Opdrachtgevers aan het woord. Onderzoek naar het marktgedrag van opdrachtgevers in de bouw

Transcriptie

1 Opdrachtgevers aan het woord Onderzoek naar het marktgedrag van opdrachtgevers in de bouw Meting 2007

2 Opdrachtgevers aan het woord Onderzoek naar het marktgedrag van opdrachtgevers in de bouw Meting 2007

3 Inhoud Voorwoord 5 Conclusies op hoofdlijnen 7 13 Inleiding 13 Taak en plaats in het bouwproces 14 Aanbesteding en samenwerking 14 Tevredenheid van opdrachtgevers 17 Transparantie, integriteit en vertrouwen 21 Kennis en vaardigheden 23 Innovatiegerichtheid 23 Innovatief aanbesteden 25 Karakterisering van de opdrachtgevers 26

4 Voorwoord Het marktgedrag van opdrachtgevers in de bouw ontwikkelt zich langzaam maar zeker in de door de Regieraad Bouw gewenste richting. Deze ontwikkeling gaat niet met jaarlijkse grote sprongen, maar vordert wel gestaag. En dat is hoopgevend. Want de nagestreefde vernieuwing van de bouw dient voor een belangrijk deel te worden bewerkstelligd door professioneel opdrachtgeverschap. Dit is alweer de derde achtereenvolgende meting van het marktgedrag van opdrachtgevers in de bouw die het Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid (EIB) in opdracht van de Regieraad Bouw heeft uitgevoerd. Centraal staat de vraag in hoeverre opdrachtgevers bijdragen aan de realisering van de doelstellingen van de Regieraad. Tot de onderzochte doelgroep behoren zowel de grote opdrachtgevers (projectontwikkelaars, overheden, grote woningcorporaties en grote bedrijven) als de kleinere opdrachtgevers (kleine gemeenten, kleine corporaties, kleine bedrijven en particulieren). Wat opvalt is dat het vertrouwen van opdrachtgevers in bouwbedrijven weer aanzienlijk is. In de ogen van de opdracht- gevers stellen de bouwers zich positiever op bij het oplossen van problemen, werken zij transparanter, tonen zij zich meer maatschappelijk betrokken en komen zij vaker met innovatieve oplossingen. Uit het onderzoek blijkt verder dat opdrachtgevers zich bij de beoordeling van bouwkosten meer en meer laten leiden door levensduurkosten. Bij de selectie van bouwbedrijven spelen innovatiegerichtheid, kwaliteit en samenwerkingsbereidheid een steeds grotere rol. Inmiddels passen grotere opdrachtgevers in één op de zes bouwprojecten een moderne bouworganisatievorm toe. Minder positief in de ogen van de Regieraad Bouw is dat opdrachtgevers zich nog steeds nadrukkelijk bemoeien met het bouwproces en maar weinig bereidheid tonen meer verantwoordelijkheid te leggen bij opdrachtnemers. En voor eigen initiatieven vanuit de bouw hebben opdrachtgevers nauwelijks belangstelling. Zo krijgt de creativiteit binnen de sector te weinig kansen. Opdrachtgevers doen zichzelf daarmee tekort, omdat zij bij voorbaat hun ogen sluiten voor innovatieve, potentieel betere oplossingen. Hoewel het EIB-onderzoek de nodige 5

5 positieve signalen heeft opgepikt uit de opdrachtgeverswereld, is er nog een wereld te winnen. Voor de Regieraad Bouw reden om met nog meer energie opdrachtgevers aan te spreken op hun verantwoordelijkheden, de goede praktijkvoorbeelden van modern opdrachtgeverschap onder hun aandacht te brengen en hulpmiddelen te ontwikkelen waar men concreet mee aan de slag kan. Vernieuwing is echter in de eerste plaats een kwestie van durven. Het lef hebben om af te wijken van lang geleden gebaande paden en te ontdekken hoe het ook anders en vooral beter kan. Een groeiende groep opdrachtgevers heeft die boodschap inmiddels begrepen. Nu de rest nog. Drs. J.C. Blankert Voorzitter Regieraad Bouw 6

