Japan als de leermeester van de modernisering: de Chinese uitwisselingsstudenten in Japan

Transcriptie

1 FACULTEIT LETTEREN EN WIJSBEGEERTE ACADEMIEJAAR Japan als de leermeester van de modernisering: de Chinese uitwisselingsstudenten in Japan Masterproef voorgedragen aan vakgroep Talen en Culturen van Zuid- en Oost-Azië door Choy Yan Ho tot het bekomen van de graad van Master in de Oosterse talen en culturen.

2 Inhoudsopgave 1 Inleiding Situering van het onderzoek Reis- en dagboekliteratuur De Chinese reis- en dagboekliteratuur Reis- en dagboekliteratuur als bron voor onderzoeken Methodologie Discoursanalyse De premoderne Aziatische wereld De vroegere contacten tussen het Westen en Azië De Chinese crisissen tijdens de negentiende eeuw De Opiumoorlogen De Taiping-opstand De Honderd Dagen Hervorming De Japanse situatie voor de modernisering De veranderingen in de Japanse maatschappij en economie tijdens de negentiende eeuw 20 4 De modernisering van Japan en China in de negentiende en twintigste eeuw De Meiji Restauratie en de modernisering van Japan De modernisering van Japan De Sino-Japanse Oorlog De Revolutie van De Chinese uitwisselingsstudenten in Japan Het ontstaan van de Chinese uitwisselingsstudenten De Chinese uitwisselingsstudenten en hun studies in Japan De studentenverenigingen in Japan De ontwikkeling van het politieke bewustzijn en de kritische houding bij de Chinese uitwisselingsstudenten Het incident van de Seijō school De anti-russische beweging

3 5.4.3 Het incident over het reglement voor de Chinese uitwisselingsstudenten in Japan De analyses op corpora Het dagboek van Huang Zunsan De dagboeken van Yan Xiu Vergelijken van de discoursen Besluit Bijlage Bibliografie

4 Voorwoord Voor een student van wie de moedertaal niet Nederlands is, is de verwezenlijking van deze scriptie geen gemakkelijke taak geweest. Het zal nooit lukken zonder hulp van een aantal personen, daarom wil ik ze hierbij ten zeerste bedanken. Allereerst wil ik mijn promotor Prof. dr. Christian Uhl, Dra. Tine Walravens en Dra. Julia Schneider bedanken. Zij gaven me nuttige inzichten met betrekking tot dit onderwerp en waren altijd bereid om mijn vragen te beantwoorden. Daarnaast gaat mijn dank uit naar Mevr. Eliane De Grauwe voor het nalezen en verbeteren van dit werk. Ten slotte wil ik iedereen bedanken die mij in de laatste maanden rechtstreeks of onrechtstreeks heeft geholpen en gemotiveerd. Voornamelijk dank aan mijn ouders die mij alles hebben geschonken. 4

5 1 Inleiding Momenteel worden China en Japan beschouwd als de twee invloedrijkste landen in Azië en in de wereld. Maar in de negentiende en twintigste eeuw was het vooral Japan dat op wereldniveau een grote rol speelde en zich niet wou beperken tot Azië. Vanaf de Meiji Restauratie in 1867 moderniseerde Japan zich in sneltempo, uitwisselingsstudenten werden naar het Westen gestuurd om de nieuwste technologie te bestuderen, moderne fabrieken werden opgericht, een grondwet en een parlement werden samengesteld en een algemeen modern onderwijs werd ingevoerd. China daarentegen, kende in dezelfde periode tegenspoed. Natuurrampen en het slechte bestuur van de Qingoverheid leidden tot rellen en opstanden. De buitenlandse machten waren geïnteresseerd in de privileges en rijkdommen van China. Om zich te redden in deze gevaarlijke situatie moest China snel moderniseren op drie gebieden: het politieke systeem, het onderwijs en het leger. Net zoals Japan stuurde China uitwisselingsstudenten naar Europa en de Verenigde Staten, maar het kostte te veel en duurde te lang om vruchten af te werpen. Daarom werd er voorgesteld om uitwisselingsstudenten naar Japan te sturen om te leren moderniseren. Studeren in Japan bood verschillende voordelen: het kostte minder om studenten naar Japan te sturen, de Japanse en Chinese culturen leunden zeer dicht tegen elkaar aan, maar de belangrijkste reden was het succes van Japan om zich te moderniseren. De Chinese overheid hoopte dat het door Japan te kopiëren, China ook snel en succesvol zou zijn in de modernisering. De doelstelling van deze verhandeling is onderzoeken welke beeld de Chinese bevolking zich vormde van het Japan van de negentiende en twintigste eeuw, en vooral, hoe werd Japan gezien door de Chinese uitwisselingsstudenten die Japan het best kenden? Werd Japan gezien als de redder van Azië tegen de buitenlandse bedreigingen of werd Japan zelf gezien als een nieuwe bedreiging? Daarbij trachten we ook te onderzoeken hoe belangrijk de Chinese uitwisselingsstudenten en hun studies in Japan waren voor China. Om de beeldvorming te onderzoeken zullen we twee dagboeken uit de eerste helft van de twintigste eeuw analyseren. Het eerste dagboek is geschreven door Huang Zunsan (1883-?), een Chinese uitwisselingsstudent, over zijn studie en leven in Japan. Het tweede dagboek is geschreven door Yan Xiu ( ), een Chinese ambtenaar die naar Japan reisde om het onderwijssysteem en de staatsinstellingen van Japan te onderzoeken, in de hoop ze te kunnen toepassen in China. Omdat ik de dagboeken gebruik in mijn onderzoek, valt mijn onderzoek binnen het domein van de reis- en dagboekliteratuur. De methode om de dagboeken te onderzoeken behoort tot de traditie van de discoursanalyse. Ik hoop door de teksten te analyseren, de beeldvorming of opvattingen van de Chinese bevolking, met andere woorden het discours, over het Japan van de negentiende en twintigste eeuw te kunnen reconstrueren. Mijn verhandeling wordt ingedeeld in drie delen. In het eerste deel wordt de omkadering en de methodologie verder uitgelegd. In het tweede deel probeer ik een schets te maken van de situatie van Japan en China in de late negentiende eeuw en het begin van de twintigste eeuw. Ik zal in dit deel ook uitgebreid het ontstaan en het belang van de Chinese uitwisselingsstudenten in de geschiedenis van 5

6 China bespreken. In het laatste deel zal ik de twee dagboeken analyseren en vergelijken. Met de gegevens uit de analyse zal ik trachten een discours van de Chinese bevolking over Japan te reconstrueren en het belang van studeren in Japan toetsen aan de secundaire bronnen die ik in het tweede deel heb besproken. Chinese en Japanse namen in deze verhandeling worden vermeld op de Aziatische wijze: de familienaam komt eerst, dan pas de voornaam. Ik gebruik daarnaast voor de Japanse termen de Hepburn-transcriptie en de Pinyin transcriptie voor de Chinese termen. Voor de Chinese karakters koos ik voor de traditionele schrijfwijze. De reden hiervoor is dat in de periode die onderzocht wordt de Chinese karakters nog niet vereenvoudigd waren en de bronnen uit die tijd geschreven werden op de traditionele schrijfwijze. De data in deze verhandeling worden, tenzij anders vermeld, uitgedrukt in Gregoriaanse kalender. 6

