de in bezitneming van het land door de Franken werd dit verdeeld onder de krijgers. Het was toen nog onontgonnen bos en heideland. Door de vaste vestigingsplaatsen ontstond de behoefte aan de verbouwing van de meest elementaire levensbehoeften en voedingsmiddelen en hier ligt dan, voor deze streken, het begin van de landbouw. Deze ontwikkeling verliep in twee stadia ter wille van; A) HET VELDKRUIDBEDRIJF: de vruchten tieren op de humus die in de ontgonnen oerbodem ligt opgehoopt. B) HET MESTBEDRIJF: hier zijn reeds vaste landerijen waarvan de vruchtbaarheid kunstmatig op peil wordt gehouden door bemesting. Wij kennen dan verschillende soorten van bemesting; 1. Stromest; wat het land opbrengt ontvangt het weer terug als mest. 2. Weidemest; beer van mensen en dieren. 3. De herdgang; stro en weidemest van de gemeenschappelijke dorpskouters. 4. Het euselbedrijf; dezelfde verwerking. 5. Het driesbedrijf; dat is een deel van het winnende land dat gedurende een bepaalde tijd braak ligt als vogelweide. Men werkte in de meeste bedrijven met het drieslagstelsel d.w.z. 1 e jaar; tarwe en rogge (voor de mensen) 2 e jaar; rogge, gerst en haver (voor het vee) 3 e jaar; braakligging De bossen werden vaak als weidegebied gebruikt vooral voor varkens. De heide voor schapen. Na de verdeling der gronden door de Frankische vorsten aan hun krijgers wordt hiermede de grondslag gelegd van het feodale land en grondbezit. Hier vormt zich dan de eerste private weide. Rondom de boerengemeenschap lag het winnende land. Het lag als een eiland temidden der woeste gronden welke nog grotendeels bedekt waren met bossen, welke hier en daar open plekken vertoonden waar kruid en heestergewas groeiden. Op deze plaatsen werd het vee geweid. In deze weiden had iedere gemeenschap zijn eigen herdgang, een gebied woeste grond dus dat hij ongestoord bezat en gebruikte. Deze herdgangen waren afgebakend vaak door natuurlijke grenzen zoals beek of woudrand, elders door merkwaardige stenen, bomen of palen. Deze herdgangen zijn zéér oud maar na de grote landontginningen van de tweede ontginning zijn zij verdwenen. Alleen de onvruchtbare gedeelten bleven liggen, de dries of laer. De tweede ontginning; (1150 heden) Na de periode van de invallen der Noormannen was het noordelijke gedeelte van Taxandria, dat voor die tijd toch al niet zo dicht bevolkt was, grotendeels leeggelopen. De bevolking was naar het zuiden weggetrokken waar betere bescherming was en daardoor betere bestaansmogelijkheden (periode van ). Maar alles wat er voordien al was geweest was verdwenen, de nederzettingen vervallen en vergaan, de weiden weer overwoekerd en de bossen hadden hun oude plaats weer ingenomen. Alleen oostelijk Brabant vanaf de lijn Cuyk- Oederode-Oirschot-Alphen was in ontwikkeling langzaam verdergegaan. De eerste stoot tot deze tweede ontginning werd ingeluid door de monniken van de kloosterorde van Premonstreit. Deze orde was opgericht door St. Norbertus en deze stichtte zijn eerste klooster te Premontré in noordoost Frankrijk in de buurt van Laon. XVI

17 Omstreeks 1130 wordt er door deze orde een klooster gesticht te Antwerpen, de later bekend geworden Sint Michielsabdij. Deze orde vooral heeft zich zeer ingezet voor de ontginning van woeste gronden in Taxandria. Al vrij spoedig daarna werd te Tongerloo een nieuwe abdij gesticht en van hieruit is het echte ontginningswerk begonnen. Later werden daar nog de kloosters van Averbode en Postel aan toegevoegd. Maar niet alleen de kloosters namen de ontginning der woeste gronden ter hand. Ook particulieren deden volop mee in het ontginningswerk. Deze private ontginningen zijn niet alleen verricht door de nog schaarse autochtone bevolking die nog in de streek was blijven wonen maar ook door nieuw gevestigde pioniers. Zo ontstond er een gemêleerde bevolking van autochtonen met vaak nog zeer oud allodiaal bezit, nieuwkomers die door ontginning een privaat bezit verwerven en pachters op eigendommen van kloosters. Maatschappelijke opbouw De Frankische nederzetting bestond uit een vrije heer - boer met zijn gehele familie die op zijn hof ( sala ) woonde. Daaromheen woonde het huispersoneel dat meestal uit horigen en lijfeigenen bestond. Omdat hij een vrij man was oefende hij op zijn bezit de privé alleenheerschappij uit. Hij had maar één verplichting tegenover de keizer en dat was de gevolgplicht. Dit betekende dat als de keizer ten oorlog trok hij zich met zijn personeel ter beschikking moest stellen. In het grensgebied van Nederland en België zijn enkele van deze oude nederzettingen opgegraven (onder andere te Dommelen ten zuiden van Eindhoven.). De nederzettingen van de tweede ontginning ontstaan op een geheel andere wijze. In de meeste gevallen wonen de boeren bijeen in kleine gehuchten, vaak niet meer dan vijf of zes families bijeen. Dit noemde men een AKKERDORP. De boerderijen (hofsteden) staan er op hun erven rond een driehoekig veld dat verschillende namen draagt; biest, opstal, heuvel, plaatse of dries. Deze plaatse is een driehoekig grasveld meestal omzoomd met afrastering van een beukenhaag. Aan elk der drie hoeken is een weg naar buiten die door een hekwerk afgesloten kan worden. In het midden is een kuil gevuld met water. Het grasveld heeft de functie van verzamelplaats voor het vee als het `s avonds aan huis wordt gehouden. De waterkuil dient dan als drenkplaats voor het vee. Verder wordt de kuil gebruikt ingeval van brand. Het eigen waterverbruik komt uit een waterput op elk erf afzonderlijk. Elke hofstede heeft achter de eigen bewoning een akker voor verbouw van graan. De veeweiden liggen meestal wat verder van huis. Elke morgen wordt het vee door het verwijderen van een der afsluithekken naar de veeweiden gebracht. De weg waarlangs dit gebeurde heette de dreef, een benaming die zelfs thans nog vaak voorkomt. `s avonds werd het vee weer naar huis gehaald om zoveel mogelijk mest te kunnen produceren. Want deze mest had men hard nodig om de schrale zandgronden te kunnen bemesten. Dit produceren van mest gebeurde volgens de z.g. potstalmethode. De plaatse met bomen en drenkkuil was gemeenschappelijk bezit van de kleine gemeenschap: de gemeynt. De plaatse werd uitgekozen op de hogere gronden niet ver van de beek, maar daar, waar in die hogere gronden een ondiepe laagte voorkwam. Daar had men het minst last van overstromingen en men was steeds voorzien van water in de drenkkuil en de putten. De bouwpercelen lagen achter de huizen rondom het dorp en de beemden langs de beek waren zeer geschikt als thuisweiden voor het vee. XVII

18 De aanleg van het akkerdorp begon met de ontginning van de huispercelen; de hof en aan gelag. Deze waren blokvormig en ongeveer 1½ á 2 hectare groot. Ze waren afgesloten door een heg om het vee te verhinderen in de akker te komen. Daarna begon men met de uitbreiding van het bouwland. Dit werd ontgonnen op de hogere gronden die verder van de beek aflagen. Hiervoor gebruikte men een keerploeg getrokken door ossen. Deze ploeg was moeilijk wendbaar én door zijn eigen logheid én door de onhandelbaarheid van de ossen. Bovendien kon de ploeg de grond maar naar één zijde keren. Men wilde dus het aantal wendingen van de ploeg zoveel mogelijk beperken en dat kon alleen door zeer lange en smalle percelen aan te leggen. Aan de lengte van de voor werd paal en perk gesteld door de trekkracht van de ossen. Deze wenste namelijk hoogstens vijfhonderd meter in één ruk de ploeg te trekken. Deze percelen noemde men langrepelakkers. De te bebouwen akkers werden bemest met stalmest volgens de potstalmethode. Dit hield in dat het vee `s avonds en in de winter werd gehouden in een uitgediepte ruimte; de potstal. In de uitgediepte ruimte werden heideplaggen gestrooid. Het vee trapte de plaggen uiteen en vermengde die met beer. Als de meststapel in de stal te hoog werd reed men die op het land ter bemesting der akkers. Met