6 Conclusies op hoofdlijnen Dit rapport bevat de uitkomsten van een onderzoek onder opdrachtgevers van bouwbedrijven. Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de Regieraad Bouw. Dit rapport heeft als doel antwoord te geven op de vraag in hoeverre vernieuwing optreedt in de rol van de opdrachtgever in het bouwproces, gegeven de doelstellingen en initiatieven van de Regieraad op dit gebied. Om veranderingen zichtbaar te maken wordt het onderzoek uitgevoerd over een aaneengesloten periode van vier jaar. De eerste meting vond plaats in Dit rapport geeft de uitkomsten van de derde meting over Meer vertrouwen en meer transparantie in planning en voortgang van het werk Het vertrouwen van opdrachtgevers in bouwbedrijven is in 2007 verder toegenomen en is aanzienlijk. Zo vertrouwt bijvoorbeeld 90 procent van de particuliere opdrachtgevers bouwbedrijven met betrekking tot het nakomen van afspraken. Ook bij andere opdrachtgevers liggen deze percentages vrij hoog; bijvoorbeeld bij grote woningcorporaties: 78 procent (in 2005 was het 53 procent). Bijna alle grote publieke opdrachtgevers (93 procent) vertrouwen bouwbedrijven als het gaat om het bekwaam uitvoeren van taken. Ook vinden meer opdrachtgevers dat bouwbedrijven transparant zijn in het geven van inzicht in de planning en voortgang van het werk. Circa 90 procent van de grote publieke opdrachtgevers is deze mening toegedaan. Het geven van inzicht in bestekfouten en prijsaanbiedingen is, wat transparantie betreft, volgens sommige opdrachtgevers (bijvoorbeeld grote woningcorporaties) nog wel een probleem. De meeste opdrachtgevers vinden overigens wel dat bouwbedrijven zich positiever opstellen in het oplossen van problemen. Toepassing van de Gedragscode door bouwbedrijven belangrijker Meer opdrachtgevers (vooral de grote publieke opdrachtgevers en projectontwikkelaars) letten in hun selectie- en gunningsbeleid op de registratie van bedrijven bij de Stichting Beoordeling Integriteit Bouwnijverheid. Ruim een derde van de grote publieke opdrachtgevers (in 2006 was het een kwart) eist meestal toepassing van de Gedragscode; van alle projectontwikkelaars is dit 45 procent (in %). 7

7 Het aantal grote opdrachtgevers, dat samenwerkt met bouwbedrijven die de Bedrijfscode Integriteit toepassen, gerichtheid) behoren slechts 5 procent van de grote en ruim een derde van de kleinere opdrachtgevers. Bij de laatste zijn de inno- Tabel 1 Percentage grote opdrachtgevers dat samenwerkt met bouwbedrijven, die de Bedrijfscode Integriteit toepassen in 2006 en 2007 Grote opdrachtgevers die werken met bouwbedrijven, die de Bedrijfscode Integriteit toepassen neemt toe (grote opdrachtgevende bedrijven uitgezonderd). Opdrachtgevers zijn in het algemeen meer tevreden over de maatschappelijke betrokkenheid van bouwbedrijven. Ontwikkelaars Overheid Corporaties Bedrijven Bron: EIB vatiegerichtheid en de mate van kennis en vaardigheden wel toegenomen. Figuur 1 (zie pag. 10) brengt de karakterisering van de opdrachtgevers in beeld. 8 Professionaliteit van grote opdrachtgevers Van de grote opdrachtgevers kan bijna de helft worden gekarakteriseerd als moderne opdrachtgevers die beschikken over een hoge mate van zowel kennis en vaardigheden als innovatiegerichtheid. Van de kleine opdrachtgevers voldoet één op de vijf aan dit profiel. Tot de traditionele opdrachtgevers (weinig kennis en innovatie- Bouwbedrijven nemen meer initiatief tot het aanbieden van innovatieve oplossingen Opdrachtgevers waarderen innovatieve oplossingen van bouwbedrijven en vinden dat zij hiertoe veel meer initiatief nemen dan voorheen. Deze uitkomst is een belangrijk verschil met de voorgaande metingen, toen opdrachtgevers hierover minder gunstig oordeelden. Bouwbedrijven waarmee

8 Tabel 2 Percentage grote opdrachtgevers naar waardering van innovaties van bouwbedrijven Grote opdrachtgevers Beoordeling innovaties Ontwikkelaars Bedrijven Overheid Corporaties van bouwbedrijven door opdrachtgevers Worden gewaardeerd Worden expliciet gevraagd Bron: EIB 9

9 Figuur 1 Karakterisering opdrachtgevers in 2006 en 2007 Bron: EIB 10 Legenda Type 1: opdrachtgevers met een geringe mate van kennis & vaardigheden en innovatiegerichtheid Type 2: opdrachtgevers met een hoge mate van kennis & vaardigheden en een geringe mate van innovatiegerichtheid Type 3: opdrachtgevers met een geringe mate van kennis & vaardigheden en een hoge mate van innovatiegerichtheid Type 4: opdrachtgevers met een hoge mate van kennis & vaardigheden en een hoge mate van innovatiegerichtheid

