Onderzoek exploitatiegevolgen nieuwe capaciteit onder de contracteerruimte AWBZ 2011

Transcriptie

1 Behavioural and Societal Sciences Churchilllaan 11 Utrecht TNO-060-UTC Onderzoek exploitatiegevolgen nieuwe capaciteit onder de contracteerruimte AWBZ 2011 T F zorgenbouw@tno.nl Datum april 2011 Auteur(s) Aantal pagina's A.W. Klein H.E. Post 63 (incl. bijlagen) Opdrachtgever Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Sport Directie Langdurige Zorg Projectnummer Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, foto-kopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van TNO. Indien dit rapport in opdracht werd uitgebracht, wordt voor de rechten en verplichtingen van opdrachtgever en opdrachtnemer verwezen naar de Algemene Voorwaarden voor opdrachten aan TNO, dan wel de betreffende terzake tussen de partijen gesloten overeenkomst. Het ter inzage geven van het TNO-rapport aan direct belang-hebbenden is toegestaan TNO

2 TNO-060-UTC / 58 Inhoudsopgave 1 Exploitatiegevolgen voorgenomen capaciteitswijzigingen AWBZ Het onderzoek De uitkomsten Verpleging en verzorging Financiële gevolgen, mutatie van plaatsen en zzp s van voorgenomen capaciteitswijzigingen Nadere uitwerking bevolkings- en zorgvraagontwikkeling Goedkeuringsfase, datum ingebruikname en bouwfase van voorgenomen mutaties Gehandicaptenzorg Financiële gevolgen, mutatie van plaatsen en zzp s van voorgenomen capaciteitswijzigingen Goedkeuringsfase, datum ingebruikname en bouwfase van voorgenomen mutaties Geestelijke gezondheidszorg Financiële gevolgen, mutatie van plaatsen en zzp s van voorgenomen capaciteitswijzigingen Goedkeuringsfase, datum ingebruikname en bouwfase van voorgenomen capaciteitswijzigingen Proces en de rol van de verschillende actoren Verdere uitkomsten van het onderzoek Respons rekenstaathouders Plausibiliteitstoets zorgkantoren Uitsplitsing financiële gevolgen naar concessiehouder en sector Uitsplitsing datum ingebruikname naar concessiehouder en sector Goedkeuringsfase van voorgenomen wijzigingen voor totaal sectoren Bouwfase voorgenomen wijzigingen voor totaal sectoren Aanleiding tot en opzet van het onderzoek Aanleiding Opdracht Opzet van het onderzoek Ondertekening Bijlage(n) A Achterliggende cijfers B Samenstelling begeleidingscommissie/klankbordgroep

3 TNO-060-UTC / 58 1 Exploitatiegevolgen voorgenomen capaciteitswijzigingen AWBZ Het onderzoek Het ministerie van VWS heeft TNO gevraagd onderzoek te doen naar de exploitatiekosten van op te leveren of gewijzigde capaciteit in de AWBZ vanaf , mede omdat de ervaring van de laatste jaren is dat de beschikbare groeiruimte wordt overschreden. Het onderzoek heeft plaatsgevonden in het najaar van Vanwege onduidelijkheid over tijdige beschikbaarheid van cijfers over het jaar 2010 en een discussie over de middelen voor 2011 heeft het tot april 2011 geduurd voor het rapport dat op dit onderzoek is gebaseerd kon worden afgerond. De tijd is intussen niet stil blijven staan. Op 18 februari 2011 heeft VWS een brief aan de veldpartijen doen uitgaan, waarin de eerste resultaten van het TNOonderzoek zijn weergegeven. Het totaalbedrag behorend bij de door de instellingen gemelde, en door de zorgkantoren (deels) plausibel geachte, projecten is aanzienlijk hoger dan de 175 mln. die gereserveerd is binnen de landelijke contracteerruimte. In de brief van 18 februari geeft VWS aan dat samen met Zorgverzekeraars Nederland (ZN) een voorstel is ontwikkeld voor de toekenning in de eerste helft van 2011 van een eerste tranche van 150 mln., te verdelen over de zorgkantoren op basis van enkele criteria (capaciteit kan direct in gebruik worden genomen, gedane toezeggingen zijn schriftelijk vastgelegd, met instemming van het zorgkantoor en de toelating is geregeld). Verder is uit signalen van zorgkantoren duidelijk geworden dat projecten later in gebruik worden genomen dan in het najaar van 2010 door instellingen werd verondersteld, en dat projecten soms zijn uitgesteld omdat geen exploitatiemiddelen beschikbaar worden gesteld, samenhangend met bovengenoemde brief. Daarnaast vindt in de periode maart-mei 2011 vervolgonderzoek door de NZa plaats naar de exploitatiegevolgen van capaciteitsuitbreiding of -wijziging in de AWBZ. In dat vervolgonderzoek wordt de stand van zaken van dit moment in beeld gebracht. De bedoeling was in het TNO-onderzoek ook de uitkomsten van het jaar 2010 te betrekken. In februari/maart 2011 werd duidelijk dat dit niet haalbaar zou zijn. Dat wordt veroorzaakt door een grote hoeveelheid aanvragen voor een toelating die eind december door de instellingen bij het CIBG is ingediend en die nog verwerkt moet worden. Daarna is het aan de instellingen om samen met het zorgkantoor productie-afspraken bij de NZa in te dienen. Pas in de loop van 2011 zal uiteindelijk (in grote lijnen) duidelijk worden wat de exploitatiegevolgen van uitbreiding en omzetting van capaciteit in 2010 zullen zijn. Deze gegevens komen te laat beschikbaar om ze nog in dit rapport mee te nemen. Het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) heeft ook informatie beschikbaar gesteld. Het betreft gegevens op één peildatum, 1 januari De gegevens van peildata voor die tijd zijn volgens het CIZ onbetrouwbaar. Binnen de gegevens op 1 januari 2010 is de gehandicaptenzorg niet verder onderverdeeld, er is dus geen goed 1 Zie hoofdstuk 7 voor een uitgebreide omschrijving van de opdracht.

4 TNO-060-UTC / 58 onderscheid te maken tussen VG, LVG en SGLVG. Doordat de betrouwbare gegevens tot één peildatum beperkt zijn gebleven, is sprake van een foto, en niet van een trend. Bovendien ligt het aantal indicaties aanzienlijk (33%) hoger voor de intramurale zorg dan de daadwerkelijke afname van intramurale zorg. Al met al is de informatie van het CIZ voor dit rapport niet bruikbaar gebleken. 1.2 De uitkomsten De formulieren, waarin de instellingen aangeven welke uitbreiding en omzetting van capaciteit ze verwachten in 2011, zijn door de zorgkantoren van een zogeheten plausibiliteitstoets voorzien (zie hoofdstuk 6). De uitkomsten die we presenteren in dit rapport hebben uitsluitend betrekking op de plausibel en deels plausibel verklaarde aanvragen. De niet plausibel verklaarde aanvragen (4% van de formulieren, ten bedrage van 8 mln. kasbasis) zijn buiten beschouwing gebleven. De financiële gevolgen 2 van de voorgenomen capaciteitswijzigingen in de AWBZ bedragen in mln. op kasbasis. In tabel 1.1 is dit bedrag verdeeld over de sectoren en is een vergelijking met de jaren 2007, 2008 en 2009 gemaakt. Een vergelijking met 2010 is niet mogelijk, omdat deze informatie op het moment van schrijven van het rapport niet beschikbaar was (zie 1.1). De hardheid van de bedragen voor het jaar 2011 is anders dan die voor de jaren 2007 t/m 2009: over die jaren betreft het gerealiseerde projecten, de projecten voor 2011 hebben betrekking op voorgenomen ingebruiknames. Tabel 1.1 Financiële gevolgen (voorgenomen) capaciteitswijzigingen, per sector (mln., kasbasis) Verpleging en verzorging Gehandicaptenzorg Geestelijke gezondheidszorg Totaal (2011), NZa ( ) De voor 2011 verwachte financiële gevolgen zijn hoger dan in de voorgaande jaren. In alle jaren wordt het beschikbare bedrag van 175 mln. op kasbasis overschreden. In 2011 zou, op basis van de uitkomsten van de enquête, zelfs het dubbele van dit bedrag nodig zijn. Het beeld per sector fluctueert. Ten opzichte van 2009 is een toename te zien in de Verpleging en verzorging (V en V) en in de Geestelijke gezondheidszorg (GGZ), terwijl de Gehandicaptenzorg (GHZ) een vrij stabiel beeld vertoont. 2 De financiële consequenties hebben betrekking op personele en materiële kosten zoals opgenomen in zzp s. Kapitaallasten blijven dus buiten beschouwing.

5 TNO-060-UTC / 58 In tabel 1.2 zijn de financiële gevolgen op jaarbasis weergegeven. Tabel 1.2 Financiële gevolgen (voorgenomen) capaciteitswijzigingen, per sector (mln., jaarbasis) Verpleging en verzorging Gehandicaptenzorg Geestelijke gezondheidszorg Totaal (2011), NZa ( ) Opvallend is dat verwachte financiële gevolgen op jaarbasis hoger zijn dan in voorgaande jaren, de verhouding tussen de bedragen op jaarbasis en die op kasbasis voor 2011 ligt dus beduidend hoger dan voor 2007 t/m Dat duidt op een gemiddeld late datum van ingebruikname in In figuur 1.1 is de verdeling over zorgkantoorregio s weergegeven 3. 3 In bijlage A zijn de exacte cijfers opgenomen.

6 TNO-060-UTC / 58 Figuur 1.1 Financiële gevolgen voorgenomen capaciteitswijzigingen 2011, per zorgkantoor (mln. ) Amstelland en Meerlanden Amsterdam Apeldoorn, Zutphen e.o. Arnhem Delft Westland Oostland Drenthe Flevoland Friesland Groningen Haaglanden Kennemerland Midden-Brabant Midden-Holland Midden-IJssel Nieuwe Waterweg-Noord Nijmegen Noord- en Midden-Limburg Noord-Holland Noord Noordoost-Brabant Rotterdam 't Gooi Twente Utrecht Waardenland West-Brabant Zaanstreek/Waterland Zeeland Zuid-Holland Noord Zuid-Hollandse Eilanden Zuid-Limburg Zuidoost-Brabant Zwolle mln. op kasbasis mln. op jaarbasis In figuur 1.2 wordt de verdeling van de financiële gevolgen over de verschillende concessiehouders getoond. Deze verdeling komt redelijk overeen met de verdeling van de contracteerruimte 4 over concessiehouders 5. Voor een verdeling over de verschillende sectoren wordt verwezen naar hoofdstuk 6 (figuur ). 4 NZa, peildatum 19 oktober In bijlage A zijn de cijfers opgenomen.

7 TNO-060-UTC / 58 Figuur 1.2 Verdeling financiële gevolgen voorgenomen capaciteitswijzigingen 2011 over concessiehouders (in %, jaarbasis) Uvit; 18,9% Z en Z; 4,5% Achmea; 18,2% Salland; 1,0% Agis; 14,1% Menzis; 15,2% Dsw; 1,0% De Friesland ; 4,8% Cz; 22,1% Figuur 1.3 Verdeling contracteerruimte 2011 over concessiehouders (in %) Uvit; 20,1% Z en Z; 4,9% Achmea; 16,7% Salland; 1,3% Agis; 16,5% Menzis; 12,6% Dsw; 2,7% Bron: NZa De Friesland ; 4,1% Cz; 21,1%

8 TNO-060-UTC / 58 2 Verpleging en verzorging 2.1 Financiële gevolgen, mutatie van plaatsen en zzp s van voorgenomen capaciteitswijzigingen In de sector Verpleging en verzorging bedragen de financiële gevolgen van de voorgenomen capaciteitswijzigingen op kasbasis in 2011 in totaal 142 mln. Het bedrag voor 2011 ligt daarmee zo n 40% hoger dan het bedrag voor 2009 ( 100 mln.). In figuur 2.1 is de verdeling voor 2011 en voor 2009 over de verschillende zorgkantoren weergegeven. Figuur 2.1 Financiële gevolgen (voorgenomen) capaciteitswijzigingen 2011 en 2009 in de Verpleging en verzorging, per zorgkantoor (mln., kasbasis) Amstelland en Meerlanden Amsterdam Apeldoorn, Zutphen e.o. Arnhem Delft Westland Oostland Drenthe Flevoland Friesland Groningen Haaglanden Kennemerland Midden-Brabant Midden-Holland Midden-IJssel Nieuwe Waterweg-Noord Nijmegen Noord- en Midden-Limburg Noord-Holland Noord Noordoost-Brabant Rotterdam 't Gooi Twente Utrecht Waardenland West-Brabant Zaanstreek/Waterland Zeeland Zuid-Holland Noord Zuid-Hollandse Eilanden Zuid-Limburg Zuidoost-Brabant Zwolle 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 14, (2011), NZa (2009) Noot: 2009 heeft alleen betrekking op de rekenstaathouders die toestemming hebben gegeven voor het gebruik van zzp-gegevens. Het gaat om 90% van de financiële gevolgen.

9 TNO-060-UTC / 58 Opvallend in figuur 2.1 zijn de verschillen per jaar tussen de zorgkantoren. Zo is de verwachte groei voor 2011 in onder meer de regio s Haaglanden, Rotterdam en Utrecht aanmerkelijk groter dan de groei in In regio s als Kennemerland en Nijmegen is het beeld precies omgekeerd. Deze per jaar en per zorgkantoorregio uiteenlopende cijfers zijn over het algemeen te verklaren door het in gebruik nemen in een regio in een bepaald jaar van enkele projecten. Als daar in 2009 bijvoorbeeld wel sprake van is, maar in 2011 niet of in mindere mate, ontstaat een grillig patroon. Op jaarbasis is het totaalbedrag voor deze sector in mln., tegenover 172 mln. in In figuur 2.2 is de verdeling over de zorgkantoren voor beide jaren weergegeven. Figuur 2.2 Financiële gevolgen (voorgenomen) capaciteitswijzigingen 2011 en 2009 in de Verpleging en verzorging, per zorgkantoor (mln., jaarbasis) Amstelland en Meerlanden Amsterdam Apeldoorn, Zutphen e.o. Arnhem Delft Westland Oostland Drenthe Flevoland Friesland Groningen Haaglanden Kennemerland Midden-Brabant Midden-Holland Midden-IJssel Nieuwe Waterweg-Noord Nijmegen Noord- en Midden-Limburg Noord-Holland Noord Noordoost-Brabant Rotterdam 't Gooi Twente Utrecht Waardenland West-Brabant Zaanstreek/Waterland Zeeland Zuid-Holland Noord Zuid-Hollandse Eilanden Zuid-Limburg Zuidoost-Brabant Zwolle 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30, (2011), NZa (2009) Noot: zie noot bij figuur 2.1 De verhouding tussen het bedrag op jaarbasis en dat op kasbasis is relatief laag vergeleken met de andere sectoren ( 222/ 142 = 1,56, andere sectoren zitten