deze plaggenmest kwam elk jaar wat zand, dat in de plaggen zat, op de akkers terecht. In de loop der eeuwen zijn op deze wijze de bouwlanden aanzienlijk opgehoogd, soms wel tot een meter toe. Hoe dikker de laag hoe ouder vaak de akker. Men noemt deze, door de mens opgebrachte zandlaag plaggendek. Deze laag is sterk humushoudend en zwart van kleur. Uit deze gehuchten zijn in Brabant de meeste latere dorpen ontstaan. We kennen in Brabant verschillende soorten dorpen zoals; Het BAANDORP; Zo genoemd omdat het langs een handelsroute lag en een taak kreeg als pleisterplaats. Daar men meer parkeerruimte nodig had werd de plaatse aan de korte zijde vergroot waardoor een ovaal plein ontstond. Op het nieuwe deel vestigden zich herbergen en ontstonden werkplaatsen voor handwerklieden. ( smid wagenmaker leerbewerker). Voorbeelden van een baandorp zijn Eersel en Luyksgestel. Het HOEVEAKKERDORP Na 1100 ontstonden, geheel geïsoleerd in bos of heide liggend, hofsteden. Het waren ontginningen van rijke particulieren. In verband met hun geïsoleerde ligging werden deze hofsteden ook wel Einzelhöfe genoemd. Daar waar de bodemgesteldheid slechts kleine, vaak verspreid liggende terreinen opleverde om tot bouwland ontgonnen te worden, lagen deze hofsteden niet in gehuchten bijeen maar als eilanden in de onontgonnen heide of het bos. Toen de ontginning langzamerhand groot genoeg werd trad er een verdubbeling op. Naast de huispercelen van de oorspronkelijke hofstede, en daarvan gescheiden door een landweg, ontstond het erf van een tweede hofstede. Door meervoudige verdubbeling ontstond op den duur uit de Einzelhof een nederzetting van meerdere boerenhofsteden. Akkers, beemden en gemeynt zijn aanwezig, echter de plaatse ontbreekt. Het DOMEINAKKERDORP Uit een domein (Frankische Sala) kon door een hoeve splitsing van de herenhoeve en de pachthoeven (tenures) gemakkelijk een agglomeratie van gehuchten ontstaan. XVIII

19 De herenhoeve groeide uit tot het hoofddorp, sommige tenures tot gehuchten. Bij deze vorm zijn kerndorp en periferie even oud. De hoofdlandschapselementen zijn hetzelfde als bij het akkerdorp. Het TIENDAKKERDORP Toen in de kempen het christendom vaste voet kreeg en de parochies werden ingericht was in het algemeen niet mogelijk dat één akkerdorp één kerk kon onderhouden. Hierdoor werd het mogelijk dat vier of vijf akkerdorpen gezamenlijk één kerk kregen. Deze werd in het midden der deelnemende dorpen gebouwd zodat elk gehucht even ver van de kerk verwijderd was. Rond de kerk ontstond een nieuwe nederzetting. De kern was jong, de periferie ouder. De naam ontstond door de binding van de agrarische gemeenschap met de parochie via de tiendheffing. Het KRANSAKKERDORP Uitgangspunt is een akkerdorp dat een akkercomplex in segmentvorm had ontwikkeld. Plaatsgebrek en de grote afstand tot de verste akkers leidde er toe dat, bij splitsing van hoeven, de nieuwe hoeven aan de buitenkant van het akkercomplex werden gebouwd. Langs de rand van het akkercomplex ontstond zodoende een krans van nieuwe gehuchten. De bouwpercelen werden zo verdeeld dat de hoeven aan de plaatse de binnenakkers kregen toebedeeld en de hoeven aan de kransnederzettingen de buitenakkers. De kern is oud, de periferie is jong. De HOFSTEDE boerderij De heersende hofstede vorm in de middeleeuwen is de zogenaamde meerledige hof. Deze bestaat uit een hoofdgebouw (woonstalhuis) met daarom heen gegroepeerde schuren, schop, bakhuis en bijgebouwen. Indien het een Einzelhof was werd hij vaak omgeven door een gracht of een aarden wal met palissade van boomstammen. Zeker in de vroege middeleeuwen was dit noodzakelijk daar er geen centraal gezag was die voor de bescherming kon zorgdragen. Men moest dus zichzelf kunnen verdedigen tegen eventueel rondtrekkende roverbenden. Vaak leefde hier de gehele familie bijeen met hun dienstvolk. Deze vrije boeren, allodiale grondbezitters, stelden zich echter regelmatig, met eigen paarduitrusting