10 opdrachtgevers vaak samenwerken, onderscheiden zich door innovatiegerichtheid en het bieden van kwaliteit. Eén op de drie grote opdrachtgevers vraagt expliciet om innovatie en vindt deze belangrijker dan de prijs. Innovatiegerichtheid, kwaliteit en samenwerkingsbereidheid van bouwbedrijven worden volgens veel opdrachtgevers belangrijker als gunningscriterium. Levensduurkosten en kwaliteit belangrijkere beslissingscriteria Een ruime meerderheid van de grote opdrachtgevers laat zich bij de beoordeling van de bouwkosten leiden door de levensduurkosten van een project. Vooral bij de grote publieke opdrachtgevers is het kwaliteitsdenken toegenomen: van 45 procent in 2006 tot 63% in Eén op de zes bouwprojecten op basis van een geïntegreerd contract Inmiddels wordt bij grote opdrachtgevers in 1 op de 6 bouwprojecten een moderne bouworganisatievorm met een geïntegreerd contract toegepast. Projectontwikkelaars werken het liefst in een bouwteam; bijna een kwart van de grote publieke opdrachtgevers werkt bij voorkeur met design- en constructcontracten. Een voorkeur, die in de toekomst nog verder zal toenemen. Tabel 3 Percentage grote opdrachtgevers naar voorkeur voor bouworganisatievormen nu (2007) en in de toekomst Voorkeur Traditioneel Bouwteam Design & PPS Anders Totaal Construct In de toekomst Bron: EIB

11 12 Vooral particuliere opdrachtgevers zijn tevreden over de prestaties van bouwbedrijven De meeste opdrachtgevers beoordelen de prestaties van bouwbedrijven als voldoende tot ruim voldoende. Hierin is in de loop der jaren vrijwel geen verandering opgetreden. Echter, vooral particuliere woningeigenaren zijn nu meer tevreden dan voorheen. Slechte beoordelingen komen slechts incidenteel voor; evenals hele goede. Particulieren blijken kwaliteitsbewuste opdrachtgevers te zijn. Het aantal particulieren dat na het vragen van offertes kiest voor de laagste prijs daalt sterk. Opdrachtgevers bemoeien zich nog nadrukkelijk met het bouwproces Opdrachtgevers drukken nog erg hun stempel op het bouwproces en zijn nog niet echt bereid om meer aan opdrachtnemers over te laten. Projectontwikkelaars vormen hierbij een uitzondering. De meeste opdrachtgevers hebben bovendien nog steeds een voorkeur voor de traditionele bouworganisatievorm. Ook blijft de laagste prijs nog steeds het belangrijkste gunningscriterium. Minder belangstelling voor ongevraagde aanbieding ( unsolicited proposal ) De belangstelling van opdrachtgevers voor eigen initiatieven voor bouwplannen die ongevraagd worden aangeboden, is niet groot en is in 2007 afgenomen. Klantgerichtheid van bouwbedrijven kan beter Opdrachtgevers zijn nog niet erg tevreden over de klantgerichtheid van bouwbedrijven. Particuliere opdrachtgevers vormen hierop een gunstige uitzondering.

12 Inleiding Dit rapport bevat de resultaten van een onderzoek onder opdrachtgevers in de bouw. Het onderzoek, uitgevoerd in opdracht van de Regieraad Bouw, gaat specifiek in op de relatie tussen opdrachtgevers en opdrachtnemers; bezien vanuit het perspectief van de opdrachtgever. De Regieraad, ingesteld door de ministers van Economische Zaken, Verkeer en Waterstaat, Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, spant zich in om de bouw te vernieuwen in de richting van een moderne, transparante en innovatieve sector. De opdrachtgever heeft in dit vernieuwingsproces een belangrijke functie. De vraag, in hoeverre opdrachtgevers bijdragen aan de realisering van de doelstellingen en initiatieven van de Regieraad, staat in het onderzoek centraal. Om vooruitgang te kunnen waarnemen wordt het onderzoek over een aaneengesloten periode van vier jaar uitgevoerd. Deze publicatie geeft de uitkomsten van het derde jaar. Eerdere metingen vonden plaats in 2005 en Niet alleen opdrachtgevers zijn onderwerp van onderzoek. Gelijktijdig wordt in opdracht van PSIBouw een onderzoek onder bouw- en bouwinstallatiebedrijven, ontwerp- en adviesbureaus en toeleveranciers uitgevoerd. De huidige meting is uitgevoerd in het voorjaar van In totaal zijn er 807 opdrachtgevers in het onderzoek betrokken. De opdrachtgevers zijn ingedeeld in twee groepen. Een groep van 86 grote reguliere opdrachtgevers, van wie een interview is afgenomen. Deze groep bestaat uit opdrachtgevende diensten van het rijk, provincies, grote gemeenten, waterschappen, projectontwikkelaars, grote woningcorporaties en grote bedrijven. De tweede groep van in totaal 721 opdrachtgevers bestaat uit kleinere, niet-reguliere opdrachtgevers. Deze zijn schriftelijk geënquêteerd. Het gaat hier om kleine gemeenten en woningcorporaties, kleine bedrijven en particuliere woningeigenaren. De respondenten maken deel uit van een steekproef van in totaal opdrachtgevers. De respons op de schriftelijke enquêtes bedroeg gemiddeld 23 procent; op de interviews 80 procent. Van de 86 in 2007 geïnterviewde respondenten maakten er 55 ook deel uit van de onderzoeken over 2005 en Van de schriftelijk benaderde opdrachtgevers deden er 70 (kleine gemeenten en corporaties) ook mee aan de metingen in 2005 en