7 2 Situering van het onderzoek 2.1 Reis- en dagboekliteratuur De Chinese reis- en dagboekliteratuur China is altijd al een land met een groot grondgebied geweest, daarom bestond daar reeds van in de klassieke periode de reis- en dagboekliteratuur. De reis- en dagboekliteratuur is interessant voor onderzoeken op gebied van geografie, geschiedenis en literaire informaties die nergens anders terug te vinden zijn. Vooral uit de opinies van de auteur kunnen we de kijk van de mensen destijds afleiden. In de hedendaagse onderzoeken wordt deze literatuur youji 遊 記 of youji wenxue 遊 記 文 學, het reisverslag of de literatuur van de reisverslagen genoemd. De term duidt op proza met volgende kenmerken: Het is een persoonlijk verslag van een reis. De reis kan een uitstap naar een plaatselijke locatie of een lange reis naar het buitenland zijn. Deze werken zijn meestal opgesteld als dagboeken, waar aantekeningen chronologisch worden gerangschikt. De auteur van het werk heeft veel aandacht voor het landschap, historische betekenis of functie van de plaats. Een youji geeft altijd de opinie of interpretatie van de auteur zelf weer over de plaatsen die hij heeft bezocht tijdens de reis 1. Het oudste gekende en bewaarde reisverslag in China is Mu Tianzi Zhuan 穆 天 子 傳, de reis van keizer Mu, een werk van een anonieme auteur uit de late Zhou-dynastie (ca v.c. tot 256 v.c.). In het reisverslag werd de reis van keizer Mu van Zhou 周 穆 王 (ca. 976 v.c. 921 v.c.) naar West- China in de tiende eeuw beschreven. Andere reisliteratuur die nog bewaard is gebleven en tot de Chinese traditie van reisliteratuur bijgedragen heeft is: de missie van de ambtenaar Zhang Qian (d. 114 v.c) van Han-China naar Bactrië en Centraal-Azië, de reisverslagen van boeddhistische monniken die naar India reisden op zoek naar boeddhistische teksten zoals Faxian ( ; reis ), Xuanzang (ca ; reis ) en Yijing ( ; reis ), de essays over landschappen van schrijvers uit de Tang-dynastie ( ): Yuan Jie ( ) en Liu Zongyuan ( ), Lainan Lu 來 南 錄, het Verslag van komen zuid van Li Ao ( ), de dagboeken van Lu You ( ) en Fan Chengda ( ), de lange kronieken van Xu Hongzu (ook gekend als Xu Xiake; ) 2. Liu Zongyuan werd vaak gezien als de stichter van de reisliteratuur in China, omdat zijn werk Yongzhou Baji 永 州 八 記, de Acht verslagen van de Yong prefectuur, het eerste landschapessay was in China met een narratief, beschrijving van plaatsen en uiting van persoonlijke gevoelens als centrale 1 Hargett 2001: Ibid:

8 thema s. Het Verslag van komen zuid die de reis van Li Ao maakte in 809 van Luoyan naar Kwangdong was het eerste gekende reisdagboek in China 3. De reis- en dagboekliteratuur bestond al zeer lang, maar kende pas een hoogtepunt in China tijdens de Song-dynastie ( ) omwille van drie redenen. In de Song-dynastie reisden de mensen meer omdat de communicatie en transport beter werden. De schrijvers van de Song-dynastie schreven meer over hun dagelijkse ervaringen dan hun voorgangers. En de laatste reden was de snel groeiende bureaucratie van de Song-dynastie, de ambtenaren moesten vaak verplaatsingen maken tijdens hun carrière en maakten verslagen over hun reizen 4. Volgens een andere onderzoeker Xiaofei Tian was het verspreiden van het boeddhisme ook een van de belangrijkste redenen van het opkomen van het genre. Meer en meer mensen reisden naar Centraal- en Zuidoost-Azië om religieuze en economische redenen. Daarom was er grote interesse voor alle dingen die van ver kwamen en exotisch waren. De reis- en dagboekliteratuur was geen saaie en onpersoonlijke catalogus van plaatsen, producten of gewoontes, maar eerstehands anekdotes en verslagen over een bepaalde gebeurtenis op een bepaalde tijd en plaats. Daarom werd het genre zo populair 5. In de dynastieën na Song werd de reis- en dagboekliteratuur een van de meest geschreven literaire vorm in China. De grootste schrijvers van deze periodes waren Yuan Hongdao ( ), Qian Qianyi ( ), Zhu Yizun ( ) en Yuan Mei ( ). Maar de bekendste en meest productieve reisliteratuurschrijver was Xu Xiake die meer dan dertig jaar rondreisde in China en verslagen maakte 6. In de Qing-dynastie ( ) en de periode van de Chinese Republiek ( ) werd de traditie van de reis- en dagboekliteratuur wel verdrongen door de moderne methode van observatie en notities van de westerse ontdekkingsreizigers, geografen en etnografen. Het bekendste voorbeeld is een reeks van verslagen tussen over de Zijderoute, geschreven door baron Friedrich von Richthofen ( ), oom van de Rode Baron Manfred von Richthofen. Snel werd deze methode overgenomen in China Reis- en dagboekliteratuur als bron voor onderzoeken In de hedendaagse onderzoeken zijn er nog veel vragen over de dagboeken: wat is een dagboek, wat is zijn functie en betekenis of wat is zijn academische waarde. Volgens Jochen Hellbeck, een historicus van Russische geschiedenis van de Columbia Universiteit, hangt alles af van de onderzoeker zelf. Het is zeer moeilijk om een definitie aan het dagboek te geven, want het dagboek had een natuur tussen literair en historisch werk, tussen fictie en document, tussen een spontaan en uitgewerkt narratief. Een onderzoeker kan een bron tegenkomen die privé is, dus een eerlijke getuigenis zou moeten zijn. Maar bij nader onderzoek zien we toch aanpassingen van de feiten aan de conventies van 3 Hargett 2001: Ibid: Tian 2011: 3. 6 Hargett 2001: Ibid:

9 de algemene opinies over het onderwerp. Daarom kunnen we enkel zeggen dat het dagboek een constructie is van een bepaalde periode en het is enkel te identificeren door het dagboek te plaatsen in een context 8. Waar we ook moeten op letten bij het onderzoek van reisliteratuur is volgens Valerie Wheeler van California State University, het onderscheid tussen dagboek als objectieve gegevens of als reisverhalen. Was het boek door de auteur bedoeld als ethnografie of als populaire literatuur? Het onderscheid is dat het doel van ethnografie het bijdragen tot kennis en verbeteren van professionele reputatie is, terwijl bij populaire literatuur de auteur probeert zijn reis zo spannend mogelijk te doen overkomen. Daarom moeten we tijdens het onderzoek altijd rekening houden met het feit dat de auteur zijn subjectieve gevoelens uit in zijn dagboek met een bedoeling en we als onderzoekers moeten uitzoeken welke gegevens objectief zijn Methodologie Discoursanalyse De menselijke taal is meer dan overdragen van informatie, taal heeft daarnaast nog twee andere belangrijke functies: helpen bij het uitvoeren van sociale activiteiten en uiten van een sociale identiteit 10. Bijvoorbeeld tijdens een vergadering zegt de voorzitter: We gaan nu beginnen met het eerste onderwerp van vandaag. Door dat te zeggen voert hij een sociale activiteit uit en neemt hij een sociale identiteit aan, namelijk hij start de vergadering en hij is de voorzitter die leiding heeft. Een discours is de taal die wordt gebruikt om activiteiten uit te voeren en identiteit aan te nemen. Het verwijst naar een set van betekenis, metaforen, voorstellingen, beelden, verhalen, verklaringen etc. dat op een bepaalde manier een zekere versie van een gebeurtenis produceert. Met andere woorden iemand zal een beeld of een gebeurtenis op een bepaalde manier voorstellen, maar iemand anders kan eenzelfde beeld of gebeurtenis anders voorstellen. Daarom, volgens de theorie, bestaan er verschillende alternatieve versies van een gebeurtenis door de taal te gebruiken. De discoursanalyse is daarom het onderzoek naar hoe taal wordt gebruikt om verschillende discoursen te produceren 11. Een voorbeeld: voor iemand is jagen een manier om wilde dieren onder controle te houden, maar voor iemand anders is jagen immoreel, want ook dieren hebben recht om te leven. Deze twee discoursen zijn niet de enige, want er zijn nog talloze discoursen zoals jagen als sport, jagen als symbool etc. In praktijk is het doel van de discoursanalyse het verkrijgen van bewijzen om een theorie te staven en bijdragen leveren tot het begrijpen hoe taal in sommige gebieden dingen zullen beïnvloeden. De discoursanalyse is een moderne discipline van de sociale wetenschappen die verschillende sociolinguïstische aanpakken bevat. Daarom gebruik ik slechts een aanpak, maar dat wil niet zeggen dat mijn aanpak juist is of andere aanpakken en methode fout zijn. 8 Hellbeck 2004: Wheeler 1986: Gee 2005: Burr 2003:64. 9

10 De term discours kan naar verschillende dingen verwijzen naargelang het onderzoeksgebied. Voor de discursieve psychologie verwijst de term naar het gesitueerde taalgebruik in zowel de gesproken als de geschreven teksten. Deze teksten worden geanalyseerd om te bestuderen hoe taal wordt gebruikt in de communicatie. Het doel van het onderzoek is er achterkomen hoe de voorstelling van een bepaalde gebeurtenis door verschillende personen wordt gepresenteerd. Voor het macrosociaal constructionisme heeft de term discours een ruimere betekenis. Het is meer dan de taal alleen die wij denken of spreken, het is ook wat we doen, wat op ons kan worden gedaan en hoe mensen ons herkennen. Dus niet enkel de taal wordt bestudeerd, maar ook de handelingen en associaties die gepaard gaan met taal. De definitie van de discursieve psychologie valt samen met wat professor letterkunde van Arizona State University James Paul Gee noemt discours (met een kleine d). De definitie van het macro-sociaal constructionisme valt samen met wat hij noemt Discours (met de hoofdletter D) 12. Als voorbeeld gebruikt Gee de leden van straatbende. Als iemand wil erkend en herkend worden als lid van een bepaalde straatbende, dan moet hij niet enkel de juiste taal spreken, maar moet hij bovendien zich juist kleden en zich juist gedragen, zodat mensen hem direct als lid van een bepaalde bende herkennen. Met andere woorden hij moet zich vastbinden aan een bepaalde manier van denken, handelen, waardering, gevoelens en geloof. Hetzelfde geld voor alle groepen: advocaten, politie, leerkrachten of de Chinese uitwisselingsstudenten in Japan tijdens de negentiende en twintigste eeuw 13. De ontwikkeling van de discours-theorie werd sterk beïnvloed door de Franse historicus en filosoof Michel Foucault ( ), daarom wordt de theorie ook wel eens Foucauldian genoemd 14. De vroegste (onafhankelijke) pogingen om aan discoursanalyse te doen waren onderzoeken uitgevoerd door de taalkundige Zellig Harris ( ) in 1952 in een artikel genaamd Discourse Analysis, het was een onderzoek gebaseerd op geschreven teksten. Een ander onderzoek werd gedaan door linguïst T.F. Mitchell ( ) genaamd The language of buying and selling in Cyrenaica uit 1957 gebaseerd op gesproken taal. De discoursanalyse werd daarna nog door talloze mensen gediscussieerd en onderzocht. Mogelijke literatuur zijn Austin (1962), Searle (1969), Labov (1970;1972), Hymes (1972), Sinclair et al (1972), Schegloff (1968;1972), Jefferson (1972;1973). Het is niet mijn bedoeling om een volledig taalonderzoek uit te voeren in mijn scriptie, want wat ik wil onderzoeken is de invloed van de studies in Japan op het discours van de Chinese uitwisselingsstudenten. Daarom zal ik de definitie van discoursanalyse van het macro-sociaal constructionisme gebruiken, met andere woorden gaan we niet enkel de taal onderzoeken, maar voornamelijk de handelingen en manier van denken van de Chinese uitwisselingsstudenten. 12 Burr 2003: 63; Gee 2005: Gee 2005: ibid:

11 3 De premoderne Aziatische wereld Om te begrijpen waarom Japan en China de modernisering doorvoerden in de negentiende en twintigste eeuw, moeten we de situaties voor de modernisering vergelijken, want zo kunnen we afleiden welke factoren leidden tot de modernisering. 3.1 De vroegere contacten tussen het Westen en Azië De Aziatische landen hebben doorheen de geschiedenis weinig contact gehad met andere landen en zochten niet actief naar kolonies. Er waren wel contacten tussen Azië en het Westen via de Zijderoute en zeevaartroutes voor duizenden jaren, maar dit contact was zeer oppervlakkig en voornamelijk economisch van aard. Bovendien had het Westen vooral interesse in China en minder in andere Oost-Aziatische landen zoals Japan en Korea. Voor China was het pas tegen de zestiende eeuw, wanneer Portugal handelsposten opzette in Kanton en Macao, dat de westerse cultuur er serieus werd genomen in China 15. Maar zelfs met de handelsposten was de invloed van het Westen zeer klein en beperkt tot Kanton en Macao zelf. Het was pas tegen de negentiende eeuw dat de andere westerse landen zoals Nederland en Groot-Brittannië ook de Aziatische markt ontdekten. Hierdoor verloor Portugal zijn monopolie en de westerse invloed werd een beslissende factor in de modernisering van Azië. In de zestiende eeuw werden de culturele contacten tussen China en de westerse landen vooral gelegd via de missionarissen van de Jezuïeten orde. Natuurlijk was hun taak voornamelijk het verspreiden van het Christendom, maar om dat te doen moesten de missionarissen eerst Chinees leren. Om het vertrouwen van de lokale inwoners te winnen leerden de missionarissen de Chinezen de westerse technologie en cultuur. Een van de bekendste pioniers van de missionarissen was Sint Francis Xavier, die samen met de Portugese handelaars naar Azië reisde om daar de Chinezen proberen te bekeren. Hij en zijn opvolgers merkten echter snel dat China, een land met een geavanceerde cultuur en zonder enige christelijke traditie, zeer moeilijk was om te bekeren zonder steun van de plaatselijke heersers en intellectuelen. Bovendien had de Chinese keizer van tijd tot tijd te maken met de arrogantie en onbeschoftheid van de pauselijke vertegenwoordigers in China waardoor missionarisactiviteiten in China uiteindelijk werden verboden. De jezuïeten in China werden in 1773 ontbonden, wat meteen ook het einde betekende van de intellectuele contacten tussen China en het Westen in de achttiende eeuw 16. Een ding is belangrijk om op te merken: de periode na het terugtrekken van de missionarissen in China werd ook wel gekend als de periode van de revoluties. Tijdens deze periode ontwikkelde het Westen in een snel tempo vooruitgang in technologie en cultuur. En deze technologische superioriteit leidde later tot de basis van de relatie tussen China en de westerse landen. 15 Beckmann 1962: Ibid:

12 3.2 De Chinese crisissen tijdens de negentiende eeuw Tegen het einde van de achttiende eeuw had de Qing-dynastie ( ) van China naast, problemen met het buitenland, ook te maken met binnenlandse spanningen. Hoewel deze problemen niet nieuw waren in China, bereikten zee een hoogtepunt gedurende de negentiende eeuw. In de periode tussen 1700 en 1850 was de populatie in China verdrievoudigd. Tegen het einde van de achttiende eeuw telde China naar schatting 300 miljoen mensen 17. De landbouwproducten konden deze plotse stijging echter niet volgen, rond 1800 was de beschikbare landbouwgrond slechts met 5% gestegen 18. Dit leidde tot werkloosheid en hongersnood. Omdat er niet genoeg werk en eten was voor iedereen werden vele Chinese landbouwers bandieten of deden mee aan rebellies tegen de overheid. Ook de dreiging vanuit het buitenland nam toe. Het Westen was immers in bezit van de moderne technologieën, een grote militaire macht en een sterke dosis zelfvertrouwen. Bovendien zochten zij naar nieuwe mogelijkheden voor het drijven van handel en het verspreiden van het geloof. Binnen de Qing-overheid zelf heerste er corruptie. Het centrale bestuur eiste van de lokale overheid enkel stabiliteit en verplichte belastingen, waardoor de lokale ambtenaren een relatief grote vrijheid genoten om hun bevoegde regio te besturen. Daarom legden ze vaak zware belastingen op aan de boeren en vulden hiermee hun eigen zakken. Bovendien waren er in het midden van de negentiende eeuw zware natuurrampen die veel slachtoffers maakten en leidden tot hongersnood. In de periode zijn er in totaal 17 grote overstromingen in de Gele Rivier gekend. De overstromingen waren eigenlijk te vermijden, maar door de corruptie van de lokale overheid, waren de werken om de overstromingen te voorkomen niet of slecht uitgevoerd. Uiteindelijk vonden vele mensen dat de overheid onbekwaam was en in 1796 leidden deze gevoelens tot een grote opstand geleid door het geheime genootschap de Witte Lotus 19. Het doel van de opstand was het omverwerpen van de Qing-dynastie geleid door Manzu 滿 族 20 en het heroprichten van de Ming-dynastie ( ). De opstand was pas onder controle in 1804, voornamelijk dankzij de troepen van de lokale overheden. Na de opstand van de Witte Lotus volgden er nog een reeks opstanden De Opiumoorlogen Buitenlandse dreigingen waren een van de redenen waarom China zich snel wilde moderniseren. Om te illustreren hoe ernstig de buitenlandse dreigingen waren voor China, neem ik de Opiumoorlogen als voorbeeld. De Opiumoorlog was één van de meest invloedrijke gebeurtenissen voor China en zelfs voor geheel Azië gebeurde in deze periode van interne chaos. Enerzijds had het Westen heel veel interesse in Chinese producten zoals thee en zijde, maar aan de andere kant hadden westerse producten geen markt in China. Daardoor stroomde er slechts geld van het Westen China binnen en niet omgekeerd. Om deze negatieve handelsbalans in evenwicht te houden verkochten de 17 Gasster 1969: Grosso 1991: Ibid: Manzu: Manchu in het Engels en Mantsjoes in het Nederlands. Een volk uit Mantsjoerije, Noordoost-Azië. 21 Grosso 1991:

13 handelaars uit Groot-Brittannië één van de producten uit hun kolonie in Azië, namelijk opium uit India. Opium was reeds een lange tijd gekend in China als pijnstillend kruid, maar nu werd opium door de Britten als drugs ingevoerd. Opium zelf was een verboden product in Groot-Brittannië, maar de Britten zagen het als een uitstekende gelegenheid om onverkochte producten kwijt te geraken en de handelsbalans in evenwicht te brengen. Tegen het einde van de jaren dertig van de negentiende eeuw was het opium probleem zeer ernstig in China en was de overheid gedwongen om te reageren. Naar mate meer en meer mensen aan opium verslaafd werden, steeg vanzelfsprekend de vraag naar de drug. Rond 1750 bedroeg het aantal kisten opium geïmporteerd naar China niet meer dan vierhonderd kisten per jaar, maar tegen 1821 was dit aantal gestegen naar vijfduizend kisten. Enkele jaren later, in 1839 werden al veertigduizend kisten per jaar verhandeld 22. Het opium probleem was voor de Chinezen meer dan alleen gezondheid en economische zorgen, het was ook een probleem voor hun internationale relaties en ethiek. Eerst en vooral betaalden de verslaafden in China veel geld voor de opium wat ervoor zorgde dat edelmetaal in grote hoeveelheid uit China vloeide. Op zijn beurt leidde deze uitstroom van edelmetaal tot onstabiliteit van de economie. Ten tweede was er de traditionele confucianistische gewoonte: het lichaam van een persoon behoort niet tot de persoon zelf, maar behoort tot zijn ouders toe. Zijn ouders hebben hem immers zijn leven en lichaam geschonken waardoor een persoon er goed aan doet zorg te dragen voor zijn eigen lichaam. Wanneer een persoon echter verslaafd wordt aan opium en zijn lichaam vervuilt met drugs, dan gaat hij in tegen de sociale regel en het basisprincipe van het confucianisme. Naast het sociale probleem werd er ook kritiek geuit tegen de overheid, omdat de overheid de illegale verkoop van opium niet meer onder controle had. Bovendien werd het een internationaal probleem wanneer Groot-Brittannië opdrong dat de Britse handel in China moest worden uitgebreid 23. Op 10 maart 1839, kwam Lin Zexu 林 則 徐 (30/08/ /11/1850), gouverneur-generaal Zongdu 總 督 van Hubei en Hunan aan in Guangzhou met het bevel van de keizer om een einde te maken aan de opium handel 24. Wanneer Lin in maart aankwam in Guangzhou beval hij enkele maatregelen tegen de opiumhandel: hij liet strengere controle uitvoeren op de Chinese kust, arresteerde de opiumhandelaars, nam de opium in beslag en beval de buitenlandse handelaars om een inventaris op te maken van hun voorraden 25. Als reactie protesteerde en beval Charles Elliot ( ), de koninklijke inspecteur van de Britse handel in Guangzhou, de buitenlandse opiumschepen te vluchten en zich voor te bereiden op gevechten. Elliot verklaarde dat alle opium voorraden in Guangzhou reeds door de Britse overheid in beslag werd genomen, daarom waren ze eigenlijk eigendom van het Britse koningshuis. Indien de Chinese overheid de opium vernietigde, zou China hun verlies moeten compenseren. In totaal werden kisten en 200 zakken opium van de Britse 22 McAleavy 1967: Crosso 1991: McAleavy 1967: Crosso 1991:

14 en Amerikaanse handelaars vernietigd tijdens april en mei In oktober 1839, verklaarde de Britse overheid de oorlog aan China en in april 1840 zonden zij 16 oorlogsschepen met 540 kanonnen, 20 transportschepen, 4 gewapende stoomboten en 4000 soldaten naar China. En zo begon de Eerste Opiumoorlog die grote gevolgen had niet enkel voor China, maar ook voor andere Aziatische landen 27. Ik zal de oorlog niet in detail bespreken, maar uiteindelijk was China niet opgewassen tegen de krachtige stoomschepen en superieure vuurwapens van Groot-Brittannië. Ook was China benadeeld door zijn verouderde manier van oorlogvoering en het ontbreken van informatie over zijn tegenstander. Het verdrag van Nanjing, het verdrag van Humen en twee Franse en Amerikaanse verdragen, de zogenaamde ongelijke verdragen, werden getekend na het verlies van China in de Opiumoorlog 28. Deze verdragen eisten dat China vijf havens zou openen voor buitenlandse handel en residenties, namelijk: Guangzhou, Xiamen, Fuzhou, Ningbo en Shanghai. Hong Kong werd afgestaan aan Groot- Brittannië 29. Een voordeliger toltarief van ongeveer 5% werd ingevoerd en China moest 21 miljoen zilver dollars betalen als schadevergoeding en compensatie voor de vernietigde opium. Maar de meest schadelijke voorwaarden voor China van deze verdragen waren zeker de extraterritorialiteit en de meestbegunstigde-natie-behandeling. De extraterritorialiteit gaf aan de buitenlanders in China het recht om berecht te worden met de wetten van hun thuisland en niet met de Chinese wet, wanneer zij misdaden hadden gepleegd in China. In de meestbegunstigde-natie-behandeling kende het land waarmee een verdrag werd ondertekend automatisch bepaalde rechten toe, wanneer China met een ander land een verdrag met nieuwe voorwaarden tekende. De verdragen vernietigden het traditioneel systeem van buitenlandse relaties van China en de methode om handel te controleren via het tribuutsysteem. Bovendien was het door de extraterritorialiteit voor China bijzonder moeilijk om de buitenlandse gemeenschap in China te controleren 30. Ook moeten wij opmerken dat in de verdragen de opiumhandel nog steeds niet verboden werd, dus de buitenlandse handelaars konden nog altijd opium China invoeren. In feite, was het aantal opiumverslaafden in China gestegen na het tekenen van de verdragen en het aantal ingevoerde opium werd verdubbeld. Ironisch was de opiumhandel pas onder controle wanneer nieuwe verdragen in 1859 en 1860 werden getekend waarin de opium werd gelegaliseerd en getaxeerd bij invoer 31. Zelfs met de ongelijke verdragen, bloeide de buitenlandse handel met China niet open. De reden hiervoor was dat de Chinese markt al eeuwen zelfvoorzienend was. De westerse handelaars legden echter de schuld bij de hoge Chinese belastingen en het feit dat er niet genoeg havens waren geopend voor buitenlandse handel. En wat de buitenlanders echt frustreerde was dat het Chinese hof 26 Crosso 1991: Crosso 1991: 38; McAleavy 1967: Crosso 1991: McAleavy 1967: Crosso 1991: Ibid:

15 nooit direct communiceerde met de westerse diplomaten en hen nooit behandelde met respect 32. Tegen de jaren vijftig van de negentiende eeuw vroegen de westerse landen met veel ongenoegen een herziening van de verdragen. China weigerde, maar met de moord op een Franse missionaris en de inbeslagneming van een Brits schip als excuus, dwongen de westerse landen in de herfst van 1856 met geweld China de verdragen te herzien. Dit markeerde het begin van de zogenaamde Tweede Opiumoorlog. Ditmaal werd een leger dat bestond uit Franse en Britse troepen, onder leiding van Elgin en Gros, naar Tianjin gestuurd 33. Uiteindelijk tekende China het verdrag van Tianjin in Het werd een verdrag tussen China, Groot-Brittannië, Frankrijk, de Verenigde Staten en Rusland. Het verdrag stond toe om nog eens elf havens te openen voor buitenlandse handel, het legaliseren van de opiumhandel, het reizen van buitenlanders in het binnenland van China, het toelaten van missionarissen, het gebruiken van de Yangzi rivier voor navigatie en handel en een westerse ambassade en residentie in Beijing 34. Maar de Chinese overheid weigerde echter het verdrag te bekrachtigen en als reactie vielen de westerse troepen de hoofdstad binnen. De Chinese troepen leden zware verliezen en de westerse troepen plunderden en vernielden alles op weg naar de hoofdstad. Het Chinese hof vluchtte weg uit de hoofdstad en verstopte zich in het keizerlijke jachtpaleis buiten de Chinese Muur. In deze periode stond het centrum van het Chinese keizerrijk, de hoofdstad Beijing, volledig onder controle van de westerse machten. In het keizerlijke zomerpaleis net buiten Beijing waar de geschenken van de tribuutstaten stonden, werden talloze kunstwerken en schatten van onschatbare waarde geplunderd en naar het buitenland gevoerd. Wat niet kon meegenomen worden werd stukgeslagen. Bovendien beval Elgin, als straf omdat de keizer wegvluchtte, het keizerlijke zomerpaleis af te branden. Na de vernieling van het zomerpaleis en de bezetting van de hoofdstad kwam er een conventie om alles te ordenen. Deze overeenkomst liet de Britten toe om hun diplomaten in de hoofdstad te laten verblijven, de Chinezen meer schadevergoedingen te laten betalen en Tianjin te openen voor handel en residentie. Daarnaast werd het Kowloon schiereiland aan Groot-Brittannië toegekend en Rusland, dat niet eens had meegevochten, kreeg een grote territoriale uitbreiding van ongeveer vierkante mijlen 35. Deze ongelijke verdragen hadden grote gevolgen voor de Qing-dynastie en waren zeker een van de redenen van haar verval. China kon zich pas tegen 1943 van deze verdragen bevrijden. De verdragen verlaagden eerst de controle van China op zijn economie door de invoerbelasting te verlagen, waardoor de Chinese producten direct bloot gesteld werden aan de concurrentie van de buitenlandse producten. Door de vrijheid van reizen en residenten en de extraterritorialiteit van de buitenlanders in China verloor China ook enig grip op de buitenlanders. Op sociaal vlak werd het tribuutsysteem volledig verstoord door de aanwezigheid van de buitenlanders en het confucianistische systeem kwam ook in gevaar door de opiumhandel. Natuurlijk bracht het Westen niet enkel negatieve 32 Crosso 1991: Ibid: McAleavy 1967: Crosso 1991:

16 dingen met zich mee naar China: in de havensteden waar de buitenlanders verbleven, ontstond een nieuwe klasse van Chinezen genaamd Compradores. Het waren Chinezen die nauw samenwerkten met de buitenlanders in China. Hierdoor kregen zij soms westerse opleidingen en speelden ze een belangrijke rol in de modernisering van China. De Opiumoorlogen illustreerde hoe machteloos China was tegen de gemoderniseerde legers van de buitenlandse machten. Ondanks de buitenlandse druk weigerde de Chinese overheid de modernisering uit te voeren. Ze hadden schrik dat door de modernisering hun macht zouden verliezen. De lokale machthebbers daarentegen zagen de westerse overmacht en voerden kleinschalige hervormingen uit. Deze lokale machthebbers namen later de leiding van de modernisering in de handen De Taiping-opstand Naast buitenlandse dreigingen was de binnenlandse onrust de grootste reden waarom China de modernisering nodig had. Er waren enkele opstanden tegen de Manzu-overheid, maar één van de grootste opstanden met het meest aantal slachtoffers was zeker de Taiping-opstand in 1850 tot Het was één van de grootste oorlogen in de menselijke geschiedenis met waarschijnlijk meer slachtoffers dan de Eerste Wereldoorlog, naar schatting met tot slachtoffers. Daarom neem ik de Taiping-opstand als illustratie van de binnenlandse onrust in China tijdens de negentiende en twintigste eeuw. De Taiping-opstand ontstond in de zuidelijke provincies Hunan en Guangxi. Deze regio s waren een van de plaatsen waar als gevolg van de Opiumoorlog een economische crisis uitbrak, want door de verdragen waren de buitenlandse handelaars naar meer noordelijke havens getrokken. Er was ook grote werkloosheid vastgesteld onder de Chinese soldaten na het einde van de Opiumoorlogen. Zo was er geen reden meer om nog evenveel soldaten in dienst te houden als tijdens de oorlog. De sectoren die samenwerkten met de handel en het leger, zoals de transportsector en dagloners, leden ook onder de economische crisis. Snel werden de werklozen bandieten en teisterden ze deze regio s. Om de zaken nog ingewikkelder te maken woedde in de lokale overheid een etnische strijd tussen de Manzu en de Han-Chinese ambtenaren 36. De Taiping beweging was ontstond uit de etnische minderheid: de Hakkas 37. Als migranten uit centraal China waarvan vele van hen zich hadden bekeerd tot het christendom, waren de Hakkas economisch, sociaal en politiek onderdrukt door de lokale Han-Chinezen. De leider van de Taiping beweging was een Hakka geleerde, Hong Xiuquan, die meer dan vier keer faalde met de publieke examens voor geleerden. Tijdens zijn studie kwam hij in aanraking met het christendom en bekeerde zich. Hong werd ziek na het falen van de examens en kreeg hij visioenen. Als gevolg van zijn visioenen dacht hij dat hij eigenlijk de broer was van Jezus van Nazareth. Hij moest het kwaad 36 McAleavy 1967: 68-82; Brown 1912: Crosso 1991:

17 bestrijden en in China het hemelse rijk van de grote vrede, taiping tianguo 太 平 天 國, stichten 38. In de periode nadien verzamelde hij duizenden volgelingen en vielen ze samen de opiumhandel, goktenten en drinkplaatsen aan. Hij kondigde ook de gelijkheid tussen mannen en vrouwen af. Hij gebruikte de chaotische situatie in Zuid-China om zijn volgelingen tot militairen te maken die vochten tegen de bandieten en corrupte ambtenaren. Tegen de jaren vijftig van de negentiende eeuw was de Taiping beweging al een efficiënte militaire organisatie. Meer en meer boeren en Hakkas sloten zich aan en al snel telde de beweging een miljoen volgelingen. In 1853 veroverde hij Nanjing en verklaarde een nieuwe dynastie met hem als keizer. In 1855 had de Taiping beweging controle over de volledige zuidelijke Yangzi vallei en een inkomen dat een zesvoud was van dat van de Manzu overheid. Maar de leiders van de Taiping beweging vochten onder elkaar en de stichter van de beweging Hong Xiuquan kreeg zelfs een zenuwinzinking. Nadien was de Taiping beweging niet meer hetzelfde. Uiteindelijk moesten de Manzu leiders van de centrale overheid de hulp van de lokale machthebbers inroepen om de Taiping-opstand te verslaan. Hierdoor was het traditioneel systeem van de autoriteit verbroken, waardoor de greep van de centrale overheid op de provincies en de controle van Manzu op Han- Chinezen verzwakte. Uiteindelijk door de dubbele standaard van de leiders van de Taiping beweging was de gelijkheid tussen mensen nooit bereikt. De leiders leidden een luxueus leven, terwijl de volgelingen hard moesten werken in werkkampen, vaak zonder voedsel. Terwijl er een gelijkheid tussen mannen en vrouwen moest komen, had de leider Hong Xiuquan 88 concubines. De ruzies tussen de leiders maakte dan ook een einde aan het succes van de Taiping-opstand 39. Tijdens de Taiping-opstand gebruikten de andere rebellen de gelegenheid om opstanden op te starten. Zoals het geheime genootschap Triade dat in Xiamen en Shanghai opkwam in 1853, de Rode Tulbanden die Guangzhou aanvielen in 1854, de rebellie van de bloedige mijnwerkers in Yunnan, de moslim separatisten in Dali en de separatistische moslim Nian in centraal-china. In de periode van vijftien jaar van opstanden, oorlogen en hongersnoden waren er in China 20 tot 40 miljoen mensen overleden 40. Terwijl China onder druk stond van de buitenlandse machten, slaagde de Manzu-regering er niet in om de binnenlandse onrusten te stoppen. Naast de Taiping-opstand waren er in het einde van de negentiende eeuw en het begin van de twintigste eeuw nog andere opstanden zoals de Bokseropstand die zware gevolgen hadden voor China. Toch wilde de Chinese overheid de modernisering niet uitvoeren, terwijl in China er mensen waren die ernaar vragen. Een van hen was Kang Youwei De Honderd Dagen Hervorming In de periode van de eeuwwisseling van de negentiende en twintigste eeuw waren er verschillende groeperingen die China wilden moderniseren op hun manier. Kang Youwei was een van 38 McAleavy 1967: Crosso 1991: Ibid:

18 de velen die China wilde veranderen op een zachtaardige manier met hervormingen die, stap voor stap, China naar de modernisatie zouden leiden en de traditionele waarden van China zouden behouden. Zij werden later de hervormers genoemd. Er waren anderen die anti-manzu en antitraditie waren. Zij waren zeer nationalistisch ingesteld en wilden een politiek systeem opstellen dat gebaseerd was op de democratie en de keuzes van het volk. Aangezien ze revolutie zagen als een manier om China vooruit te helpen, werden zij revolutionairen genoemd. Sun Yatsen 孫 逸 仙 (ook gekend als Sun Zhongshan 孫 中 山, 12/11/ /02/1925) was de representant van deze fractie. Na het verlies van de Sino-Japanse Oorlog in , kreeg een jonge ambtenaar Kang Youwei een audiëntie met de Jonge keizer Guangxu (r ) in Kang Youwei ( ) werd, samen met zijn leerling Liang Qichao ( ), vaak gezien als de pioniers van de modernisering in China 41. Kang was geboren in een Neo-confucianistische familie in Kwangtung. Wanneer hij in 1895 slaagde in de hoofdstedelijke examens, reisde hij naar Hong Kong en Shanghai. Hij leerde daar de westerse cultuur kennen en was zeer onder de indruk van de eerlijke en efficiënte manier van werken van de westerse overheid 42. In 1897 stuurde Kang brieven naar de keizer en de leiders van de regering om hervormingen voor te stellen, maar niemand gaf aandacht aan hem. Een deel van zijn brief werd wel gepubliceerd in enkele kranten van Shanghai en Tianjin. De brief van Kang werd dan ook vaak het onderwerp van de gesprekken. De tijd bewees echter de correctheid van de voorspelling die Kang maakte in zijn brieven. In januari 1898 werd hij opgeroepen door het ministerie van buitenlandse zaken, hij werd langdurig ondervraagt door de ministers en kreeg later de kans om met de keizer te spreken. Samen met de keizer wou Kang een drastische institutionele hervorming uitvoeren, een soort van revolutie vanuit de bovenste laag van het volk zoals de Meiji Restauratie in Japan, die we in de latere hoofdstukken zullen behandelen. Maar de hervorming moest bovendien samengaan met de confucianistische tradities 43. Kang probeerde de conservatieve instelling van de overheid te doorbreken door te bewijzen dat Confucius eigenlijk een hervormer was en zocht actief naar institutionele veranderingen. Met dit bewijs hoopte Kang de kritieken van de conservatieven te weren. Kang gebruikte ook het argument dat het confucianisme een alles omvattend systeem was, dus de confucianistische waarden golden voor alle mensen en voor elke situatie. Daarom werd de oorsprong van de westerse technologie en ideeën eigenlijk teruggebracht tot de confucianistische tradities, waardoor het gebruik ervan kon worden toegelaten 44. In de audiëntie met de keizer spraken zij over de revolutie van bovenuit die later de Honderd Dagen Hervorming Wuxu Bianfa/Bairi weixin 戊 戌 變 法 / 百 日 維 新 werd genoemd. Samen plande de keizer met Kang een reorganisatie van het hele systeem en in totaal waren er 40 decreten uitgevaardigd, waarvan het eerste werd uitgevaardigd op 11 juni 1898: De macht van de lokale overheid werd gecentraliseerd. 41 Gasster 1969: 13; Crasso 1991: Beckmann 1962: McAleavy 1967: Beckmann 1962:

19 De vele privileges van de keizerlijke ambtenaren werden afgeschaft. Het keizerlijk examensysteem werd gemoderniseerd, de vragen die werden gesteld in het examen moesten worden gebaseerd op hedendaagse situaties. Oprichten van universiteiten en andere gespecialiseerde scholen zoals medische school en militaire school. Een evaluatie werd gedaan, de overbodige posten in de overheid, zowel in de administratie als in het leger, werden afgeschaft. Een planning om een modern kabinet op te richten werd opgesteld. Er zouden 12 departementen komen die elk een eigen bevoegdheid hebben. Voorbeelden zijn departement van wetten, departement van het onderwijs, departement van handel etc. Ook hervorming op lokaal niveau werd gepland. Elk district zou een raad moeten oprichten. De directeur van de raad zou de lokale adel moeten bezoeken om de mening over de hervorming te vragen en de hervormingen uit te voeren 45. Kang hoopte dat de hervormingen uiteindelijk zouden leiden tot een constitutionele monarchie zoals in Japan. Zijn vernieuwde onderwijssysteem was opgesteld met de bedoeling mensen op te leiden tot vertegenwoordigers in het parlement. Bovendien, om de economie te stimuleren, had hij geen schrik om de moderne technologie zoals spoorlijnen en stoomboten in te voeren. Ook het oprichten van moderne banken was gepland. Omdat Kang zich zorgen maakte dat de hervormingen zouden worden gedwarsboomd, overtuigde hij de keizer om alle corrupte en onbekwame Manzu leiders en ambtenaren uit de regering te zetten. Maar helaas de hervormingen van Kang faalden. Kang wou een radicale hervorming, maar hij wou te veel dingen in een snel tempo uitvoeren. Door de corrupte ambtenaren hun machten en belangen niet wilden verliezen, was het dus logisch dat zij tegen de hervormingen waren. Maar de hervormingen waren ook een directe aanval op het bestaande systeem, een systeem dat werd uitgevonden en bijgewerkt door de bureaucraten en confucianistische geleerden, een extra reden waarom liever niets veranderen werd. Ook voor de lokale machthebbers was de idee om te moderniseren zeer welkom, maar door de centralisatie van de macht aan de keizer, zouden zij hun macht kwijt geraken en dat wilden zij ook niet. Hetzelfde gold voor de legertop die zijn macht wilde behouden. En als de laatste druppel die de emmer deed overlopen was de keizerin-regentes Cixi 46. De ambtenaren deden hun beklag bij haar en zij was niet van plan om de hervormingen te laten slagen. Keizerin-regentes Cixi was de weduwe van keizer Xianfeng ( ) en de moeder van de vorige keizer Tongzhi ( ). Ze zette haar neef Guangxu op de troon en controleerde hem achter de schermen, daarom was zij de echte machthebber van de Qing-dynastie. Zij was een van de conservatieven die tegen de hervormingen was. Zij was vooral bang dat haar macht zou afnemen indien de hervormingen een succes werden. De keizerin plande samen met haar volgelingen om de 45 Beckmann 1962: ; Crasso 1991: 58-60; McAleavy 1967: Crasso 1991:

20 keizer in oktober af te voeren. Wanneer de jonge keizer en Kang dat hoorden, vroegen zij hulp aan Yuan Shikai 袁 世 凱 ( ), de persoon verantwoordelijk voor de modernisering van het leger en de machtigste militaire leider in China 47. Omdat hij een leerling was van Li Hongzhang, had hij de reputatie een voorstander van de modernisering te zijn. Maar Yuan verraadde de keizer en Kang en verklapte alles aan de keizerin. Zes hervormers werden ter dood veroordeeld, Kang en zijn leerling Liang werden gedwongen te vluchten naar Japan en de keizer werd enkele dagen later doodziek verklaard door het hof en de macht werd overgedragen aan Cixi 48. Cixi vaardigde op 22 september een wet uit die alle hervormingen over het land staakte en nietig verklaarde. De Honderd Dagen Hervorming zou China moeten vooruit helpen, maar het had een omgekeerd effect. Nu waren de conservatieven nog meer teruggetrokken De Japanse situatie voor de modernisering Dit was kort samengevat de situatie van China voor de modernisatie en voor het stichten van de Chinese Republiek. Dus tijdens de achttiende eeuw heerste er binnen China onder leiding van de Qing overheid, wanorde door natuurrampen en sociale onrust. Bovendien verloor China twee oorlogen tegen het Westen, zodat de westerse ideologie China binnendrong en de traditionele waarden van China ondermijnde. Ironisch genoeg probeerden de confucianistische intellectuelen met hervormingen terug naar de oude sociale orde te keren. Maar de hervormingen faalden met als bewijs het verlies van de Sino-Japanse Oorlog in Dan hadden de Manzu-leiders ingezien dat om China tegen de buitenlandse dreiging te bewapenen ze geen andere keuze hadden dan de modernisatie door te voeren en te leren van het Westen. Daarom planden ze uitwisselingsprogramma s naar het Westen. Maar omdat de studies in Europa en de Verenigde Staten te duur en te lang waren, hadden ze een land gevonden waar ze op een snelle en goedkopere manier konden leren: Japan. Maar voordat we de Chinese uitwisselingsprogramma s in Japan bekijken gaan we eerst de situatie van Japan voor de modernisering bekijken De veranderingen in de Japanse maatschappij en economie tijdens de negentiende eeuw De periode voordat Japanse modernisering plaatsvond was beter gekend als de Edo- of de Tokugawa-periode (24/03/ /05/1868). Hoewel Japan een keizerrijk was, had de Tokugawa shōgun, de generaal van de militaire overheid of bakufu, alle macht in handen. De bakufu voerde de feitelijke macht uit en degradeerde het hof en de keizer tot ceremoniële functie in Kyoto. In de zeventiende eeuw, door het ontwikkelen van de handel in de grote steden en een betere productiemethode, ontstond een nieuwe vorm van economie en politiek. Deze economische en sociale ontwikkelingen leidden tot dislocatie op bijna alle vlakken. Bovendien waren er niet enkel de binnenlandse veranderingen. In die periode hanteerde Japan er een isolatiebeleid tegen de buitenlanders. Behalve wat Chinese en Nederlandse handelaars mocht er geen handel gedreven 47 McAleavy 1967: T ang 1977: Beckmann 1962:

21 worden met het buitenland. Het Westen begon echter opnieuw interesse te hebben in Japan en probeerde de isolatiepolitiek van Japan te doorbreken. Samen met de binnenlandse groei leidde dit uiteindelijk tot de Restauratie van de keizerlijke macht 50. Zoals hierboven werd vermeld, leidde de ontwikkeling van de handel in de grote steden in de zeventiende eeuw tot een nieuwe vorm van inkomen. Dit inkomen stimuleerde op zijn beurt de productie. Door een verbetering van communicatie en transport, ontstond productspecialisatie. Het productiesurplus dat daaruit voortvloeide kon nu ook worden verkocht aan andere domeinen of han. Als gevolg daarvan ontstonden er kredietinstellingen 51. Maar deze economische groei leidde ook tot ontregelingen. Naast de aristocraten en de gewone bevolking, ontstond er een nieuwe sociale klasse: de handelaars 52. Een groot aantal feodale aristocraten kwam in de schulden bij de lokale handelaars en konden hun schulden niet terug betalen. De shōgun, de daimyō en de samurai 53 verkregen hun inkomen hoofdzakelijk door gronden aan de lokale boeren uit te lenen in ruil voor rijst en rechten om taksen te innen. De rijst die zij kregen verkochten ze aan de lokale handelaars voor geld. Daarmee kochten ze al hun noodzakelijkheden bij de handelaars. Maar wanneer de handelaars hun monopolie misbruikten, konden de lokale handelaars de prijzen van hun producten zeer hoog zetten en de prijs van de rijst zeer laag houden. Om de schijn van hun hoge status te behouden, wilde de adel niet van zijn luxe levensstijl afwijken en raakte daardoor meer en meer in de schulden bij de handelaars 54. Tegen het einde van de achttiende eeuw waren de bakufu en de daimyō in financiële nood. De enige oplossing was het verhogen van de belastingen en het verlagen van de munt, maar deze pogingen leidden enkel tot inflatie en de problemen waren nog niet opgelost. De reden van deze problemen was eigenlijk de basis van de economie: vraag en aanbod. De binnenlandse markt van Japan kon de hoge productie niet meer aan en zonder buitenlandse markten was de hoge levensstandaard niet meer te houden. Bovendien waren er in die periode natuurrampen zoals aardbevingen, branden en overstromingen die de financiële uitgaven van de bakufu en de daimyō verzwaarden 55. Omdat de situatie zo hopeloos was, had de bakufu geen andere keuze dan over te gaan op extreme maatregelen. De bakufu dwong de rijke handelaars de schulden van de adel kwijt te schelden en nam zelfs de eigendommen van de rijke handelaars in beslag. Zo zou in 1761 minister Tanuma Okitsugu ( ) bij enkele honderden handelaars de schulden van de adel hebben kwijt gescholden. Deze praktijken werden meermaals herhaald. Als gevolg daarvan zijn in 1843 de helft van de rijsthandelaars van Ōsaka failliet gegaan 56. Niet enkel de bakufu voerde deze tactiek uit, ook de alleenstaande daimyō deden het, maar snel merkten zij dat hun geloofwaardigheid bij de handelaars snel achteruit ging. In 50 Norman 1975: Norman 1975: 125; Beckmann 1962: Norman 1975: De meer dan 250 daimyō waren vazallen van de shōgun en waren leiders van de samurai, de elite-krijgers, in de domeinen over heel Japan, zij hadden alle machten in hun domeinen en waren enkel verantwoording verschuldigd aan de shōgun. Wang Xiang Rong 1987: Tiedemann 1955: 12-14; Beckmann 1962: Tiedemann 1955: Beckmann 1962: