IN ZIJNE OMGEVING,DOOR MR.T. DE VRIES.

Transcriptie

1 M R. G.GROEN VAN PRINSTERER IN ZIJNE OMGEVING,DOOR MR.T. DE VRIES. A.W. SQTHOFF'S tthtg. MU LEIDEAL

2 Mr. G. GROEN VAN PRINSTERER IN ZIJNE OMGEVING

3 Mr. G. GROEN VAN PRINSTERER IN ZIJNE OMGEVING

4 Mr. G. GROEN VAN PRINSTERER IN ZIJNE OMGEVING

5 Mr. G. GROEN VAN PRINSTERER IN ZIJNE OMGEVING

6 Mr. G. GROEN VAN PRINSTERER IN ZIJNE OMGEVING

7

8 MR. G. GROEN VAN PRINSTERER IN ZIJNE OMGEVING DOOR Mr. T. DE VRIES Men schaart zich gaarne om U en te regt" WORMSER AAN GROEN, 4 APRIL I85I LEIDEN A. W. SIJTHOFF's UITGEVERS-MIJ. 1908

9 Mr. G. GROEN VAN PRINSTERER IN ZIJNE OMGEVING

10 INHOUD. Hoofdstuk. Bladz Inleiding. 1 I. Het familie-wapen van Groen. 7 II. Vreugde en Rust. 9 III. De Vader van Groen 13 IV. Groen's Moeder 15 V. Groen's woning aan den Korten Vijverberg 18 VI. Kappeyne van de Coppello. 2l VII. Groen omstreeks VIII. Groen's zuster Marie omstreeks IX. Elout van Soeterwoude. 28 X. Groen's leermeester Johan Melchior Kemper 34 XI. Groen's leermeester Van der Palm 37 XII. Groen's leermeester Bilderdijk 40 XIII. Mevrouw Groen 43 XIV. Merle d'aubigné 47 XV. Edmund Burke. 50 XVI. Groen's woning aan het Voorhout te 's Gravenhage 54 XVII. Willem de Clercq. 57 XVIII. Isalic da Costa. 60 XIX. Groen's woning aan het Plein te 's Gravenhage. 63 XX. Mr. Johan Antoni Philipse en zijne echtgenoote Maria Clazina Groen van Prinsterer. 67

11 INHOUD. Hoofdstuk. Bladz. XXI. Marie Hoffman en zijne echtgenoote Cornelia Adriana Groen van Prinsterer 71 XXII. Professor Van Heusde 74 XXIII. Groen's zomerverblijf Oud -Wassenaar. 77 XXIV. Johan Rudolph Thorbecke. 83 XXV. J. T. Bodel Nijenhuis. 88 XXVI. Brummelkamp en Van Velzen. 91 XXVII. Abraham Capadose. 97 XXVIII. J. A. Wormser XXIX. O. G. Heldring XXX. Friedrich Julius Stahl. 108 XXXI. Nicolaas Beets XXXII. Chantepie de la Saussaye XXXIII. Van der Brugghen XXXIV. R. J. Fruin XXXV. De Bosch Kemper. 133 XXXVI. Mr. J. de Neufville XXXVII. F. P. G. Guizot XXXVIII. Prof. dr. J. H. Gunning XXXIX. Mevrouw Groen in wandelkostuum XL. Ds. Van Rhijn XLI. Van Otterloo. 160 XLIL Mr. L. W. C. Keuchenius XLIII. Groen's buitenverblijf Blankenburg XLIV. Aeneas baron Mackay XLV. Otto baron van Wassenaer van Catwijck. 187 XLVI. Dr. A. Kuyper XLVII. Van Oosterwijk Bruyn. 197 XLVIII. John Lothrop Motley XLIX. Jhr. Mr. A. F. de Savornin Lohman. 208 L. Dr. L. R. Beynen. 212 LI. Professor Fabius.,. 220 LII. Jhr. Mr. J. W. van Loon LIII. Groen's GrafmonumentV V. 231

12 INLEIDING. Toen Groen van Prinsterer in de laatste jaren zijns levens de brieven van zijn boezemvriend Da Costa uitgaf en in het derde deel ook een beschouwing wijdde aan Da Costa zelf, toen kwam hem ook weer voor den geest de afwijking van zijn dichterlijken vriend op enkele punten van den kerkelijken en politieken strijd, waardoor zooveel schade werd berokkend aan de goede zaak. En terwijl Groen dit verschil van gevoelens beschrijft en met groote ingenomenheid vooropstelt dat er ook bij Da Costa was beginselvastheid ook bij kleurschakeering" is er toch vooral één ding dat Groen betreurt en dat hij met deze woorden uitdrukt: Meermalen heb ik dit overwigt der nuance betreurt." Dat er verschil, dat er nuance was, betreurt Groen niet zoozeer, wijl alleen door wrijving van gedachten menigmaal een zaak duidelijk wordt. Daar mag," schreef Da Costa,.,daar moet ook tusschen die des Heeren zijn, opscherping zijn, door nuances in de begrippen." Het o v e r wig t der nuance", waartegen Groen bezwaar had, werd vooral door niet genoegzaam overleg in eigen kring, door Da Costa's openbaarmaking van de verschilpunten bewerkt. Ik ben met u," schrijft Groen, voor de meest mogelijke publiciteit; alleen zou ik wel gewenscht hebben, dat de verscheidenheid van n u a n c e tusschen degenen die, van dezelfde beginse]s uitgaande, naar hetzelfde doel streven, niet had behoeven openbaar gemaakt te worden, eer wij, de Haagsche

13 2 INLEIDING. en de Amsterdamsche broeders, door overleg en gesprek, van de wezenlijkheid van het verschil en van de onmogelijkheid om het weg te nemen ons hadden overtuigd." Ook thans is er nuance. Ook thans wordt de Christelijke actie bedreigd door het overwigt der nuance." Doch bij de nuance, die vooral op staatkundig terrein uitkomt, mogen de vele en krachtige banden, die alle belijders van den Christus saambinden, niet uit het oog worden verloren. Een verblijdend teeken in dien zin is de onverdeelde sympathie voor Groen van Prinsterer, voor zijn geloof, voor zijn arbeid, voor zijn strijd, voor zijn beginselen, die, uit Gods Woord afgeleid, hem ten richtsnoer verstrekten en hem dienden als een lamp voor zijn voet zoowel in zijn persoonlijk en huiselijk leven als op het terrein van Kerk en Staat, van de volksopvoeding en van het maatschappelijk leven. Toch leeft de nagedachtenis van Groen, die tot zoo grootera zegen kan zijn, niet genoeg in alle kringen van ons volk. Te veel wordt de aandacht van zijn g e h e e 1 e levensbeeld afgeleid enkel naar het staatkundige en dan nog naar de discussie over de wijze van toepassing van enkele afgeleide beginselen, waarover zoo licht ook onder de belijders van den Christus verschil van inzicht mogelijk is. Als op die wijze het beeld van Groen te veel opgaat in den Staatsman en daarbij de Evangeliebelijder op elk terrein des levens te veel wordt uit het oog verloren, dan roept Groen zelf, meer dan ooit zijn geesteskinderen toe: E en S t a a t s- man niet, een Evangeliebelijder." Nier dat een beroep op Groen ook in de politiek zou zijn af te keuren, maar het mag daar niet bij blijven. Groen in zijn geheel, in al zijn arbeid en strijd moet gekend worden, opdat men ten slotte ook zonder bepaald beroep op een uitspraak van Groen, als 't ware voelen en tasten kan welken kant Groen in een bepaald geval uitgestuurd zou hebben. Ons Christenvolk had Groen lief, het hing hem aan, omdat het wist, dat van hem gold het woord der Schrift: Mij aangaande, ik en mijn huis, wij zullen den Heere dienen." En hoe meer ons volk hem weer leert kennen, in al zijn

