Elektrotechniek ICT. Werktuigbouw. 150 jaar technologie & ondernemerschap De rijke geschiedenis van. de Europese technische dienstverlener

Transcriptie

1

2 Elektrotechiek 150 jaar + Techologie & Oderemerschap ICT De rijke geschiedeis va de Europese techische diestverleer Imtech N.V. 2 3 Werktuigbouw 150 jaar techologie & oderemerschap

3 jaar techologie & oderemerschap Ja Jacob va Rietschote: de stamvader va imtech 150 jaar techologie & oderemerschap 2010 is ee gedekwaardig jaar voor Imtech. I dat jaar viert Imtech officieel zij 150 jarig bestaa. Imtechers staa er om beked dat ze altijd ver vooruit kijke. I dit boekje kijke we a 150 jaar ees achterom. Wat het is iet allee de fasciatie voor techologie die os Imtechers bidt, oze geschiedeis doet dat ook. De rij va stamouders va Imtech is idrukwekked, er valt auwelijks ee stamboom va te tekee. Toch doe we i dit boek, dat uit twee dele bestaat, ee os izies geslaagde pogig. I het eerste deel treft u oze stamvaders aa, respectabele techische oderemige die elk hu eige idrukwekkede geschiedeis kee. I het tweede deel treft u ee korte geschiedeis aa va het modere Imtech vaaf Het geheel is opgeluisterd door schitterede illustraties va de Nederladse schilder Paul Kerrebij. Kortom, met gepaste trots presetere we u i dit Imtech-kroojaar oze roots! Drie va oze stamvaders steke er met kop e schouders boveuit, met als belagrijkste Va Rietschote & Houwes, ee iovatieve techische oderemig die i 1860 werd opgericht door Ja Jacob va Rietschote. Al i 1885 combieert Va Rietschote & Houwes elektrotechische e werktuigbouwkudige keis tot totaaloplos- sige: de multidiscipliaire aapak die tot op de dag va vadaag de basis vormt va oze strategie. Deze activiteite zij i de loop der jare aagevuld met ICT-techologie. Het startput ligt i de elektroische revolutie i de jare zestig, waarbij Va Rietschote & Houwes i de voorste geledere meeliep e zich als pioier e iovator opwierp. Ee paar voorbeelde? De eerste automatiserig aa boord va schepe, de eerste volautomatisch geeratore, de eerste (levesgrote) schoolcomputers. De twee adere belagrijke stamvaders, Iteratio e Wm. H. Müller & Co., ware oer-oderemige die otstode i de 19e eeuw e die meer da hoderd jaar later (i 1970) fuseerde tot Iteratio-Müller. I oze huidige aam vide we og altijd de iitiale I e M terug. Iteratio e Müller ware succesvolle hadels- e havebedrijve, die i de loop der jare uitgroeide tot coglomerate met de meest uiteelopede activiteite. I de twitigste eeuw kwame daar steeds meer techische oderemige bij, elk met hu eige rijke historie, zoals het Nederladse Va Buure uit 1808 of het Duitse Rudolph Otto Meyer (ROM) waarva de geschiedeis teruggaat tot Iteratio- Müller is het moederbedrijf waaruit i 1993 Imtech gebore werd. Ee moeder die vervolges door haar dochter i het jaar 2001 aar ee eeduidige keractiviteit werd geleid: techologie. I Imtech zit 150 jaar oderemerschap samegebald: visioaire oderemers die, gedreve door het bewustzij va de toegevoegde waarde va techologie, zich oderscheidde e techische oplossige bedachte voor mes e samelevig. Net als oze stamvader Ja Jacob va Rietschote. I dit boek schetse we oze fascierede geschiedeis. We hope dat het ee goede idruk geeft va oze roots e dat het voor iederee die i os geïteresseerd is ee must have wordt: klate, aadeelhouders, parters e atuurlijk oze duizede medewerkers. Zoder hu techische keis, drive e ultieme betrokkeheid had Imtech immers iet daar gestaa waar we u staa. Imtech: zes letters, duizede medewerkers, actief i tietalle Europese lade e op de modiale maritieme markt, bija tevrede klate. Imtech: zes letters waarachter ee uiek spectrum va techologische oplossige schuilgaat: Techology that improves society ad busiess, techology that works. Oze roots : 150 jaar techologie e oderemerschap i ee otedop. Ik wes u veel leesplezier! Dr. Ir. Reé va der Brugge Voorzitter Raad va Bestuur Imtech N.V. 4 5

4 Ihoud Oze roots jaar techologie & oderemerschap 7 oze roots 8 Va Rietschote & Houwes: fije eus voor de ieuwste techologie 28 ROM (Rudolph Otto Meyer): Het iovatieve ROM bezorgde de Paus warme voete 38 Iteratio: rijke hadelstraditie i Nederlads Idië 46 Wm. H. Müller & Co.: oderemer pur sag, aa wieg va IM, KLM e Kröller-Müller Museum 52 Va Buure cetrale verwarmig voor iederee 56 Nettebouw: verlichtte Nederlad 66 Radio Hollad: va morse ( ) tot satelliet 72 Va Swaay bracht verkoelig 78 Vok: met Shell de wereld rod 84 Tummers-Cremers zette Limburg oder spaig 90 ABI e Idéal Chauffage: twee meere legge basis voor Imtech i België 92 Spaje: klei gestart i Barceloa 94 Turkiek: de eerste ICT-overame! 96 Meica: Persoable ad Professioal, drie Iere bestorme de Egelse markt 98 NVS: ee lage traditie i overames 102 overzicht belagrijkste overames va iteratio, iteratio-müller, Imtech 104 De geschiedeis va Imtech: geloof i eige kracht! Succes ket vele vaders, zo luidt ee bekede Nederladse uitdrukkig. I het geval va Imtech is dat ook daadwerkelijk zo. Imtech ket vele, vele vaders, die stuk voor stuk aaspraak moge make op ee deel va os succes. Wat atioaliteit betreft zij we ee veelkleurige oder- emig. Oze stamouders kome uit vele lade, veelal Europese. Om éé stamvader aa te wijze is lastig. Maar het is ee oomstotelijk feit dat i 1860 de Nederlader Ja Jacob va Rietschote ee techische oderemig begit die zou uitgroeie tot de fie fleur va de toemalige techologie. De oderemer pur sag met ee fije eus voor de ieuwste techologie zou via het later otstae Va Rietschote & Houwes uitgroeie tot haatje de voorste als het gaat om iovatie. Stoom, elektriciteit, elektroica: bij alle idustriële revoluties is Va Rietschote & Houwes i de voorhoede te vide. Ee paar voorbeelde? De eerste stoommachies i Nederlad voor het lade e losse va schepe, de eerste opebare verlichtig i Rotterdam, de eerste elektrische spoorbaa i Nederlad, de eerste halfgeleiders toegepast i beveiligigssysteme aa boord va schepe, de eerste (levesgrote) computer i het Nederladse oderwijs. De basis va techologische iovatie e itegratie va techologieë va Va Rietschoute & Houwes leeft tot op de dag vadaag voort aageduid als Iteratio. Nog weer dertie jaar later kiest Wilhelm Heirich Müller voor het zelfstadig oderemerschap. Het zij deze oderemige die i de lage lijst va oze stamvaders ee ereplaats ieme. De iitiale I (Iteratio) e M (Müller) zij og altijd aamgeved voor Imtech. I dit boek geve we ee overzicht va de vele vaders va Imtech. Natuurlijk is er ruimte voor oze stamvader Ja Jacob va Rietschote e oderemers als Rudolph Otto Meyer, Wilhelm Heirich Müller, de broers Hericus e Gustaaf va Swaay, Hedrik Keyser (Nettebouw), Hedrik va Buure (die zelfs al i 1808 met zij eemaszaak bego), Fras Tummers e Arje Vok. Maar u vidt ook ee profiel va Turkiek, omdat dit de eerste ICT-oderemig was die Imtech overam. U treft ABI aa e Idéal Chauffage, de eerste twee oderemige die Imtech i België overam. Uit elk lad waar Imtech actief is, hebbe we de basis voor het Imtech va u uitgelicht. INTESA bijvoorbeeld voor Spaje, Meica voor Imtech UK e NVS voor Imtech Nordic. Natuurlijk kue we gee uitputtede beschrijvig va al deze oderemige geve, maar volstaa we met ee korte historische omschrijvig op hoofdlije. Same geve die ee goed beeld va oze roots, va 150 bie Imtech. Sterker, het vormt de basis va het Imtech-succes. jaar techologie e oderemerschap, va 150 jaar Imtech. Formeel - u dus 150 jaar terug - markeert Ja Jacob va Rietschote, oze stamvader, de start va Imtech. Als de drie iitiatiefemers va deze historische Imtech-uitgave wese we u veel leesplezier! Mi of meer gelijktijdig i 1858 is het de Duitse Rudolph Otto Meyer die i Hamburg ee bedrijfje opricht dat zich specialiseert i glastuibouw. Dit bedrijf vormt de basis voor de sterke techologische positie va Imtech i Duitslad. Vijf jaar later sticht ee groep Pieter Koeders Cees va de Kreeke Mark Salomos Rotterdamse oderemers ee oderemig die kortweg zou worde 150 jaar techologie & oderemerschap

5 Eerste elektrische opebare verlichtig i De Glasstraat De Passage i Rotterdam, lokaal destijds beter beked als De Va Rietschote & Houwes Glasstraat, was ee overdekt wikelgebied voor voetgagers. Hoderd meter lag, i het midde acht meter breed e aa de ie uitgage zes meter breed. s Avods wordt de rij va dertig wikels door duized gasvlamme verlicht, ee verlichtig, die door de glaze koepel duizedvoudig weerspiegeld wordt. I 1888 verzorgt Va Rietschote & Houwes de elektrische verlichtig va dit prokstuk va Rotterdam; éé va de eerste istallaties voor opebare verlichtig i Nederlad. Bij het bombardemet va Rotterdam i 1940 blijft er helaas iets over va het wikelgebied. Fije eus voor de ieuwste techologie Va Rietschote & Houwes, ook wel R&H geoemd, was haatje de voorste als het gaat om iovatie. Stoom, elektriciteit, elektroica: bij alle idustriële revoluties was Va Rietschote e Houwes i de voorhoede te vide. Met oderzoek e otwikkelig, maar ook i de implemetatie erva. Zo realiseert R&H de eerste opebare verlichtig i Rotterdam, de eerste elektrische spoorbaa i Nederlad, Ja Jacob va Rietschote de eerste halfgeleiders toepast i beveiligigs- Het is 1860 als zeekapitei Ja Jacob va Rietschote zij carrière 8 9 systeme aa boord va schepe, de eerste op de grote vaart beëidigt e i Rotterdam begit als zelfstadige 8 9 (levesgrote) computer i het Nederladse takelaar e scheepstoetuigersbaas. Hij voorziet schepe, i die oderwijs. tijd vooramelijk zeilschepe, va oodzakelijke beodigdhede als touw, staaldraad, lampekatoe, petroleum e smeermiddele. I 1863 gaat Va Rietschote samewerke met de Deese zeema Peter Thomse. > 1860 zeekapitei Ja Jacob va Rietschote beëidigt zij carrière op de grote vaart > 150 jaar techologie & oderemerschap Ja Jacob voorziet zeilschepe, va oodzakelijke beodigdhede als touw, staaldraad, lampekatoe, petroleum e smeermiddele.

6 Va Rietschote & Houwes: fije eus voor de ieuwste techologie > Va Rietschotes iteresse voor de geweldige techologische otwikkelige va zij tijd worde i dit bedrijf, Va Rietschote e Thomse, voor het eerst duidelijk zichtbaar. Als ee va de eerste i Nederlad zet hij stoomgedreve apparate i om efficiëter te kue lade e losse. Tot ogeoege va de havearbeiders, die voor hu bae vreesde. Veelzijdige werktuigkudige Maar terwijl Va Rietschote de (stoom)techische kat op wil, ziet Thomse meer i stuwadoorsactiviteite (zie kader). Als Va Rietschote de 19 jaar jogere igeieur Willem Houwes otmoet, richt hij i 1872 da ook same met hem Va Rietschote & Houwes op e komt er i 1873 ee eide aa het bedrijf Va Rietschote e Thomse. I Thomse e Va Rietschote hereigd Nederlad wordt itusse i sel tempo de achterstad op het gebied i Iteratio-Müller va de idustrialisatie igehaald e Va Rietschote e Houwes zij er I 1870 start mijigeieur Burchard Derk va Rietschote ee als de kippe bij om zich zo veel mogelijk ieuwe techieke eige te firma met Peter Thomse, de compago va zij dertie jaar make, waardoor zij zich otwikkele tot veelzijdige werktuigkudige. oudere broer Ja Jacob. I 1872 krijge zij versterkig va ee Rod 1875 start R&H met de verhuur va stoomgedreve apparate Duitse kassier e gedrieë leide zij de firma B.D. va Rietschote, e omdat het hier om ieuwe, obekede techieke gaat, levert ze er P. Thomse e Compagie. I 1873 trekt Burchard Derk zich terug, desgewest ook moteurs e bedieigspersoeel bij. > de twee adere firmate gaa verder oder de aam P. Thomse & Co. Dit bedrijf groeit uit tot Thomse s havebedrijf, ee va de grootste stuwadoorsbedrijve va Rotterdam. I 1968 wordt Thomse s havebedrijf gekocht door Wm. H. Müller & Co. e zo < Eé va de eerste combiaties va stoom e elektriciteit. kome i 1970 a bija 100 jaar Va Rietschote e Thomse weer bij elkaar > Va Rietschote begit i Rotterdam als zelfstadige takelaar e scheepstoetuigersbaas > > Va Rie t schote ga at samewerke me t de Deese zeema Peter Thomse (va Rietschote e Thomse) > Iteresse bij Va Rietschote voor de geweldige techologische otwikkelige va zij tijd. Als ee va de eerste i Nederlad zet Va Rietschote stoomgedreve apparate i om efficiëter te kue lade e losse. 150 jaar techologie & oderemerschap

7 Va Rietschote & Houwes: fije eus voor de ieuwste techologie Brug va schip i Ee fregat va de Koiklijke Marie werd i 1920 igezet i Idoesië. Geodigde bij de tewaterlatig va de ss Nieuw Amsterdam i Ee va de eerste telefoocetrales i Nederlad, gemaakt door Va Rietschote & Houwes i Schip uit de twitiger jare va de vorige eeuw. Werkplaats va Va Rietschote & Houwes uit 1923 met de techiek voor de schepe Damsterdijk (voor), de Kota Piag (midde) e Baloera (achter). Het hoofdschakelbord va de ss Nieuw Amsterdam i > Va Rietschote otmoet Willem Houwes e richt > er komt ee eide a a de samewerkig same met hem Va Rietschote & Houwes (R&H) op > va va Rietschote e Thomse > Hoofdschakelbord aa boord va de Sibagak i De werkplaats va Va Rietschote & Houwes rod Va Rietschote & Houwes otwikkele zich tot veelzijdige werktuigkudige. Thomse ziet meer i stuwadoorsactiviteite. Va Rietschote wil meer de (stoom)techische kat op. 150 jaar techologie & oderemerschap

8 Va Rietschote & Houwes: fije eus voor de ieuwste techologie < Werkplaats va Va Rietschote & Houwes rodom de jare twitig va de vorige eeuw. Westighouse; eve beked als Ediso George Westighouse was ee typische ma uit de tijd va de idustriële revolutie. De Amerikaa, gebore i 1846 i New York, deed et als Ediso de ee uitvidig a de adere, die hij vervolges ook i productie bracht. Het bego met ee remsysteem voor treie, dat tot op de dag va vadaag og gebruikt wordt. I 1886 richtte hij Westighouse Electric Compay op e begaf hij zich i de wereld va de elektrotechiek, bijvoorbeeld met ee ieuw elektroisch treibeveiligigssysteem. Vaaf 1900 begit de iteratioale expasie. Zo wordt Va Rietschote & Houwes a de Tweede Wereldoorlog vertegewoordiger va het radarsysteem va Westighouse e istalleert dat bijvoorbeeld op de Pris Willem II. Het Amerikaase bedrijf eemt i die tijd i Nederlad Ee telegraaf-stempel uit het elektrotechisch istallatiebedrijf Sterel & Wechgelaar (ook wel SterWech geoemd) over, dat kort daara gaat operere oder De voor die tijd zeer moder ogede bedrijfsbrochure va het elektrotechisch istallatiebedrijf Sterel & Wechgelaar, ook wel SterWech geoemd. de aam Westighouse Elektrotechiek e Istrumetatie BV. Grote klate zij idustriële oderemige die auw verbode zij met de bedrijvigheid aa de oevers va de rivier de Zaa, bijvoorbeeld de voedigsmiddeleidustrie. De oderemig wordt i de jare tachtig igelijfd bij Iteratio-Müller e maakt, et als het oderdeel Aalyser Systems (actief i de olie- e gasidustrie) og altijd deel uit va Imtech Het passagiersschip Kugsholm. 150 jaar techologie & oderemerschap

9 Va Rietschote & Houwes: fije eus voor de ieuwste techologie Eerste Nederladse elektrische spoorbaa voorkomt zure melk I Noord-Hollad rijst rod 1885 het pla om stoomlocomotieve te gebruike als tractor voor kiepwages die aarde verplaatste. De boere va Noord-Hollad zij fel tege. Ze zij bag dat hu koeie door de ieuwerwetse zake - stoom e fluite - mider melk geve. Va Rietschote & Houwes adviseert de bouwer om ee elektrische spoorbaa te costruere. De stoommotor e dyamo worde geplaatst op ee geruststellede afstad va de koeie e ee stille elektrische locomotief verplaatst de kiepwages. De eerste Nederladse elektrische spoorbaa is ee feit! < Va Rietschote & Houwes werkte ook aa oderzeebote va de Amerikaase Marie Drie oderzeebote va de Koiklijke Marie gebouwd op de werf RDM (Rotterdamse Droogdok Maatschappij), boordevol met techiek va Va Rietschote & Houwes. > R&H start met de verhuur va stoomgedreve apparate > Omdat het om ieuwe, obekede techieke gaat, levert Va Rietschote & Houwes er desgewest ook moteurs e bedieigspersoeel bij. > Ja Jacob va Rietschote II komt het bedrijf versterke > Hij voegt ee afdelig elektrotechiek aa het bedrijf toe. 150 jaar techologie & oderemerschap

10 Va Rietschote & Houwes: fije eus voor de ieuwste techologie > Tweede geeratie Va Rietschote: bloei dakzij elektrotechiek I 1885 komt de zoo va Va Rietschote het bedrijf versterke. Juior heeft ee deel va zij opleidig i Egelad geote e daar veel opgestoke over elektrotechiek, oder adere bij Siemes Brothers, leveracier va elektrische machies e apparate. Na het pioierswerk va zij vader e dies compago Houwes bregt Ja Jacob va Rietschote II de zaak tot grote bloei. Hij voegt al sel ee afdelig elektrotechiek aa het bedrijf toe, ee ieuwe techologie waar R&H zich, et als bij stoomkracht, al vaaf het prille begi i specialiseert. E iet zoder succes: i 1888 bregt Va Rietschote & Houwes ee va de eerste verlichtigsistallaties i Nederlad aa: die va De Passage i Rotterdam. Ook realiseert zij i Noord-Hollad de eerste elektrische spoorlij va Nederlad. ss Rotterdam : eerste multidiscipliaire samewerkig avat la lettre De have va Rotterdam groeit e dat zorgt voor uitbreidig va de scheepsbouw i de Maasstad. Va Rietschote & Houwes krijgt ee opdracht voor de elektrotechiek aa boord va marieschepe: de eerste order i ee lage rij voor de Nederladse marie. Ook wordt Va Rietschote & Houwes igeschakeld als parter voor alle elektrotechische oplossige aa boord va de ss Amsterdam va de Hollad Amerika Lij. E dat zal iet de laatste keer zij. > > R&H realiseert verlichtigsistallaties i Rotterdam e de eerste elektrische spoorlij va Nederlad > R&H bregt ee va de eerste verlichtigsistallaties i Nederlad aa: die va De Passage i Rotterdam. R&H realiseert i Noord-Hollad de eerste elektrische spoorlij va Nederlad. 150 jaar techologie & oderemerschap

11 Va Rietschote & Houwes: fije eus voor de ieuwste techologie > I 1935 krijgt R&H de order voor de elektrotechiek aa boord va de grote zus: de ss Nieuw Amsterdam, de trots va de Nederladse koopvaardij. E eid jare vijftig volgde de order voor de ss Rotterdam, ee opdracht waarbij overiges Va Buure e ook Va Swaay ee groot deel va de lucht- e klimaattechologie verzorgde. Misschie is dit wel de eerste multidiscipliaire techische samewerkig avat la lettre bie wat later Imtech werd. Kleie maritieme revolutie De beurskrach i New York i 1929 doet er eve over om de Atlatische oceaa over te steke, maar uiteidelijk odervidt ook Va Rietschote & Houwes de gevolge va deze crisis. Met ma e macht worde maiere bedacht om zoveel mogelijk mese aa het werk te houde. Reparatiewerk wordt i huis gedaa i plaats va uitbesteed, de acquisitie-ispaige worde verhoogd e R&H start met de reparatie va koelkaste e oderdele. Toch, of misschie juist, worde i deze crisisjare og belagrijke iovaties otwikkeld. Zo bregt R&H ee kleie revolutie teweeg i de maritieme idustrie. Bij de opdracht voor de elektrische istallatie va drie oderzeebote va de Nederladse marie, weegt de bekabelig i de praktijk twee keer zoveel als ee derde partij had bereked. Om het totale gewicht va de istallatie omlaag te brege, gebruikt R&H plaatstaal voor de schakel-, las- e verdeelkaste < Het cruiseschip ss Rotterdam wordt i 1957 oder grote belagstellig te water gelate. Va Rietschote & Houwes (elektrotechiek) e Va Buure e ook Va Swaay (lucht- e klimaattechiek) werke hierbij itesief same. i plaats va bros de jarelage stadaard. Na deze opdracht is er iemad meer i de sector die og gebruik maakt va bros. > > R&H krijgt opdrachte voor de elektrotechiek aa boord va marie- e passagiersschepe > > R & H start me t de repar atie va koelkaste e oderdele > 150 jaar techologie & oderemerschap R&H krijgt opdracht voor de elektrotechiek aa boord va marieschepe: de eerste order i ee lage rij voor de Nederladse marie. R&H wordt igeschakeld als parter voor alle elektrotechische oplossige aa boord va de ss Amsterdam va de Hollad Amerika Lij. R&H krijgt de order voor de elektrotechiek aa boord de ss Nieuw Amsterdam, de trots va de Nederladse koopvaardij. R&H krijgt opdracht voor de elektrische istallatie va drie oderzeebote va de Nederladse marie. Om het totale gewicht va de istallatie omlaag te brege, gebruikt R&H plaatstaal voor de schakel-, las- e verdeelkaste i plaats va bros, ee doorbraak i de maritieme markt.