en mannen ter beschikking van hun heer ter ondersteuning op zijn veldtochten. Zij worden ook wel Milites genoemd. Onder invloed van de groeiende macht van de Hertog (12 e en 13 e eeuw) moesten zij hun aanvankelijk allodiaal bezit opgeven en werden zij cijnsplichtig aan de Hertog. Zo`n buitengoed werd een ridderlijke curtis genoemd en de mensen die er woonden cijnsplichtige leenmannen (homines feodales ducis). In deze tijd speelt het leven zich grotendeels af op deze ridderhofsteden en de daaromheen liggende buurtschappen. De opkomst der steden is dan, althans voor deze gewesten, pas begonnen. XIX

20 Geschiedkundige Verhandeling over Taxandria. De streek waar ons geslacht is ontstaan. De landstreek Taxandria werd als volgt gesitueerd; ten noorden en ten oosten begrenst door de rivier de Maas, ten zuiden door de rivieren Demer en Dyle en ten westen door de rivier de Striene. Deze rivier is verdwenen bij de St. Elisabethvloed van 1421 en liep ongeveer gelijk met de huidige westgrens van de provincie Noord Brabant. De naam is afkomstig van het Latijn en werd door de Romeinen aan deze streek gegeven. Het is een afleiding van het Latijnse woord Taxus hetgeen betekent fijne mast of dennenboom. Het is dus het land der dennenbomen. De bewoners werden naar deze naam Taxanders genoemd. Zelf noemen zij zich Arborichen (Arbor = Latijns voor boom). De Arborichen zijn van Germaanse afkomst en komen van de oostzijde van de Rijn. Zij verdrijven daar wonende Menapiërs over de Schelde naar Vlaanderen. Dit alles vind plaats omstreeks drie a vierhonderd A.D. Door samenvoeging van de Arborichen met enkele andere Germaanse stammen die van over de Rijn naar het westen zijn gekomen (Sicamberen Bructeren Tencteren) ontstaat daaruit een nieuw Germaans volk; De Franken. De eerste die deze streek vermeld is Caesar. Hij noemt de streek; poelachtig woeste bossen, zandig en schraal. Ook Strabo, die kort na Caesar leefde spreekt in de zelfde trend over deze streek. Verder zijn er de vele reisbeschrijvingen uit de vroege en late middeleeuwen waarin wordt gesproken over grote, haast ondoordringbare bossen die zelfs doorliepen tot Gent en Brugge. De oudste nederzettingsnamen zijn dan ook voor het overgrote deel samengesteld uit de twee belangrijkste hoofdbestanddelen die er ter plaatste voorkwamen, namelijk water (beek), broek en moer (meir) en hout. Voor dit laatste werden vele toponiemen gebruikt zoals holt-laer-lo-forst of vorst. Laer is een meer algemene benaming voor houtrijke plaats met veel water. Bodemgesteldheid; er komt in het gehele gebied veel leemlagen voor op een oerbodem van zand. Deze leemlagen zijn slecht waterdoorlatend waardoor poelen plassen en vennen zijn ontstaan. Bovendien zijn door de Kimbrische vloed (omstreeks 100 v. Christus) grote delen van de duinenwal in Zeeland weggeslagen en vele tientallen kilometers landinwaarts neergesmeten. Hier door zijn o.a. de Loonse en de Drunense duinen, de zandgronden bij Rijen en in Noordwest België ontstaan. Waar de bossen tot dicht langs de kust stonden werden deze door de vloed weggemaaid en in de loop der eeuwen onder moer en veen bedolven. Dit verschijnsel heeft men bij het ontginnen der moeren ten westen van Zundert kunnen waarnemen. Reeds uit 1560 zijn geschriften bekend (Joannes Goropius Becanus) waarin wordt vermeld dat uit deze moeren hele rijen bomen van 25 meter lang zijn opgegraven en alle liggend in west oost richting. Onder de Franken werd met de eerste kolonisatie begonnen maar hiervan is weinig terecht gekomen. Slechte bossen veel moerassen en veel zand. Slechts in de enkele rivierdalen was wat veeteelt mogelijk. Het overgrote deel van het Frankische volk trok dan ook verder naar het zuiden, naar de rijke bössgronden van Brabant en Haspengouw. Behoudens een smalle bewoningstrook langs de zuidoever van de Maas, waar goede weidegronden waren, bleef Taxandria een grotendeels leeg land in de vroege middeleeuwen. XX