Naar een stedelijk opvangbeleid voor mensen zonder wettig verblijf

Transcriptie

1 Naar een stedelijk opvangbeleid voor mensen zonder wettig verblijf De8 vzw VAKA/Hand in hand Vluchtelingenwerk Antwerpen vzw - 1

2 Inhoudstafel Verantwoording 1. Argumenten voor een stedelijk opvangbeleid voor mensen zonder wettig verblijf Inleiding: wie zijn de mensen zonder wettig verblijf? 1.1. Mensen zonder wettig verblijf zijn geen mensen zonder rechten 1.2. Een wettelijk kader voor een stedelijk opvangbeleid 1.3. Opvangbeleid als een noodzakelijke voorwaarde voor een leefbare stad 2. Suggesties voor een stedelijk opvangbeleid voor mensen zonder wettig verblijf Inleiding: signalen vanuit een stedelijke realiteit Signalen bij asielprocedure en beleid Signalen bij regularisatie Bredere signalen naar het Vlaamse en federale beleid 2.1. Gezondheidszorg voor mensen zonder wettig verblijf De situatie in Antwerpen Het wettelijk kader De Antwerpse regeling Wij willen 2.1. Naar een toegankelijke noodopvang voor mensen zonder wettig verblijf De situatie in Antwerpen Noodopvang voor mensen zonder wettig verblijf Noodhuisvesting voor slachtoffers van huisjesmelkerij Wij willen 2.3. Oriëntering Juridisch: recht op recht voor iedere Antwerpenaar De situatie in Antwerpen Het recht om op de hoogte gesteld te worden van zijn rechten Het recht om zijn recht ook daadwerkelijk uit te putten Wij willen Onthaal en opvang van mensen zonder wettig verblijf De situatie in Antwerpen Toegankelijkheid tot dienstverlening 2

3 Participatie, integratie en oriëntatie Wij willen Verantwoording Deze nota kwam tot stand binnen de Platformgroep Vluchtelingenwerk Antwerpen 1. De nota vormt het lokale resultaat van de Campagne Nieuwkomers 2006: een campagne die VAKA/Hand in hand, samen met Vluchtelingenwerk Vlaanderen, vanaf januari 2006 voert. Onder de titel Iedereen is van de gemeente, geef nieuwkomers een kans wilden beide organisaties via hun lokale kernen actie voeren rond het onthaal van nieuwkomers in een stedelijke en gemeentelijke context. Doel was om rond een aantal beleidsdomeinen stedelijk en OCMW-beleid, tewerkstelling, huisvesting, - na te gaan wat een stad of gemeente zoal doet voor de doelgroep van nieuwkomers. En waar knelpunten zitten die eventueel voor verbetering vatbaar zijn. Vanuit die vaststellingen wordt in de aanloop van de gemeenteraadsverkiezingen van oktober 2006 naar de plaatselijk verkiesbare én democratische politici gestapt. Met de vraag of en hoe deze bezorgdheden kunnen meegenomen worden bij de vorming van een nieuw stedelijk bestuur. Na de verkiezingen zal deze ronde opnieuw gemaakt worden, om politici eventueel te herinneren aan hun eerder gemaakte beloftes. (Voor meer info: zie In de Antwerpse context werd met een brede groep hulpverlenende en middenveldorganisaties rond de campagne samen gezeten. Vanuit die organisaties werd besloten ons te concentreren op één thema uit de voorgelegde campagne, met name (het ontbreken van) een stedelijk opvangbeleid voor mensen zonder wettig verblijf. Deze nota kwam tot stand vanuit de knelpunten die deze organisaties hierbij dagelijks ervaren, het toenemend aantal hulpvragen die vanuit deze doelgroep komt én het uitblijven van een concrete oplossing hiervoor. Algemeen groeit het besef dat een consequent stedelijk beleid hierin steeds noodzakelijker wordt; niet enkel voor de groep van mensen zonder wettig verblijf zélf, maar voor de leefbaarheid van de hele stad. Deze nota wil zich dan ook uitdrukkelijk vanuit dit perspectief aanbieden. Dit is geen hulpvraag vanuit de doelgroep of vanuit de met vragen overstelpte hulporganisaties. Dit is een noodoproep om dringend werk te maken van een stedelijk beleid, dat de problemen wil onder ogen zien en er iets wil aan doen, in het belang van álle Antwerpse burgers. Wij beseffen ten zeerste dat de problematiek complex is, en zeker in Antwerpse context politiek erg gevoelig ligt. Wij weten ook dat de kern van het probleem het al dan niet legaal verblijf van mensen op het Belgische grondgebied geen stedelijke maar een federale verantwoordelijkheid is. Maar dat mag geen excuus zijn om op stedelijk niveau niet tóch de handen uit de mouwen te steken, en waar mogelijk stedelijke instrumenten in te zetten om een opvangbeleid voor mensen zonder wettig verblijf uit te bouwen. Het niet voeren van zo een beleid, of in het verlengde daarvan het ontkennen van de problemen, lijkt ons enkel voer voor nóg meer verrechtsing en verzuring, en dit willen wij blijven tegen gaan. Wij beweren ook niet alle antwoorden in pacht, of de wonderoplossing achter de hand te hebben. Wij denken wel dat we als organisaties die dagelijks met de gevolgen van een (ontbrekend) beleid geconfronteerd worden partners kunnen zijn om samen met dat beleid naar oplossingen te zoeken. Wij willen met deze nota dan ook vooral een constructieve dialoog inzetten, waarmee een beleid op de sporen kan gezet worden dat iedereen ten goede komt: Antwerpenaars zonder én met wettig verblijf. Want t Stad is toch van iedereen? In een eerste deel willen we enkele argumenten aandragen waarom een stedelijk opvangbeleid voor mensen zonder wettig verblijf wenselijk en noodzakelijk is. In een tweede deel willen we vanuit de vastgestelde knelpunten in de praktijk enkele concrete voorstellen doen rond hoe zo een stedelijk opvangbeleid er zou kunnen uit zien. We spitsen ons hierbij toe op drie thema s: gezondheidszorg, noodopvang en oriëntering. 1 De platformgroep is een project van Vluchtelingenwerk Antwerpen vzw (de voormalige Haven vzw) die met de groep op regelmatige basis professionele en vrijwillige hulpverleners binnen het Antwerpse vluchtelingenwerk wil samen brengen. Doel van de platformgroep is netwerkversterking door het uitwisselen van informatie en ervaringen. 3

4 1. Argumenten voor een stedelijk opvangbeleid voor mensen zonder wettig verblijf In onderstaand deel brengen we een aantal argumenten samen waarom volgens ons een stedelijk opvangbeleid voor mensen zonder wettig verblijf wenselijk en noodzakelijk is. Ten eerste kaderen we dit in een reeks algemene rechten, die ook voor mensen zonder wettig verblijf geregeld zijn. Ten tweede halen we het wettelijk kader aan van het Vlaams minderhedendecreet, waar een opvangbeleid als een stedelijke opdracht wordt omschreven. Ten derde tonen we aan dat een stedelijk opvangbeleid niet enkel de mensen zonder wettig verblijf ten goede komt, maar een voorwaarde is voor een leefbare stad en zo het algemeen belang dient. Maar we staan eerst even stil bij een bredere omschrijving van onze doelgroep. Inleiding: Wie zijn de mensen zonder wettig verblijf? De doelgroep waar deze nota om draait, wordt vaak omschreven als illegalen. Die term klinkt echter vrij negatief. Het enige illegale aan een illegaal, is dat hij niet beschikt over een geldig document dat hem toelaat in België te verblijven. Een correctere term lijkt ons daarom mensen zonder wettig verblijf. De redenen waarom mensen zonder wettig verblijf zijn, zijn erg divers. Sommige mensen startten ooit met de asielprocedure, in de hoop het statuut van ( politiek ) vluchteling te krijgen. Het merendeel van die mensen wordt echter vroeg of laat afgewezen, en krijgt het bevel om het land te verlaten. Wie tóch blijft, is hier zonder wettig verblijf. Andere mensen kwamen hier in het kader van een gezinshereniging. Toen hun familielid hier wél mocht blijven, besloten zij ook naar België over te komen, maar de gezinshereniging werd afgekeurd. Of ze wilden huwen met iemand met de Belgische nationaliteit, maar het huwelijk werd uiteindelijk niet toegestaan. Nog anderen kwamen hier ooit legaal aan als student of toerist maar bleven hier na het verlopen van hun visum. Weer anderen kwamen in de hoop hier werk en een beter leven te vinden. Het zijn economische vluchtelingen, die vooral hun land verlieten om te ontsnappen aan de armoede. België geeft echter geen bescherming aan dit soort vluchtelingen, en velen van hen starten zelfs nooit een asielprocedure omdat ze weten dat ze toch geen kans op erkenning maken. Deze mensen mogen hier niet blijven, vermits ze niet over de juiste papieren beschikken. Maar om verschillende redenen kunnen of willen ze ook niet terug naar hun thuisland. Omdat het nog steeds te onveilig is om terug te keren, bijvoorbeeld. Of omdat er in het thuisland niets over is om naar terug te keren. Of omdat ze oud of ernstig ziek zijn, en in het thuisland niet de juiste behandeling voor handen is. Of omdat ze wel terug willen, maar de autoriteiten van het thuisland weigeren de juiste documenten af te leveren om terug te keren. Of omdat hun asielprocedure zo lang heeft geduurd, dat ze hier ondertussen al érg geïntegreerd zijn. Vele mensen zonder wettig verblijf spreken ondertussen vloeiend Nederlands, hebben een uitgebreide vriendenkring opgebouwd, hebben kinderen die hier al jaren school lopen, zijn erg actief in het Belgische verenigingsleven, Terugkeer naar eigen land wordt in zo n situatie wel erg moeilijk. Anderzijds wordt door de federale overheid ook geen consequent uitwijsbeleid gevoerd om deze mensen zonder wettig verblijf te verwijderen. Het feit dat deze mensen hier verblijven wordt grotendeels getolereerd, maar er staan tot hier toe geen beleidsoplossingen tegenover. Vermits deze mensen hier niet mogen zijn, maar anderzijds ook niet terug kunnen naar hun thuisland, trachten ze hier verder te leven in de illegaliteit. Dit leven is vaak een overleven: vermits ze hier niet mogen zijn, worden mensen zonder wettig verblijf immers ook uitgesloten van de meeste sociale en economische rechten. Hoewel velen van hen willen werken, hebben ze geen recht op arbeid, OCMW-steun of een andere vorm van legaal inkomen. Vermits ze geen alternatief hebben, zijn velen afhankelijk van liefdadigheid of kiezen ze voor zwart werk. Omdat hier elke controle ontbreekt, moeten ze vaak aan erg lage lonen werken of worden ze slachtoffer van andere vormen van uitbuiting. De armoedeproblematiek jaagt hen in de armen van huisjesmelkers of netwerken van kleine en grotere criminaliteit. De bestaansonzekerheid is totaal. Bovendien lopen ze steeds het risico 4

5 opgepakt te worden en vastgezet in een gesloten centrum, in afwachting van een vliegtuig dat hen gedwongen naar hun thuisland terug brengt. Ik ben Mohammed. Ik ben 35 jaar oud en kom uit Somalië. Sinds 1999 ben ik in België. Mijn hele familie werd in Somalië uitgemoord. Dit heeft me psychisch gebroken Ik vluchtte uit mijn land en vroeg hier asiel aan. Ik verbleef in een onthaalcentrum. Drie jaar zat ik in de ontvankelijkheidsfase en hebben ze mijn dossier onderzocht. Uiteindelijk kreeg ik een negatief. Niet omdat mijn situatie niet ernstig was, maar omdat ik omwille van oorlogsomstandigheden ben gevlucht en ik dus niet in aanmerking kom voor het statuut van vluchteling, zei men. Het was allemaal onbegrijpelijk voor mij. Ik deed een nieuwe aanvraag omdat ik dacht dat men zich vergist had, maar ik kreeg direct een negatief. Nu zit ik hier al heel de tijd. Ik heb een aanvraag tot regularisatie gedaan, maar tot op heden heb ik nog geen antwoord gekregen. Ik leef hier zonder inkomen. Zowel wat ik meegemaakt heb in Somalië, als mijn overlevingsstrijd hier maken me ziek. Er zijn mensen die voor me zorgen. Ik ben daar heel dankbaar voor, maar ik voel me zo afhankelijk van hen. Het geeft me het gevoel alsof ik niemand ben. Ik leef uit de hand van anderen. Dit alles maakt me neerslachtig. Normaal zijn wij fiere mensen. Wij lopen rechtop, het hoofd omhoog. Wanneer komt de dag dat ik dit weer zal kunnen Over het aantal mensen zonder wettig verblijf is erg weinig geweten. Het eigene aan de groep is net dat de mensen geen papieren hebben, dus ook amper geregistreerd zijn. Op basis van het aantal regularisatie-aanvragen dat in een bepaalde periode gebeurt, of het aantal aanvragen voor zelfstandige terugkeer naar eigen land, of het aantal arrestaties van mensen zonder wettig verblijf dat de federale politie uitvoert, schatten vluchtelingenorganisaties het totaal aantal mensen zonder wettig verblijf in België op , (VMC) of (PICUM). In Antwerpse context is die schatting nog moeilijker. Afgaande op het aantal hulpverleningsdossiers bij Antwerpse vluchtelingenorganisaties en het aantal registraties bij de actie Antwaarps Asiel 2, wordt het aantal mensen zonder wettig verblijf in Antwerpen geschat op zo n 5000 dossiers, wat staat voor zo n à personen. Dit blijven erg ruwe schattingen. We kijken nu verder naar de argumenten voor een stedelijk opvangbeleid voor deze mensen zonder wettig verblijf Mensen zonder wettig verblijf zijn geen mensen zonder rechten Hoewel vaak anders beweerd wordt, hebben mensen zonder wettig verblijf wél een aantal rechten. Ten eerste heeft België, in haar eigen grondwet, een aantal basisrechten opgenomen. Artikel 191 van deze grondwet stelt daarbij dat iedere vreemdeling die zich op het grondgebied van België bevindt, de bescherming geniet verleend aan personen en goederen, behoudens de bij de wet gestelde uitzonderingen. Eenvoudig gezegd: ook mensen zonder wettig verblijf die in België verblijven, hebben dezelfde rechten als de Belgen, tenzij de wet uitdrukkelijk vermeldt dat dit niet zo is 3. 2 Tijdens de actie Antwaarps Asiel rond regularisatie (zie ook verder) werd vooral tijdens de eerste weken een registratie georganiseerd, waarbij mensen zonder wettig verblijf hun gegevens konden invullen en waarmee een beter zicht gecreëerd werd op de plaatselijke problematiek. 3 Daaruit volgt bijvoorbeeld dat ook mensen zonder wettig verblijf recht hebben om een menswaardig leven te leiden, met daardoor het recht op een behoorlijke huisvesting (art 23 GW), het recht op onderwijs (art 24 3 GW), het recht op juridische bijstand (art 23 GW), het recht om een huurcontract af te sluiten (art 11 en 1123 BW), het recht op het aangaan van een huwelijk en het verkrijgen van eigendom (bevestigd in art 11 BW). 5

6 Ten tweede ondertekende België ook een aantal internationale akkoorden en verdragen. Zo onderschreef België het Europees Verdrag tot Bescherming van de rechten van de Mens. Artikel 1 van dit EVRM stelt uitdrukkelijk dat de in het verdrag opgesomde grondrechten moeten verzekerd worden ten aanzien van eenieder die zich onder de rechtsmacht van de Belgische staat bevindt, dus ook voor mensen zonder wettig verblijf. Ook het door België ondertekende Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie stelt artikel 1 dat de menselijke waardigheid onschendbaar is en dat zij moet worden beschermd en geëerbiedigd ten aanzien van eenieder. Het Universeel Verdrag van de Rechten van de Mens (door België en een aantal andere VNlanden in op 10 december 1948 goedgekeurd) vermeldt ook een heleboel basisrechten. Artikel 2 1 stelt uitdrukkelijk dat een ieder aanspraak heeft op alle rechten en vrijheden, in deze verklaring opgesomd, zonder enig onderscheid van welke aard ook. 4 Het VN-verdrag inzake de Rechten van het Kind van 20/11/1989 (door de Vlaamse Gemeenschap goedgekeurd op 15/05/1991) wil tenslotte ook de rechten van alle kinderen zonder onderscheid waarborgen, en dit dus ook voor ieder kind dat zich onder de rechtsbevoegdheid van de (Belgische) staat bevindt. (art 2 1) 5 In de praktijk blijkt het afdwingen van deze rechten niet zo eenvoudig, en erg moeilijk voor mensen zonder wettig verblijf. Niet enkel omdat mensen zonder wettig verblijf vaak niet bij de autoriteiten terecht kunnen die hun rechten moeten garanderen. Maar ook omdat de wetgever en de administratie deze rechten vaak beperkt heeft met eigen, nationale wetgeving (het recht op huwelijk wordt bijvoorbeeld beperkt door de nieuwe wet tegen schijnhuwelijken). Zo een nationale beperking op internationale rechtsregels kan enkel als de beperking redelijk verantwoord is en evenredig aan het nagestreefde doel. Vraag is alleen in hoeverre beperkende nationale rechtsregels dit inderdaad zijn, wie dit kan beoordelen en volgens welke criteria. Op dit moment is hier juridisch geen antwoord op, maar is er wél een tendens merkbaar van beperking (en feitelijke ondergraving) van internationale rechten ten voordeel van het nationale belang. Dit is volgens ons een gevaarlijke tendens. Terwijl de westerse samenleving een Verklaring als de Universele Rechten van de Mens al te vaak als een basispeiler van haar democratisch verlichtingsdenken naar voren schuift, en het schenden van deze rechten gebruikt als argument om staten bijvoorbeeld uit de Europese Unie te sluiten, of oorlogen te beginnen tegen dictatoriale regimes, laat ze wél toe dat deze rechten voor mensen op haar eigen grondgebied dode letter blijft. Om de grondrechten niet helemaal verloren te laten gaan en mensen zonder wettig verblijf ergens rechtszekerheid te geven, werd een klein deel van deze rechten toch in Belgische wetgeving omgezet. Zo werd een regeling uitgewerkt voor dringende medische hulp (zie ook later). Minderjarige kinderen van illegale ouders, die niet de middelen hebben om hun kinderen te onderhouden, hebben 4 De verklaring geeft op die manier - in theorie - aan mensen zonder wettig verblijf in België onder andere het recht op daadwerkelijke rechtshulp (art 8), het recht niet te worden onderworpen aan willekeurige arrestatie of detentie (art 9), het recht op eerlijke en openbare behandeling van zijn zaak door een onafhankelijke en onpartijdige rechtsinstantie (art 10), het recht zich vrij te verplaatsen en te vertoeven binnen de grenzen van elke staat én het recht elk land te verlaten of er naar terug te keren (art 13), het recht op huwelijk en gezinsvorming (art 16) en het recht op arbeid, gelijk loon en de oprichting van een vakvereniging (art 23). 5 Zo hebben ook kinderen zonder wettig verblijf het recht om niet gescheiden te worden van hun ouders als deze dat niet willen (art 9), het recht op gezondheid en behandeling (art 24), het recht op een levensstandaard, die toereikend is om de lichamelijke, geestelijke, intellectuele, zedelijke en maatschappelijke ontwikkeling van het kind te garanderen (art 27), het recht op onderwijs (art 28), en het recht om niet op onwettige of willekeurige wijze van zijn of haar vrijheid te worden beroofd (art 37). 6

7 het recht om samen met hun ouders opvang te krijgen in een federaal opvangcentrum. Ook het recht op onderwijs van minderjarige kinderen van mensen zonder wettig verblijf is geregeld Een wettelijk kader voor een stedelijk opvangbeleid Naast die paar wettelijke bepalingen werd op Vlaams niveau ook besloten de basisrechten voor mensen zonder wettig verblijf te verankeren in een ander beleid: het opvangbeleid voor mensen zonder wettig verblijf. Binnen een eigen decreet gaf de Vlaamse Gemeenschap uitdrukkelijk de mogelijkheid én de verantwoordelijkheid aan steden en gemeenten om een lokaal beleid voor mensen zonder wettig verblijf uit te bouwen. De wortels van het opvangbeleid gaan een stuk terug in de tijd. Het beleid rond mensen zonder wettig verblijf zat tot 2004 bij het Vlaamse ministerie voor Welzijn, en werd tot dan ook sterk vanuit een welzijnsoptiek ingevuld. Zo werden al in het Strategisch plan voor het Vlaams Minderhedenbeleid in juli 1996 expliciet enkele basisrechten vermeld voor mensen zonder wettig verblijf. Zo moest het beleid prioritair gaan werken aan onderdak, voeding, gezondheidszorg en onderwijs. Op 28 april 1998 werden de principes van dit strategisch plan verankerd in het Vlaams decreet voor etnisch-culturele minderheden. Daar werd expliciet vermeld dat het Vlaams beleid een driesporenbeleid moest voeren tegenover etnisch-culturele minderheden. Een eerste spoor is een emancipatiebeleid (gericht op integratie) voor allochtonen, woonwagenbewoners en vluchtelingen. Een tweede spoor is een onthaalbeleid (gericht op wegwijs maken en stimuleren tot participatie aan de samenleving), ook voor allochtonen, woonwagenbewoners en vluchtelingen. Een derde spoor is een opvangbeleid, voor de groepen die zich in België bevinden zonder wettig verblijfsstatuut en die wegens hun noodsituatie opvang of bijstand vragen. Dit opvangbeleid moet prioritair gevoerd worden op de beleidsdomeinen welzijn, gezondheidszorg en onderwijs en gericht op de opvang en oriëntering van de doelgroep. (art2 6 en art 4) Artikel 4 3 stipuleert verder dat dit minderhedenbeleid een inclusief beleid is, wat wil zeggen dat er geen extra middelen voor worden voorzien, maar elk beleidsdomein zijn verantwoordelijkheid moet nemen om de doelstellingen te halen. Artikel 4 4 stelt tenslotte dat het minderhedenbeleid in overleg dient gevoerd te worden met het federale beleid. Waar hier op gedoeld wordt, is de loyauteit aan het federale beleid. Dit federale beleid stelt immers vooral dat mensen zonder wettig verblijf een misdrijf begaan, en dienen gearresteerd en uitgewezen te worden. De doelstelling van het Vlaamse beleid (het welzijn van de burgers) is echter anders dan die van het federale beleid (de binnenlandse veiligheid en orde). Het Vlaams beleid is daarbij niet ondergeschikt aan het federale beleid, maar moet dit beleid aanvullen: zolang mensen zonder wettig verblijf hier zijn (en het federale beleid ze dus niet uitzet) moet het Vlaamse niveau wel zorgen voor een opvangbeleid. De wetgever heeft ook duidelijk bepaald dat een opvangbeleid een verantwoordelijkheid is voor de steden en provincies, hierin ondersteund door integratiecentra en diensten vanuit de Vlaamse 6 Met de omzendbrief van 24/06/1999 ( Het recht op onderwijs voor kinderen zonder wettig verblijfsstatuut ) werd onder andere duidelijk gesteld dat ook illegale kinderen kunnen worden ingeschreven worden in scholen, diploma s kunnen halen, en via de school kunnen verzekerd worden, zoals andere kinderen. Directies en leerkrachten hebben geen meldingsplicht aan de politiediensten, en deze mogen geen controles uitvoeren aan de schoolpoorten. 7

8 Gemeenschap 7. Binnen de ICEM-werkgroep 8 werd bepaald welke taken precies moeten opgenomen worden binnen het stedelijk, provinciaal en Vlaams niveau. Het Decreet uit 1998 werd ondertussen aangevuld en bijgestuurd met nieuwe teksten, die ook het opvangbeleid verder willen concretiseren 9. Dit alles houdt dus wel in dat een stedelijke overheid een opvangbeleid voor mensen zonder wettig verblijf kan en moet voeren, en dat ze hiermee ook niet ingaat tegen een federaal beleid. Volgens ons moet een stad dit ook niet enkel doen omdat ze hier vanuit een hoger beleidsniveau bevoegdheid voor heeft gekregen. Een stad heeft ook autonome bevoegdheden en verantwoordelijkheden. Een stedelijke overheid moet vooral vertrekken vanuit de realiteit én de problemen die ze dagelijks aanvoelt, en van hieruit een politieke visie en beleid ontwikkelen. Een leefbare stad is één van die stedelijke verantwoordelijkheden Opvangbeleid als noodzakelijke voorwaarde voor een leefbare stad Naast het feit dat mensen zonder wettig verblijf enkele onvervreemdbare rechten hebben, en een stad wettelijk ook verplicht is een opvangbeleid voor deze mensen te voeren, geldt als derde argument dat een stedelijke overheid ook alle belang heeft bij zo een opvangbeleid. Wil een stad leefbaar blijven kan ze de problematische neveneffecten, die onwettig verblijf genereren, niet blijven negeren. De stedelijke overheid wordt dagelijks geconfronteerd met die problematische neveneffecten. Het uitblijven van een effectief opvangbeleid zal deze problemen enkel vergroten. Als mensen zonder wettig verblijf geen degelijke toegang krijgen tot gezondheidszorg, kunnen ernstige ziekten zich uiteindelijk ook overzetten op andere stadsburgers, met gevaren voor de volksgezondheid. Een grote groep mensen zonder wettig verblijf, die geen recht hebben op een legaal inkomen, stelt ook problemen voor de veiligheid van een stad. Wie zonder papieren wil overleven, moet zich wenden tot zwartwerk, maar kan ook verglijden naar bedelarij, prostitutie, kleine of grote criminaliteit. Een grote groep mensen zonder wettig verblijf, en dus ook zonder geregeld inkomen, vergroot ook de groep armen in een stad, die niet kan investeren in (het onderhoud van) huisvesting, met verkrotting tot gevolg. Die verkrotting steekt vaak andere woningen aan, waardoor de prijzen van de omliggende huizen dalen, wijken stilaan leeglopen of verglijden naar nieuwe vormen van marginaliteit. Een groep ook die vaak het slachtoffer wordt van én de voedingsbodem is voor een groeiend netwerk van huisjesmelkers, die hier veel geld in zien maar zo ook hun tentakels over de stad uitspreiden. Een stad is gebaseerd op een wederkerigheid tussen overheid en burgers. In ruil voor burgerrechten nemen deze burgers burgerzin op: ze nemen (individuele) verantwoordelijkheid om de stad leefbaar te maken en te houden. Wanneer een groeiende groep burgers zoals de mensen zonder wettig verblijf van deze burgerrechten worden uitgesloten, heeft dit op termijn verregaande gevolgen voor de hele stad. Waar rechten ontbreken, kalft ook het engagement af dat burgers voor hun stad willen 7 Op de vraag welke overheid dit opvangbeleid nu moet gaan uitvoeren, stelt de geactualiseerde Strategische Planning (actie nr 2) dat de Vlaamse overheid de provinciale en gemeentelijke overheden wil stimuleren om een gecoördineerd en inclusief minderhedenbeleid te voeren afgestemd op het Vlaamse beleidskader. 8 In uitvoering van het strategisch plan voor het Vlaamse minderhedenbeleid van juli 1996 heeft de administratie GMW in 1997 een ambtelijke werkgroep mensen zonder papieren opgericht. N.a.v. de regeringswissel werd deze werkgroep tijdelijk op nonactief gezet. In overleg met de Interdepartementale Commissie Etnisch Culturele Minderheden (ICEM) werd deze werkgroep in 2000 omgevormd tot de ICEM-werkgroep Opvangbeleid. In die werkgroep is plaats voor mensen uit de kabinetten, administraties, het Algemeen Welzijnswerk, het middenveld, enz. Op 20 juni 2003 keurde deze werkgroep een nota over de kerntaken voor het opvangbeleid voor mensen zonder wettig verblijf in Vlaanderen goed met aanbevelingen over wie (Vlaams, provinciaal en lokaal niveau) wat zou moeten doen (zie ook Tot nu toe werden met de betrokken departementen echter weinig concrete afspraken genoteerd. Op enkele administraties en kabinetten na die bijna altijd vertegenwoordigd zijn, valt in de werkgroep het groot aantal verontschuldigingen op van beleidsactoren. 9 De beleidsbrief Inburgering: beleidsprioriteiten , opgesteld door minister Marino Keulen, herhaalt het belang van een opvangbeleid, waarbij de integratiesector als taak gegeven wordt de instellingen te sensibiliseren en te stimuleren om de bestaande regelgevingen rond mensen zonder wettig verblijf toe te passen, en waarbij de noodzakelijke rechten van mensen zonder wettig verblijf die wegens hun noodsituatie opvang of bijstand vragen, gevrijwaard dienen te worden. (p.16) 8

9 nemen. Een stad kan enkel blijven rekenen op burgerzin, als ze haar burgers hier ook rechten voor in de plaats geeft 10. Laatst was mijn fiets gestolen. Ik ben niet naar de politie gegaan om de diefstal te melden. Ik was bang dat ze me daar zouden houden. Twee weken later zag ik een man op de Groenplaats op mijn fiets rijden. Ik vroeg hem waar hij die fiets vandaan had. Hij zei dat hij hem gekocht had. Ik zei dat het mijn fiets was, en dat hij gestolen was. De man werd boos. Hij hoorde aan mijn accent dat ik geen Belg was. Hij zei dat ik een leugenaar was, en maar naar de politie moest stappen als ik een probleem had. Maar dat durfde ik niet. Nu nog niet. Yelmat, Antwerpenaar zonder wettig verblijf, uit Kazachstan Een groeiende groep mensen zonder wettig verblijf, die verstoken blijft van enige burgerrechten, betekent ook een groeiende groep die niet participeert aan het democratisch spel van een stad. Er wordt hoogstens een beleid over hen gevoerd; ze kunnen hier zelf op geen enkele manier aan deelnemen. Hun grieven worden maximaal door drukkingsgroepen overgenomen, maar zelf hebben ze geen enkele inspraak. Op die manier ontstaat een duale maatschappij: een deel dat geregistreerd en gekend is, vaak welvarender én democratisch participerend, en een ander deel waar niets van geweten is: niet wie ze zijn, met hoeveel ze zijn, waar ze wonen, hoe ze dagelijks overleven. Een blijvende miskenning van deze groep creëert het gevaar van een maatschappelijke tijdbom. Het ontbreken van een opvangbeleid, én het uitblijven van een duidelijke federale oplossing inzake de problematiek, veroorzaakt voor heel wat stedelijke diensten ook extra moeilijkheden. Boetes en onbetaalde facturen kunnen niet geïnd worden, omdat mensen zonder wettig verblijf geen verblijfsadres kunnen opgeven, het verkeerde adres opgeven en niet teruggevonden worden of eenvoudigweg financieel in de onmogelijkheid zijn de boetes te betalen. De stad zet grootscheepse en dure politie-acties op, waarbij ook mensen zonder wettig verblijf worden gearresteerd, maar die moeten de volgende dag weer vrij gelaten worden omdat uitwijzen onmogelijk is of er geen plaats meer is in de gesloten centra. Stadsdiensten voeren acties tegen verkrotting, maar moeten bij onbewoonbaar verklaren de aangetroffen mensen zonder wettig verblijf op straat zetten, vermits ze in transitwoningen niet binnen mogen. De stad kan ook amper haar informatiefunctie vervullen, als een deel van haar bewoners niet geregistreerd, niet gekend en niet geteld zijn. Het aantal mensen zonder wettig verblijf in Antwerpen, waar ze wonen en hoe ze dagelijks overleven zonder recht op arbeid is een blinde vlek voor de stadsdiensten. En waar een blinde vlek is, kan ook geen beleid gevoerd worden. En waar geen beleid is, geldt enkel het recht van de sterkste en de chaos. De vraag is hoe een grootstad als Antwerpen beslist met de aanwezigheid van een grote (maar volstrekt onbekende) groep mensen zonder wettig verblijf om te gaan. Op dit moment lijkt het ons alsof de stad vooral brandweerman wil spelen: geconfronteerd met een duidelijk probleem wil ze dat probleem vooral blussen, zonder de oorzaak van de brand te zoeken. Al te vaak wordt op de repressieve kant gespeeld. Stadsplan Veilig wil de onveiligheid van de stad tegen gaan door een gediversifieerde aanpak en huis-aan-huiscontroles, die nu worden voorgesteld als een in kaart brengen van de sociale problemen, maar die werden aangekondigd als een grootscheepse jacht op illegalen 11. Controles op vervoersbewijzen op bussen en trams van De Lijn werden omgebogen tot identiteitscontroles, met ambtenaren van Dienst Vreemdelingenzaken ter beschikking om aangetroffen mensen zonder wettig verblijf direct mee te nemen. Bij grote politieacties (onder de noemer van onderzoek naar autodiefstallen of fraude ) worden stelselmatig óók mensen zonder wettig verblijf gearresteerd; soms zo uitdrukkelijk dat de acties eerder een excuus lijken voor arrestaties. Wij geloven dat het eenzijdig trekken van de repressieve kaart de problemen niet kan oplossen. De opgedreven controles en razzia s dragen volgens ons niet bij tot een meer veilige of leefbare stad. Het 10 De stad erkent dit letterlijk in haar Atlasnota: Lokale besturen zijn verantwoordelijk voor het garanderen van minimale basisrechten van mensen zonder wettig verblijfsstatuut.( ) Bij samenlevingsproblemen moeten we ze aanspreken op hun burgerzin terwijl ze geen burgerrechten hebben. (p.97) 11 De aangetroffen mensen zonder wettig verblijf werden ook doorgegeven aan Dienst VreemdelingenZaken, en het blijft onduidelijk wat er verder met de gegevens zal gebeuren. Bovendien lijkt de hele operatie van de huis-aan-huis-controles voor vele sociale organisaties vrij zinloos. Vele van deze organisaties kénnen de problematiek van deze buurten al jarenlang, én vragen al geruime tijd voor oplossingen. 9

10 wekt bij de burger integendeel het beeld van een erg onveilige en bedreigende stad, waar politieoptreden blijkbaar noodzakelijk is. Het blijft ook de link leggen tussen mensen zonder wettig verblijf en een sfeer van criminaliteit. Arrestaties kaderen uiteraard in een federaal uitwijsbeleid, waar een stad vanuit haar functie loyaal aan moet blijven, maar de stad heeft ook andere verantwoordelijkheden te vervullen tegenover haar burgers. Een opvangbeleid kan daarin een eerste stap zijn. Willen we tot een opvangbeleid komen, hebben we ten eerste nood aan een erkenning van het probleem van mensen zonder wettig verblijf als een realiteit. Het gaat er niet meer om het illegalenvraagstuk af te wenden of te ontkennen; het stelt zich vandaag, in de wijken en in de samenleving 12. De overheid moet aan de slag met die samenleving, en met de mensen zonder wettig verblijf, die er integraal deel van uitmaken. Dat zij uitgesloten zijn van maatschappelijke rechten en posities, betekent niet dat ze niet lopen, fietsen, werken, kopen, eten en een praatje slaan, kortom, dat ze bestaan. Nu de stap van de erkenning gezet is, heeft de stad nood aan een tweede stap: die van een beleid. Zo een beleid moet vertrekken vanuit een visie, en vanuit de wil om de problemen effectief en structureel aan te pakken. Enkel investeren in noodhulp, of geld geven aan hulporganisaties, is niet meer voldoende. Dat is opnieuw de brandweerman-optiek: problemen blussen in de hoop dat ze zich nadien niet meer voordoen. Maar wie niet aan de structurele oorzaken werkt, zal moeten blijven blussen. Als een stad geen structureel armoedebeleid voert, zal ze voedselpakketten moeten blijven uitdelen. Subsidiëring van hulporganisaties krijgt binnen het probleem van mensen zonder wettig verblijf zelfs een pervers kantje. De stad (en de grotere overheid) wentelt hiermee niet alleen haar verantwoordelijkheid voor hulpverlening, opvang en oriëntering af op de particuliere sector. Bovendien financiert ze zo het rechttrekken van een situatie, die ze zelf krom heeft doen groeien. Een mens is niet illegaal, maar wordt door een beleid illegaal gemaakt. In bepaalde gevallen is onwettig verblijf een gevolg van politieke onwil. Een beleid dat niet de verantwoordelijkheid wil nemen voor onwettig verblijvenden, maar wel geld wil blijven pompen in hulporganisaties, die de uitwassen van dit beleid mogen opkuisen, geeft geld voor dweilen, terwijl ze zelf aan de open kraan staat. Een opvangbeleid vraagt niet enkel erkenning van een realiteit. Het vraagt en zeker binnen de Antwerpse context ook politieke moed. Al te vaak moeten we vaststellen dat die politieke moed vooralsnog ontbreekt. Omdat er geen maatschappelijk draagvlak zou bestaan voor mensen zonder wettig verblijf 13. Of omdat er verkiezingen in aantocht zijn, en het beleid vreest voor een electorale afstraffing bij al te positieve maatregelen voor de doelgroep. Wij betreuren het dat politici zich hier achter verschuilen. Tot slot menen wij dat een stedelijk opvangbeleid voor mensen zonder wettig verblijf politiek perfect te verkopen valt zelfs binnen Antwerpse context omdat het, geheel in de geest van het minderhedendecreet, moet gaan om een inclusief beleid. We vragen geen apart beleid voor de doelgroep; we vragen enkel dat mensen zonder wettig verblijf óók en meer aan bod komen in het stedelijk huisvestingsbeleid, armoedebeleid, gezondheidsbeleid, zoals dat vandaag door de stad gevoerd wordt. 12 Volgens ons heeft de stad die stap van erkenning al gemaakt, en is de tijd van ontkenning voorbij. De stedelijke Atlasnota stelt: Het aantal mensen zonder wettig verblijf neemt in onze stad niet af. ( ) De clandestiene instroom van migranten neemt evenmin af. ( ) Een substantieel deel van de stadsbevolking komt in geen enkele officiële statistiek voor. Deze mensen zijn er echter wel.( ) Er is een juridisch kader dat mensen zonder wettig verblijf een aantal basisrechten garandeert. ( ) We hebben geen kijk op de reële omvang en noden van de doelgroep. (Atlasnota p. 97) 13 Het ontbreken van het maatschappelijk draagvlak is een zichzelf waarmakende voorspelling geworden. Als het maar vaak genoeg herhaald wordt door het beleid en de media lijkt de publieke opinie het op den duur ook zelf te gaan geloven. Het argument wordt te pas en te onpas gebruikt, hoewel de vraag kan gesteld worden hoe politici zo een draagvlak afmeten of inschatten. Bij een onderzoek van De Standaard bleek alvast dat 67% van de Belgen voorstander was van regularisatie van goed geïntegreerde mensen zonder wettig verblijf. De Antwerpse HOP-betoging, voor regularisatie van geïntegreerde mensen zonder wettig verblijf, bracht zo n 3500 mensen op de been. Een nationale betoging van UDEP voor permanente en duidelijke regularisatiecriteria verzamelde mensen. De briefkaartactie Hulp aan illegalen : mag da? Ja, da mag!, waarbij mensen met een briefkaart minister Dewael om een menselijk beleid willen vragen, noteerde bestellingen. De regularisatie-actie Antwaarps Asiel werd ondersteund door een dertigtal Antwerpse middenveld-organisaties. 10

11 De zorg voor mensen zonder wettig verblijf moet worden opgenomen omdat de stad op verschillende terreinen een verzorgende verplichting heeft tegenover haar burgers, ongeacht hun verblijfsstatus. Het argument We kunnen geen transitwoningen aan mensen zonder wettig verblijf geven, want we hebben er amper genoeg voor onze eigen mensen vertrekt dan ook vanuit een verkeerde redenering. Illegaal verblijf als criterium instellen om burgers uit te sluiten van een stedelijke verantwoordelijkheid, is die verantwoordelijkheid ontlopen. Bij een gebrek aan voorzieningen moet er structureel gewerkt worden om meer voorzieningen te verkrijgen. In plaats daarvan het aantal hulpvragers beperken door bepaalde hulpvragers te weigeren, en hun verblijfsstatus daarvoor als excuus gebruiken, is volgens ons geen juiste oplossing. 2. Suggesties voor een stedelijk opvangbeleid voor mensen zonder wettig verblijf Inleiding: signalen vanuit een stedelijke realiteit Een stedelijke overheid is beperkt in haar bevoegdheden. Al te vaak wordt ze vooral geconfronteerd met een realiteit die het gevolg is van een federaal beleid, maar waar ze zelf weinig kan aan veranderen. Dit geldt al te zeer voor de problematiek van mensen zonder wettig verblijf. Dienst Vreemdelingenzaken en Brussel beslist over het al dan niet erkennen van asielzoekers, over de te volgen procedures voor gezinshereniging of de voorwaarden voor het indienen van een art9 3 ( regularisatie ), over het al dan niet geven van papieren. Maar wie daardoor zonder papieren valt, trekt daarna wél naar Antwerpen of een andere grootstad, probeert hier te overleven en komt heel concreet in problematische situaties terecht. Waar een stedelijk beleid vervolgens mee geconfronteerd wordt. Wij realiseren ons dat een stedelijk beleid in die zin vaak machteloos staat. Maar wij geloven ook dat zij net vanuit het heel concreet (want lokaal) aanvoelen van de gevolgen van een beleid dit beleid op haar knelpunten kan wijzen. Antwerpen leeft in een realiteit waarbij papieren beslissingen uit Brussel grote praktische gevolgen hebben voor het dagelijks leven in de wijken. Vanuit die vingeraan-de-pols -positie kunnen grootsteden als Antwerpen een signaalfunctie vervullen, en zo de motor zijn tot het bijsturen én veranderen van een federaal asiel- en migratiebeleid 14. (Voor de knelpunten in dit asiel-en migratiebeleid, en de mogelijke signalen die een stedelijke overheid hier over kan geven: zie bijlage). Een stedelijke overheid kan vanuit de gevoelde realiteit in de eigen stad ook bredere signalen geven aan de verschillende beleidsniveaus. Wil de stad een opvangbeleid voor mensen zonder wettig verblijf voeren, zal dit per definitie een inclusief beleid zijn, gericht op het breder openstellen van diensten voor de doelgroep. Hiertoe zal een uitbreiding van middelen noodzakelijk zijn net zoals dat voor een effectief sociaal beleid voor álle burgers is. Wil ze de problemen eigen aan een stadsrealiteit efficiënt en structureel aanpakken, stoot de stad vroeg of laat op beperkingen: te weinig middelen voor sociale huisvesting, beperkte middelen voor stedelijk onderwijs, wachtlijsten bij 14 De Vlaamse Vereniging voor Steden en Gemeenten stelde in haar visietekst rond Illegaal verblijvende vreemdelingen expliciet dat de lokale overheden niet kunnen opdraaien voor de gevolgen van een migratiebeleid, wat een federale bevoegdheid is: Steeds meer OCMW s worden steeds vaker geconfronteerd met illegaal verblijvende vreemdelingen die om steun komen vragen. ( ) Nationale maatregelen kunnen de migratiestromen sturen van het éne land naar het andere en vice versa. Maar de stromen op zichzelf indijken, vraagt een gecoördineerde Europese aanpak. ( ) Zonder afbreuk te willen doen aan het belang van een Europese aanpak, kunnen we stellen dat zonder meer wachten op Europa geen optie is. De Europese lidstaten moeten het probleem ondertussen toch op nationaal niveau aanpakken. ( ) Voor de lokale besturen staat één ding voorop. Gezien de huidige situatie in België m.b.t. de verdeling van bevoegdheden tussen de verschillende beleidsniveaus en m.b.t. de inkomsten die een overheid kan verwerven, moet de hogere overheid duidelijk de beleidslijnen m.b.t. illegaal verblijvende vreemdelingen bepalen en realiseren. Dit beleid kan niet van het lokale niveau afhangen zoals dat vandaag het geval is. Vreemdelingenbeleid is in de eerste plaats een federale bevoegdheid. De kost verbonden aan het gekozen beleid, kan geen kost zijn die aan de lokale belastingbetaler wordt opgelegd. De nationale en niet de lokale solidariteit moet hier spelen. Zoniet zullen gemeenten waar veel illegalen wonen, vaak armere gemeenten, de prijs moeten betalen. Zo wordt de nagestreefde eerlijke verdeling van de kost niet bereikt. ( 11

12 hulpdiensten, onderbemanning van sociale organisaties, Voor een effectief lokaal sociaal beleid zal het stadsbestuur moeten blijven aankloppen bij hogere beleidsniveaus, en blijven ijveren voor meer middelen. Wij vragen een structureel en frequent overleg tussen stedelijke diensten en hulporganisaties, waarbij knelpunten op het veld kunnen besproken en doorgegeven worden en waarbij afspraken gemaakt worden rond het aankaarten hiervan bij de Vlaamse en federale overheid. Naast de signaalfunctie rond thema s waar een stedelijke overheid weinig vat op heeft heeft de stad toch ook enkele instrumenten in handen om een effectief opvangbeleid voor mensen zonder wettig verblijf op poten te zetten. Volgens het minderhedendecreet moet het opvangbeleid prioritair gevoerd worden op de beleidsdomeinen welzijn, gezondheidszorg en onderwijs en gericht op de opvang en oriëntering van de doelgroep. (art2 6 en art 4) We willen in dit tweede deel heel concreet ingaan op enkele van deze beleidsdomeinen. We willen gezondheidzorg, (nood)opvang en oriëntering van dichter bij bekijken, op een rijtje krijgen wat de stad hier op dit moment rond doet voor mensen zonder wettig verblijf, en enkele concrete voorstellen doen over hoe dit in de toekomst verder kan opgenomen worden. Op zich zijn deze voorstellen een vervolg op een eerdere nota Suggesties voor een stedelijk opvangbeleid voor mensen zonder wettig verblijf, die in april 2005 reeds vanuit de toenmalige Haven vzw aan verschillende beleidsmakers werd overhandigd. Vooralsnog is hier buiten een vermelding in de stedelijke atlasnota en het Lokaal Sociaal Beleidsplan weinig mee gebeurd. De hier geformuleerde voorstellen zijn daarom erg concrete én politiek haalbare eerste stappen, die de stad in een opvangbeleid kan zetten. Voor ons zijn ze echter slechts een begin voor een breder opvangbeleid. Wij bieden ons vanuit de dagelijkse expertise met de doelgroep graag als gesprekspartner aan, om samen met het beleid zo een opvangbeleid op de sporen te zetten. 12

13 2.1. Gezondheidszorg voor mensen zonder wettig verblijf in Antwerpen De situatie in Antwerpen Het wettelijk kader Het recht op gezondheidszorg is een basisrecht voor iedereen. Om dit basisrecht ook voor mensen die hier illegaal verblijven te garanderen, werd het recht op dringende medische hulp ingeschreven in de OCMW-wet en concreet ingevuld door een aantal Koninklijke Besluiten en omzendbrieven. De OCMW s nemen de kosten van de dringende medische hulp ten laste en kunnen deze terugvorderen van de overheid, indien aan drie voorwaarden is voldaan: De persoon moet illegaal op het grondgebied verblijven. Hij moet bovendien behoeftig zijn. Hij moet in het bezit zijn van een attest van een arts, waarin staat dat het om dringende medische hulp gaat. De OCMW s hebben de taak ervoor te zorgen dat de dringende medische hulp voor mensen zonder wettig verblijf in hun gemeente voorzien en toegankelijk is. Elk OCMW staat in voor het uitwerken van de regeling en het onderzoeken van de individuele aanvragen door middel van een sociaal onderzoek. Het KB van 12 december 1996 definieert dringende medische hulp als 'hulp die een uitsluitend medisch karakter vertoont en waarvan de dringendheid met een medisch attest wordt aangetoond'. Volgens het KB kunnen daaronder vallen: zowel preventieve als curatieve zorgen zowel ambulant verstrekte zorgen als zorgen verstrekt in een verplegingsinstelling De zorgen die in aanmerking komen voor terugbetaling, moeten zijn opgenomen in de RIZIVnomenclatuur, maar de overheid heeft verder niet bepaald op welke medische zorgen mensen zonder wettig verblijf recht hebben en op welke niet. Het is aan de behandelende arts om te bepalen of medische zorgverstrekking nodig is. Het kan onder meer gaan om een bezoek aan een huisarts, een onderzoek, een ingreep, medicatie of een tandartsbezoek. In elk geval is het begrip dringende medische hulp veel ruimer dan hoogdringende geneeskundige hulpverlening die onmiddellijk vereist is na een ongeval of bij een ernstige ziekte. De Antwerpse regeling We lezen onder meer in de beleidsnota s van het Antwerpse OCMW 15 en van DIA (Atlasnota 16 ), in het Lokaal Sociaal Beleidsplan 17 en in het Bestuursakkoord Antwerpen 18 dat het recht op 15 Beleidsplan OCMW : Het OCMW Antwerpen vermeldt in het Beleidsplan om prioritair acties en activiteiten te ontwikkelen voor een aantal doelgroepen, onder wie vluchtelingen, illegalen en geregulariseerden. Zo wil het OCMW het recht op dringende medische hulp waarborgen en zal er bijzondere aandacht besteed worden aan de (financiële) toegankelijkheid van de gezondheidszorg voor kwetsbare groepen. Ook de ziekenhuizen hebben een sociale opdracht, waarbij de kosten van de medische dienstverlening voor weinig kapitaalkrachtigen gedragen worden door de gemeenschap. 16 Atlasnota : Minimale basisrechten van mensen zonder wettig verblijf moeten gegarandeerd worden, waaronder dringende medische hulpverlening. Het maatschappelijk middenveld en het OCMW spelen hier een belangrijke rol. In samenwerking met de lokale actoren (stad, OCMW en particuliere organisaties) maakt DIA realistische afspraken voor een humane en efficiënte aanpak van dringende medische hulp. 17 Lokaal Sociaal Beleidsplan : Ook in het Lokaal Sociaal beleidsplan staat dat aandacht voor de zwakste groepen primordiaal is en dat minimale basisrechten van mensen zonder wettig verblijf moeten gegarandeerd worden, waaronder dringende medische hulpverlening. 13

14 dringende medische hulp en de toegang tot gezondheidszorg voor iedereen wordt gewaarborgd, maar we zien een andere realiteit, waarbij zieke mensen zonder papieren in Antwerpen vaak in de kou komen te staan, net als hun zorgverstrekkers. Binnen het Antwerpse OCMW staat Sociaal Centrum Plein in voor de toepassing van de dringende medische hulp. Dit is het enige sociaal centrum van het OCMW waar mensen zonder wettig verblijf terecht kunnen voor een aanvraag tot tenlasteneming van medische kosten. Met een tenlasteneming kunnen mensen naar een huisarts of een andere zorgverstrekker gaan, die dan zekerheid heeft over de betaling van de kosten. Er zijn vaak lange wachttijden op SC Plein. Ook na de aanwerving van extra personeel en de verhuis van het centrum naar een ruimere en centraler gelegen locatie is het probleem van de wachttijden niet verholpen. Het is onaanvaardbaar dat mensen met gezondheidsproblemen weken moeten wachten alvorens ze dringende medische hulp kunnen krijgen. Als mensen eindelijk bij een maatschappelijk assistent terecht kunnen, kan dringende medische hulp vaak niet of slechts gedeeltelijk worden afgedwongen - en soms pas na veel moeite en tussenkomst van een hulpverlener. Het is vaak onduidelijk welke criteria het OCMW daarbij hanteert. Wel is het duidelijk dat mensen die ooit een asielprocedure hebben doorlopen, gemakkelijker een tenlasteneming kunnen bekomen dan mensen die geen enkele procedure hebben doorlopen, hoewel de wetgeving daar geen enkele aanleiding toe geeft. Zowel huisartsen als ziekenhuizen hebben vaak weinig zekerheid over de betaling van de medische kosten voor hun patiënten zonder wettig verblijf en in het bijzonder voor mensen voor wie nooit een procedure werd opgestart. Op dit ogenblik kunnen enkel mensen die al een medisch probleem hebben, een tenlasteneming krijgen en blijft het preventieve luik van het KB dringende medische hulp dode letter. Het gebeurt zelfs regelmatig dat curatieve zorgen evenmin ten laste worden genomen in het kader van dringende medische hulp (hoewel de hulpvrager wel aan de criteria van illegaliteit en behoeftigheid voldoet, de prestatie met RIZIV-nomenclatuurnummer als dringend werd geattesteerd door de behandelend geneesheer en het OCMW tijdig op de hoogte werd gebracht). Indien zieke mensen wel een tenlasteneming van het OCMW kunnen bekomen, kunnen ze daarmee weliswaar naar een arts, maar als de arts medicatie voorschrijft, moeten ze opnieuw naar SC Plein om hun medicatievoorschrift daar te laten afstempelen en een bijbehorend medisch attest in te dienen. Het traject dat zieke mensen zonder wettig verblijf moeten afleggen, wordt daardoor nodeloos langer gemaakt. Overigens komen mensen zonder wettig verblijf voor eerstelijnsgezondheidszorg vaak niet bij een huisarts terecht, maar meteen in een ziekenhuis. Veelal zijn huisartsen wel bereid deze doelgroep in hun praktijk te ontvangen, maar naast taal- en cultuurbarrières vormen ook administratieve barrières een ernstige belemmering. Zo moet een arts bijvoorbeeld vaak meerdere medische attesten afleveren per patiënt zonder papieren. Het OCMW en de stad willen daarover duidelijkere afspraken maken met de betrokken organisaties. Deze passen in een humaan en realistisch beleid ten aanzien van precaire verblijvers en mensen zonder papieren. 18 Bestuursakkoord Antwerpen : In het Bestuursakkoord Antwerpen lezen we dat het OCMW opener en doorzichtiger moet worden beheerd. Stad en OCMW moeten tot een hechtere samenwerking komen, met een duidelijke taakverdeling. Het OCMW staat voor een hoogstaand kwalitatief zorgenaanbod toegankelijk voor iedereen. Al wie medische zorgen nodig heeft, wordt geholpen. Voorkomen is beter dan genezen: het beleid zal in de eerste plaats werk maken van preventieve gezondheidszorg. De overheid zal de burgers informeren en sensibiliseren over het goede gebruik van de gezondheidszorgen. Ze zal het initiatief nemen om de mogelijkheden van de (goedkopere) eerstelijnszorg kenbaar te maken. 14

15 Het verhaal van T. T. is een Armeense kapster van 26 jaar die in Antwerpen samenwoont met een Belgische arbeider van 32 jaar. Omdat de formaliteiten aanslepen, kunnen ze niet trouwen. Indien T. bij haar vriend wil blijven, heeft ze geen andere mogelijkheid dan hier illegaal te verblijven in afwachting van hun huwelijk. Na een tijd krijgt ze echter gezondheidsproblemen en wordt ze door haar huisarts doorverwezen naar een specialist. Het probleem kan niet meteen worden vastgesteld en er dienen onderzoeken te gebeuren. De vriend van T. heeft de dokterskosten steeds zelf proberen te betalen, maar zijn loon is niet toereikend om de ziekenhuisrekeningen te betalen. Zonder tussenkomst van het ziekenfonds kunnen die immers hoog oplopen. T. hoort via een hulporganisatie dat ze bij het OCMW een aanvraag kan indienen voor dringende medische hulp. De eerste keer dat ze zich op SC Plein meldt, kan ze er niet terecht. Ze moet een paar weken later terugkomen. Intussen is uit de onderzoeken gebleken dat een operatie niet langer kan wachten. De tweede maal op SC Plein komt T. bij een maatschappelijk assistent terecht die haar enkele vragen stelt over haar gezinssituatie. Hij kan haar niet meteen een tenlasteneming meegeven en wil eerst meer weten over de inkomsten en uitgaven van haar partner. T. moet terugkomen om het huurcontract en de rekeninguittreksels van haar vriend te bezorgen. Ook wil de maatschappelijk assistent zeker weten dat er wel degelijk medische verzorging nodig zal zijn. De operatie is intussen uitgesteld, omdat het ziekenhuis eerst zekerheid wil over de betaling van de kosten. De derde maal op SC Plein kan T. een medisch attest bezorgen waaruit blijkt dat de operatie dringend is en kan ze de rekeninguittreksels van haar vriend voorleggen. Ook al heeft hij een erg bescheiden inkomen en kan T. zich niet aansluiten bij een ziekenfonds, wordt er geoordeeld dat haar vriend voldoende verdient om de rekeningen van de onderzoeken zelf te betalen. De kosten van de operatie kunnen wel ten laste genomen worden door het OCMW, maar dan moet T. eerst een kostenraming vragen aan het ziekenhuis. Het ziekenhuis bezorgt dit document per fax. Uiteindelijk mag T. dan toch een tenlasteneming van het OCMW gaan afhalen die één maand geldig is en kan de operatie doorgaan. De kosten van de operatie en van de medicatie die ze nadien moet nemen zal ze niet moeten betalen. Met de medicatievoorschriften meldt ze zich voor de vijfde maal op SC Plein. Ze moet daar opnieuw een medisch attest van haar arts voorleggen, ditmaal om aan te tonen dat ook de medicatie noodzakelijk is. Maar ze heeft twee medicatievoorschriften en slechts één attest bij zich. Er wordt haar een attest gevraagd voor elk medicatievoorschrift. T. krijgt een stempel tot tenlasteneming op het eerste voorschrift, waarmee ze de voorgeschreven medicatie bij een apotheker kan afhalen. Met het andere voorschrift moet ze opnieuw naar haar arts voor een attest. Als ze de zesde maal op SC Plein ook de vraag stelt naar een mogelijke verlenging van de tenlasteneming, wordt haar meegedeeld dat dit waarschijnlijk niet kan, maar dat ze daarvoor binnen enkele weken een nieuwe afspraak kan krijgen met een maatschappelijk assistent. Op dit ogenblik herstelt T. van haar operatie en moet ze nog minstens een half jaar medicatie nemen. Zonder tussenkomst van het ziekenfonds of het OCMW kan haar vriend de medicatie niet betalen. Ook komen nu de rekeningen binnen van de onderzoeken in het ziekenhuis. De tenlasteneming van het OCMW is intussen niet meer geldig en het is nog niet duidelijk of T. een nieuwe tenlasteneming zal kunnen bekomen. 15

16 Wij vragen een vlotte regeling voor dringende medische hulp geen wachttijden meer Mensen zonder wettig verblijf die in aanmerking komen voor een tenlasteneming van het OCMW, moeten deze vlot kunnen bekomen. Wij vragen dat het probleem van de wachttijden wordt opgelost. Mensen die zich aanmelden op SC Plein, moeten binnen de 48 uur een tenlasteneming kunnen bekomen (zoals het OCMW zelf vooropstelt), indien ze aan de voorwaarden voldoen die SC Plein nagaat, namelijk illegaal verblijf in de stad Antwerpen en behoeftigheid. Indien het sociaal onderzoek niet binnen de 48 uur kan plaatsvinden of indien uitgebreider sociaal onderzoek nodig is, kan een tenlasteneming worden afgeleverd tot op de datum van het sociaal onderzoek.... een vlotte verlenging van de tenlasteneming De tenlasteneming wordt idealiter verstrekt voor een periode van drie maanden en kan dan telkens worden verlengd. De cliënt moet zich om de drie maanden aanmelden voor de verlenging van zijn tenlasteneming. Indien hij niet langer aan de voorwaarden voldoet, wordt de tenlasteneming niet verlengd. Indien hij nog steeds aan de voorwaarden voldoet (ook indien hij zich na drie maanden aanmeldt), wordt de tenlasteneming wel verlengd (eventueel na een nieuw sociaal onderzoek).... een vlotte toegang tot (preventieve) gezondheidszorg Mensen die om een of andere reden geen toegang vinden tot (preventieve) gezondheidszorg, stellen zorgen uit tot ze hoogdringend worden en de toegang hen niet langer ontzegd kan worden. Gezondheidszorg die hoogdringend is geworden, is de meest extreme vorm van curatieve gezondheidszorg. Uiteraard kunnen niet alle hoogdringende medische problemen worden vermeden, maar het gebeurt meer dan eens dat een eenvoudig medisch probleem, dat in eerste instantie met medicatie had kunnen worden opgelost, na uitstelgedrag en een gebrek aan verzorging enkel nog op te lossen valt met een dure operatie. Wij vragen dat ook mensen die op het ogenblik van de aanvraag nog geen medische verzorging nodig hebben, alsook hun gezinsleden zonder wettig verblijf, een tenlasteneming kunnen bekomen. Toegang tot preventieve gezondheidszorg voorkomt de vaak hogere kosten van curatieve en hoogdringende medische zorgen. Wij vragen een transparante regeling voor dringende medische hulp communicatie en overleg Wij vragen dat er duidelijk en op regelmatige basis gecommuniceerd en overlegd wordt met de Antwerpse huisartsen, ziekenhuizen en sociale organisaties over de regeling dringende medische hulp.... een transparant systeem met inschakeling van zo veel mogelijk huisartsen in de eerstelijnsgezondheidszorg voor deze doelgroep Wij pleiten voor een systeem waarbij mensen zonder wettig verblijf vlot terecht kunnen bij een huisarts in hun buurt en niet bij een beperkt aantal artsen. Als ook mensen zonder wettig verblijf een vaste huisarts (met respect voor de vrije keuze van zorgverstrekker) hebben die voor een goede opvolging 16

17 van hun medisch dossier zorgt, worden onder meer shoppinggedrag en onrechtmatig gebruik van de spoed vermeden, wat kostenverlagend is voor het OCMW.... informatie aan de doelgroep De patiënt moet op SC Plein duidelijke uitleg krijgen over de regeling dringende medische hulp en over hoe een huisarts werkt. Bij voorkeur wordt op SC Plein doorverwezen naar een huisarts in de buurt en wordt een brief meegegeven aan de patiënt voor de huisarts, zodat het voor de huisarts meteen duidelijk is dat hij zal worden terugbetaald door het OCMW en wat hij daarvoor moet doen.... geen onderscheid tussen uitgeprocedeerde asielzoekers en anderen Wij vragen dat iedereen die zich aanmeldt op SC Plein op een correcte manier wordt behandeld en dat niet langer een onderscheid wordt gemaakt tussen uitgeprocedeerde asielzoekers en anderen. Wij vinden dat het sociaal onderzoek grondig dient te gebeuren, maar pleiten ervoor dat geen onnodige bewijslast wordt opgelegd aan de hulpvrager. Wij vragen een uitbreiding van het systeem van tenlastenemingen naar medicatie een beter systeem Wij stellen voor dat een arts op het medicatievoorschrift de vermelding dringende medische hulp schrijft en dat hij niet langer een apart medisch attest voor medicatie hoeft op te stellen. De patiënt kan de medicatie dan bekomen bij eender welke apotheker op vertoon van zijn geldige tenlasteneming (en na het afgeven van het voorschrift). Met andere woorden: indien geen SIS-kaart kan worden voorgelegd, vraagt de apotheker naar een tenlasteneming. Indien een geldige tenlasteneming van het OCMW kan worden voorgelegd, wordt de medicatie gratis meegegeven en wordt deze terugbetaald door het OCMW. Dit is een waterdicht en eenvoudig systeem.... duidelijkheid voor apothekers Omdat niet alle medicatiecategorieën terugvorderbaar zijn, vragen we dat apothekers op de hoogte gebracht worden van welke medicatie wordt terugbetaald en welke niet. Wij vragen dat het OCMW dit duidelijk op de tenlasteneming vermeldt en dit ook per brief aan de apothekers communiceert. Voordelen ten opzichte van het huidige systeem Op dit ogenblik wordt een medisch attest voor medicatie min of meer pro forma meegegeven aan de patiënt en vormt het een extra administratieve belasting voor zorgverstrekkers. De arts wordt via bovenstaand systeem vertrouwd inzake zijn voorschrijfgedrag. Het is bovendien logisch dat indien een arts oordeelt dat de consultatie / behandeling voor de patiënt dringend is, dan ook de medicatie die hij nadien / in het kader van die behandeling voorschrijft dringend is. (Wel kunnen de artsen gesensibiliseerd worden om goedkope geneesmiddelen voor te schrijven, indien mogelijk.) Op dit ogenblik moeten patiënten eerst met hun medicatievoorschrift naar SC Plein om het daar te laten afstempelen. Indien SC Plein gesloten is, geraken ze niet aan de nodige medicatie. Via bovenstaand systeem kunnen ze de nodige medicatie meteen bekomen. De extra administratieve belasting voor de medewerkers van SC Plein die het huidige systeem met zich brengt, kan worden vermeden door toepassing van het bovenstaande systeem. 17

18 2.2. Naar een toegankelijke noodopvang voor mensen zonder wettig verblijf De situatie in Antwerpen Waar woon je? Het is één van die enkele vragen die je steevast worden gesteld wanneer je iemand voor het eerst ontmoet, wanneer iemand voor het eerst met je kennismaakt. Door aan te geven waar je woont, verduidelijk je wie je bent. Je woont in Antwerpen, zeg je dan bijvoorbeeld, wanneer je de vraag wordt gesteld in pakweg het Centraal Station in Brussel. Of je woont in de Dambruggestraat, achter het De Coninckplein, vertel je iemand die je ontmoet in het premetrostation Groenplaats. Woonst heeft een voorname betekenis in onze samenleving. Je kunt niet nergens wonen. Als je niet woont, kun je niet iemand zijn, zo lijkt het. Door te wonen vestig je je identiteit. Ergens wonen is de evidente uitkomst van iemand zijn. Maar een woonst heeft een bredere betekenis dan vertellen wie je bent. Een woonst biedt bescherming tegen de regenval en warmte wanneer de winterkou aanvalt. Een woonst legt je te slapen. Een woonst biedt je het gevoel van geborgenheid, hoe klein soms ook, dat je nodig heb om tot rust te komen om daarna verder aan de slag te gaan. En als dat geluk aan je is besteedt, dan slaag je er ook in om in je woonst ook thuis te komen. Vele mensen zonder wettig verblijf hebben dat geluk niet. Een thuis is hen onbekend. Het vertrouwen in mensen om hen heen is wankel. De geborgenheid is schaars. Het slapen gaat hen niet goed af. Zij zijn zwervers, leven een beetje hier en een beetje daar, maar eigenlijk niet echt ergens. Zij voelen zich vaak niet iemand, want wat hen ontbreekt is het eenduidige antwoord op de vraag: Waar woon je? Precies dat kunnen ze niet hard maken: waar ze wonen. Soms wonen ze wel ergens, al lange tijd, maar dat kan morgen anders zijn. Zonder papieren is de toekomst allerminst zeker, evenmin als het inkomen van waaruit zij de huur voor de woonst betalen. Soms wonen ze bij iemand in, maar vrezen ze voortdurend het moment dat ze er terug uit moeten. Soms ook weten ze nog niet waar vannacht te slapen en hopen ze vooralsnog een onderdak te vinden voor de nacht. Zoniet zullen ze eventjes op straat wonen. Zonder papieren is wonen nooit zeker, noch de herkenbaarheid van een identiteit en van een thuis, noch het puur fysiologische dak boven je hoofd en bed om in te slapen. Terwijl vormt een woonst in deze contreien toch een basisconditie van een menswaardig bestaan, maar dat is een bestaan waar mensen zonder papieren wegens gebrek aan een vaste woonst heel vaak van verstoken blijven. Hoe gaat een samenleving daarmee om? En vooral, hoe gaat de Stad Antwerpen daarmee om? Noodopvang voor mensen zonder wettig verblijf In Antwerpen, als grootstad meer dan andere steden in Vlaanderen geconfronteerd met acute en chronische daklozen, richt CAW metropool in opdracht van het OCMW Antwerpen al verschillende jaren De Biekorf in als opvang voor mensen die uit noodzaak dringend op zoek zijn naar een bed en een dak boven het hoofd. Het gaat vooral om mensen die willen vermijden de (soms zoveelste opeenvolgende) nacht op straat door te moeten brengen. Vooral in de winter betekenen een dak boven het hoofd en een bed om in te slapen heel wat voor wie al meerdere nachten op straat doorbracht. Van december tot maart is dan ook een uitbreiding van het aantal plaatsen in de Biekorf voorzien. 18

19 Bij extreme en lang aanhoudende vriestemperaturen intendeert het OCMW elk jaar een noodshelter in te richten. Tot nu toe achtte zij de weersomstandigheden echter slechts één keer in de winter voldoende bar om de shelter effectief te openen. Onder daklozen en thuislozen, zowel chronisch als acuut, bevinden zich tal van mensen zonder wettig verblijf. Verschillende oorzaken kunnen aan hun dakloosheid ten gronde liggen. Het gaat bijvoorbeeld om mensen die wegens gebrek aan inkomsten niet langer de huur van hun woonst kunnen betalen en door de eigenaar op straat worden gezet, of om mensen die omwille van intrafamiliale spanningen, ruzies of geweld plots op straat komen te staan, of om mensen die geen aansluiting meer vinden in het sociale (informele) netwerk waarin zij voorheen werden opvangen. Hoewel deze mensen worden geconfronteerd met de nood aan een plek om de nacht door te brengen, is in de huidige situatie in de Biekorf voor hen echter zo goed als geen plaats...omdat zij geen papieren hebben! Het criterium dat het OCMW en CAW Metropool voor de Biekorf, is immers dat een opvang enkel kan als het een stap is naar een meer duurzame oplossing. En zo een duurzame oplossing is erg moeilijk voor mensen zonder wettig verblijf. Zelf instaan voor een woning op de private markt kunnen ze vaak niet (vermits ze ook geen recht hebben op inkomen) en recht op sociale huisvesting hebben ze niet. Bovendien zal zo goed als geen enkele residentiële instelling uit het algemeen welzijnswerk zich bereid tonen hen op te vangen, omdat zij noch over de nodige begeleidingscapaciteiten beschikken, noch over de nodige financiën om de opvangkosten te dekken. Vanwaar komt de restrictieve omgang van de Biekorf met dakloze mensen zonder wettig verblijf? Financiële overwegingen misschien? De kosten voor de opvang van mensen zonder wettig verblijf krijgt het OCMW immers niet terugbetaald door de federale administraties. In het huidige politieke klimaat wordt het OCMW klaarblijkelijk verhinderd haar bij wet geregelde functie als verzekeraar van ieders recht op menswaardig bestaan naar behoren uit te voeren. Het valt heel moeilijk te schatten hoeveel mensen zonder wettig verblijf met een dringende nood aan onderdak komen te zitten en hoe vaak dat gebeurt of hoelang die nood aanblijft. Wel zeker is dat mensen zonder wettig verblijf zo goed als altijd tussen de mazen van het net van de verzorgingsstaat vallen. De kleinschalige subsidiaire en caritatieve opvanginitiatieven blijken zo goed als de enige instanties te zijn die voor mensen zonder wettig verblijf toegankelijk zijn. Dat de vraag naar opvang hoog is blijkt uit de overbevraging van deze (vrijwillige) diensten. 19 Noodhuisvesting voor slachtoffers van huisjesmelkerij Als voortrekker van de Vlaamse steden in de aanpak van de problematiek, wil de Stad Antwerpen paal en perk stellen aan huisjesmelkerij. De stedelijke woondienst en de cel Krot Op van de lokale politie stellen alles in het werk om erbarmelijke woonomstandigheden in de stad op te sporen, woningen onbewoonbaar te verklaren, te ontruimen en de eigenaars aan te pakken. Volgens een recent rapport van de Vlaamse Wooninspectie, zijn de slachtoffers van huisjesmelkers voor minstens 74 procent vreemdelingen in een precaire positie. 20 Hoewel de exacte cijfers ontbreken, kunnen we aannemen dat het leeuwendeel van die groep vreemdelingen mensen zonder wettig verblijf betreft. Terecht opteert de Vlaamse regering dan ook om het recht op onderdak te 19 Voor de opvang van vluchtelingen lopen bij het opvangcentrum het Wagewiel bijvoorbeeld de wachttijden op tot 6 maanden. 20 Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Afdeling Financiering Huisvestingsbeleid Woonkwaliteitsbewaking: Rapport: Vier jaar Vlaamse Wooninspectie, een evaluatie. Januari 2006, p21. 19

20 realiseren voor mensen zonder wettig verblijf, zeker waar het gaat om situaties van mensenhandel en huisjesmelkerij. 21 De Vlaamse overheid wil extra bescherming geboden zien aan de slachtoffers van huisjesmelkers. Steden en gemeenten hebben daartoe een herhuisvestingsplicht, in de vorm van een middelenverbintenis in hoofde van de burgemeester. Dit houdt in de burgemeester ernstige inspanning moet doen om de bewoners te herhuisvesten, maar niet kan aangesproken worden op het niet behalen van een resultaat in de zoektocht naar een andere woonst. Het Antwerpse herhuisvestingsbeleid schiet tot nu toe op twee cruciale vlakken tekort. Ten eerste is er, ondanks voornemens in die richting, nog steeds een tekort aan herhuisvestingsmogelijkheden. De twaalf transitwoningen die de Stad ter beschikking stelt, blijken niet voldoende om slachtoffers van een onbewoonbaarverklaring in noodgevallen op te vangen. Ten tweede vallen mensen zonder wettig verblijf bij de herhuisvestingsmaatregelen van de Stad opnieuw uit de boot. De Stad stelt haar transitwoningen niet voor hen open, en ze kunnen evenmin beroep doen op begeleiding in de zoektocht naar een nieuwe woning. Resultaat van die tekortkomingen leveren uiteindelijk een negatieve balans in de totale opzet van de aanpak van huisjesmelkerij. Wanneer een degelijk begeleide herhuisvesting ontbreekt, komen slachtoffers van een onbewoonbaarverklaring, waaronder vaak asielzoekers en mensen zonder wettig verblijf, vaak gewoon op straat terecht, of uiteindelijk in een ander krot. 22 Frank Hosteaux, die binnen de vzw Rot Op Huisjesmelkers onbewoonbare woningen opspoort en dit doorgeeft aan de stedelijke autoriteiten, illustreert vanuit zijn dagelijkse werking dit probleem: Ik klaag de huisjesmelkers aan, wat dat is mijn job. Maar als een huis dan uiteindelijk écht onbewoonbaar wordt verklaard, en de mensen die er wonen de pech hebben geen papieren te hebben, worden ze gewoon op straat gezet, vermits er in de transitwoningen geen plaats voor hen is. En dan zijn ze boos op mij. Want beter in een slecht huis dan geen huis! Dat verplicht mij op den duur enkel de minst erge woningen eruit te halen, omdat de mensen daar minder het risico lopen eruit te worden gezet. Maar daarmee blijven de grootste wantoestanden én de grootste huisjesmelkers uiteindelijk steeds meer buiten schot.` Op straat komen te staan is echter niet de enige dreiging die mensen zonder wettig verblijf boven het hoofd hangt bij een onbewoonbaar verklaring van hun krotwoonst. De acties tegen huisjesmelkers gaan immers in vele gevallen gepaard met interventies van de Dienst Vreemdelingenzaken, waarna mensen die geen verblijfsdocumenten kunnen voorleggen, steevast aangehouden worden en voor hen repatriëring dreigt. Waar zij in principe als slachtoffers van huisjesmelkers bescherming zouden moeten krijgen, worden zij op die manier een tweede keer slachtoffer, deze keer van het uitwijzingsbeleid van de Belgische overheid. Wij vinden dat de Stad, in aanvulling van het federale beleid ten aanzien van asielzoekers en mensen zonder wettig verblijf, zich moet engageren op vlak van het welzijn van de mensen die op haar grondgebied verblijven en substantieel deel uitmaken van haar samenleving. Al te vlug wordt de verantwoordelijkheid terzake doorgeschoven naar hulporganisaties uit het middenveld enerzijds, en is er de struisvogelpolitiek van de federale overheid anderzijds. 21 Vlaamse Regering: Samenleven in Diversiteit. Gedeeld Burgerschap en Gelijke Kansen in een Kleurrijk Vlaanderen. Strategisch Plan Minderhedenbeleid Maart 2004, p Uit het rapport Herhuisvesting bij onbewoonbaar verklaarde woningen van het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap uit 2003 stelde bijvoorbeeld de Stad Gent vast dat sommige bewoners van onbewoonbare woningen voorheen ook al aangetroffen werden in een andere onbewoonbare woning. (p17) 20