13 Figuur 1 Fasen in het bouwproces Bron: EIB 14 Taak en plaats in het bouwproces Veel opdrachtgevers drukken nog steeds hun stempel op het bouwproces. De helft van het aantal grote opdrachtgevers voert gemiddeld acht van de in totaal dertien onderscheiden procesfuncties uit; voornamelijk bij de voorbereiding en bij de exploitatie en het beheer van projecten. Kleinere opdrachtgevers, die minder vaak als vrager de bouwmarkt betreden, zijn ook minder actief in het bouwproces. Vergeleken met de twee voorafgaande jaren trad in deze situatie weinig verandering op. Vergeleken met de voorgaande metingen onderscheiden de grote publieke opdrachtgevers zich door de ontwerpfunctie veelvuldig zelf ter hand te nemen. Trends in de richting van een minder grote betrokkenheid in de voorbereidingsfase doen zich nog het meest voor bij de kleinere gemeenten en bedrijven. Ook directievoering en het houden van toezicht, voeren de grote publieke opdrachtgevers vaak zelf uit. Projectontwik- kelaars tenderen deze activiteiten vaker uit te besteden. Dienstverlening op het gebied van beheer, exploitatie en onderhoud is een markt, waarop bijvoorbeeld de grote bouwbedrijven zich nadrukkelijk willen begeven. Grote opdrachtgevers, in het bijzonder de publieke, maar ook de grote corporaties en grote bedrijven, houden deze functies vooralsnog in eigen beheer; in 2007 is dit zelfs nog iets sterker dan in 2005 en Aanbesteding en samenwerking Zoveel mogelijk gebruik maken van concurrentie is een belangrijk uitgangspunt voor het op de markt brengen van opdrachten. De publieke opdrachtgevers zijn en blijven de grote openbare aanbesteders. Grote woningcorporaties en bedrijven maken veelal gebruik van onderhandse aanbesteding. Projectontwikkelaars besteden vaak onderhands aan of doen dit via enkelvoudige

14 Figuur 2 Procentuele verdeling van het aantal opdrachtgevers naar de vijf meest toegepaste gunningscriteria in 2006 en 2007, per type opdrachtgever uitnodiging. Kleine niet reguliere opdrachtgevers, besteden meestal onderhands aan. Particuliere woningeigenaren verlenen in meerderheid hun opdrachten rechtstreeks uit de hand. Ten opzichte van de vorige twee metingen zijn er geen trendmatige veranderingen opgetreden in de wijze waarop de verschillende typen opdrachtgevers hun opdrachten verlenen. Bron: EIB Ervaring met soortgelijke projecten en financiële soliditeit zijn voor grote opdrachtgevers de belangrijkste criteria waarop zij bouwbedrijven selecteren. De hoogte van de inschrijfprijs is nog steeds het belangrijkste gunningscriterium (zie figuur 2); alleen grote bedrijven wijken van dit beeld af. Kwaliteit en betrouwbaarheid van het bouwbedrijf zijn voor hen doorslaggevend. Ook voor kleinere opdrachtgevers zijn 15