12 Va Rietschote & Houwes: fije eus voor de ieuwste techologie Het maagemetteam va Va Rietschote & Houwes i De eerste geeratie Nagelkerke kreeg ee plek i de board. > Rad va Avotuur I 1936 gaat het met Va Rietschote & Houwes weer de goede kat op e heeft het bedrijf opieuw ee goedgevulde orderportefeuille. Vooral i de maritieme hoek kome de opdrachte volop bie. Om de koppositie op het gebied va iovatie te behoude, begit R&H ee eige R&D-laboratorium. De eerste opdracht: otwikkel ee ieuw, spaigsoafhakelijk terugstroomrelais voor geeratore aa boord va schepe. Betrouwbare relais bestode amelijk og iet. Als i 1939 de oorlog begit, doet het lab oderzoek aar scheepsbeveiligig tege magetische mije. I 1940 vidt R&H ee apparaat uit voor Gelijkspaig aa boord va de ms Atwerpe rod het samevoege va atimijkabels: het Rad va Avotuur. versterke of te schakele, zorgt dat voor ee ieuwe wereldwijde Va Rietschote & Houwes verzorgde i de jare vijftig het techisch oderhoud aa het Koiklijke Schip De Piet Hei op scheepswerf Boele i Boles. Groei Bij de wederopbouw a de Tweede Wereldoorlog krabbele alle R&Hbedrijve er weer sel boveop. De researchafdelig - het lab - houdt de ieuwste otwikkelige i de gate op het gebied va automatiserig, elektroica e computers. Als drie Amerikaase weteschappers de trasistor uitvide, ee halfgeleider om elektroische sigale te idustriële revolutie. Va Rietschote & Houwes is de eerste i Nederlad die halfgeleiders toepast i beveiligigssysteme aa boord va schepe. Het persoeelsbestad groeit va 350 ma i 1945 tot meer da werkemers i Om ruimte te creëre voor mese, apparatuur, oderdele é oderzoek, wordt i 1953 de eerste paal geslage voor ee ieuw gebouw aa de Sluisjesdijk i Rotterdam Nieuwe markte Het Imtech-gebouw (toemalig hoofdkatoor va Va Rietschote & Houwes) aa de Sluisjesdijk i Rotterdam i de jare vijftig. Tusse 1950 e 1955 start R&H bedrijve i Curaçao e Afrika, maar bijvoorbeeld ook i België. Complete fabriekstechologie wordt geleverd voor de houtbewerkigsidustrie i Veezuela e Mexico. Er wordt gewerkt i de VS, Idoesië, Australië e Ira. > Grootschalige vierig va de MayFair op 4 mei 1946 i de werkplaats va Va Rietschote & Houwes. De oorlog is voorbij e ieuwe kase diee zich aa. > R & H begit ee eige R & D - l abor atorium. He t persoeelsbestad groeit aar meer da werkemers > 150 jaar techologie & oderemerschap Om de koppositie op het gebied va iovatie te behoude, begit R&H ee eige R&D-laboratorium. I 1940 vidt R&H ee apparaat uit voor het samevoege va atimijkabels: het Rad va Avotuur. Va Rietschote & Houwes is de eerste i Nederlad die halfgeleiders toepast i beveiligigssysteme aa boord va schepe. Het persoeelsbestad groeit va 350 ma i 1945 tot meer da werkemers i I 1953 wordt de eerste paal geslage voor ee ieuw gebouw aa de Sluisjesdijk i Rotterdam.

13 Va Rietschote & Houwes: fije eus voor de ieuwste techologie > De groei is iet allee geografisch, Va Rietschote & Houwes betreedt ook compleet ieuwe markte met de NV Polypharm, voor de verkoop va medicije. Testopstellig va medische apparatuur i de jare zestig. Ook i deze markt was Va Rietschote & Houwes met succes actief. Besturigselektroica Vaaf 1960 begit de permaete elektroicarevolutie e het eige researchlab speelt weer ee grote rol. R&H doorloopt het hele traject va de modere halfgeleidertechiek: va de eerste diode e trasistor via logische bouwstee, prits e itegrated circuits, tot e met De Flyer II. microprocessors e microcomputers. Er wordt ee automatiserigsafdelig opgericht e parallel daaraa ee afdelig elektroica. Uitgebreid Va Rietschote & Houwes was als éé va de eerste bedrijve actief met radarbegeleidig va de scheepvaart. oderzoek e proeve luide het begi i va de besturigselektroica. Als eerste Nederladse oderemig bouwt R&H ee systeem voor ee volautomatische geerator, iclusief ee iovatieve automatische Coy va Rietschote wit twee keer start-stop. Niet allee aa boord va schepe, maar ook i de idustrie implemeteert R&H dit systeem. De eerste automatische wasmachie voor trams i Nederlad, rod de Whitbread Race Corelis (Coy) va Rietschote, Weteschappelijke computers de laatste actieve azaat bie Va Rietschote & Houwes, werd a I 1963 istalleert R&H ee aaloge computer va Applied Dyamics de verkoop va R&H aa Iteratio- Müller ee wereldberoemde zeezeiler. Met zij schip Flyer wo hij i de Whitbread Race om de wereld, de zwaarste zeilwedstrijd ter wereld, die thas beked staat als Volvo Ocea Race. Icorporated (ADI) op de Hogeschool Delft (tegewoordig de TU Delft), de eerste (mega grote) computer i het Nederladse oderwijs. De aaloge computer wordt gecombieerd met ee digitale computer e dit hybride apparaat is uitermate geschikt voor weteschappelijke > De route gaat over zo kilometer over ope zee. De race bego traditioeel i het ajaar i Egelad om via de Atlatische Oceaa aar het zuidelijkste putje va Afrika te gaa e vadaar aar Australië over de Zuidelijke IJszee. Op deze oceaa kwame de deelemers doorgaas i cofrotatie met de slechtst dekbare weerscodities, met golve hoger da 30 meter e widsel- > R&H gaat mee i de permaete elektroicarevolutie. begi va automatiserigs- e elektroica-afdelig > 150 jaar techologie & oderemerschap hede die kode oplope tot 110 kilometer per uur. I herhaalde Coy va Rietschote met de Flyer II deze prestatie. Hiermee werd hij wereldberoemd: iemad had of heeft deze race ooit twee keer gewoe. Hij verbeterde toe ook het selheidsrecord rod de wereld e bracht het terug tot 120 dage. Vaaf 1960 begit de permaete elektroicarevolutie e het eige researchlab speelt weer ee grote rol. Als eerste Nederladse oderemig bouwt R&H ee systeem voor ee volautomatische geerator, iclusief ee iovatieve automatische start-stop. I 1963 istalleert R&H ee aaloge computer va Applied Dyamics Icorporated (ADI) i de Hogeschool Delft (tegewoordig de TU Delft), de eerste (mega grote) computer i het Nederladse oderwijs.

14 Va Rietschote & Houwes: fije eus voor de ieuwste techologie > calculatie e simulatie. R&H wordt eigeaar va ADI e vervult i veel West-Europese lade de vraag aar voor die tijd hightech computers va uiversiteite, techologisch geavaceerde idustrieë e laboratoria. Va Rietschote & Houwes otwerpt zelf de software I de jare zestig exporteerde Va Rietschote & Houwes zij keis e kude aar Australië: Electrifyig Australia. Tietalle medewerkers verhuisde voor jare aar de adere kat va de aarde. Kust voor iederee Igeieur Willem Nagelkerke, directeur va Va Rietschote & Houwes i de jare zestig, was ee verwoed kustverzamelaar. Bij gebrek aa ruimte om zij collectie Het succes va Imtech: E + ICT + W Het was ee directeur va Va Rietschote & Houwes, Wil Maas, die de kiem legde voor het succes va het huidige Imtech. I 1991 startte bie Iteratio-Müller de eerste samewerkig tusse de elektrotechische (E) e werktuigbouwkudige (W) competeties. I 1993 voegde Iteratio-Müller drie va haar techische bedrijve same: Va Rietschote & Houwes, Va Buure - Va Swaay e Nettebouw. E + W was gebore! Iter bie Iteratio-Müller werd de aam Iteratio-Müller Techiek bedacht, later afgekort tot het meer iteratioale e beter uitspreekbare Imtech. De directeure va deze bedrijve, Wil Maas (Va Rietschote & Houwes), Reé va der Brugge (Va Buure - Va Swaay) e Ja Mussche (Nettebouw) vormde i 1993 met elkaar het maagemetteam voor de digitale computers, om de aaloge computers te besture. Hoe gaat het verder? Ecoomische otwikkelige i Europa vrage om grotere e machtige coglomerate e eid 1967 wordt Va Rietschote & Houwes overgeome door Iteratio. Ee aatal R&H-bedrijve krijgt ee ieuwe aam e wordt op adere plekke opgeome bie Iteratio. Sommige oderemige, i het bijzoder die met activiteite i het buitelad, worde afgestote. Allee de Elektrotechische Maatschappij e de afdelig hydraulica behoude oder Iteratio hu idetiteit. Ja Jacob va Rietschote III eemt zittig i de Raad va Commissarisse va Iteratio, zij zoo Coy, de vierde geeratie imiddels, treedt toe tot de hoofddirectie. De basis va techologische iovatie e itegratie va techologieë va Va Rietschoute & thuis op te hage, besloot hij zij Igeieuze logistieke processe werde gevolgd bij de bouw va het Miisterie voor Reé va der Brugge va het ieuwgevormde multidiscipliaire Imtech. Same otwikkel- Houwes leeft tot op de dag vadaag og voort bie Imtech. Sterker, Maatschappelijk Werk i Rijswijk i Via het fameuze Jack Block bouwsysteem i zij joge jare. werd begoe met de bouw va de boveste etage, waara per verdiepig het de zij de eerste blauwdruk voor de strategie va Imtech, waarvoor gebouw omhoog werd geduwd. R&H verzorgde de elektrotechiek. Wil Maas al de basis had gelegd. Hij is mi of meer de geestelijk verzamelig etse, schilderije e overige kustwerke aa R&H waarschijlijk vormt het de basis va het Imtech-succes. Uit R&H zij grote dele va het huidige Imtech Nederlad voortgekome. De over te drage e op het werk te etalere. Niet allee i de katoorvertrekke, maar ook i de werkplaatse. Zo ko hij er iet allee zelf va blijve geiete, maar krege ook de medewerkers de kas om keis te make met het feomee kust. I die tijd ee vooruitstrevede gedachte. Imiddels is de Imtech kustcollectie ee idrukwekkede verzamelig met i totaal zo werke. I de geest va oprichter e ispirator Nagelkerke staa of hage alle kustwerke og steeds i oze katore e werkplaatse, hoewel ze soms worde uitgeleed voor exposities. I 1989 werd Nagelkerke oderscheide met de Rotterdamse Laurespeig weges zij verdieste op het gebied va het oder de mese brege va beeldede kust. vader va het idee om elektrotechiek e werktuigbouw te combiere. I 1995 kwam Reé va der Brugge met het eerste strategische groeipla va Imtech met hieri verwoord ambitieuze groeiambities, de basis va het succes va Imtech. Naast elektrotechiek (E) e werktuigbouw (W) wordt da ook de derde strategische peiler (ICT) geïtroduceerd. Het Imtech-pricipe va techische totaaloplossige (E + ICT + W) is dus i Rotterdam gebore. Het is het fudamet oder het succes va Imtech. maritieme tak gig succesvol verder als Imtech Marie & Offshore, dat thas weer deel uit maakt va de Imtech Marie Group > R & H wordt overgeome door iteratio > Ee schilderij uit de kustcollectie va Imtech: Le Professeur va Horacio Cordero. Va Rietschote & Houwes verzorgde i 1968 alle elektrotechische oplossige i het toemalig ieuw te bouwe Erasmus Ziekehuis i Rotterdam. Ecoomische otwikkelige i Europa vrage om grotere e machtige coglomerate e eid 1967 wordt Va Rietschote & Houwes overgeome door Iteratio. 150 jaar techologie & oderemerschap

15 ROM (Rudolph Otto Meyer) Het iovatieve ROM bezorgde de Paus warme voete Lag voordat het woord globalisatie bestod, had ROM (Rudolph Otto Meyer) al voet aa de grod i vele uithoeke va de wereld. Reeds i 1910 wordt ee filiaal geoped i Tokio e i de deceia die volge, voorziet ROM klate i alle cotiete va hoogwaardige klimaattechologie. Zo krijgt Vaticaastad dakzij ROM i 1932 ee iovatieve stadsverwarmig e worde de iwoers va de Libische hoofdstad Tripoli i 1975 va schoo drikwater voorzie. Ook is ROM éé va de grodleggers va duurzame eergie. ROM bedekt eid egetiede eeuw amelijk de techologie die later Rudolph Otto Meyer Het is 1858 als de Duitser Rudolph Otto Meyer i Hamburg gebruikt zal worde voor warmtekrachtkoppelig, waarbij > ee bedrijfje opricht dat zich specialiseert i glastuibouw. Hij geeft de firma zij eige aam - Rudolph Otto Meyer maar het bedrijf is al sel beked als ROM. Hoewel ROM zich i eerste istatie specialiseert i verwarmigsistallaties voor de glastuibouw, verschuift de focus i korte tijd aar de utiliteit. Ee goede keus: ekele deceia a de oprichtig is Rudolph Ot to Me yer richt i Hamburg ee bedrijf op dat zich specialiseert i glastuibouw > Paus Pius XI verricht i 1932 de officiële opeigshadelig voor het iovatieve verwarmigssysteem i Vaticaastad. 150 jaar techologie & oderemerschap ROM uitgegroeid tot éé va de grootste Duitse aabieders op het gebied va Gebäudetechik. Iovatie is daarbij het sleutelwoord. I eige huis worde igeieuze uitvidige gedaa. Zo wordt al i 1893 de Strebel-kessel otwikkeld: de voorloper va het huidige cetrale boilersysteem. 1893: ROM otwikkelt de Strebel-kessel : de voorloper va het huidige cetrale boilersysteem. 1895: ROM istalleert ee iovatief vetilatie-/verwarmigssysteem voor het Grad Hotel Seiyoke i Tokio.

16 Het iovatie ve ROM bezorgde de Paus warme voete > de afvalwarmte die vrijkomt i eergiecetrales hergebruikt ka worde voor adere doeleide. Globalist avat la lettre Als globalist avat la lettre bouwt ROM al i 1895 ee vetilatie-/ verwarmigssysteem voor het Grad Hotel Seiyoke i Tokio e i 1910 opet de firma haar eerste overzeese filiaal i de Japase hoofdstad. I 1932 zorgt ROM ervoor dat Paus Pius XI, die voordat hij i 1922 Paus werd drie jaar i het vaak ijzige Pole woode, ooit meer koude voete hoeft te hebbe. De istallatiespecialist voorziet Vaticaastad va het eerste iovatieve wijkverwarmigssysteem op basis va ee warmtekrachtkoppelig, zoder daarbij het latere UNESCO-erfgoed aa te taste. I de twitigste eeuw doet ROM ook adere cotiete aa. Zo worde i 1952 i ziekehuize i Tehera e Bagkok warmtecetrales geïstalleerd. I 1975 voorziet het bedrijf de Libische hoofdstad Tripoli va drikwater dakzij ee slimme herpositioerig va het waterbuizesysteem i de Sahara. E i 1976 zorgt ROM ervoor dat arbeiders ee chocoladefabriek i het Caribische Cuba weer met plezier aar hu werk gaa door deze te voorzie va igeieuze aircoditioig. > Abraham Margolis (derde persoo rechtsbove) realiseert i de jare belagrijke doorbrake i grote decetrale eergiecetrales. 150 jaar techologie & oderemerschap

17 Het iovatie ve ROM bezorgde de Paus warme voete > Frisse lucht Omdat ee optimaal klimaat meer is da warmte als het koud is e verkoelig als het warm is, otwikkelt ROM al i 1963 ee gepateteerde atuurlijke luchtfilterigsistallatie. Deze Erdluftbrue filtert verotreiigde buitelucht via aarde, kiezels e zad e maakt de lucht vrij va polle, het schadelijke ozo e ziekteverwekkede bacterië. Bovedie zorgt het systeem voor ee optimale luchtvochtigheid i huis, zowel i de zomer (als de vochtigheid hoog is) als i de witer (waeer de lucht bieshuis vaak droog is). Eige lab ROM is vaaf het prille otstaa va de oderemig gresverlegged op het gebied va lucht- e klimaattechologie. Om ook i tijde va techologische vooruitgag voorloper te blijve, moet veel oderzoek gedaa worde. Daarom opet ROM i 1975 het ZIT: Zetralbereich IgeieursTechik, ee eige state-of-the-art oderzoekslaboratorium voor lucht- e klimaattechologie i de ROM-Zetrale. Het iovatieve laboratorium is tot op de dag va vadaag éé va de moderste techologische oderzoeks- e otwikkeligslaboratoria i Europa De groee jare tachtig Nadat eid jare zevetig verschillede milieurampe plaatsvide i Europa e Amerika, zoals het ogeval met de kercetrale Three Mile Islad i 1979 i Harrisburg waarbij radioactieve gasse i de atmosfeer terechtkome, groeit wereldwijd het besef dat we beter voor de > I 1915 start ROM ee eige Schiffbauabteilug, het latere Schiffbau-/Dockbautechik > 1898 : ROM bedek t de techologie die de basis vormt va warmtekrachtkoppelig > > 1975: ROM opet eige testlaboratorium gespecialiseerd i lucht- e klimaattechologie > 150 jaar techologie & oderemerschap 1932: ROM voorziet Vaticaastad va het eerste iovatieve wijkverwarmigssysteem op basis va ee warmtekrachtkoppelig. 1952: ROM istalleert warmtecetrales i ziekehuize i Tehera e Bagkok. 1963: ROM pateteert ee hightech atuurlijke luchtfilterigsistallatie. 1980: ROM vidt dé oplossig voor otgassig va afvalstortplaatse. 1988: ROM voorziet het luxe cruiseschip Crow Odyssey va iovatieve lucht- e klimaattechologie. 1997: ROM wordt aa Iteratio-Müller, de voorgager va Imtech, verkocht.

18 Het iovatie ve ROM bezorgde de Paus warme voete > aarde moete zorge. Greepeace wordt opgericht e de eerste groee politieke partije zie het licht. Ook voor ROM worde duurzaamheid e milieu belagrijke speerpute. Het bedrijf start i 1980 met de bouw va warmtekrachtkoppeligcetrales, decetrale eergiecetrales e bouwt systeme voor de otgassig va afvalstortplaatse. Vare i luxe Was er vaaf de jare zevetig weiig aimo voor ee reis op ee cruiseschip, i de jare egetig leeft de brache weer op. Groot verschil met vroegere tijde is, dat het reize op ee luxe passagiersschip iet lager weggelegd is voor allee Realisatie va éé va de eerste warmte-/krachtkoppelige i Europa. de rich ad famous. Ook voor de gewoe ma ligt het met ee cocktail i de had luiere i ee dekstoel voortaa bie hadbereik. ROM plukt hier al sel de vruchte va. De afdelig Schiffbau-/Dockbautechik sleept i 1988 de prestigieuze opdracht bie om het luxe cruiseschip Crow Odyssey va iovatieve lucht- e klimaattechologie te voorzie. Vele vergelijkbare opdrachte volge. Herma Rietschel: vooruitstrevede professor Duitse techische studete lere de begisele va de klimaattechologie tot de dag va vadaag op basis va de keis va ROM. Herma Rietschel, oprichter va ROM-dochteroderemig Rietschel ud Heeberg, was amelijk de eerste Duitse professor Vetilatio ud Heizugswese (vetilatie- e verwarmigsweze) aa de Uiversiteit Charlotteburg (de tegewoordige Techische Uiversiteit Berlij) e schreef de eerste studieboeke op dit Berlijse muur I 1989 valt de Berlijse muur die 28 jaar lag Oost- va West-Berlij scheidde. Met het weghale daarva komt ee eide aa de Koude Oorlog, wat veel perspectief biedt voor Westerse bedrijve. Aa de orderstroom i de voormalige gebied. Zij keis was zo vooruitstreved dat de faculteit klimaattechologie va de TU Berlij zij aam draagt: het Herma-Rietschel-Istitut. Imtech Deutschlad reikt same met de Techische Uiversiteit va Berlij de Imtech Herma Rietschel Prijs uit aa studete die met iovatieve techische ideeë kome. deelstate lijkt gee eide te kome e ook het aatal opdrachte i adere Oost-Europese lade eemt toe. Maar de positieve tedes houdt iet lag aa. Hoewel ROM i 1992 og ee ieuwe vestigig opet i Ruslad, droogt de orderstroom i Oost-Duitslad op. De ieuwe vestigige va de techologieoderemig zitte plotselig zoder werk e op de gehele Duitse bouwmarkt is sprake va > Rheielek tr a Techik ( deeluitmaked va RWE), specialist i elektrotechiek, wordt overgeome > malaise. Odaks grote orders overzee, zoals de opdracht om de wolkekrabber Ji Mao Buildig i Shaghai va de moderste klimaattechologie te voorzie (zie kader), 2002: ROM e Rheielektra Techik wijzige hu aam i Imtech Deutschlad. moet ROM flik saere. Er worde zo twitig vestigige geslote. Het tij lijkt sel daara weer te goede >

19 Het iovatie ve ROM bezorgde de Paus warme voete Chiese kolos va 421 meter hoog Het grootste cotract i de ROM-geschiedeis is zoder meer de opdracht uit 1994 om de wolkekrabber Ji Mao Tower i de metropool Shaghai te voorzie va de laatste sufjes op het gebied va lucht- e klimaattechologie. Ee eorme uitdagig, wat de tore - otworpe door het Amerikaase architectebureau Skidmore, Owigs ad Merrill - is met ee grodoppervlakte va m 2 e ee hoogte va 421 meter ee ware kolos te oeme. ROM legt i de kelder va de tore ee koude istallatie aa, met ee voor die tijd eorm vermoge va maar liefst 28 MW, die wordt aagedreve door acht turbomachies. Ook wordt ee stoomketel geïstalleerd die het pad voorziet va warm water e worde voor de verschillede etages klimaatoplossige op maat otwikkeld. De gehele istallatie is eergiezuiig, wat voor die tijd zéér vooruitstreved is. Om ee optimaal klimaat te blijve waarborge verzorgt Imtech ook het techische oderhoud e beheer. > te kere: er wordt weer wist verwacht. Maar de derde e vierde geeratie aadeelhouders wachte het iet af. Na maadelage besprekige besluite zij i 1997 om ROM aa Iteratio-Müller, de voorgager va Imtech, te verkope. Hoe het verder gig ROM was ee zeer belagrijke acquisitie voor Imtech, dat hiermee i éé klap ee leidede positie i Duitslad verkreeg. De eerste stap aar grootschalige activiteite i Europa werd gezet. Oder de Imtech-vlag floreerde ROM weer sel. Na de doorgevoerde saerig va de Oost- Duitse activiteite kreeg de oderemig de wid volop i de zeile. De overame i 2001 va Rheielektra Techik (overgeome va de eergiemaatschappij RWE), specialist i elektrotechiek, doet ee extra duit i het zakje: de combiatie ROM/Rheielektra Techik is i éé klap marktleider i multidiscipliaire techische diestverleig i Duitslad. Gezamelijk hebbe de oderemige met circa 60 katore ladelijke dekkig e kue ze als Techische Geeral Uterehmer opdrachtgevers het complete techologisch spectrum aabiede. Hierbij oderscheidt de oderemig zich als ee iovatieve diestverleer die gee uitdagig uit de weg gaat, bijvoorbeeld het project XXL, bijzodere techologie voor het droge va de grootste vliegtuige ter wereld va Airbus i Hamburg. Door het Imtech-cocept ka slim igespeeld worde op de sel toeemede vraag i Duitslad aar oe-stop-shoppig, waarbij klate de totale techiek same met activiteite als egieerig e implemetatie, oderhoud e beheer uit hade kue geve, zodat zij zich beter kue richte op hu keractiviteite. Sids 2002 opereert ROM/Rheielektra Techik oder de aam Imtech Deutschlad. Imtech Deutschlad is zeer succesvol, vauit zes regio s wordt de complete Duitse markt bedied. Naast gebouwe, bijvoorbeeld het Soy Ceter i Berlij of de tores va de Commerzbak i Frakfurt, focust Imtech i Duitslad met succes op de auto-idustrie, luchthaves (met grote opdrachte op bija alle Duitse vliegvelde), clearooms e ee breed palet aa eergieoplossige. Opbregste e resultaat ame oder leidig va Klaus Betz, Vorsitzeder der Geschäftsleitug, elk jaar toe. Opieuw - maar u met succes - wordt Oost-Europa doelwit. I Pole wordt geheel autooom ee sterke positie verworve. I Roemeië, Ruslad, Tsjechië e Hogarije verwerft Imtech talrijke projecte. Ook hier slaat de Imtech-formule voor multidiscipliaire techische diestverleig aa. Het oude ROM staat da ook fier aa de basis va het multidiscipliaire succes va Imtech i Duitslad Soy Ceter i Berlij. e Oost-Europa > : Imtech Deut schl ad verwerf t eer ste itegr ale eergy cotr ac tig order i het ieuwe m² grote hoofdkatoor va Ifieo i Müche 2005: Imtech Deutschlad opet diverse vestigige i Oost-Europa. 2007: Imtech Deutschlad krijgt opdracht voor hightech droogtechologie i ieuwe Airbus-fabriek abij Beijig i Chia. 150 jaar techologie & oderemerschap

20 Iteratio Rijke hadelstraditie i Nederlads Idië I 1863 sticht ee groep va dertig Rotterdamse oderemers de Rotterdamsche Bak, die met de letters RO og altijd voortleeft i de aam ABN AMRO. I vervolg daarop richte dezelfde Katoor va Iteratio i Meda Kota. dertig here ook de NV Iteratioale Crediet- e Hadels- Vereeigig Rotterdam op, kortweg Im- e export Iteratio, die zich vooral toelegt op import, fiacierig e export. Vaaf het begi richt Door het afschaffe va het cultuurstelsel (ee systeem waarbij lokale Iteratio zich op de hadel met de overzeese boere i de koloië verplicht werde 20 procet va hu lad te gebiede, vooral Nederlads Idië. Met de bebouwe met producte die door de Nederladse Hadel Maatschappij odergag va de ooit zo roemruchte Vereigde werde verkocht) otstod i Nederlads Idië ee drigede behoefte Oost-Idische Compagie (1789) e de periode aa kapitaal, zowel om idustriële activiteite als ladbouwprojecte va va Frase overheersig die daarop volgde, de grod te krijge. Iteratio verschaft oderemers i Nederlads Idië was de hadel tusse Nederlad e Nederlads- dat kapitaal e krijgt i ruil daarvoor het recht om de producte va die Idië op ee laag pitje kome te staa. Met hu oderemige aar Nederlad te vervoere e ze daar te verkope. iitiatief probere de Rotterdamse oderemers Vice versa zorgt Iteratio voor de verkoop va Nederladse cosumptie- die hadel weer wid i de zeile te geve. goedere op de Idische markt. Ee succesvol cocept, wat uiteidelijk groeit Iteratio uit tot de grootste exporteur vauit Idië. > Ee peperplatage uit de jare dertig Rot terdamse oderemer s richte de Rotterdamsche Bak op > 150 jaar techologie & oderemerschap Katoe: éé va de groeipeilers va Iteratio. Dertig Rotterdamse oderemers richte de Rotterdamsche Bak op, die met de letters RO og altijd voortleeft i de aam ABN AMRO. I vervolg daarop wordt ook de NV Iteratioale Crediet- e Hadels- Vereeigig Rotterdam opgericht.

21 Iteratio: rijke hadelstraditie i Nederlads Idië 1881: Iteratio krijgt beursoterig Op 14 jui 1881 doet de NV Iteratioale Crediet- e Hadels- Vereeigig Rotterdam bij het Bestuur der Vereeigig voor de Effectehadel het verzoek voor officiële oteerig aa de Amsterdamse Effectebeurs. Korte tijd later is Iteratio - als éé va de eerste oderemige i Nederlad - beursgeoteerd. < Modere irrigatiesysteme. > Hoderde bedrijve oder éé oemer Hoewel het hoofdkwartier i Rotterdam is gevestigd, vide de meeste activiteite i Zuidoost Azië plaats, met de adruk op Nederlads Idië. Het eerste katoor wordt geoped i Batavia, tegewoordig Jakarta. Rod de eeuwwisselig begit de opbloei va Iteratio die tot aa de Tweede Wereldoorlog voortduurt. Tege die tijd heeft Iteratio 17 vestigige i het Verre Ooste. Om de productestroom op gag te houde vestigt Iteratio zelf oderemige i Nederlads Idië, maar eemt ook bestaade idustriële bedrijve over zoals papierfabrieke, > Het totale persoeel va Iteratio i Telok Bajur. Iteratio-medewerkers i Balai < Het officiële bewijs va oterig aa de Amsterdamse Effectebeurs i > : He t eer ste k atoor va Iteratio wordt geoped i Batavia, tegewoordig Jakarta > 150 jaar techologie & oderemerschap Het 75-jarig bestaa va Iteratio i : Iteratio wordt geoteerd aa de Amsterdamse Effectebeurs. 1900: Iteratio opet zij 17de vestigig i het Nederlads Idië. 1918: Iteratio richt zich op ee brede hoeveelheid hadels- e fabieksproducte e er otstaat ee coglomeraat Soekaro, presidet va de ieuwe Republiek Idoesië, cofisceert alle bezittige va Iteratio, de oderemimg zoekt ieuwe afzetgebiede i de VS, Australië, Zuid-Afrika e de UK.

22 Iteratio: rijke hadelstraditie i Nederlads Idië Ee rubberfabriek i de jare veertig. Hout als exportartikel Katoefabriek op JAVA i Katoeproductie uit begi Het wege va koffie i Ee steefabriek rod jaar techologie & oderemerschap

23 Iteratio: rijke hadelstraditie i Nederlads Idië > aardewerkfabrieke e suikerfabrieke. Iteratio bezit ook oderemige die zich bezighoude met de productie e verkoop va rubber, koffie, thee, tabak, hout e kapok. Zo otwikkelt Iteratio zich tot ee coglomeraat va hoderde bedrijve, die worde aagestuurd vauit het hoofdkwartier i Rotterdam. De Commodity Trade Idex Vertrek uit Idoesië Dat hoofdkwartier aa de Wijhave wordt tijdes de Tweede Wereld- Nieuwe ideale parter oorlog met het Duitse bombardemet op de biestad va Rotterdam Ee Iteratio-agetschap i Pemagkat rod Koolzuurfabriek va Iteratio i Morto. met de grod gelijk gemaakt. Daarmee komt de oderemig i éé Oderdeel va het heroriëtatieproces is dat Iteratio zich begeeft i de hadel va arbeidsbesparede, duurzame cosumptiegoedere va ee wat lager techologisch gehalte. Zo wordt Iteratio actief i de verkoop va huishoudelijke artikele als wasmachies, oves e kachels. Vaaf 1958 begit ee stroom va acquisities op gag te kome, vaak va bedrijve die over ovoldoede kapitaal beschikke of met ee opvolgigsprobleem kampe. Er otstaa zeve hoofdgroepe va bedrijvigheid, maar a ee ieuwe heroriëtatie wordt dat aatal teruggebracht tot drie: hadel, fabricage e istallatie. Na de acquisitie va Va Rietschote & Houwes i 1967 e Va Swaay i 1968 doe zich volop ieuwe mogelijkhede voor groei voor, maar de fiaciële positie otbreekt daarvoor. Mede om die rede fuseert Iteratio N.V. Het Iteratio-katoor i Pagkal-Piog. Katoorpersoeel va Iteratio rod De heer H. Jordaa (gebore i 1906, overlede i 1991), lid va de Raad va Bestuur va ICHVR (NV Iteratioale Crediet- e Hadels- Vereeigig Rotterdam), i diest va september 1925 tot e met jauari i 1970 met Wm. H. Müller & Co. dat over veel liquide middele beschikt e op zoek is aar ee verdere spreidig va activiteite. Iteratio, dat veel ervarig heeft op dit gebied, blijkt de ideale parter te zij. klap tot stilstad. Dat gebeurt ook i Idië, waeer de Japaers Iteratio-Müller N.V. otstaat! daar i 1942 bievalle. Alle Nederladers worde odergebracht i cocetratiekampe; ee aatal medewerkers va Iteratio wordt tewerkgesteld aa de Birma-spoorlij. Na 1945 worde de overzeese activiteite weer hervat, maar zoals voor de oorlog zal het ooit meer worde. I 1950 roept Soekaro de Republiek Idoesië uit. Er volgt ee > : Iteratio cocetreert zich op drie takke periode va grote orust waari Iteratio overweegt de voormalige va bedrijvigheid: hadel, fabricage e istallatie koloie va Nederlad te verlate. Als de Idoesische regerig i 1957 Ee emballage-afdelig va Iteratio i Palembag. 150 jaar techologie & oderemerschap De woig va de Iteratio-aget i Padag i 1952, iclusief alle medewerkers. alle bezittige va Iteratio cofisceert, is dat besluit tot vertrekke eigelijk al gevalle. Iteratio gaat over tot ee heroriëtatie va de strategie e vestigt zich i meer stabiele lade als de VS, Australië, 1967: Iteratio eemt Va Rietschote & Houwes over. 1968: Iteratio eemt Va Swaay over. 1970: Iteratio N.V. fuseert met Wm. H. Müller & Co.: Iteratio-Müller N.V. is ee feit. Zuid-Afrika e de UK.

24 Helee Kröller-Müller e Ato Kröller op de Hoge Veluwe, rod Wm. H. Müller & Co. Sam va Deveter, goede vried e adviseur, same met Helee Kröller-Müller e Ato Kröller i Oderemer pur sag, aa wieg va IM, KLM e Kröller-Müller Museum I 1876 richt Wilhelm Heirich Müller i Düsseldorf i Duitslad zij bedrijf Wm. H. Müller & Co. op. De compago is Willem Neese, zij zwager. Beide here starte ee hadelsoderemig, die zich i eerste istatie vooral bezighoudt met het levere va ijzererts aa Duitse hoogoves. Als de schepe hu ladig hebbe gelost, worde ze Wilhelm Heirich Müller belade met eidproducte va die hoogoves. Het is ee wereld die Heirich op zij duimpje ket. Voordat hij dit bedrijf startte, werkte hij Kröller-Müller ee aatal jare bij ee hoogovebedrijf. Ee ieuwe hadelsoderemig is gebore. Müller koopt i Rotterdam auwe betrekkige aa met de oder- emig Ruys & Co., waar ee Willem Kröller werkzaam is. Als deze laatste i 1881 i ee Belgische loterij (!) gulde wit, besluit hij die > Helee Kröller-Müller 150 jaar techologie & oderemerschap Officiële opeig va het Kröller-Müller museum op 13 jui 1938 met miister Welter va Kust e Cultuur e Helee Kröller-Müller. I 1878 verplaatst Heirich Müller zij bedrijf aar Rotterdam, de stad die i de laatste deceia va de 19e eeuw ee heftige groeistuip doormaakt. Oder leidig va mese als Lodewyck Picoffs groeit de Rotterdamse have spectaculair e eemt het vervoer va e aar de idustriegebiede i het Duitse achterlad ee eorme vlucht. Vauit Rotterdam vide vele Duitse producte hu weg aar adere cotiete. Toch blijft de focus va Müller i eerste istatie op Europa gericht. Het eerste buiteladse katoor dat hij opet is i Luik, België : Wilhelm Heirich Müller richt i Düsseldorf i Duitslad zij bedrijf Wm. H. Müller & Co. op > 1878: Heirich Müller verplaatst zij bedrijf aar Rotterdam. 1888: Ato Kröller trouwt met Helee Müller. 1895: Wm. H. Müller & Co. koopt drie schepe va de Nederladsche Stoomboot Maatschappij e start de Batavierlij. 1902: Wm. H. Müller & Co. wordt de grootste hadelaar i ijzererts i Europa. 1906: Ato Kröller koopt de boerderij Harskamp, het begi va wat u het hectare grote atioale park Hoge Veluwe is.