10 TNO-060-UTC / 58 dichter in de buurt van een verhouding 2/1), hetgeen duidt op een gemiddeld vroege datum van ingebruikname (zie ook hoofdstuk 6). In tabel 2.1 zijn de voorgenomen mutaties in plaatsen uitgedrukt. Deze zijn omgerekend vanuit de zzp s. Tabel 2.1 Mutatie van plaatsen voorgenomen capaciteitswijzigingen Verpleging en verzorging, 2011 (aantal) Capaciteit 2011 Verblijf exclusief behandeling Waarvan krimp door omzetting naar verblijf inclusief behandeling Waarvan uitbreiding 565 Verblijf inclusief behandeling Waarvan uitbreiding door omzetting van verblijf exclusief behandeling Waarvan nieuwe capaciteit / uitbreiding Totaal De intramurale capaciteit in de Verpleging en verzorging stijgt in 2011 naar verwachting met circa plaatsen. Dat is 1,6% ten opzichte van de capaciteit die eind 2009 intramuraal aanwezig was. Er is in 2011 sprake van een reductie met per saldo plaatsen (ca dagen) exclusief behandeling ( verzorgingshuis of licht ). In totaal plaatsen worden in deze sector omgezet van plaatsen exclusief behandeling naar plaatsen inclusief behandeling ( verpleeghuis of zwaar ). Dat is ruim de helft van de ruim plaatsen inclusief behandeling die er volgens de opgave van de instellingen in 2011 bij zouden komen. Omzetting van capaciteit van licht naar zwaar, gepaard gaande met een wijziging in de toelating, speelt daarmee een belangrijke rol in de ouderenzorg.

11 TNO-060-UTC / 58 Figuur 2.3 Mutatie van plaatsen voorgenomen capaciteitswijzigingen Verpleging en verzorging per zorgkantoor, 2011 (aantal) Amstelland en Meerlanden Amsterdam Apeldoorn, Zutphen e.o. Arnhem Delft Westland Oostland Drenthe Flevoland Friesland Groningen Haaglanden Kennemerland Midden-Brabant Midden-Holland Midden-IJssel Nieuwe Waterweg-Noord Nijmegen Noord- en Midden-Limburg Noord-Holland Noord Noordoost-Brabant Rotterdam 't Gooi Twente Utrecht Waardenland West-Brabant Zaanstreek/Waterland Zeeland Zuid-Holland Noord Zuid-Hollandse Eilanden Zuid-Limburg Zuidoost-Brabant Zwolle uitbreiding excl. behandeling uitbreiding incl. behandeling omzetting excl. naar incl. behandeling In de meeste regio s vindt wel enige uitbreiding plaats van het aantal plaatsen exclusief behandeling (in totaal 565 in 2011), ook is geen beleid van zorgkantoren of concessiehouders om deze minder voor de hand liggende uitbreiding tegen te gaan, te ontdekken. De grootste uitbreiding vindt plaats in de regio s Friesland (De Friesland), West-Brabant (Cz), Arnhem (Menzis) en Amsterdam (Agis). Overigens bedragen deze 565 plaatsen over alle regio s samen slechts ruim 0,3% van de totale capaciteit in de sector Verpleging en verzorging die eind 2009 in Nederland aanwezig was. In figuur 2.4 is voor 2011 per zzp het saldo van de voorgenomen mutaties weergegeven.

12 TNO-060-UTC / 58 Figuur 2.4 Mutatie van zzp s (voorgenomen) capaciteitswijzigingen 2011, Verpleging en verzorging (aantal * 1.000) zzp 1 excl. behandeling zzp 2 excl. behandeling zzp 3 excl. behandeling zzp 4 excl. behandeling zzp 5 excl. behandeling zzp 6 excl. behandeling zzp 7 excl. behandeling zzp 8 excl. behandeling zzp 9 excl. behandeling zzp 10 excl. behandeling zzp 3 incl. behandeling zzp 4 incl. behandeling zzp 5 incl. behandeling zzp 6 incl. behandeling zzp 7 incl. behandeling zzp 8 incl. behandeling zzp 9 incl. behandeling zzp 10 incl. behandeling (aantal zzp-dagen * 1.000) voorgenomen mutatie 2011 Uit figuur 2.4 blijkt dat de voorgenomen mutatie bij zzp 1-10 exclusief behandeling in absolute zin vrij gelijkmatig over de verschillende zzp s is verdeeld. Bij de zzp s inclusief behandeling is de ontwikkeling meer divers. De groei wordt vooral zichtbaar in zzp 5 (dementie), en in mindere mate bij zzp 6 (somatiek) en zzp 7 (zwaardere zorgbehoefte voor dementerenden). 2.2 Nadere uitwerking bevolkings- en zorgvraagontwikkeling Bevolkingsontwikkeling In figuur 2.5 is de verwachte bevolkingsontwikkeling van 75-plussers in de periode weergegeven voor de diverse zorgkantoren en voor Nederland gemiddeld.

13 TNO-060-UTC / 58 Figuur 2.5 Ontwikkeling 75+ per zorgkantoor (in %) Amstelland en Meerlanden Amsterdam Apeldoorn, Zutphen e.o. Arnhem Delft Westland Oostland Drenthe Flevoland Friesland Groningen Haaglanden Kennemerland Midden-Brabant Midden-Holland Midden-IJssel Nieuwe Waterweg-Noord Nijmegen Noord- en Midden-Limburg Noord-Holland Noord Noordoost-Brabant Rotterdam 't Gooi Twente Utrecht Waardenland West-Brabant Zaanstreek/Waterland Zeeland Zuid-Holland Noord Zuid-Hollandse Eilanden Zuid-Limburg Zuidoost-Brabant Zwolle Nederland -5% 0% 5% 10% 15% 20% %-ele groei 75+, Bron: Primos Uit figuur 2.5 blijkt een behoorlijke diversiteit in groeipercentages tussen de verschillende regio s. In Amsterdam en Rotterdam is bijvoorbeeld sprake van een dalend aantal 75-plussers, terwijl regio s als Noord-Holland Noord en Noord- en Midden-Limburg een bovengemiddelde groei vertonen. Dit blijkt ook uit figuur 2.6, waarin de afwijking van het groeicijfer per zorgkantoorregio ten opzichte van het Nederlandse gemiddelde wordt getoond.