15 Figuur 3 Percentage grote opdrachtgevers naar redenen voor samenwerking met dezelfde bouwbedrijven, periode Bron: EIB

16 de betrouwbaarheid en kwaliteit van het bouwbedrijf de belangrijkste gunningscriteria. Particulieren hechten veel waarde aan de kwaliteit van de aanbieding. Een toenemend aantal grote opdrachtgevers verwacht dat de kwaliteit van het bouwbedrijf in de komende jaren als gunningscriterium belangrijker wordt, evenals de geneigdheid tot samenwerking en de innovatiegerichtheid. Toepassing van de Bedrijfscode en registratie bij de Stichting Beoordeling Integriteit Bouwnijverheid (SBIB) wordt in de toekomst als selectiecriterium belangrijker. Reguliere opdrachtgevers, zowel grote als kleine, werken vaak samen met steeds dezelfde bouwbedrijven. Dit blijkt vooral het geval te zijn bij woningcorporaties en grote bedrijven. Publieke opdrachtgevers werken in principe weinig samen met steeds dezelfde bedrijven. Externe omstandigheden als steeds dezelfde bedrijven schrijven in, er is een beperkte keuze tussen bedrijven of sommige bedrijven zijn vaak het goedkoopst kunnen ertoe toe leiden dat dit toch het geval is (zie figuur 3). Belangrijke redenen tot samenwerking zijn goede ervaringen, veel vertrouwen en wederzijdse kennis van zaken. Tot nu toe treden met betrekking tot samenwerking geen trendmatige veranderingen op. Grote opdrachtgevers, die vaak samenwerken met dezelfde bouwbedrijven, hanteren een selectie- en gunningsbeleid, waarin innovatiegerichtheid van de bedrijven en de kwaliteit van hun aanbieding belangrijke sleutelfactoren zijn. Het verschil met opdrachtgevers die weinig met dezelfde bedrijven samenwerken, is in dit opzicht significant. Innovatiegerichtheid blijkt belangrijk als selectie- en als gunningscriterium; de kwaliteit van de aanbieding vooral als gunningscriterium. Bouwbedrijven, die excelleren op deze onderdelen, maken niet alleen grote kans op opdrachten van projectontwikkelaars, corporaties en grote bedrijven, maar bestendigen hiermee ook hun relatie met deze opdrachtgevers. Voor publieke opdrachtgevers is dit veel minder het geval. Tevredenheid van opdrachtgevers Opdrachtgevers beoordelen de prestaties van bouwbedrijven meestal met een 6 of 7 als rapportcijfer. Lagere en hogere cijfers zijn een uitzondering. Grote verschillen in de beoordeling tussen de diverse categorieën opdrachtgevers zijn er niet; ook niet tussen de jaren waarover gemeten is ( , zie figuur 4). 17

17 Figuur 4 Algemene tevredenheid van opdrachtgevers over de prestaties van bouwbedrijven, uitgedrukt in een rapportcijfer van 1 t/m 10, periode Bron: EIB

18 Reguliere opdrachtgevers, grote en kleine, zijn iets minder tevreden dan kleine, incidentele opdrachtgevers (kleine bedrijven en particuliere woningeigenaren). Grote corporaties zijn in hun beoordeling in 2007 duidelijk positiever dan in de voorgaande jaren. Hetzelfde beeld is zichtbaar bij particuliere woningeigenaren. Uit een vergelijking van de grote reguliere opdrachtgevers die zowel in 2006 als in 2007 in het onderzoek betrokken waren, blijken vooral projectontwikkelaars meer tevreden dan vijf jaar terug. Ook bij grote publieke opdrachtgevers en grote woningcorporaties is de tevredenheid, vergeleken met vijf jaar geleden, enigszins toegenomen. Grote bedrijven vormen hierop een uitzondering; deze waren minder tevreden. Vooral projectontwikkelaars en grote woningcorporaties hechten erg aan een klantgerichte opstelling van bouwbedrijven. Bij grote publieke opdrachtgevers is dit minder het geval (zie figuur 5). Tevredenheid en vertrouwen gaan samen. Wanneer opdrachtgevers ontevreden zijn over de prestaties van aannemers, hebben zij ook weinig vertrouwen in hen. Grote opdrachtgevers die weinig tevreden zijn over de prestaties van een bouwbedrijf, waarderen hun vertrouwen in het bedrijf significant lager dan opdrachtgevers die meer tevreden zijn. Een bepaalde wijze van opdrachtverlening, bijvoorbeeld enkelvoudige uitnodiging, levert niet meer tevreden opdrachtgevers op dan bijvoorbeeld openbare aanbesteding. Opdrachtgevers die vaak (bij ten minste de helft van het aantal opdrachten) gebruik maken van openbare aanbesteding (dit zijn vooral de publieke opdrachtgevers), zijn gemiddeld genomen iets minder tevreden over de prestaties van bouwbedrijven dan opdrachtgevers die weinig openbaar aanbesteden. Het verschil is echter verwaarloosbaar klein. De meeste selectiecriteria, bedoeld om vooraf goed gekwalificeerde bedrijven tot de aanbesteding toe te laten, dragen achteraf niet bij tot meer tevredenheid over de prestaties van deze bedrijven. Uitzonderingen hierop zijn opdrachtgevers die, als ervaringsgegeven, vooral selecteren op klantgerichtheid en betrouwbaarheid van bouwbedrijven. Deze blijken beduidend meer tevreden dan opdrachtgevers, die hierop niet (kunnen) selecteren. 19

19 Figuur 5 Percentage grote opdrachtgevers, dat in 2006 en 2007 meer of minder tevreden was over de prestaties van bouwbedrijven dan vijf jaar terug* 20 * De uitkomsten voor de panelgroep van 70 opdrachtgevers. Bron: EIB

20 Transparantie, integriteit en vertrouwen Transparantie staat voor openheid en duidelijkheid. Net als in 2005 en 2006 vindt een ruime meerderheid van de opdracht gevers anno 2007, dat bouwbedrijven inzicht geven in de planning en de voortgang van het werk. De opdrachtgevers zijn minder tevreden over het al dan niet achterhouden van informatie. Slechts een derde zegt dat bouwbedrijven geen informatie achterhouden. De particuliere opdrachtgevers blijken duidelijk meer tevreden te zijn over transparantie dan twee jaar geleden (2005). Er blijkt een duidelijke relatie te zijn tussen transparantie en vertrouwen/ tevredenheid. De opdrachtgevers die vinden dat de bouwbedrijven transparant zijn, hebben ook significant meer vertrouwen in bouwbedrijven en zijn meer tevreden over hun prestaties. Hoewel een minderheid van de grote opdrachtgevers van bouwbedrijven eist dat de bedrijfscode naar het model van de Stichting Beoordeling Integriteit Bouwnijverheid (SBIB) wordt toegepast, is ten opzichte van 2006 het percentage opdrachtgevers dat dit wel doet, toegenomen (grote bedrijven en corporaties uitgezonderd). Uit figuur 6 blijkt dat vooral de ontwikkelaars eisen dat bouwbedrijven de code ondertekend hebben. Het aantal ontwikkelaars dat de code eist is in vergelijking met 2006 toegenomen. Ditzelfde geldt voor de overheidsopdrachtgevers. Overigens werken veel grote opdrachtgevers samen met bedrijven, die de bedrijfscode toepassen (zonder dat dit geëist wordt). Dit aantal opdrachtgevers is in 2007 naar verhouding toegenomen. Meer opdrachtgevers zijn van mening dat bouwbedrijven een grotere maatschappelijke verantwoordelijkheid tonen dan vroeger. Zijn opdrachtgevers die een gedragscode eisen, meer tevreden over de integriteit en transparantie van de bouwbedrijven dan de opdrachtgevers die dit niet doen? Het blijkt dat de opdrachtgevers die een gedragscode eisen, vaker van mening zijn dat bouwbedrijven nauwkeurig de prijs uitleggen, geen informatie achterhouden, inzicht geven in hoeverre het werk op schema loopt en een grotere maatschappelijke verantwoordelijkheid hebben dan vroeger. Het ziet ernaar uit dat de opdrachtgevers die de gedragscode eisen, meer tevreden zijn over de transparantie dan de opdrachtgevers die de code niet eisen. 21

21 Figuur 6 Percentage grote opdrachtgevers dat ondertekening gedragscode eist Bron: EIB 22 Het vertrouwen van opdrachtgevers in bouwbedrijven is net als in 2005 en 2006 aanzienlijk. Gemiddeld genomen is het vertrouwen in vergelijking met 2006 iets toegenomen. Bij de particuliere opdrachtgevers en de grote corporaties is de mate van vertrouwen in vergelijking met de voorgaande jaren zelfs significant toegenomen. Dit toegenomen vertrouwen blijkt onder andere uit het feit dat vrijwel alle opdrachtgevers in sterkere mate vinden dat er goede contacten zijn opgebouwd met bouwbedrijven. Daarnaast vinden de meeste opdrachtgevers dat de bouwbedrijven zich positiever opstellen in het oplossen van problemen.

22 Kennis en vaardigheden Kennis en vaardigheden van opdrachtgevers zijn belangrijke aspecten van professioneel opdrachtgeverschap. De grote opdrachtgevers vinden dat zij over een behoorlijke mate van kennis en vaardigheden beschikken. Wel zijn ze van mening dat bouwbedrijven een beter kosteninzicht hebben dan zijzelf. De meerderheid van de opdrachtgevers heeft een eigen bouwdienst die zich bezighoudt met de voorbereiding van projecten. De kleinere opdrachtgevers vinden zich over het algemeen minder kundig. Daarnaast hebben ze minder vaak een eigen bouwdienst. Bij de kleine gemeenten en corporaties is het percentage met een eigen bouwdienst afgenomen in de loop van de jaren 2005 tot en met Innovatiegerichtheid Het openstaan voor en het initiëren van innovaties (innovatiegerichtheid) is een ander belangrijk kenmerk van professioneel opdrachtgeverschap. Verreweg de meeste opdrachtgevers waarderen innovatieve oplossingen van bouwbedrijven zeer. In vergelijking met 2006 is er bij de corporaties een stijging waargenomen van 77 naar 100 procent. Eenderde van de grote opdrachtgevers is het eens met de stelling dat vanuit de opdrachtgeverswereld expliciet om innovatieve oplossingen wordt gevraagd. Vergeleken met 2006 vragen de ontwikkelaars nu veel vaker expliciet om innovatieve oplossingen. Verder wordt het belangrijk gevonden dat bouwbedrijven zelf initiatieven tot innovatie nemen. Met name de ontwikkelaars en corporaties zijn deze mening toegedaan. Net als vorig jaar vindt gemiddeld 29 procent van de opdrachtgevers innovatie belangrijker dan de prijs. De ontwikkelaars hechten het meest belang aan innovatieve oplossingen. Publieke opdrachtgevers geven relatief vaak aan in de toekomst meer prioriteit te willen geven aan innovatief aanbesteden. Voor de corporaties speelt dit veel minder. Vooral corporaties laten zich bij de beoordeling van de kosten van een project leiden door de totale levensduurkosten van een project. Vooral de commercieel ingestelde opdrachtgevers zoals de corporaties en ontwikkelaars worden regelmatig ongevraagd door bouwbedrijven benaderd (zie figuur 7). Van de grote opdrachtgevers stellen vooral de meer commercieel ingestelde opdrachtgevers zoals de ontwikkelaars en corporaties eigen initiatieven (unsolicited proposal) op prijs. Een meerderheid van de overheidsopdrachtgevers heeft geen behoefte aan ongevraagde voorstellen. Van de kleine opdrachtgevers stellen eigenlijk alleen de kleine corporaties de initiatieven van bouwbedrijven op prijs. Opvallend is dat bij de grote opdrachtgevers die in alle drie jaren hebben meegedaan aan het onderzoek, voor de periode eigen 23