14 INLEIDING. 3 doen en laten, hoe meer het hem nog zal liefhebben en hoe meer zijr nagedachtenis tot zegen zal zijn. Daarom moet Groen weer herleven voor ons volk, herleven in zijn geschriften, in zijn beginselen, in zijn zeldzaam rijk en schoon leven. In dat opzicht wordt het tijd dat vele gegevens van persoon herinnering zoowel als uit zeer vele overal verspreide-lijke brieven die dreigen verloren te gaan, door een nauwgezet onderzoek opgespoord en geordend en alzoo voor ondergang bewaard worden. Een Bibliografie van Groen is er thans. De Biografie is in bewerking. Doch vóor de Biografie thans eerst een verlevendiging van Groen's nagedachtenis in geheel anderen vorm; voor een veel ruimer kring van lezers, dan die van een lijvige Biografie en Bibliografie. Een reeks korte schetsen uit Groen's omgeving op zich zelf, wat de onderwerpen aangaat voor 't meerendeel van genoegzaam belang en waardoor straks Groen's Biografie eenigszins kan bekort en gemakkelijker wordt te lezen. Gelijk men de nagedachtenis van Beets niet enkel in zware studiën, maar ook in woord en beeld," om met dr. Byvanck te spreken, levendig houdt, alzoo kan en moet het ook met Groen geschieden. Voor een groot deel van ons volk, dat geen zware studiën verteert, is dit metterdaad, zoo het doel bereikt zal worden, een behoefte. Trouwens, de Biografie eischt nog een geruimen tijd van onderzoek, veel arbeid, veel hulp van anderen in het verzamelen van de noodige gegevens, veel rustige studie en kalme overdenking. En stof tot dank aan God is mij de groote welwillendheid die ik daarbij van alle zijden mocht ontmoeten. Eenvoudigen, die Groen gediend hebben, deden mij verhalen uit hun dienst bij den heer en mevrouw Groen, verhalen tintelend van hartelijke sympathie, en stonden mij hun brieven van Mevrouw Groen, ofschoon zoolang als dierbare herinneringen bewaard, voor het goede doel gaarne af. Aanzienlijke familiën aarzelden niet mij hun prachtige ver-

15 4 INLEIDING. zamelingen van brieven ter inzage toe te vertrouwen, zoodat op dit oogenblik reeds meer dan achthonderd brieven van Groen op mijn studeervertrek zijn verzameld. Familieportretten werden mij door één familie met lijst en al zelfs aan huis bezorgd, zoodat ik had uit te kiezen wat mij ter reproductie het meest geschikt voorkwam. Op zoo groote hulpvaardigheid had ik niet gerekend en opdat zij niet al te lang onbeantwoord blijve, zij de uitgave van dit deeltje mijn dankerkennend antwoord. Blijkbaar laat ook in ons Vaderland de milde geest van ware liberaliteit en belangstelling in de wetenschap zich gelden, waardoor gedurende de laatste 75 jaren in Europa zooveel rijke Archieven van aanzienlijke familiën, van kerken en regeerende vorsten werden opengesteld voor het wetenschappelijk onderzoek. en waardoor de geschiedbeschrijving in geheel nieuwe banen werd geleid, zoodat thans, bij wie eenigszins meeleven, het gevoel van verantwoordelijkheid genoegzaam is verlevendigd, om, waar men waardevolle bewijsstukken onder zijn berusting heeft, die ter beschikking te stellen van het onbevangen onderzoek. Vroegei was dat zoo geheel anders. Kleinzielig egoïsme en enghartig nepotisme gaf slechts aan enkele bevoorrechten, liefst neefjes of vriendjes, -- tot deug onderzoek veelal weinig bekwaam -- het voorrecht om-delijk bij uitzondering familiepapieren ten deele te mogen inzien. Hoe anders is dit thans en hoe anders mocht ik het bij mijn onderzoek ondervinden. De gedachte van een boekdeeltje over Groen's omgeving met Groen als hoofdpersoon en tal van anderen om hem gegroepeerd is, naar ik meen, uit het leven gegrepen. Groen is in ons Vaderland gedurende bijna een halve eeuw, van 1829 tot 1876, de hoofdpersoon en de leider van schier elke actie in positief Christelijke richting geweest en als zoodanig is hij door dit boekdeeltje geteekend. Geboren 21 Augustus 1801 begon hij in 1829 als Redacteur van de Ned. Gedachten, gesteund door enkele vrienden, in de Politiek een Christelijk-Historische en mitsdien Anti-Revolutionnaire richting aan te geven,

16 INLEIDING. 5 In 1834 legde hij in zijn B e s c ho uw i n g e n den eersten steen voor een herlevende Christelijke wetenschap in 't algemeen en voor Staats- en Volkenrecht in het bijzonder. Vanaf 1835, toen het eerste deel der Arc hi v es verscheen, was Groen de voorman bij de beoefening der Vaderlandsche Geschiedenis. In 1837 trad Groen naar voren als verdediger van de ver i d e n e n, zoodat de verdrukte Gerefor-volgdmeerden van dien tijd af het oog op hem gevestigd hielden. A f g e s c h e Toen Thorbecke in 1840 een ontwerp tot herziening van de Grondwet in 't licht gaf, in liberalen zin, was het Groen die aan Z. M. den Koning een ontwerp in Christelijken zin aanbood en in 't licht gaf. In 1842 was hij de ziel van de zeven H a a g s c h e heer e r." die in hun adres aan de Synode herstel vroegen van de rechten der Kerk. In 1843 stond Groen weer als leider van vijf andere heeren op om een adres te richten aan de \Veleerw. Commissie tot de Waalsche Kerken. Groen was het die in 1846 voor een twintigtal vrienden zijn lezingen hield over Ongeloof en Revolutie, die daarna leidde tot de uitgave van dit zijn meesterwerk, fundamenteele critiek van Christelijk standpunt op de toen heerschende begrippen. In den S c h o o l s t rij d was Groen van meet af de leider der Christelijke beweging. Toen het Ned. Zendingsgenootschap in verkeerde richting dreef, was het Groen die waarschuwde. Hij was het die in 1853, toen de Aprilbeweging ons gansche volk in beroering had gebracht, de actie in het goede spoor leidde en het An t i-p a p i s me vleugellam sloeg. Toen in de jaren van 1865 tot 1871 zijn christelijke vrienden vooral in de hoogere standen door conservatieve m e e- gaand hei d afdreven in het spoor der tegenpartij, was Groen de man die den strijd opnam, persoonlijke vriendschap feil had, zich aan haat en verguizing blootstelde, maar de Anti- Rev. Partij een wedergeboorte deed ondergaan, die haar beslag kreeg in de oprichting van De Standaard.

17 6 INLEIDING. Zoo is Groen gedurende bijna een halve eeuw het centraal punt, de leider geweest, om wien zich op verschillend terrein tal van bekwame mannen uit ons volk hebben gegroepeerd en tegen wie zich dan ook de bekwaamste tegenstanders in den strijd richtten. Als zoodanig nu heb ik getracht hem in dit deel voor te stellen door schetsen uit zijn omgeving. Zwak van gezondheid en tenger van gestalte, zacht, ja bijna onhoorbaar in zijn spreken, nochtans door zijn scherpzinnigheid en bekwaamheid de strijdbare held, de waakzame verdediger van ons Christenvolk, leider bij de gratie Gods, de ziel van elke Christelijke actie, der keerlen God" in den edelsten zin, om wien de kleinen en de grooten, zoo ze God vreesden, zich gaarne groepeerden, was Groen werkzaam voor de zaak zijns Heerera met een ijver, die menigmaal zijne krachten dreigde te breken, maar op wiens arbeid een zegen zou rusten, die eerst door een dankbaar nageslacht recht kon worden gewaardeerd. Daarom worde zijn zegenrijke nagedachtenis niet enkel onder, het bereik van weinigen gebracht, die zware studiën of politieke discussiën plegen te verteren, maar ook door woord en beeld in salon en huiskamer van ons volk verlevendigd. Mogen daartoe deze bladzijden iets bijdragen. Op volledigheid maakt dit deel uit den aard der zaak geen aanspraak. Een groep van personen rondom iemand, van wien de correspondentie met meer dan duizend personen bewaard bleef, is altijd zeer onvolledig. Dat het mij mogelijk was, althans de nu opgenomenen te verzamelen, is mij een voorrecht en aldus moge dit deeltje, voor vermeerdering en verbetering alleszins vatbaar, door den lezer met welwillendheid worden aanvaard.

18 -keurig Het familiewapen van Groen. De verzameling van schetsen, die het levensmilieu van Groen moeten verduidelijken, heb ik gemeend te kunnen aanvangen met een reproductie van zijn familiewapen. Zoowel in d e Wapenheraut als in het werk van R i e t- s t a p wordt het familiewapen van Groen van Prinsterer nauw beschreven. Over de beteekenis en de waarde van familiewapens kan men verschillend oordeelen. Slechts enkele families voeren wapens, die werkelijk dateeren uit den Middeleeuwschen tijd, toen de Germaansche families naast elkander, ieder onder eigen wapenteekens, streden. Sedert eeuwen zijn de meeste familiewapens willekeurig aangenomen teekens en eigenaardigheden, die deze of gene beliefde als zoodanig aan te nemen, hetgeen dan door de nakomelingen in zegelringen en wandversieringen wordt geëerbiedigd. Het wapen door het geslacht (familie) Groen van Prinsterer gevoerd is: Gevierendeeld: 1. In goud een halve zwarte adelaar, uitgaande van de deelingslijn, 2 en 3 in blauw drie zilveren leliën, geplaatst 2 en 1 (Groen), 4 in goud drie loopende hazewindhonden van rood boven elkander. Helmteeken een zilveren lelie. Dekkleeden : zilver en blauw. Het hierbij afgebeelde wapen is dat 't geen Mr. G. Groen van Prinsterer persoonlijk gebruikte.

19 8 HET WAPEN VAN GROEN. Het helmteeken is door hem weggelaten, terwijl het schild gedekt is met den toen veelal in gebruik zijnden helm en zijn - ridderkruis van den Nederlandschen Leeuw hangt onder - het schild. Afdruk van zijn cachet komt o.a. voor aan een brief door hem den 10 Mei 1838' verzonden aan zijn vriend Mr. P. J. Elout en mij met zoovele andere brieven. welwillend door de familie Elout ten gebruike afgestaan. De ridderorde, die men bezat, werd toen meestal aan het schild op de manier als hier geschied is, gehangen. Een gebruik, dat tegenwoordig bijna geheel in verval is geraakt. De laatste toelichtingen werden mij welwillend door den heer A. A. Vorster- HET WAPEN VAN GROEN. man van Oyen, den tegenwoordig meest bekenden specialiteit op dit gebied verstrekt.

20 -pen van II. Vreugde en Rust. Aan het breede vaarwater, genaamd de Vliet, dat Delft met Leiden verbindt, liggen, in eenzelfde streek naast elkander, op een drie kwart uur afstand van 's-gravenpage, twee van de meest aantrekkelijke en door natuurschoon meest bevallige dor Zuid-Holland. Rijswijk en Voorburg, zoowel door hun ligging dicht bij Den Haag en Scheveningen, als door hun boschaanplant te midden van Holland's vruchtbare weilanden, hebben sedert eeuwen reeds een eigenaardige bekoring en aantrekkelijkheid gehad, waardoor de élite zoowel van den Rotterdamschen koopmansstand als van de Haagsche aristocratie er hare zomerverblijven vestigde. Daar, in Rijswijk, lag het buiten, thans nog, hoewel het gebouw sinds lang verdween, om zijn natuurschoon veel bezocht, waar in 1697 de vrede van Rijswijk werd gesloten. Daar. in Voorburg, staat nog het huis, evenwel van een groot deel van zijn park en tuin beroofd, het bekende Hofwijck, waar Constantijn Huygens des zomers de hofstad ontweek. Daar, in Voorburg, even buiten de kom van het dorp, als men het in de richting van Delft naar Leiden doorwandelt, ziet men rechts van den weg een aanzienlijk, in achttiende-eeuwschen stijl opgetrokken buitenverblijf, omgeven door een groo-

21 -schouwd, 10 VREUGDE EN RUST. ten tuin, die vóór het huis aan den straatweg uitkomt en achter zich over aanzienlijke breedte langs den Vliet uitstrekt.-waarts Op de zware zerken palen, die aan weerszijden den ingang van den tuin versieren, leest men den naam van Vreugd e en Rust. Daar blijft de wandelaar onwillekeurig stilstaan en als zijn oog den witten gevel van Vreugde e n Rust aanschouwt, VREUGDE EN RUST. dan vermenigvuldigen zich zijn gedachten, dan verheft zich zijn hart naar hooger, dan voelt hij de bezielende aanraking met het edele onvergankelijke, omdat hij gekomen is aan de plaats waar een groot man geboren werd. Daar heeft Groen van Prinsterer het eerste levenslicht aan daar heeft de kleine Wim" gedarteld op den schoot zijner moeder, die hij zoo innig liefhad; daar heeft Willem" gespeeld aan de hand zijns vaders; daar heeft Groen het enwaardeerbaar voorrecht eener christelijke opvoeding" genoten.

22 VREUGDE EN RUST. 11 Daar in den tuin, dicht bij den Vliet, stond de koepel, thans verdwenen, waar in later dagen Groen als jongeling, als student met zijn ouders en zijn zusters, met familieleden en vrienden zoo menig gezellig theeuurtje doorbracht. Hoe heerlijk, op een historischen grond, zoo vol van liefelijke herinneringen, een oogenblik te verwijlen. Nog is V r e u g d e en R u s t het eigendom van familieleden van Groen. Na den dood van Groen's vader in 1837 woonde er de heer Marie A. H. Hoffman, gehuwd met Groen's zuster Keetje;" daarna is het overgegaan aan de kinderen van Mr. J. A. Philipse, die gehuwd was met Groen's andere zuster Marie, zoodat het thans nog des zomers bewoond wordt door de dochter van Philipse, de Wed. van Jhr. Mr. B. C. de jonge. Nog hangen daar op V r e u g d e en R u s t de geschilderde portretten van Groen's ouders, van hem zelf op jeugdigen leeftijd en van zijne zuster Marie. Door de familie De Jonge werd mij met de grootste welwillendheid toegestaan deze tot dusver in ruimen kring geheel onbekende portretten te laten reproduceeren voor het doel van dit werk.