14 TNO-060-UTC / 58 Figuur 2.6 Ontwikkeling 75+ per zorgkantoor ten opzichte van Nederland gemiddeld, (in %) Amsterdam Rotterdam Haaglanden Nieuwe Waterweg-Noord Kennemerland 't Gooi Groningen Apeldoorn, Zutphen e.o. Flevoland Zeeland Midden-IJssel Waardenland Zuid-Limburg Zwolle Friesland Utrecht Arnhem Twente Drenthe West-Brabant Nijmegen Zuid-Holland Noord Amstelland en Meerlanden Midden-Holland Zuid-Hollandse Eilanden Midden-Brabant Delft Westland Oostland Zuidoost-Brabant Noordoost-Brabant Noord-Holland Noord Noord- en Midden-Limburg Zaanstreek/Waterland -11% -11% -9% -6% -5% -4% -4% -3% -2% -1% -1% -1% 0% 0% 1% 1% 1% 1% 2% 2% 3% 3% 3% 4% 5% 5% 5% 6% 6% 6% 6% 6% -15% -10% -5% 0% 5% 10% Groei minus Nederland gemiddeld Bron: Cbs, Primos Ontwikkeling intramurale zorgvraag TNO heeft het instrument Horizon ontwikkeld om voor de langere termijn zicht te bieden op de match tussen de toekomstige vraag naar huisvesting op basis van fysieke beperkingen en dementie en het huidige beschikbare aanbod. Hiertoe zijn in Horizon vijf vraagprofielen gedefinieerd die de zwaarte van de zorg weergeven, daarnaast zijn vier typen huisvesting onderscheiden (zie figuur 2.7). Vervolgens zijn de profielen gekoppeld aan de typen huisvesting. Voor de doorrekening naar de toekomst wordt ervan uitgegaan dat cliënten met profiel 4 (onplanbare zorg en 24- uurstoezicht, zware somatische zorg) en met profiel dementie zijn aangewezen op intramurale zorg. In de (huidige) praktijk zijn ook cliënten met profiel 3 intramuraal gehuisvest, met name in verzorgingshuizen. Daardoor kan het lijken alsof er in een regio voldoende intramurale capaciteit aanwezig is, terwijl in feite de plaatsen worden ingevuld door cliënten met profiel 3 en op termijn omzetting van capaciteit is benodigd, wat gepaard kan gaan met bouw.

15 TNO-060-UTC / 58 Figuur 2.7 Schematisch overzicht Horizon

16 TNO-060-UTC / 58 In figuur 2.8 is de procentuele ontwikkeling van de zorgvraag voor de periode voor profiel 4 en voor het profiel dementie weergegeven. Figuur 2.8 Ontwikkeling profiel 4 (zware somatische zorg) en profiel dementie per zorgkantoor (in %) Amstelland en Meerlanden Amsterdam Apeldoorn, Zutphen e.o. Arnhem Delft Westland Oostland Drenthe Flevoland Friesland Groningen Haaglanden Kennemerland Midden-Brabant Midden-Holland Midden-IJssel Nieuwe Waterweg-Noord Nijmegen Noord- en Midden-Limburg Noord-Holland Noord Noordoost-Brabant Rotterdam 't Gooi Twente Utrecht Waardenland West-Brabant Zaanstreek/Waterland Zeeland Zuid-Holland Noord Zuid-Hollandse Eilanden Zuid-Limburg Zuidoost-Brabant Zwolle Nederland (Horizon) -5% 0% 5% 10% 15% 20% 25% profiel dementie profiel 4 (zware somatische zorg) Het voert in het kader van dit onderzoek te ver om een complete vraagaanbodanalyse per zorgkantoor uit te voeren, onder andere omdat de zzp s zich niet een op een laten vertalen in zorgprofielen uit Horizon. Ter illustratie is in figuur 2.9 echter wel de in 2011 (voorgenomen) uitbreiding in plaatsen van zzp 3-10 inclusief behandeling afgezet tegen het totaal van profiel 4 en dementie. Opgemerkt wordt dat de vraag, afhankelijk van de lokale situatie, verschillend kan worden ingevuld: omzetting en/of vervanging van bestaande verzorgingshuiscapaciteit, uitbreidingsnieuwbouw verpleeghuiscapaciteit. Uit de figuur blijkt dat het tempo waarmee de vraag in 2011 wordt ingevuld per regio verschilt. Voor Nederland totaal geldt dat ruim 20% van de verwachte extra zorgvraag van ruim plaatsen in de periode in 2011 wordt ingevuld.

17 TNO-060-UTC / 58 Figuur 2.9 Ontwikkeling zorgvraag profiel 4 (zware somatische zorg) en profiel dementie per zorgkantoor en (voorgenomen) capaciteitsmutatie verblijf inclusief behandeling 2011 (in aantallen plaatsen) Amstelland en Meerlanden Amsterdam Apeldoorn, Zutphen e.o. Arnhem Delft Westland Oostland Drenthe Flevoland Friesland Groningen Haaglanden Kennemerland Midden-Brabant Midden-Holland Midden-IJssel Nieuwe Waterweg-Noord Nijmegen Noord- en Midden-Limburg Noord-Holland Noord Noordoost-Brabant Rotterdam 't Gooi Twente Utrecht Waardenland West-Brabant Zaanstreek/Waterland Zeeland Zuid-Holland Noord Zuid-Hollandse Eilanden Zuid-Limburg Zuidoost-Brabant Zwolle voorgenomen groei zzp's incl behandeling, 2011 (in plaatsen) vraagontwikkeling profiel 4 en dementie, (in plaatsen), Horizon

18 TNO-060-UTC / Goedkeuringsfase, datum ingebruikname en bouwfase van voorgenomen mutaties In totaal hebben zorginstellingen 212 formulieren met voorgenomen mutaties aangeleverd die door de zorgkantoren plausibel of deels plausibel zijn verklaard. In figuur 2.10 is de goedkeuringsfase van deze formulieren weergegeven. Figuur 2.10 Goedkeuringsfase voorgenomen capaciteitswijzigingen Verpleging en verzorging (% formulieren) 14% 32% 3% 27% 8% Toegelaten door CIBG Positief geadviseerd door Bouwcollege Schriftelijk toegezegd door zorgkantoor Mondeling toegezegd door zorgkantoor Voornemen nog niet besproken met zorgkantoor Onbekend 16% Deze onderverdeling levert geen harde conclusies op over bijvoorbeeld het tijdstip van ingebruikname. Ook voornemens die nog niet met het zorgkantoor zijn besproken konden, als ze met geen of weinig bouwkundige ingrepen gepaard gaan, op 1 januari 2011 in gebruik zijn genomen. Het overzicht van de beoogde datum van ingebruikname is als volgt (figuur 2.11). Figuur % Beoogde datum van ingebruikname voorgenomen capaciteitswijzigingen Verpleging en verzorging (% formulieren, % kasbasis) 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% januari februari-juni juli augustus- nov december % formulieren % kasbasis Bij circa de helft van de formulieren in deze sector is de voorgenomen datum van ingebruikname 1 januari Verder is nog sprake van een kleine piek in juli.

19 TNO-060-UTC / 58 Wanneer het percentage van de omzet wordt vergeleken met het percentage formulieren, is het effect (op kasbasis) van aanvragen die in januari in gebruik worden genomen nog duidelijker zichtbaar. Dat komt omdat deze projecten gedurende het hele jaar omzet genereren, terwijl projecten die in november of december in gebruik worden genomen dan nauwelijks gewicht meer in de schaal leggen. Een overzicht van de bouwfase waarin de plannen verkeren levert het volgende beeld op (figuur 2.12). In de grafiek wordt ingegaan op de procentuele verdeling van de formulieren, de verdeling naar financieel effect op kasbasis is praktisch identiek. Figuur 2.12 Beoogde datum van ingebruikname voorgenomen capaciteitswijzigingen Verpleging en verzorging (% formulieren) 9% 26% Bouw is gestart Bouw te starten (nog geen verplichtingen aangegaan) Huurcontract is getekend Huurcontract te tekenen 40% 7% 9% Niet van toepassing (huur/bouw niet aan de orde) Onbekend 9% Bij een groot deel van de formulieren is geen sprake van huur of bouw. Aangenomen mag worden dat dit voor het merendeel aanvragen zijn die met omzetting van plaatsen zonder behandeling naar plaatsen met behandeling gepaard gaan. Bij 1/3 e van de aanvragen was de bouw gestart toen het formulier is ingevuld (begin oktober 2010) of was het huurcontract getekend.

20 TNO-060-UTC / 58 3 Gehandicaptenzorg 3.1 Financiële gevolgen, mutatie van plaatsen en zzp s van voorgenomen capaciteitswijzigingen In de sector gehandicaptenzorg bedragen de financiële gevolgen van de capaciteitswijzigingen in mln. op kasbasis tegenover 140 mln. in De verdeling over de zorgkantoren ziet er als volgt uit. Figuur 3.1 Financiële gevolgen (voorgenomen) capaciteitswijzigingen 2009 en 2011 in de Gehandicaptenzorg, per zorgkantoor (mln., kasbasis) Amstelland en Meerlanden Amsterdam Apeldoorn, Zutphen e.o. Arnhem Delft Westland Oostland Drenthe Flevoland Friesland Groningen Haaglanden Kennemerland Midden-Brabant Midden-Holland Midden-IJssel Nieuwe Waterweg-Noord Nijmegen Noord- en Midden-Limburg Noord-Holland Noord Noordoost-Brabant Rotterdam 't Gooi Twente Utrecht Waardenland West-Brabant Zaanstreek/Waterland Zeeland Zuid-Holland Noord Zuid-Hollandse Eilanden Zuid-Limburg Zuidoost-Brabant Zwolle 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 14, (2011), NZa (2009) Noot: 2009 heeft alleen betrekking op de rekenstaathouders die toestemming hebben gegeven voor het gebruik van zzp-gegevens. Het gaat om 98% van de financiële gevolgen. Het niveau van 2009 en het verwachte niveau van 2011 zijn op landelijk niveau vrijwel gelijk. In de meeste regio s treden sprongen op, in de ene regio extremer dan in de andere.

21 TNO-060-UTC / 58 Zorgkantoren hebben in de gesprekken die we met ze gevoerd hebben aangegeven dat uitbreiding van de capaciteit met name plaatsvindt op basis van wachtlijsten. Deze wachtlijsten (AWBZ-brede zorgregistratie, AZR) zijn geschoond. Andere bronnen kennen de zorgkantoren niet. Het is mede daardoor lastig te ramen wanneer en hoe groot de instroom zal zijn, en op welke zzp s deze betrekking heeft. Zorgkantoren zien de uitbreiding vooral in kleinschalig wonen optreden. Het betreft uitbreidingen die tamelijk ad hoc plaatsvinden en vrij snel te realiseren zijn, dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de meeste mutaties in de ouderenzorg. Andere oorzaken die genoemd worden ter verklaring van de groei van deze sector zijn: - Risicomijdend gedrag van de ouders in combinatie met de mogelijkheden die de AWBZ biedt. - Arbeidsintegratie en integratie wonen is lastig: het is moeilijker om met de sociale verhuurders en met bedrijven/werkvoorzieningen mensen te helpen, dan de route via de zorgaanbieders die wonen en dagbesteding aanbieden. - Toename multiproblematiek bij zwakbegaafden (en de gezinnen waar ze uit komen), wat leidt tot een hogere instroom van JLVG in de AWBZ. Deze problematiek is er, maar had ook tevoorschijn kunnen komen in de jeugdzorg of de gemeentelijke zorg/maatschappelijke opvang. De toegang tot de AWBZ is wellicht gemakkelijker dan andere ingangen. Uit de cijfers voor 2011 blijkt dat een deel van de zzp s in de LG wordt gemaakt door instellingen die over een toelating in de V&V beschikken. In plaatsen uitgedrukt gaat het om 85 plaatsen. Uit het TNO-rapport Trendanalyse Verstandelijk Gehandicaptenzorg (januari 2011) blijkt dat de cliënten in de gehandicaptenzorg gemiddeld steeds ouder worden. Eén van de gevolgen daarvan is dat aanbieders in de gehandicaptenzorg aansluiting zoeken bij instellingen voor ouderenzorg, om deze ouder geworden cliënten betere verzorging te kunnen bieden. In het rapport wordt gesignaleerd dat steeds meer mensen met verstandelijke beperkingen de afgelopen 10 jaar een beroep gedaan hebben op de AWBZ, op basis van de grondslag van het hebben van een verstandelijke beperking. Het rapport benoemt diverse oorzaken daarvoor: Ten eerste hebben mensen met verstandelijke beperkingen onder meer door een betere zorg een langere levensverwachting dan voorheen. De langere levensverwachting van de mensen met verstandelijke beperkingen heeft tot gevolg dat de zorgverlening en huisvesting rekening moet houden met bijkomende beperkingen waarop deze doelgroep - en zeker met het ouder worden - een groter risico heeft. Door het succesvol inzetten op het wegwerken van de wachtlijsten heeft waarschijnlijk de bestaande latente vraag zich gemanifesteerd. Als derde oorzaak hebben de mogelijkheden van het persoonsgebonden budget ongetwijfeld geleid tot een grotere vraag omdat hiermee ook van alternatief aanbod gebruik gemaakt kon worden (zoals Thomashuizen, ouderinitiatieven, zorgboerderijen) en het persoonsgebonden budget geen wachttijd kende. Een vierde oorzaak is gelegen in de toename in de zorg van het aantal Licht Verstandelijk Gehandicapten en zwakbegaafden die onder meer door de complexere maatschappij te maken kregen met bijkomende problematiek.

22 TNO-060-UTC / 58 In het Brancherapport Gehandicaptenzorg 2009 wordt deze vierde oorzaak ook benoemd en wordt daar het volgende over gezegd: Bijzondere aandacht verdient de toename van het aantal jeugdige cliënten. De groei binnen de VG-sector wordt voor een belangrijk deel verklaard door de groeiende vraag van kinderen en jeugdigen en dan in het bijzonder bij kinderen en jeugdigen met licht verstandelijke beperkingen al dan niet in combinatie met gedragsproblemen. In het Brancherapport Gehandicaptenzorg 2008 zijn voor de toenemende vraag van kinderen en jeugdigen enkele verklaringen gegeven. Belangrijke redenen lijken het wegvallen van traditionele gezinnen en sociale controle. De maatschappij stelt voortdurend hogere eisen. De maatschappij zelf wordt steeds complexer. Zelfstandigheid en eigen verantwoordelijkheid staan hoog in het vaandel en creëren daarmee de noodzaak voortdurend eigen keuzes te maken. Voor jongeren met lichte verstandelijke beperkingen zijn dit eisen, waaraan zij niet altijd kunnen en willen voldoen. Daar komt bij dat van jongeren met lichte verstandelijke beperkingen voor de buitenwereld de handicap niet zichtbaar is. Verder merkt het genoemde TNO-rapport op dat het aanbod in de verstandelijk gehandicaptenzorg de afgelopen 20 jaar veel veranderingen heeft ondergaan. Het aantal verblijfsplaatsen is met 55% gegroeid vergeleken met De verblijfsplaatsen zijn, mede door het stimulerende overheidsbeleid, vooral te vinden op kleinschalige locaties in de wijk. Verblijfsplaatsen op de hoofdlocaties zijn eveneens getransformeerd naar kleinschalige vormgeving. Op jaarbasis is het totaalbedrag in 2011 voor de gehandicaptenzorg 260 mln. In 2009 is op jaarbasis 208 mln. extra uitgegeven. In figuur 3.2 is de verdeling over zorgkantoren weergegeven.

23 TNO-060-UTC / 58 Figuur 3.2 Financiële gevolgen (voorgenomen) capaciteitswijzigingen 2009 en 2011 in de Gehandicaptenzorg, per zorgkantoor (mln., jaarbasis) Amstelland en Meerlanden Amsterdam Apeldoorn, Zutphen e.o. Arnhem Delft Westland Oostland Drenthe Flevoland Friesland Groningen Haaglanden Kennemerland Midden-Brabant Midden-Holland Midden-IJssel Nieuwe Waterweg-Noord Nijmegen Noord- en Midden-Limburg Noord-Holland Noord Noordoost-Brabant Rotterdam 't Gooi Twente Utrecht Waardenland West-Brabant Zaanstreek/Waterland Zeeland Zuid-Holland Noord Zuid-Hollandse Eilanden Zuid-Limburg Zuidoost-Brabant Zwolle 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 14, (2011), NZa (2009) Noot: zie noot bij figuur 3.1 De verhouding tussen het bedrag op jaarbasis en dat op kasbasis is voor 2011 relatief hoog ( 260/ 133 = 1,95) in vergelijking met de V&V (1,56) en met het jaar 2009 (1,48). Dit duidt op een naar verwachting relatief late gemiddelde datum van ingebruikname (zie ook figuur 3.5 en hoofdstuk 6). Het kan ook duiden op onzekerheid over het (in 2011) in gebruik nemen van de onderliggende aanvragen. In plaatsen uitgedrukt (vanuit de zzp s afgeleid) is de verwachte uitbreiding in de gehandicaptenzorg de volgende.

24 TNO-060-UTC / 58 Tabel 3.1 Mutatie van plaatsen voorgenomen capaciteitswijzigingen 2011 Gehandicaptenzorg en als % capaciteit 2009 (plaatsen, %) Mutatie 2011 In % capaciteit 2009 Verstandelijk gehandicapten (VG) ,3% waarvan met behandeling ,0% waarvan zonder behandeling ,2% Licht verstandelijk gehandicapte jongeren (LVGj) 345 8,6% SGLVG behandeling 35 12,5% Lichamelijk gehandicapten (LG) ,9% Zintuiglijk gehandicapten (auditief) 55 8,3% Zintuiglijk gehandicapten (visueel) 25 6,6% Totaal Gehandicaptenzorg ,9% (2011), NZa (2009) Noot: capaciteit SGLVG onder VG opgenomen. Capaciteit LG en VG inclusief kinderen. Onderscheid intramuraal en semimuraal een op een te herleiden naar met/zonder behandelingen. Uit de tabel blijkt dat de voorgenomen capaciteitsmutaties betrekking hebben op ruim plaatsen. Ten opzichte van de capaciteit 2009 is dit een stijging met 5,9%. Dit percentage komt praktisch overeen met het groeicijfer 2009 (zie Brancherapport Gehandicaptenzorg 2010). De verstandelijk gehandicaptenzorg (VG) vormt verreweg het grootste deel van de capaciteit(smutaties) in deze sector, daarom wordt daar verder op ingezoomd. In totaal wordt in 2011 een uitbreiding met 1,3 mln. zzp-dagen voorzien. De verdeling over de categorieën exclusief en inclusief behandeling is half-half. In tabel 3.3 zijn deze totalen verdeeld naar zzp s inclusief en exclusief dagbesteding. De grootste groei zit in zzp 3 exclusief behandeling en zzp 7 inclusief behandeling.

25 TNO-060-UTC / 58 Figuur 3.3 Mutatie van zzp s voorgenomen capaciteitswijzigingen 2011 Verstandelijk gehandicaptenzorg (dagen * 1.000) VG ZZP 1 excl. behandeling VG ZZP 2 excl. behandeling VG ZZP 3 excl. behandeling VG ZZP 4 excl. behandeling VG ZZP 5 excl. behandeling VG ZZP 6 excl. behandeling VG ZZP 8 excl. behandeling VG ZZP 3 incl. behandeling VG ZZP 4 incl. behandeling VG ZZP 5 incl. behandeling VG ZZP 6 incl. behandeling VG ZZP 7 incl. behandeling VG ZZP 8 incl. behandeling (aantal zzp-dagen * 1.000) exclusief dagbesteding inclusief dagbesteding Noot: De zzp s zijn onafhankelijk van de sector beschouwd 3.2 Goedkeuringsfase, datum ingebruikname en bouwfase van voorgenomen mutaties De onderverdeling van de voorgenomen capaciteitsmutaties naar de fase van goedkeuring in de gehandicaptenzorg blijkt uit de volgende figuur (figuur 3.4). Figuur 3.4 Goedkeuringsfase voorgenomen capaciteitswijzigingen Gehandicaptenzorg (% formulieren) 23% 2% 11% 2% 9% Toegelaten door CIBG Positief geadviseerd door Bouwcollege Schriftelijk toegezegd door zorgkantoor Mondeling toegezegd door zorgkantoor Voornemen nog niet besproken met zorgkantoor Onbekend 53% In vergelijking met de V&V is met name het percentage mondeling toegezegd door zorgkantoor veel hoger. Het percentage toegelaten door CIBG ligt veel lager. Dit

26 TNO-060-UTC / 58 lijkt te sporen met de bevinding van zorgkantoren dat in deze sector uitbreidingen veel sneller zijn te realiseren, waarbij de aanpassing van de toelating eventueel later volgt. Bovendien is het waarschijnlijk dat als het moment van ingebruikname gemiddeld later ligt de aanvraag ook nog in een vroegere status van goedkeuring is. Het overzicht van de beoogde datum van ingebruikname in deze sector is in figuur 3.5 weergegeven. Figuur 3.5 Beoogde datum van ingebruikname voorgenomen capaciteitswijzigingen Gehandicaptenzorg (% formulieren, % kasbasis) 50% 40% 30% 20% 10% 0% januari februari-juni juli augustus- nov december % formulieren % kasbasis De data van ingebruikname in deze sector kennen een veel kleinere piek in januari dan de V&V (en de GGZ) en meer spreiding over het hele jaar. Ook dat is consistent met het snel in gebruik kunnen nemen van capaciteit in de gehandicaptenzorg. Wel is sprake van een duidelijke en in de tijd toenemende piek in de maanden september t/m december. De verhouding tussen de bedragen op jaarbasis en op kasbasis (zie eerder) wijst ook in die richting. De verdeling van de aanvragen over de bouwfasen is als volgt. Figuur 3.6 Bouwfase voorgenomen capaciteitswijzigingen Gehandicaptenzorg (% formulieren) 10% 21% Bouw is gestart 10% Bouw te starten (nog geen verplichtingen aangegaan) Huurcontract is getekend 10% Huurcontract te tekenen 27% 22% Niet van toepassing (huur/bouw niet aan de orde) Onbekend

27 TNO-060-UTC / 58 In vergelijking met de ouderenzorg is veel meer sprake van huur (42% van de omzet, vs. 21% in de V&V) en veel minder sprake van niet van toepassing (huur/bouw niet aan de orde), met 13% van de omzet (bij V&V 36%). Huurinitiatieven zijn over het algemeen sneller in gebruik te nemen dan initiatieven waarbij eerst nog een bouwtraject doorlopen dient te worden. Deze cijfers bevestigen het algemene beeld in deze sector dat aanvragen voor uitbreiding van capaciteit kleinschaliger zijn (zie ook hoofdstuk 6) en dat sneller op de actualiteit ingespeeld moet kunnen worden.

28 TNO-060-UTC / 58 4 Geestelijke gezondheidszorg 4.1 Financiële gevolgen, mutatie van plaatsen en zzp s van voorgenomen capaciteitswijzigingen In de sector geestelijke gezondheidszorg bedragen de financiële gevolgen van de voorgenomen capaciteitsmutaties in de AWBZ voor mln. op kasbasis, tegenover 58 mln. in De verdeling over de zorgkantoren levert het volgende beeld op (figuur 4.1). Figuur 4.1 Financiële gevolgen (voorgenomen) capaciteitswijzigingen 2009 en 2011 in de Geestelijke gezondheidszorg (mln., kasbasis) Amstelland en Meerlanden Amsterdam Apeldoorn, Zutphen e.o. Arnhem Delft Westland Oostland Drenthe Flevoland Friesland Groningen Haaglanden Kennemerland Midden-Brabant Midden-Holland Midden-IJssel Nieuwe Waterweg-Noord Nijmegen Noord- en Midden-Limburg Noord-Holland Noord Noordoost-Brabant Rotterdam 't Gooi Twente Utrecht Waardenland West-Brabant Zaanstreek/Waterland Zeeland Zuid-Holland Noord Zuid-Hollandse Eilanden Zuid-Limburg Zuidoost-Brabant Zwolle -1,0 0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0 7,0 8,0 9, (2011), NZa (2009) Noot: 2009 heeft alleen betrekking op de rekenstaathouders die toestemming hebben gegeven voor het gebruik van zzp-gegevens. Het gaat om 82% van de financiële gevolgen. Het niveau van 2011 in deze sector ligt zo n 30% hoger dan het niveau van Evenals in de gehandicaptenzorg is het beeld in de verschillende zorgkantoren

29 TNO-060-UTC / 58 wisselend. In diverse zorgkantoren zijn de cijfers over 2011 hoger dan die over 2009, maar het omgekeerde beeld komt ook in veel regio s voor. Ook is duidelijk dat het (voor het AWBZ-deel) om de kleinste van de drie sectoren gaat. Het aantal mutaties in een regio is soms erg klein, of er zijn geen mutaties in een bepaald jaar. Op jaarbasis is het bedrag voor mln. In 2009 ging het om 76 mln. In figuur 4.2 is de verdeling over de zorgkantoren en de vergelijking met 2009 weergegeven. Figuur 4.2 Financiële gevolgen (voorgenomen) capaciteitswijzigingen 2009 en 2011 in de Geestelijke gezondheidszorg (mln., jaarbasis) Amstelland en Meerlanden Amsterdam Apeldoorn, Zutphen e.o. Arnhem Delft Westland Oostland Drenthe Flevoland Friesland Groningen Haaglanden Kennemerland Midden-Brabant Midden-Holland Midden-IJssel Nieuwe Waterweg-Noord Nijmegen Noord- en Midden-Limburg Noord-Holland Noord Noordoost-Brabant Rotterdam 't Gooi Twente Utrecht Waardenland West-Brabant Zaanstreek/Waterland Zeeland Zuid-Holland Noord Zuid-Hollandse Eilanden Zuid-Limburg Zuidoost-Brabant Zwolle -2,0 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 14,0 16, (2011), NZa (2009) Noot: zie noot bij figuur 4.1 Evenals in de gehandicaptenzorg is de verhouding tussen het bedrag op jaarbasis en dat op kasbasis voor 2011 relatief hoog ( 139/ 76 = 1,82) in vergelijking met de V&V (1,56) en met het jaar 2009 (1,31). Dit betekent dat de gemiddelde datum van ingebruikname relatief laat in het jaar ligt (zie ook figuur 4.6 en hoofdstuk 6).

30 TNO-060-UTC / 58 Als de zzp s worden uitgedrukt in plaatsen is de voorgenomen uitbreiding in de ggz als volgt. Tabel 4.1 Mutatie in plaatsen voorgenomen capaciteitswijzigingen Geestelijke gezondheidszorg 2011 en als % capaciteit 2009 (plaatsen, %) Mutatie 2011 In % capaciteit 2009 GGZ ZZP 1B-7B (behandeling) 79 0,6% GGZ ZZP 1C-6C (beschermd wonen) ,9% Totaal GGZ ,4% (2011), NZa (2009) Noot: Exclusief kinder- en jeugdpsychiatrie. Alle kleinschaligheid is onder 1C geschaard. Bovenstaande tabel is een saldo van de ontwikkeling in het aantal plaatsen (afgeleid van het aantal dagen) exclusief en inclusief dagbesteding. In onderstaande figuren zijn beide uitgesplitst. In bijlage A zijn de exacte cijfers opgenomen. Figuur 4.3 Mutatie van B-zzp s voorgenomen capaciteitswijzigingen 2011 Geestelijke gezondheidszorg (dagen * 1.000) GGZ ZZP 1 GGZ ZZP 2 GGZ ZZP 3 GGZ ZZP 4 GGZ ZZP 5 GGZ ZZP 6 GGZ ZZP (aantal zzp-dagen * 1.000) exclusief dagbesteding inclusief dagbesteding

31 TNO-060-UTC / 58 Figuur 4.4 Mutatie van C-zzp s voorgenomen capaciteitswijzigingen 2011 Geestelijke gezondheidszorg (dagen * 1.000) GGZ ZZP 1 GGZ ZZP 2 GGZ ZZP 3 GGZ ZZP 4 GGZ ZZP 5 GGZ ZZP (aantal zzp-dagen * 1.000) exclusief dagbesteding inclusief dagbesteding Vrijwel de hele uitbreiding in deze sector vindt plaats in C-zzp s, dat wil zeggen in de RIBW-sfeer. Dat is een trend die al enige jaren speelt. De doelgroepen die door deze zorg bediend worden betreffen vooral de maatschappelijke opvang (MOV), dak- en thuislozen, psychosociale cliënten. Er komen ook regelmatig nieuwe instellingen die deze zorg aanbieden op de markt. GGZNederland heeft in een gesprek aangegeven dat in de APZ en (B-zzp s) vooral het opwarmen van koude bedden speelt: de toelating is nooit neerwaarts bijgesteld en de bedden worden nu deels weer intramuraal ingevuld, voor speciale doelgroepen voor echt langdurige zorg. In vergelijking met de uitbreiding van de C-zzp s is deze uitbreiding echter marginaal. In de APZ en wordt gestuurd op het leveren van kortdurende intramurale zorg (korter dan een jaar), die vanuit de Zorgverzekeringswet (Zvw) wordt geleverd. Getracht wordt te voorkomen dat cliënten onder de AWBZ gaan vallen (na het eerste jaar), door eventuele vervolgzorg op ambulante wijze te verlenen en niet door middel van verdere intramurale opname. Met name in deze sector wordt ook een verschil gesignaleerd tussen de productieafspraken enerzijds en de realisatie daarvan anderzijds. Dit verschil wordt ook veroorzaakt door het sturen op ambulantisering gedurende het eerste jaar. Er worden relatief hoge productieafspraken gemaakt, omdat onzeker is in hoeverre zorg binnen het eerste jaar ambulant verleend zal kunnen worden. In de loop van het jaar blijken vervolgens lang niet alle productieafspraken verwezenlijkt te worden.

32 TNO-060-UTC / Goedkeuringsfase, datum ingebruikname en bouwfase van voorgenomen capaciteitswijzigingen De onderverdeling naar de fase van goedkeuring in de sector geestelijke gezondheidszorg is als volgt. Figuur 4.5 Goedkeuringsfase voorgenomen capaciteitswijzigingen Geestelijke gezondheidszorg (% formulieren) 6% 18% Toegelaten door CIBG 40% 0% 7% Positief geadviseerd door Bouwcollege Schriftelijk toegezegd door zorgkantoor Mondeling toegezegd door zorgkantoor Voornemen nog niet besproken met zorgkantoor Onbekend 29% Opvallend in deze sector, in vergelijking met de andere twee, is het hoge aandeel voornemen nog niet besproken met zorgkantoor (40%) ten tijde van het invullen van het formulier (begin oktober 2010). Dat duidt op een relatief korte doorlooptijd van nieuwe initiatieven, waarvan de verwachting van de instelling en het zorgkantoor is dat deze nog wel in 2011 in gebruik kunnen worden genomen. De beoogde data van ingebruikname in deze sector laten het volgende beeld zien. Figuur 4.6 Beoogde datum van ingebruikname voorgenomen capaciteitswijzigingen Geestelijke gezondheidszorg (% formulieren, % kasbasis) 40% 30% 20% 10% 0% januari februari-juni juli augustus- nov december % formulieren % kasbasis

33 TNO-060-UTC / 58 Enkele zaken vallen op. De gemiddelde datum van ingebruikname ligt later dan in de V&V, maar eerder dan in de GHZ. Verder is het relatief kleine verschil tussen het percentage omzet en het percentage formulieren in januari opmerkelijk; dit wijst op het op dat moment in gebruik nemen van met name kleine initiatieven. In de andere twee sectoren is dat verschil beduidend groter. Ten slotte wordt in de maand juli relatief veel in gebruik genomen, en juist ook grotere initiatieven. Het percentage omzet ligt daar hoger dan het percentage formulieren, daar waar het in de andere sectoren precies andersom is en dat laatste ook meer voor de hand ligt (omdat juli voor de omzet maar voor de helft van het jaar meetelt). In deze maand worden enkele grotere projecten in deze sector in gebruik genomen, en dat verklaart dit effect. De verdeling van de plannen over de bouwfase waarin deze verkeren levert het volgende beeld op. Figuur 4.7 Bouwfase voorgenomen capaciteitswijzigingen Geestelijke gezondheidszorg (% formulieren) 14% 15% Bouw is gestart 17% 6% 17% Bouw te starten (nog geen verplichtingen aangegaan) Huurcontract is getekend Huurcontract te tekenen Niet van toepassing (huur/bouw niet aan de orde) Onbekend 31% De verdeling over de bouwfasen lijkt sterk op die in de gehandicaptenzorg. Er is veel sprake van huur (45% van de omzet, in de GHZ 42%, in de V&V slechts 21%). De verhouding bij bouw is gestart tussen het percentage omzet (niet getoond) en het percentage formulieren is veel hoger dan in de andere twee sectoren, hetgeen wijst op relatief grote aanvragen die met bouw gepaard gaan. In combinatie met andere grafieken lijkt het erop dat in het begin van 2011 relatief kleine huurprojecten in gebruik worden genomen, en in de loop van het jaar de grotere initiatieven die met bouw gepaard gaan.

34 TNO-060-UTC / 58 5 Proces en de rol van de verschillende actoren Proces Alle zorgkantoren volgen bij de inkoop dezelfde processtappen en data. Zorgverzekeraars Nederland heeft in april 2010 een gezamenlijke leidraad voor de zorgkantoren geschreven met het oog op de zorginkoop in de AWBZ voor het jaar Om het tijdpad te halen dat in de leidraad is beschreven, is het noodzakelijk dat een aantal randvoorwaarden door met name VWS en NZa wordt ingevuld. Het hele proces van zorginkoop resulteert in het indienen van budgetformulieren op uiterlijk 31 oktober De zorgkantoren hanteren voor de zorginkoop 2011 gezamenlijke geschiktheidseisen en algemene voorwaarden. De zorgkantoren toetsen bij de zorginkoop de zorgaanbieders op deze eisen en voorwaarden. Om ook gedurende het jaar aandacht te houden voor het voldoen aan de eisen en voorwaarden, nemen zorgkantoren in de overeenkomst op dat de zorgaanbieder gedurende de duur van de overeenkomst moet blijven voldoen aan de eisen en voorwaarden. De geschiktheidseis ten aanzien van kwaliteit is in 2011 aangepast, gezien de gemaakte bestuurlijke afspraken over het gebruik van de sectorale kwaliteitskaders. Zorgkantoren hebben in de zorginkoop 2011 specifiek aandacht voor bijzondere groepen. Het gaat om de LVG-jeugdigen, ketenzorg dementie en om de groepen/onderwerpen waarbij wordt samengewerkt met gemeenten. De zorgkantoren/concessiehouders leggen wel hier en daar hun eigen accenten bij de inkoop. Zo heeft het ene zorgkantoor meer oog voor preventie of voor mogelijke alternatieven voor de zorg waarvoor de cliënt geïndiceerd is dan het andere. Een ander zorgkantoor zet waar mogelijk in op het scheiden van wonen en zorg en besteedt meer aandacht aan die optie dan andere zorgkantoren. De zorgkantoren maken met de instellingen eerst een basisafspraak voor 2011, ter grootte van een bepaald percentage (bijvoorbeeld 98%) van het volume van de eerst gemaakte afspraak Dit volume ligt doorgaans iets onder de 100%. Op deze manier is het mogelijk een na de eerst gemaakte afspraak over 2010 opgetreden capaciteitsmutatie alsnog mee te nemen. Verder bepaalt het zorgkantoor op basis van een aantal criteria inzake de kwaliteit van de zorg die geleverd wordt welk tarief zij wil betalen. Doorgaans stelt het zorgkantoor eerst een basispercentage (minimaal 94% van het maximumtarief) vast. Daar zijn vervolgens toeslagen op mogelijk (en soms afslagen, afhankelijk van de methodiek waarvoor het zorgkantoor kiest). Deze toeslagen zijn afhankelijk van de mate waarin voldaan wordt aan de gestelde streefnormen voor de kwaliteit. Het maximaal te behalen tariefpercentage ligt bij de meeste zorgkantoren onder de 100%. Op die manier geven de zorgkantoren ook invulling aan de streefnorm doelmatigheid intramurale zorg. Criteria die een rol spelen bij de bepaling van de hoogte van de toeslagen zijn klantgerichtheid (bijvoorbeeld cliëntwaardering, inschakelen cliëntenraad), kwaliteit van de zorg (bijvoorbeeld tot uiting komend in een landelijk erkend