23 Figuur 7 Percentage opdrachtgevers dat wel eens wordt benaderd door bouwbedrijven met een eigen initiatief; 2005, 2006 en 2007 Bron: EIB 24 initiatieven vaker op prijs stelden, terwijl in de periode sprake was van een duidelijke daling. Aanvankelijk was er dus een groeiende belangstelling, die daarna snel is ingezakt. Grote opdrachtgevers hebben net als in 2005 en 2006 een voorkeur voor de traditionele bouworganisatievorm. De meeste ontwikkelaars blijken het liefst in een bouwteam te werken. Bijna een kwart van de overheidsopdrachtgevers heeft een voorkeur voor werken in design & construct. Voor publiek-private samenwerking is nog

24 vrij weinig voorkeur aanwezig. Voor de toekomst is er een duidelijke tendens naar een grotere voorkeur van opdrachtgevers voor design & construct en bouwteam, en minder voor traditionele organisatievormen (zie tabel 4). afgenomen. Voor de opdrachtgevende bedrijven zijn lagere uitvoeringskosten minder belangrijk geworden en voor de grote corporaties heeft het inspelen op de wensen van de eindgebruiker aan belang ingeboet. De prijs is voor opdrachtgevers nog steeds belangrijker dan de innovatie op zichzelf. Wel staat een meerderheid van de grote opdrachtgevers open voor innovaties en in iets meer dan de helft van de gevallen nemen ze ook zelf het initiatief daartoe. Als belangrijkste redenen voor de toepassing van innovaties worden een hogere kwaliteit en lagere levensduurkosten genoemd. Als de meting van 2007 wordt vergeleken met die van 2006, dan valt op dat het percentage opdrachtgevers, dat een hogere gebruikswaarde noemt als reden voor de toepassing van innovaties, significant is Het blijkt dat de opdrachtgevers, die zelf het initiatief nemen voor innovaties, zelf ook daadwerkelijk expliciet om innovatieve oplossingen vragen. Men zegt dus niet alleen zelf het initiatief te nemen, maar men doet dit in de praktijk ook. Innovatief aanbesteden Grote overheidsopdrachtgevers en grote corporaties richten zich in hun aanbestedingsbeleid niet alleen op levensduur- Tabel 4 Percentage grote opdrachtgevers naar voorkeur voor bouworganisatievormen nu (2007) en in de toekomst 25 Voorkeur Traditioneel Bouwteam Design & PPS Anders Totaal Construct In de toekomst Bron: EIB