23 GROENS VADER.

24 1I1. De Vader van Groen. Petrus Jacobus Groen van Prinsterer werd op 5 Mei 1765 te Heeze, een door 'heerlijke bosschep omgeven dorpje in Noord-Brabant, waar zijn vader Hervormd predikant was, geboren, studeerde in de medicijnen, vestigde zich als dokter te Voorburg en huwde aldaar in 1797 met Adriana Hendrica Caan, uit welk huwelijk drie kinderen sproten n.l. onze Guillaume en zijn beide zusjes Keetje en Marie. Reeds in 1805 kocht dokter Groen liet bekende huis aan den Korten V ij verb erg, waar hij, behalve 's zomers, wanneer de familie op Vreugde e n Rust vertoefde, heeft gewoond tot aan zijn dood in Dokter Groen was in de Residentie zeer gezien. Hij had volgens Willem de Clercq (Dagboek 1824) een lang cn neus en zag er zonderling uit." ;nlusschen fungeerde hij als huisdokter bij de aanzienlijkste families, o.a. bij Rutger Jan Schimmelpenninck, bij wien hij in 1811 op zijn buitengoed Nijenhuis in Overijssel logeerde. Daarbij nam hij gedurende 26 jaren aaneen een actief aandeel in het Bestuur der Hofstad en was jaren lang lid van de Provinciale Staten. 'Voor het gemeentebestuur van 's-gravenhage waren ook in die dagen reeds de twee belangrijke punten van voortdu-

25 14 DE VADER VAN GROEN. rende overweging: le. de badplaats Scheveningen en 2e. de waterverversching van de Haagsche grachten. En juist voor deze twee specifiek Haagsche belangen heeft dokter Groen zich bijzonder geïnteresseerd, blijkens zijn adres voorstellen dienaangaande in 1825 en 1826 waarvan-sen en afschrift bewaard wordt in het Gemeente-Archief. Bekend is ook van hem dat hij de aanlegger is geweest van het kerkhof T er N a v o 1 g i n g aan den Ouden Scheveningschen weg nabij Scheveningen. De naam door Groen aan dit klein, door een hoogen muur omringd kerkhof gegeven, stond in verband met het doel dat dokter Groen er mee beoogde nl. het tegengaan van het. begraven in de kerken. Dat een zekere gemoedelijkheid en een goed humeur den ouden Groen kenmerkte, ziet men uit zijn portret terstond en blijkt ook eigenaardig uit zijn adressen aan den Raad, en meer nog uit de van hem bewaard gebleven brieven. Alles tezamengenomen was dokter Groen een merkwaardige persoonlijkheid, waar de jonge De Clercq, toen hij voor 't eerst in Haagsche kringen verscheen en hem ontmoette, niet dadelijk bij kon, en die dus zeer natuurlijk op hem een zonder indruk maakte volgens den gewonen regel dat de mensch,-lingen wat hij niet begrijpt, geneigd is zonderling te noemen. Voor zijn zoon Willem, vermoedelijk uit liefde voor Oranje aldus genoemd, was dokter Groen een uitnemend en zorgvuldig vader en de voortreffelijke opleiding die Groen van zijn prilste jeugd af ontving, mogen we gerust voor een zeer groot deel aan het, wijs beleid van zijn vader toeschrijven. -w

26 -tenburg IV. Groen's moeder. Vriendelijkheid, lieftalligheid, trouw, geduld, godsdienstzin teekenen de Nederlandsche vrouw" schreef eenmaal dr. A. Pierson (Oudere T ij d g en o o t en p. 15) en indien van iemand, dan kan dit gezegd worden van Groen's moeder Adriana Hendrica Caan, geboren te Rotterdam 12 Juni 1772, overleden te 's-gravenhage 28 Dec Zij was de dochter van Mr. Adriaan Caan ( ) en Hester van Staphorst, vrouwe van Urshem, de Braak en Rus ( ). Na den dood van haar eenigen broeder, die als kind van één jaar in 1777 overleed en na den dood harer ouders, trad zij 13 Maart 1797 in het huwelijk met dokter Petrus Jacobus Groen van Prinsterer te Voorburg, met wien zij in zeer gelukkigen echt tot haar dood in 1832 vereenigd bleef. Groen hing zeer aan zijne moeder; hij was aan haar verkleefd; haar dood in 1832 was hem, hoewel reeds vier jaren gelukkig getrouwd, een hartverscheurend verlies", waardoor zelfs zijn gezondheid dermate geschokt werd, dat hij het nauwelijks te boven kwam. Ongetwijfeld staat dan ook het geheel eigenaardig teere en fijne ir Groen's karakter in verband met de opvoeding die hij

27 GROEN'S MOEDER.

28 GROEN'S MOEDER. 17 van zijne moeder kreeg, op wier edel gelaat een fijne beschaving, vriendelijkheid, lieftalligheid en intelligentie te lezen staat. Groot is het voorrecht dat Groen in dit opzicht boven Bilderdijk ten deel viel, wien eenmaal de bittere klacht uit de pen vloeide, dat de stemming zijner ouders, vooral die zijner moeder zijn geheele leven, inzonderheid van zijn vijfde jaar af, tot een vloek maakte. De verhouding van Groen tot zijne moeder roept ons onwil moeder van Augustinus voor den geest; -lekeurig Monica de een moeder die door haar liefde en door haar gebed den zoozeer begaafden Augustinus redde van het verderf en in zijn binnenste onder inwerking van Gods genade, dien onweerstaanbaren drang naar hooger en beter leven deed ontwaken, waar - door hi, het eerste en voornaamste deelachtig werd, wat hij toe vervulling van zijn hooge roeping in Christus Kerk noodig had.! ^l 2

29 V. Groen's woning aan den Korten Vijverberg. Als dr, Kuyper in zijn levensschets van Keuchenius (p. 37) spreekt var_ den man van den Korte V ij v e r b e r g", nadat hij te voren reeds Groen's naam had genoemd, dan weet ieder, dat hiermee Groen bedoeld wordt. In dat prachtig heerenhuis met zijn hooge breede stoep,, met zijn twee ramen aan elke zijde van de deur, met zijn hoog opschiete.nden gevel, hooger dan de overige huizen in de rij, heeft Groen een groot deel van zijn leven doorgebracht. Bijna ieder in de hofstad weet, dat Groen van Prinstcrer daar gewoond heeft en voor wie het niet weet, zijn er twee gedenksteenen in den gevel geplaatst, vermeldende dat Groen daar woonde van en Mevrouw Groen van 1838 tot haar overlijden in In 1805 door Groen's vader aangekocht, werd het huis met zijn deftige groote kamers sinds dien tijd door hem bewoond, behalve des zomers als de familie op Vreugde en Rus t vertoefde en na den dood van Groen's vader in 1837 ging het over op Groen, die het in 1838 betrok en er tot zijn dood bleef wonen. Daarna is het van de erfgenamen door het Gouvernement aangekocht.

30 GROEN'S WONING AAN DEN VIJVERBERG. 19 In dat huis heeft Groen bijna al zijn werken, voor zoover ze na 1838 zijn verschenen, geschreven; daar heeft hij bijna allen die met hem in relatie stonden, ontvangen; van daar uit zag hij met zijn scherpen blik neer op het bekende torentje, schuin

31 20 GROEN'S WONING AAN DEN VIJVERBERG. over den hoek van den Vijver, naast het Mauritshuis, het regeerings-torentje waarin zoo menig minister zetelde, tegen wien Groen de pen opnam om de rechten van het zoo veelszins verongelijkte Christenvolk te verdedigen. Daar was het, dat hij vooraf zijn knieën boog voor zijn God, zoo dikwijls hij naar het Binnenhof ging om, te midden van een in meerderheid tegen hem gekante volksvertegenwoordiging, met zwakke doch door overtuiging indringende stem, getuigenis af te leggen van die beginselen, van wier toepassing alleen zegen voor zijn land en volk was te wachten. Daar, in de kamer beneden, links van de gang, als men in het huis gaat, is de plaats waar zijn vrienden na zijn overlijden op 19 Mei 1876 om zijn lijkbaar stonden. En uit datzelfde huis werd ook drie jaren later het stoffelijk overschot uitgedragen van de merkwaardige vrouw, die gedurende bijna een halve eeuw den grooten Nederlander in al zijn arbeid en strijd, in zijn lijden en zielsworstelingen op zeldzame wijze had terzijde gestaan.

32 VI. Kappeyne van de Coppello. Onder hen die hem,.door onderrigt en welwillendheid bovenal onvergetelijk" waren noemt Groen met name Kappeyne van de Coppello. Gedurende den geheelen tijd zijner vorming eerst Groen's leeraar in de oude letteren, daarna zijn raadsman en vriend." De briefwisseling tusschen Groen en Kappeyne is een van de intiemste en meest hartelijke, die Groen gevoerd heeft. Geboren 7 Maart 1790 te Middelburg was Johannes Kap slechts 11 jaren ouder dan Groen-peyne van de Coppello alzoo en sedert Groen student werd, was de verhouding tusschen hen meer die van eenigszins in leeftijd verschillende intieme vrienden. dan die van leermeester en leerling. Na de Latijnsche school in zijn geboortestad te hebben bezocht, kwam hij in 1809 aan de Leidsche Academie, studeer-. de daar tot 1814 onder Wijttenbach en werd in datzelfde jaar aangesteld tot Praeceptor aan de Latijnsche school te 's-gravenhage; in 1816 werd hij. benoemd tot Rector te Zwolle en in 1819 keerde hij naar Den Haag terug om daar als Rector van het Gymnasium op te treden, waar hij ", zegt Van der Aa, met uitstekenden lof werkzaam was en een groot aantal uitmuntende, hem hoogelijk vereerende leerlingen vormde." Blijkens de adressen op aan hem gerichte brieven woonde hij langer_ tijd in de Raamstraat.

33 22 KAPPEYNE VAN DE COPPELLO. Aan uitgebreide kundigheden paarde hij een juist oordeel, kieschen smaak en levendig gevoel voor het schoone en goede.,.bovendien was hij met een blakenden ijver bezield, om in KAPPEYNE VAN DE COPPELLO. zijne betrekking zooveel mogelijk nut te stichten, en wist hij in zijii onderwijs handigheid met aangenaamheid en bevallig te vereenigen, dat daaruit de schoonste vruchten-heid derwijze voor zijne leerlingen geboren werden." (Van der A a.) Hij was getrouwd met de dochter van Prof. Bake en uit dit huwelijk werden geboren: le. Johannes Kappeyne de latere minister, die nog in 1878 Mevrouw Groen bezocht op haar verjaardag en 2e. Jacob Kappeyne, later Rector aan het gymnasium te Amsterdam van Wien we weten dat Groen zich veel aan here gelegen liet liggen en hem, toen hij student werd, een uitvoerige n ernstig waarschuwenden brief schreef, die bewaard is gebleven.

34 -peync KAPPEYNE VAN DE COPPELLO. 23 Mevrouw Kappeyne geb. Bake voerde nog in 1878 een intieme briefwisseling met Mevrouw Groen. Helaas, werd die uitnemende leeraar en vriend van Groen reeds op 42-jarigen leeftijd aan zijn leerlingen en vrienden door den dood ontrukt. Van de Coppello overleed den 27ste«April 1833 te 's-gravenhage en werd aldaar op een hoogst plegtige wijze op de begraafplaats Eik-en-Duinen ter aarde besteld." Vier-en-twintig zijner oudste voormalige leerlingen droegen hen: grafwaarts en Mr. H. van Royen, curator der Latijnsche school, bragt, in keurige en gevoelvolle taal, een waardige hulde aan zijn deugden en verdiensten." (Van der Aa). Groen die op het oogenblik van Kappeyne's overlijden, enkele maanden te voren een hartverscheurend verlies" had geleden door den dood zijner moeder en daarop ernstig ongesteld werd, heeft zeer vermoedelijk de begrafenis niet kunnen bijwonen en dezer. tol der dankbaarheid aan zijn geliefden leermeester niet mogen betalen, Met Kappeyne correspondeerde Groen in het Latijn zoodra hij zoover gevorderd was, dat zulks mogelijk werd; later, toen het niet meer noodig was, werd de correspondentie weer in 't Hollandsch gevoerd. Met Kappeyne raadpleegde Groen over het onderwerp zijner,dissertatiën; later over de uitgave van stukken door Groen opgesteld en van welke Groen sommigen niet heeft uitgegeven wijl zijn raadsman het ontried; Kappeyne schreef in 1829 aan Groen, toen deze zijn brochure over Volksgeest en Burgerzin anoniem uitgaf, dat hij wel geraden had, wie de schrijver was; aan Kappeyne werd in 1827 Betty", toen Groen's meisje, bijna onmiddellijk na haar eerste komst in Den Haag, nadat het -engagement gesloten was, voorgesteld_ Alles te zamen geeft het duidelijkste bewijs dat Groen in n vorming en bij zijn optreden in de maatschappij aan Kap gehad heeft een leermeester en vriend, een hoogst bekwaam en bezadigd raadsman zooals zeker aan weinigen te beurt valt.

35 GROEN OMSTREEKS 1823.

36 -tretten van VII. Groen omstreeks Deze afbeelding van Groen is in origineel het eigendom van de familie De Jonge en is een van de schoonste familie waarvan de reproductie-portretten, op V r. e u g d e en Rust, mij welwillend werd toegestaan.. De. vereeniging van zachtheid en scherpzinnigheid teelcent zich in deze afbeelding nog duidelijker af dan in latere por Groen. Ook de gelijkenis met zijn vader is, hier onmiskenbaar. Zooals Groen hier is geschilderd, zoo. was hij in de laatste dagen van zijn studententijd, zoo was. hij bij zijn promotie, toen Plato en Justianus' wetgeving het voorwerp van zijn studiën waren en hij met zijn vrienden als Henry Hoffman en Petrus de Fremery paardreed, met Wopke Brouwer en Sebald Rau heele avonden in gezelligen kout doorbracht, bij Johan Melchior Kemper en Van der Palm als huisvriend verkeerde, met zijn ouders en zijn zus Marie Keetje was toen reeds getrouwd bezoeken afwachtte op den Vijverberg of op Vreugde en Rust. In die dagen was Groen geëerd en gevierd bij iedereen; hij, de zoon van zeer vermogende ouders, in de hoogste kringen van jeugd. af verkeerende, zoo rijk begaafd, en daarbij door onverdroten ijver bezield, straks schitterend gepromoveerd in twee faculteiten, met mannen als Kemper en Van der Palm intiem bevriend. Nog in zijn laatste levensjaren herinnerde hij zich dien schoo- en tijd en met weemoed schreef hij, na zooveel strijd en miskenning, deze veelzeggende aanteekening: Vroeger gevierd.

37 GROENS ZUSTER MARIE OMSTREEKS 1823.

38 -leven VIII. Groen's zuster Marie omstreeks Sedert Groen's oudste zuster Keetje 23 Mei 1821 getrouwd was met Marie Aart Frederik 1-Iendrik Hoffman, en te Rotterdam woonde, bleef Groen als student met zijn jongste zus Marie in het ouderlijk huis over en zoo bleven zij samen sedert het huwelijk van Keetje nog een 7-tal jaren bij hunne ouders wonen, totdat zoowel Willem als Marie in hetzelfde jaar 1828, Willem in Mei en Marie in October in het huwelijksbootje stapten. Aan deze omstandigheid is het vermoedelijk te wijten dat van Willem en Marie twee geschilderde portretten uit dien tijd bewaard zijn gebleven en nu nog een der vertrekken van Vreugde en Rust versieren. Ook dit portret van Marie evenals dat van hare edele en lieftallige moeder geven ons op zich zelf een blik in het familie var. Groen. Fijne beschaving spreekt er u uit toe, een levensstandaard in harmonie met zorgvuldig tot ontwikkeling gebrachte hooge intelligentie, He echte waarmerk van den hoogeren stand zooals het eenvoudige volk dien begeert en waardeert. Veel gezelligheid moet Groen in die jaren in de stille ouderlijke woning hetzij op den Vijverberg of op Vreugde en Rust aan zijn zus Mimi" gehad hebben, gelijk ook uit zijn dagboek overvloedig blijkt. Zulk een zuster thuis te vinden, wanneer hij uit de Academie terugkeerde en bij zijne ouders vertoefde, het was men-stad zou haast zeggen, de laatste weelde die Groen nog kon begeeren.

39 IX.. Elout van Soeterwoude. Sommige figuren uit de groep, waarvan Groen het middel zijn te groot om op eenigszins bevredigende wijze in-punt is, een paar bladzijden geteekend te worden. Tot de zoodanigen behoort Elout van Soeterwoude. Er zijn weinige mannen geweest, die door zoo langdurige en intieme vriendschap met Groen van Prinsterer verbonden zijn geweest als Elout van Soeterwoude; weinigen ook, die in zoo hooge positie geplaatst, met zooveel talent begaafd, van zoo groot en edel karakter, op zulk een fiere wijze en met zooveel heldhaftige vrijmoedigheid met Groen en met ons Christenvolk hebben meegeleefd, meegestreden en meegeleden. Geboren te 's-gravenhage 11 Aug uit een aanzienlijk geslacht, genoot Pieter Jacob Elout van Godvreezende ouders het voorrecht eener christelijke opvoeding, kwam in 1822 aan de Leidsche academie, waar terstond Groen van Prinsterer hem de vriendschapshand reikte en hem opnam in een letterkundig college, waar Groen voorzitter was. In den vriendenkring van Groen verkeerende kwam hij met Bilderdijk in aanraking, en na zes jaren promoveerde hij in 1828 tot doctor in de beide rechten. Reeds in 1829 werd hij benoemd tot Commies bij den Raad van State, in 1831 Commies van Staat en stafofficier bij den Prins van Oranje, toen deze het bevel over het leger had aanvaard, in welke functie (zijn krijgsmansperiode), waarin hij de correspondentie had met de onderscheidene Departementen van bestuur, hij bleef tot 1838 toen hij 16 Sept, benoemd werd tot rechter in de Arr. rechtbank te

40 ELOUT VAN SOETERWOUDE. 29 's-gravenhage. In 1845 werd hij lid, daarna vice-president van het Provinciaal gerechtshof van Zuid-Holland; van 1864 af was hij lid van den Raad van State tot 1874, toen hij op verzoek eervol ontslag kreeg. Elout was tweemaal gehuwd, eerst 14 Oct met Elisabeth Henriette, dochter van den Kolonel -Kamerheer Graaf Gabriel de St. George, welke met uitnemende en geheiligde hoedanigheden begaafde vrouw reeds 20 Maart 1837 door den Heere in. Zijn heerlijkheid werd opgenomen." Teri tweeden male huwde hij 25 April 1845 Wilhelmina Louise, dochter van Jhr. Willem van Loon, Ridder N. L O. ELOUT VAN SOETERWOUDE. lid der Ridderschap en Staten van Holland, uit welken echt hem vijf dochters werden geboren en twee zonen, waarvan een in 1883 op Batjan overleed." (Fabius). De antirevolutionnaire beginselen, door Elout bepleit, als

41 -stek 30 ELOUT VAN SOETERWOUDE. hij van in de Twacde Kamer zitting had, beleed hij nog even stellig, toen hij in 1879 gedurende enkele maanden weder tot de Tweede en van 1885 tot 1887 tot de Eerste Kamer der Staten- Generaal behoorde." M r. D. P. D. Fabius. Elout van Soeterwoude p. 9. Bij de aanbieding van het Volkspetitionnement op 3 Aug stond Elout aan het hoofd van de Deputatie en zijn woord maakte diepen indruk op den Koning. En bij de opening der Vrije Universiteit 20 Oct was het wederom Elout die namens een veertigtal geloovigen, belijders der Gereformeerde leer" een tonne gouds aan de Verecniging voor Hooger Onderwijs aanbood. Elout. van Soeterwoude was een man van veelomvattende kennis, rijke ervaring, eenvoudig van hart en nederig van geest, zich kenmerkende door zeer fijne beschaving en bij uit hoffelijke vormen." (Fabius). Van zijne jeugd af Christelijk opgevoed, droeg hij als student reeds den smaad, die de leerlingen van Bilderdijk trof; straks, in de kracht zijns levens, nauwelijks aan het begin van zijn schitterende loopbaan, als hij niet kon aanzien dat zijn broeders, de Afgescheidenen, die met hem eenzelfden Heere en Heiland beleden. vervolgd werden en tegen die vervolgingen onre^itie maakte, trof ook hem die vervolging en alhoewel de Koning zijn naam reeds genoemd had voor een benoeming tot Raadsheer in het Hof van Holland, werd hij door Minister van Maanera gepasseerd; in 1842 was Elout een van de,,zeven H a a g s c h e H e e r e n" die gesmaad werden door den geest der eeuw, omdat zij in de Kerk van de Synode de handhaving der belijdenis vroegen (het waren D. van Hogendorp, M. B. H. W. Gevers, A. Capadose, Groen, Elout, J. A. Singendonck en C. M. van der Kemp) en in 1843 het door Groen opgestelde geschrift Aan de Hervormde Gemeente in Neder- 1 and over het land verspreidden, terwijl hij nog afzonderlijk in het strijdperk trad met een Brief aan den heer A. Rutgers van der L o e f f, waarin op afdoende en waardige wijze nader wordt aangetoond, dat de Groninger richting de hoofdwaarheden des Evangelie had losgelaten en bestreed" (F a bi u s); in den schoolstrijd stond hij Groen steeds getrouw

42 ELOUT VAN SOETERWOUDE. 31 en krachtig ter zijde, met name in den strijd tegen de schoolwet van 1857, toen zijn redevoeringen, scherper haast nog dan die van Groen tegen Van der Brugghen, tintelden van verontwaardiging als die van Keuchenius in 1866; bij het voortgaan der rationalistische prediking in de residentie steunde Elout op krachtige wijze de pogingen van eenige vrienden, waaronder MR. J. A. SINGENDONCK. bovenal de Graaf van Bylandt om te 's-gravenhage eene Duit gemeente op te richten, waarvan dr. Kogel, een discipel van-sche Tholuck, de eerste Ieeraar was, die niet veel zegen in ons Vaderland gearbeid heeft, en ook door Groen van Prinsterer hoog elfijk werd gewaardeerd (Fabius) ; in den strijd tegen de Ethisch -Irenische richting van ds. J. 1I. Gunning, men herinnere zich Groen's brochures van 1864 scheen het wel

43 32 ELOUT VAN SOETERWOUDE. alsof Elout naar voren trad om Groen een wijle rust te gunnen, toen hij in 1867 zijn glasheldere en scherp belijnde brochure: Iets over Ds. Gunning's zestien stellingen uit- VAN BYLANDT. gaf; met de Evangelische Alliantie sympathiseerde hij van harte, werd uit Nederland afgevaardigd naar haar Algemeene verga te Londen en te Parijs, nadat hij reeds in 1852 met-deringen acht gedeputeerden van andere landen naar Florence was gereisd om de invrijheidstelling te bewerken wat ook gelukte, van de echtgenooten Francesco en Rosa Madiai, die om des geloofs wille in den kerker zuchtten; in 1879 stond Elout in het Parlement tegenover Minister Van Lynden van Sandenburg met dezelfde kracht van overtuiging als in 1857 tegenover Van der Brugghen; in 1878 bij het aanbieden van het Volkspetitionnement, in 1880 bij de stichting der Vrije Universiteit stone gelijk boven opgemerkt Elout vooraan, nadat

44 -vuldig ELOUT VAN SOETERWOUDE. 33 in 1876 zijn vriend en strijdgenoot Groen van zijne zijde was weggerukt Daarom had ons Christenvolk Elout lief en aan die liefde werd uiting gegeven, toen hem op zijn 80sten verjaardag in 1885 bij monde van Keuchenius een sierlijke cassette werd aangeboden, thans nog bij de familie Elout te 's-gravenhage bewaard en waarin zich 1925 handteekeningen bevonden met toepasselijke bijschriften en teksten. Als antwoord daarop gaf Elout zijn korte maar kostelijke, niet in den handel gebrachte feest-brochure uit: E n k e 1 e h e z - inneringen aan Groen van Prinsterer's laatste dagen. Wat Groen en Elout als vrienden voor elkander geweest zijn, getuiger, de honderden brieven, die tusschen hen gewisseld, zorg zijn bewaard. Trouwens, alles werkte, onder Gods bestel, er toe mee, dat deze twee vrienden, in hun moeilijken strijd, elkander tot voortdurende steun en vertroosting zouden zijn. Beide in of bij Den Haag geboren; beide van Christelijken huize; beide van aanzienlijken stand; beide juristen van aanleg; beide op later leeftijd weer te 's-gravenhage woonachtig en zelfs des zomers op hun buitenverblijf naast elkander wonende, Groen op Oud-Wassenaar, Elout op Blankenburg, konden zij altijd en over alles te zamen beraadslagen, gedachtig tevens aan het woord des Heeren: Waar twee of drie te zamen zijn in Mijnen Naam, daar ben Ik in het midden." Evenwel, ook aan dit leven van den vriend van Groen, een leven zoo rijk aan daden, die getuigen van liefde voor zijnen Heere en Heiland, kwam een einde. Elout overleed op 4 October 1893; zijn stoffelijk overschot rust in den schoot der aarde, doch de liefelijke naglans die dit schoone leven achterliet, maakt dat onze kinderen en kindskinderen nog zullen vragen, wie Elout was en wat hij door Gods genade gedaan heeft. Dan moge ook deze bladzijde hun een antwoord geven. 3

45 Y. Groen's leermeester Johan Melchior Kemper. Professor Kemper was, toen Groen in Leiden studeerde, aan de Leidsche Academie de gevierde man, om wien alles draaide; de man, die den toon aangaf. En Groen stond met hem in zeer nauwe relatie. Groen's ouders kwamen van tijd tot tijd een dagje bij de familie Kemper en omgekeerd zien wij de familie Kemper nu en dan een dag doorbrengen op Vreugde en Rust. Kemper wist het hart van Groen te winnen inzonderheid, wijl hij Groen's liefde voor historische studie doorzag, hem daarin aanmoedigde en hem zijn hulp toezegde om in de beoefening der Geschiedenis zijn carrière te maken. Kemper had Groen, aldus getuigt deze later zelf, voor een professoraat in de Geschiedenis bestemd en Kemper had daaraan, indien hij geleefd had, ongetwijfeld veel kunnen doen. Doch het heeft niet mogen zijn. Juist kort na Groen's promotie, op 20 Juli 1824, overleed hij plotseling, nadat weinige dagen te voren Groen nog bij hem had gelogeerd. Johan Melchior Kemper was op 26 April 1776 te Amsterdam geboren. Reeds op zijn 8ste jaar wees, werd hij bij familie opgevoed, in 1791 toegelaten tot de lessen van het Athenaeum in zijn geboortestad, en in 1796 werd hij aan de Leidsche Academie tot doctor in de rechtsgeleerdheid bevorderd.

46 GROEN'S LEERMEESTER J. M. KEMPER. 35 Aanvankelijk zich vestigend als advocaat te Amsterdam, werd hij weldra.. reeds in 1798 benoemd tot hoogleeraar aan de destijds bestaande hoogeschool te Harderwijk, waar hij burgeilijk recht en natuurrecht doceerde. In 1806 volgde hij zijn benoeming tot hoogleeraar te Amsterdam, in 1809 die te Leiden, waar hij natuurrecht, staatsrecht, volkenrecht en staatkundige geschiedenis zou onderwijzen. Door het verlies zijner ouders reeds vroeg op eigen beenen staande, kwam hij uiteraard met allerlei menschen van elke richting in aanraking, leerde met allen omgaan en deed een mate van menschenkennis op als aan weinigen te beurt valt. GROEN'S LEERMEESTER J. M. KEMPER. Zijn gematigde vrijzinnigheid en. zijn liefde voor Oranje en Nederland stelden hem in staat om beurtelings met elke bovendrijvende Partij in al de afwisselingen van het Revolutietijdperk

47 36 GROEN'S LEERMEESTER J. M. KEMPER. bevriend te blijven en bij het Nationaal herstel in 1813 was Kemper de man van het oogenblik, door taktvol optreden, door buitengewone bekwaamheid bij allen gevierd en straks door Z. M. den Koning in den adelstand verheven. Bij het herstel van de Leidsche Academie werd door Kemper als rector magnificus op 6 Nov de feestrede uitgesproken. De Koning vertrouwde aan hem het onderwijs van zijn tweeden zoon toe; in tal van commissies bewees hij zijn diensten aan Vorst en Vaderland en zijn leerlingen, van welke richting ook, roemden hem om zijn hartelijke vriendschap en zijn bekwamen takt om leiding te geven. Zijn plotselinge dood ging als een treurmare door het gansche land en op zijn graf in het koor van de St. Pieterskerk te Leiden werd in 1835 een eenvoudig gedenkteeken onthuld. Als wetenschappelijk man in hooger zin heeft Kemper wei te beteekenen; daartoe was hij, hoe haast onmisbaar en-nig onwaardeerbaar hij in zijne dagen juist daardoor moge geweest zijn -- te veel allemansvriend. Voor Thorbecke was jij evenzeer een vaderlijk vriend als voor Groen. Nochtans werd Thorbecke ook daarin door Kensper teleurgesteld, althans hij meende ernstige reden van misnoegen te hebben, toen in 1822 Kemper niet bewerkte dat hij bij een ontstane vacature tot hoogleeraar te Leiden werd benoemd. Wie Kemper kent verwondert zich hierover niet. Thorbecke was geen man voor Kemper, evenmin als Bilderdijk ert evenmin als Groen het zou geweest zijn als Kemper langer geleefd had. Geen van hen, noch Bilderdijk, noch Thorbecke. noch Groen hadden die praktische plooibaarheid naar alle richtingen, gepaard aan gemis van die hoogere beginselen die aan elke ware wetenschap ten grondslag liggen en haar van meet af ten slotte beheerschen. In die plooibaarheid, in dat gemis aan dieper beginselen lag de kracht van Kemper. Daarvoor stonden die anderen wetenschappelijk te hoog.

48 -gelegd en XI. Groen's leermeester Van der Palm. Naast Kemper was Professor Van der Palm in Leiden en in ons land een van de meest gevierde mannen van zijn tijd. De invloed van an der Palm op Groen is niet gering geweest, zoowel door persoonlijk verkeer als door het hooren er_ lezen van,van der Palm's preeken, benevens door enkele colleges o.a. over Horatius. Een tijdlang las Groen toch geregeld eiken morgen een gedeelte van de Pandekten en een halve preek van Van der Palm. In zijn dagboek op Zondag 19 Mei 1822 noemt hij dien dag voor hem alleraangenaamst" ; hij had nl. een heerlijke preek" van Van der Palm gehoord over het karakter der oude Godsgezanten" enz. Op 12 Mei teekent Groen aan dat hij 's avonds voor hij naar bed ging met veel genoegen de verhandeling van Van der Palm over de Arabische Poëzie" las. Groen dweepte in die dagen eenigermate met Van der Palm als hij op Maandag 6 Mei aanteekent: Te vijf uur wandelde ik met Fremery naar den tuin van Prof. v. d. Palm, alwaar wij zeer pleizierig thee dronken. Het plaatsje is allerliefst aan ook hier kenteekent alles den bewoner." Dat Van der Palm zoo groeten invloed oefende in 't alge-

49 38 GROEN'S LEERMEESTER VAN DER PALM. meen en met name aan de Leidsche Academie, behoeft niemand te verwonderen. Hij was een man van groote bekwaamheid, met zeldzame gave van spreken, een kanselredenaar zooals weinigen, met een zachten gladgepolijsten stijl, zoowel in het preeken als in den omgang met menschen jarenlang geschoold voor hij te Leiden kwam, in zijn beginselen gematigd vrijzinnig als Kemper, GROEN'S LEERMEESTER VAN DER PALM. in den omgang een gezellig man, die aangenaam recipieerde en zich niet schroomde een vroolijke studentenpartij bij te wonen. Johannes Henricus Van der Palm was 17 Juli 1763 te Rotterdam geboren, waar zijn vader onderwijzer was. Reeds op 21-jarigen leeftijd had hij te Leiden zijn studiën voltooid en op 28 Maart 1785, midden in den Patriottentijd dus, werd hij te St. Maartensdijk als predikant bevestigd door Prof. Boers. Slechts 2 jaren bleef hij daar, toen hij in 1787 bij de komst

50 GROEN'S LEERMEESTER VAN DER PALM. 39 der Pruisen en de tijdelijke overwinning der Prinsgezinden, als ijverig patriot bevreesd werd, in allerijl vluchtte, later weigerde terug te keeren en in 1788 zijn ontslag nam. Van 1788 tot 1794 huisleeraar bij de familie Van de Perre in Zeeland, nam hij bij de komst der Franschen met enkele anderen de leiding der revolutionnaire beweging op zich en werd in 1796 benoemd tot hoogleeraar te Leiden, in 1799 tot het agentschap (Ministerie) van Nationale opvoeding in welke functie hij o.a. de schoolwet van 1806 voorbereidde. Evenwel in 1806 verliet hij het politiek tooneel en keerde naar Leiden als hoogleeraar terug, alwaar hij bleef tot zijn dood 28 Sept Sedert 1807 was Van der Palm academie-prediker te Leiden en als zoodanig om zijn buitengewone talenten als kanselredenaar in die dagen algemeen geroemd. Tal van preeken werden door hem uitgegeven, en werden toen zeker gretig gelegen, doch hebben thans om haar meer deïstischen dan Christelijken geest, en haar vage en weinig omlijnde vrijzinnige beginselen met een dusgenaamd Christelijk tintje, thans alle waarde verloren, zoodat zij al te zamen op een auctie nauwelijks 30 ct. opbrengen.

51 XII. Groen's leermeester Bilderdij k. In hetzelfde jaar 1817 toen Groen te Leiden als student werd ingeschreven, kwam Bilderdijk zich er vestigen als privaat -docent. Geboren te Amsterdam in 1756, in 1782 te Leiden gepromoveerd, had Bilderdijk zich eerst in Den Haag als advocaat gevestigd, werd in 1787 geroepen om den Hertog van Brunswijk tijdens diens inval in Holland voor te lichten; weigerde in 1795 den patriotten-eed af te leggen en dientengevolge werd hij genoodzaakt om binnen 24 uren Den Haag en binnen 5 dagen het land te verlaten; begaf zich eerst via Groningen en Hamburg naar Engeland en daarna naar Brunswijk, keerde in 1806 onder Koning Lodewijk Napoleon terug naar Leiden, in 1807 naar Den Haag, in 1809 naar Amsterdam en kwam eindelijk na al zijn omzwervingen in 1817 nogmaals te Leiden wonen om aldaar, gedurende een tiental jaren, door privaat colleges telkens aan een kleinen doch meestal uitgelezen kring van jonge mannen, in lessen over verschillende onderwerpen met name over onze Vaderlandsche Geschiedenis, de beginselen te onderwijzen, van wier belijdenis, tegenover ongeloof en revolutie, alleen heil voor land en volk te wachten was. T i en j a r en" uit onze landshistorie werden door Prof. Fruin eenmaal gekozen tot onderwerp van een schoon en belangrijke studie; t i e n j a r e n ( ) uit Bilderdijk's leven zouden het onderwerp kunnen vormen van een studie, om te doen zien hoe groot de invloed is geweest, dien Bilderdijk op