25 Karakterisering van de opdrachtgevers De twee groepen opdrachtgevers (grote en kleine) zijn op grond van hun kennis en vaardigheden in het bouwproces enerzijds en hun innovatiegerichtheid anderzijds ingedeeld in vier groepen die hun status qua professionaliteit beschrijven. In figuur 8 zijn de resultaten voor het jaar 2007 weerkosten, maar meer dan de andere grote opdrachtgevers op (laagste) uitvoeringskosten. De grote opdrachtgevende bedrijven letten bijvoorbeeld hier niet primair op. Levensduurkosten is voor hen een issue, waarmee een ruime meerderheid rekening houdt. Iets meer dan de helft van de opdrachtgevers beoordeelt de bouwbedrijven bij aanbestedingen op kwaliteit in plaats van op prijs. Vooral de bedrijven zijn erg gericht op kwaliteit. Voor publieke opdrachtgevers geldt, dat kwaliteit in vergelijking met de vorige meting significant in belang is toegenomen. Duurzaamheid en prestatiebestekken zijn relatief minder belangrijk bij de aanbesteding van werken. Kleine opdrachtgevers (vooral gemeenten) letten het sterkst op de laagste uitvoeringskosten en het minst op levensduurkosten. Vooral voor de corporaties spelen de levensduurkosten een rol. In vergelijking met 2006 zijn de verschillen echter klein. Uitzondering hierop vormen de opdrachtgevende bedrijven, die nu meer letten op levensduurkosten en duurzaamheid. innovatie. Vervolgens is de vraag gesteld of opdrachtgevers vinden dat bouwbedrijven zelf te weinig initiatief nemen tot innovatie. Het blijkt dat vooral de grote corporaties het eens zijn met deze stelling. Wel is het zo dat het percentage corporaties dat vindt dat bouwbedrijven te weinig initiatief nemen in 2007, significant lager is dan in Voor de gehele groep grote opdrachtgevers is het percentage dat het eens is met de stelling (significant) gedaald van 69 naar 57. De opdrachtgevers vinden dus dat de bouwbedrijven in sterkere mate zelf het initiatief nemen. Verder zien de grote opdrachtgevers de regelgeving nog steeds als een belemmering voor de toepassing van innovaties. Dit geldt het sterkst voor de overheidsopdrachtgevers. De Regieraad heeft in zijn sleutelpublicatie Beter aanbesteden in de bouw echter geschreven dat er wel degelijk de nodige ruimte is in de aanbestedingsregelgeving. Blijkbaar zijn de grote opdrachtgevers zich hiervan nog onvoldoende bewust. 26 De bouw wordt regelmatig afgeschilderd als minder innovatief dan andere bedrijfstakken. Net als voorgaande jaren is ongeveer de helft van de grote opdrachtgevers het hiermee eens. Wel ligt het percentage dat vindt dat de bouw minder innovatief is, iets lager dan in Verder vindt een grote meerderheid van de opdrachtgevers dat de bouw te weinig geprikkeld wordt tot

26 Figuur 8 Matrix professioneel opdrachtgeverschap grote opdrachtgevers 2007 en tussenhaakjes Bron: EIB

27 Figuur 9 Matrix professioneel opdrachtgeverschap kleine opdrachtgevers 2007 en tussenhaakjes Bron: EIB

28 gegeven. Tussen haakjes is de verdeling van 2006 te zien. Uit de figuur blijkt dat net als vorig jaar ongeveer de helft van de grote opdrachtgevers als type 4 kan worden getypeerd. Zij beschikken in ruime mate over kennis en vaardigheden en zijn bovendien sterk innovatiegericht. Ongeveer een kwart is als type 2 en type 3 te kwalificeren. In vergelijking met vorig jaar is het aantal type 3 opdrachtgevers iets toegenomen. Dit lijkt ten koste te zijn gegaan van het aantal type 4 opdrachtgevers. De verschillen zijn echter dusdanig klein dat de toevalsfactor niet uitgesloten mag worden. Tot slot blijkt dat nog steeds een zeer beperkt aantal opdrachtgevers zowel laag scoort op kennis & vaardigheden als op innovatiegerichtheid. Deze groep wordt als type 1 aangeduid. Als we de verschillende typen opdrachtgevers met elkaar vergelijken, dan zien we dat de overheidsopdrachtgevers gemiddeld genomen lager scoren op beide aspecten en de ontwikkelaars gemiddeld genomen hoger. De kleine opdrachtgevers laten een ander beeld zien dan de grote opdrachtgevers (zie figuur 9). Bij de kleine opdrachtgevers bestaat de grootste groep juist uit opdrachtgevers die als type 1 gekarakteriseerd kunnen worden. Iets meer dan een kwart kan type 3 worden genoemd. Eén op de vijf opdrachtgevers scoort zowel hoog op kennis & vaardigheden als op innovatiegerichtheid (type 4) en 15 procent is als type 2 te typeren. Bij de kleine opdrachtgevers scoren de corporaties gemiddeld hoger op beide aspecten. De bedrijven beschikken ten opzichte van de andere kleine opdrachtgevers in mindere mate over kennis & vaardigheden. Als de verschillende typen opdrachtgevers met elkaar worden vergeleken, dan blijkt uit de vergelijking van de grote opdrachtgevers die zowel in 2006 als in 2007 meegedaan hebben aan het onderzoek (panel), dat er enkele verschuivingen zijn opgetreden tussen de meting van 2006 en die van 2007: de opdrachtgevende bedrijven zijn minder innovatiegericht geworden, de corporaties meer innovatiegericht en de ontwikkelaars minder kundig en tegelijkertijd meer innovatiegericht. Bij de kleine opdrachtgevers is amper sprake van een verschuiving: nog steeds scoren de corporaties gemiddeld hoger op kennis & vaardigheden en innovatiegerichtheid. De bedrijven scoren in vergelijking met de andere typen opdrachtgevers minder goed op kennis en vaardigheden. 29

29 30

30 Colofon Tekst Regieraad Bouw Vormgeving Van Lint Vormgeving, Zierikzee Fotografie Van Lint Vormgeving Druk Quantes, Rijswijk Gouda, november 2007

31 Postbus AK Gouda T F secretariaat@regieraadbouw.nl