PUBLICITEIT ZONDER LICHTVERVUILING

Transcriptie

1 PUBLICITEIT ZONDER LICHTVERVUILING Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap

2 PUBLICITEIT ZONDER LICHTVERVUILING Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap

3

4 Publiciteit zonder lichtvervuiling Inhoud 1. Inleiding 5 2. Ter illustratie 7 3. Het beleidskader in Vlaanderen Urgentieplan Lichthinder Samenwerkingsovereenkomst gemeenten Vlarem II Reglementering publiciteit NBN-normen Voorbeelden uit het buitenland Gemeenten perken lichtverontreiniging in Samenwerkingsovereenkomst Gemeenten aan de slag 27 Bijlagen 1. Grootheden lichtmeting Urgentieplan lichthinder Uittreksels uit wetgeving en normen 37 Referenties 43 3

5

6 1. INLEIDING Lichtvervuiling is de verhoogde helderheid van de nachtelijke omgeving door overmatig en verspillend gebruik van kunstlicht 1. De overlast die mens en dier ondervinden van lichtvervuiling noemen we lichthinder. Dat kan gaan van het ervaren van licht als storende factor bij nachtelijke activiteiten tot regelrechte verblinding. Lichthinder komt vaak voor bij astronomen. Ook dieren ondervinden hinder: de rijen verlichtingspalen aan de kant van wegen bijvoorbeeld veroorzaken een lichtbarrière en verstoren de habitat met gevolgen voor de voedselbevoorrading en voortplanting. Lichtvervuiling, maar hier niet aan de orde Lichtvervuiling, s nachts boven Brussel Talrijke bronnen kunnen lichthinder veroorzaken: de openbare verlichting, decoratieve verlichting, klemtoonverlichting van het cultuurpatrimonium en sportterreinen, maar ook reclameverlichting. Het probleem wordt met foto s geïllustreerd in hoofdstuk 2. De sector handel en diensten vertegenwoordigt met 27,5% een belangrijk aandeel in de buitenverlichting 2. De meest gebruikte lichtbronnen binnen handel en diensten zijn verlichte reclamepanelen, lichtreclames en verlichte uitstalramen. Meer uitleg hierover vindt u in deze brochure. De Vlaamse overheid werkt aan de uitvoering van het lichthinderbeleid. Dat beleid bestaat uit meerdere onderdelen die verder worden toegelicht in hoofdstuk 3: het urgentieplan Lichthinder dat in december 1997 werd goedgekeurd door de Vlaamse regering, de samenwerkingsovereenkomst met de gemeenten die vanaf 2002 van kracht zal zijn, de wettelijke bepalingen rond lichthinder in het Vlarem en andere reglementeringen en normering. Aanvullend worden in hoofdstuk 4 enkele voorbeelden aangehaald uit het buitenland. Lokale besturen zijn een belangrijke schakel in de aanpak van lichtverontreiniging. In de eerste plaats kan het lokaal bestuur zijn voorbeeldrol vervullen door de gemeentelijke bronnen van lichtverontreiniging grondig aan te pakken, zoals de openbare verlichting en klemtoonverlichting. Dat is noodzakelijk om het beleid voor andere doelgroepen geloofwaardig en afdwingbaar te maken. Met deze brochure wordt een stap verder gezet en gekeken wat de lokale besturen specifiek kunnen doen voor de sector handel en diensten. Deze brochure richt zich tot ambtenaren op gemeentelijk niveau, die bij beleidsuitvoering en toezichtstaken geconfronteerd worden met lichthinder, veroorzaakt door lichtgevende of verlichte publiciteit. In hoofdstuk 5 worden een aantal concrete suggesties gedaan, waarmee lokale besturen zelf aan de slag kunnen gaan. En tot slot, alhoewel niet alle bronnen aanleiding geven tot lichtvervuiling, kan de volgende algemene stelling steeds worden toegepast: Verlicht enkel wat nodig is, wanneer het nuttig is en met zo weinig mogelijk hinder. 5

7

8 2. TER ILLUSTRATIE Lichthinder, of het ongemak dat mensen ervaren ten gevolge van licht, dat door een lichtbron uitgestraald wordt is een subjectief gegeven: elk individu ervaart hinder immers op een andere manier. Wat voor de ene persoon als hinderlijk overkomt, is voor de andere persoon perfect aanvaardbaar, en omgekeerd. Om de mate waarin licht kan hinderen te kunnen kwalificeren en kwantificeren heeft men nood aan objectief meetbare fysische grootheden (bijlage 1). Een van die grootheden is de luminantie, uitgedrukt in candela per vierkante meter (cd/m 2 ). Het oog reageert niet lineair op het licht, maar wel logaritmisch, dat wil zeggen dat de oogprikkel evenredig is met de orde van grootte van de luminantie. De meeste mensen hebben geen voeling met het begrip luminantie, en kunnen zich bijgevolg moeilijk een beeld vormen van wat 1, 10, 100 of 1000 cd/m 2 betekent. Daarom worden hier enkele resultaten van luminantiemetingen voorgesteld. Om de beeldvorming te vergemakkelijken werden onder andere zeer herkenbare lichtreclames als meetobjecten gekozen. Wegens praktische en organisatorische overwegingen werd geopteerd om te meten in de omgeving van de Brusselsesteenweg in Overijse. De opgemeten lichtreclames werden zonder enige voorafgaande bedoeling uitgekozen. Het gaat om louter indicatieve metingen ter illustratie. Er wordt geen oordeel over uitgesproken. Evenmin worden de bedrijven die op de foto s staan bekritiseerd. De metingen werden uitgevoerd door specialisten van het Centraal Laboratorium voor Elektriciteit (C.L.E.) van Laborelec, het Belgische laboratorium van de elektriciteitsproducenten, op 11 maart 1999 tussen en uur 3. 7

9 1 3 2 Luminanties : meetpunt cd/m 2 meetpunt 2 54 cd/m 2 meetpunt 3 2 cd/m 2 meetpunt cd/m 2 4 8

10 2 1 Luminantie : meetpunt cd/m 2 meetpunt cd/m 2 9

11 Luminanties : meetpunt cd/m 2 meetpunt 2 30 cd/m 2 meetpunt cd/m 2 meetpunt cd/m 2 10

12 1 2 Luminanties : meetpunt 1 21 cd/m 2 meetpunt 2 70 cd/m 2 11

13 2 1 3 Luminanties : meetpunt cd/m 2 meetpunt 2 48 cd/m 2 meetpunt cd/m 2 4 meetpunt cd/m 2 12

14 1 Luminanties : meetpunt cd/m 2 meetpunt cd/m

15 Luminanties : meetpunt cd/m 2 meetpunt cd/m 2 meetpunt cd/m 2 meetpunt 4 48 cd/m

16 1 Luminantie : meetpunt cd/m 2 15

17 1 2 Luminantie : meetpunt cd/m 2 meetpunt cd/m 2 16

18 1 2 Luminanties : meetpunt cd/m 2 meetpunt 2 20 cd/m 2 17

19 Tot slot geven we een drietal voorbeelden van gemeten luminaties bij openbare verlichting: straatverlichting, een inwendig verlichte voorwegwijzer en een verkeerslicht. 1 Luminanties : meetpunt cd/m 2 meetpunt 2 1,7 cd/m

20 1 2 Luminanties : meetpunt 1 50 cd/m 2 meetpunt 2 3 cd/m 2 19

21 1 Luminanties : meetpunt cd/m 2 meetpunt cd/m

22 3. HET BELEIDSKADER IN VLAANDEREN De Vlaamse overheid werkt aan de uitvoering van het lichthinderbeleid. Dat bestaat uit meerdere onderdelen: het urgentieplan Lichthinder, de samenwerkingsovereenkomst met de gemeenten, de wettelijke bepalingen rond lichthinder in het Vlarem en andere reglementeringen en normen. 3.1 Urgentieplan Lichthinder In december 1997 keurde de Vlaamse regering het urgentieplan Lichthinder 4 goed (bijlage 2). In het kader hiervan wordt het lichthinderprobleem verder onderzocht en worden maatregelen uitgewerkt. Het urgentieplan bevat een aantal acties en initiatieven, waaronder het ontwikkelen van een normering en de sensibilisering van de verschillende doelgroepen. De coördinatiegroep Lichthinder 5 geeft invulling aan deze acties. Het nieuwe (ontwerp) milieubeleidsplan, dat het milieubeleid voor de periode in kaart zal brengen, bouwt voort op het urgentieplan en concretiseert voor de volgende jaren de acties die op het niveau van het gewest zullen worden gevoerd. 3.2 Samenwerkingsovereenkomst gemeenten Vanaf begin 2002 is de samenwerkingsovereenkomst tussen steden/gemeenten en de Vlaamse overheid operationeel. Die samenwerkingsovereenkomst is het vervolg op het huidige milieuconvenant waarbij subsidies worden toegekend voor de uitvoering van een aantal milieutaken en duurzaamheidstaken. Nieuw is dat een onderscheid wordt gemaakt tussen 3 ambitieniveaus en een achttal thematische clusters, waaronder hinder. Deze structuur laat toe een overeenkomst op maat te sluiten: gemeenten en provincies kunnen op basis van hun eigen behoeften en mogelijkheden hun ambitieniveau bepalen en eigen klemtonen leggen. Hoe hoger de mate van integratie met andere beleidsdomeinen, hoe groter de opstap naar een duurzaam beleid, hoe interessanter de vastgelegde subsidiesleutels. De relevante bepalingen in de samenwerkingsovereenkomst met gemeenten worden hierna weergegeven. Een aantal van die voorstellen wordt verder uitgewerkt (zie hoofdstuk 5). Artikel Algemene bepalingen De gemeente besteedt aandacht aan het voeren van een rationeel verlichtingsbeleid. Artikel Ambitieniveau 1 De gemeente voert sensibilisatiecampagnes inzake lichthinder. Een onderwerp voor de sector handel en diensten kan zijn het s nachts doven van lichtreclame en verlichte uitstalramen. Artikel Ambitieniveau 2 - De gemeente houdt verscherpt toezicht op de bestaande Vlarem-wetgeving en politiereglementen. - Er wordt een lichthinderactieplan opgesteld, als onderdeel van het milieujaarprogramma/milieubeleidsplan voor verbetering van de situatie. - Lichtvervuiling die in eigen beheer kan worden teruggedrongen, wordt bij voorrang aangepakt. 21

23 Artikel Ambitieniveau 3 - Donkertegebieden worden afgebakend in het kader van een gebiedsgerichte aanpak van de problematiek. - De problematiek van lichtreclame wordt aangepakt via een stedenbouwkundige verordening. Via het verlenen van vergunningen kan geëist worden dat verlichting van winkels, bedrijven, horeca, e.d. wordt gedoofd na een bepaald uur, indien er geen werkzaamheden zijn. 3.3 Vlarem II Vlarem II geeft algemene voorschriften om de lichthinder te beperken, zowel voor ingedeelde inrichtingen, die van de overheid een milieuvergunning moeten krijgen, als voor niet-ingedeelde inrichtingen, zoals tuinverlichting, verlichte monumenten en dergelijke. Die algemene voorschriften bepalen dat de exploitant maatregelen moet treffen om lichthinder te voorkomen, dat de lichtbronnen beperkt moeten worden tot de noodwendigheden voor uitbating en veiligheid, en dat de niet-functionele lichtoverdracht zo veel mogelijk moet worden beperkt. Bovendien mag klemtoonverlichting alleen op de inrichting gericht zijn en mag lichtreclame in intensiteit de normale intensiteit van de openbare verlichting niet overtreffen (bijlage 3.1). Door de ministeriële omzendbrieven van 30 maart 1996 en 28 maart 1997 worden de gemeenten aangespoord om de voorschriften van Vlarem II strikt toe te passen. Als uitgangspunt bij de toepassing van deze Vlarem-artikelen geldt het principe geen uitbating is geen licht. Als er zich 's nachts wél activiteiten voordoen, sluit de regelgeving niet uit dat op het ogenblik van deze activiteiten het nodige licht wordt geproduceerd, maar dan enkel op die ogenblikken en dus niet tijdens periodes van inactiviteit. Bij sporadische activiteit, zoals bijvoorbeeld laden en lossen aan laad- en loskades, kan het gebruik van bewegingsschakelaars, tijdsklokken en dergelijke een oplossing bieden. De term veiligheid verwijst in deze context naar de bescherming van de integriteit van de personen en niet naar de bescherming tegen inbraak. 3.4 Reglementering publiciteit De wetgeving in verband met publiciteit besteedt weinig aandacht aan lichtgevende of verlichte publiciteitsborden. In enkele meer algemene reglementeringen zijn een aantal verwijzingen opgenomen. Zo bepaalt artikel 80.2 van de wegcode dat reclameborden en uithangborden die zich op minder dan 7 meter boven de grond en binnen een straal van 75 meter van een verkeerslicht bevinden, geen lichtweergevende of reflecterende rode, groene of oranje tint mogen hebben (bijlage 3.2). 22

24 Benzineverkooppunten hebben beperkte luminantieniveaus. De omzendbrief betreffende de oprichting van benzineverkooppunten langsheen rijkswegen uit 1967 gaf richtlijnen voor de adviesverlening inzake bouwvergunningen voor benzinestations. Er waren ook limietniveaus opgegeven voor de luminantie van de lichtgevende oppervlakken (bijlage 3.3). Deze omzendbrief werd ondertussen herzien. De administratie Wegen en Verkeer geeft nu in al haar adviezen inzake publiciteit (o.a. aan de gemeenten) schriftelijk voorwaarden voor luminantie mee, zoals die werden voorgesteld door de coördinatiegroep Lichthinder (zie verder hoofdstuk 5). 3.5 NBN-normen De Belgische norm NBN L Aanbevelingen voor bijzondere gevallen van openbare verlichting geeft in eerste instantie aanbevelingen voor de openbare verlichting van specifieke stedelijke en landelijke zones. Onder het hoofdstuk Handelscentra worden richtlijnen gegeven voor de luminantieniveaus van reclameverlichting zodat die niet storend zijn voor de reglementaire signalisatie en niet verblindend. Voor de belangrijke handelscentra worden waarden aanbevolen tussen 2500 en 1500 cd/m 2, afhankelijk van de grootte van het verlichte oppervlak. Voor de andere straten gelden waarden tussen 1000 en 600 cd/m 2 (bijlage 3.4). De Belgische norm NBN L Veiligheidsverlichting in gebouwen Fotometrische en caloriemetrische voorschriften bevat algemene principes voor een goede veiligheidsverlichting in gebouwen en meer specifiek voor de veiligheidslichtsignalering zoals verlichte pictogrammen voor nooduitgangen en brandkranen. Die toestellen worden in sommige gevallen als veiligheidsverlichting gebruikt bij het uitvallen van de normale verlichting, met andere woorden bij een donkere achtergrond. Er is dus enige analogie met lichtreclames die bij nachtelijke, donkere achtergrond functioneren. De luminanties van deze veiligheidslichtsignalering moeten volgens de bovengenoemde norm van die aard zijn dat gemakkelijke herkenning mogelijk is, maar moeten beperkt blijven om verblinding te voorkomen (bijlage 3.5). 23

25 Luminantie veiligheidskleur Luminantie witte tekens (in cd/m 2 ) (in cd/m 2 Minimum 10 cd/m 2 60 cd/m 2 Maximum 60 cd/m cd/m 2 (in verlichte omgeving max 1000 cd/m 2 ) Tabel 1: aanbevolen luminantiewaarden voor veiligheidslichtsignalering in gebouwen. Normen zijn in deze context te beschouwen als richtlijnen en worden bijvoorbeeld in het Vlarem gehanteerd als code van goede praktijk. 24

26 4. VOORBEELDEN UIT HET BUITENLAND De Nederlandse Rijkswaterstaat heeft in 1990 nieuwe Richtlijnen voor het Ontwerpen van Autosnelwegen (ROA) 6 uitgegeven. Die richtlijnen zijn bedoeld voor de wegontwerper. Hoofdstuk V van ROA behandelt de verlichting en bevat ook voorwaarden om de omgevingsverlichting door reclame te beperken. Het gaat hier onder andere om de merkaanduidingen van de benzineverkooppunten en de naamaanduidingen op weggebonden restaurants en motels. In deze richtlijn wordt een onderscheid gemaakt tussen witte, gele en overige kleuren. Voor de witte kleur zijn voor reclameborden kleiner dan 6 m 2, de luminanties beperkt tot 500 cd/m 2, voor de grotere borden tot 115 cd/m 2. De overige kleuren hebben lagere luminantielimieten (bijlage 3.6). Voor niet-autosnelwegen bestaat een analoge publicatie met voorlopige richtlijnen (RONA). Hierin zijn dezelfde voorwaarden opgenomen voor verlichte reclame. Voor lichtreclame die geplaatst wordt langs openbare verkeerswegen is in Frankrijk een besluit van het Franse ministerie van Openbare Werken en Ruimtelijke Ordening 7 uit 1977 van toepassing. Hierin worden maximale luminantiewaarden opgelegd die verschillen naar gelang van de grootte van het bord en de plaats waar het zich bevindt (zie tabel). De luminantie wordt gemeten binnen een oppervlak van 100 cm 2. Als oppervlakte van de lichtreclame wordt ofwel de oppervlakte van de lichtgevende achtergrond (lichtbak) beschouwd, ofwel de oppervlakte, begrensd door de convexe omtrekken van de lichtgevende elementen. Bovendien zijn projectoren met grote lichtstroom in de asrichting van de weg verboden voor reclamedoeleinden. Oppervlakte lichtre- Maximale luminantie clame Zone 1 Zone 2 Zone 3 Zone 4 < 0,5 m 2 geen beperking 1500 cd/m cd/m cd/m 2 0,5 tot 1,5 m cd/m cd/m cd/m 2 1,5 tot 5 m cd/m cd/m cd/m 2 > 5 m cd/m cd/m cd/m 2 Tabel 2: maximale luminantiewaarden voor lichtreclame in Frankrijk (zone 1: zone met algemene hoge verlichtingsgraad, zone 2: sterk verlichte handelswegen, zone 3: andere verlichte wegen, zone 4: niet-verlichte wegen). Het document CIE 92 Guide to the lighting of urban areas 8 van de Internationale Commissie voor Verlichtingskunde geeft normen voor de verlichting van straten en openbare plaatsen in specifieke situaties, maar vermeldt voor de commerciële zones de onderstaande aanbevolen maxima voor de luminantie van reclameborden: maximale luminantie voor een verlicht oppervlak van maximaal: (a) 0,5 m cd/m 2 (b) 2 m cd/m 2 (c) 10 m cd/m 2 (d) groter dan 10 m cd/m 2 De hiervoor aangehaalde buitenlandse normen en reglementaire teksten gelden enkel als voorbeeld. De opsomming is zeker niet volledig. 25

27

28 5. GEMEENTEN PERKEN LICHTVERONTREINIGING IN Gemeenten zijn enerzijds een bron van heel wat lichtverontreiniging, maar vormen anderzijds ook een belangrijke schakel in de aanpak van lichtverontreiniging van andere doelgroepen. Het doel van dit hoofdstuk bestaat erin een aantal instrumenten aan lokale overheden aan te reiken waarmee een beleid rond lichthinder kan worden uitgewerkt, specifiek voor de doelgroep handel en diensten. Dit wordt geïllustreerd met een aantal voorbeelden. 5.1 Samenwerkingsovereenkomst Begin 2002 zal de samenwerkingsovereenkomst tussen de gemeenten en de Vlaamse overheid van start gaan. Binnen de cluster hinder wordt de problematiek rond lichthinder aangepakt, met mogelijkheid tot diverse invalshoeken en ambitieniveaus (zie hoofdstuk 3). 5.2 Gemeenten aan de slag Voorstel 1 : verscherpt toezicht op de Vlarem-wetgeving Gemeenten vervullen een belangrijke rol in het handhaven van de vigerende Vlarem-voorschriften. Zij oefenen eerstelijnstoezicht uit bij de klasse 2 en 3 inrichtingen, alsook bij de niet-ingedeelde inrichtingen. Aangezien lichthinder in grote mate veroorzaakt wordt door inrichtingen die onder gemeentelijk toezicht vallen, is de gemeente bevoegd om de voorschriften strikt te controleren. Voor een overzicht van de Vlarem-wetgeving wordt verwezen naar hoofdstuk 3. Een voorbeeld: Art van Vlarem stelt: "lichtreclame mag de normale intensiteit van de openbare verlichting niet overtreffen". Het wordt aangeraden dit te interpreteren als volgt: als de gemeente de openbare verlichting dooft, dienen vervolgens ook de lichtreclames gedoofd te worden. Voorstel 2 : sensibiliseringscampagne inzake lichthinder Lichtverontreiniging is een milieuprobleem dat volgens een aantal principes en met weinig middelen al aanzienlijke besparingen kan opleveren. Dat is ook een zinvolle boodschap voor de handelaars : minder licht = minder kosten. Willen we efficiënt verlichten, dan moeten we bij de plaatsing rekening houden met drie algemene principes: hoe verlichten, wanneer verlichten en waar verlichten. Bij het eerste principe hoe gaan we verlichten kunnen richtlijnen worden gegeven voor de lamp, de spiegel en de armatuur. Het tweede principe behandelt de vraag wanneer men verantwoord kan verlichten. Mogelijke verlichtingswijzen zijn: de hele nacht verlichten, een gedeelte van de nacht verlichten, het licht op een bepaald uur doven en s morgens ontsteken, het licht dimmen en de intensiteit verminderen of één lamp op twee doven. In verband met de plaatsing van het verlichtingstoestel kunnen richtlijnen worden gegeven voor de richting van de hoofdstraal. Een technische handleiding zal in het kader van de samenwerkingsovereenkomst in de toekomst aan de gemeenten ter beschikking worden gesteld. 27

29 Een voorbeeld: Via het lokale blad van de handelaars kan erop worden gewezen dat verlichting geen nut heeft als het potentiële publiek niet wordt bereikt. Zo kunnen heel wat lichtreclames van handelaars worden gedoofd, na sluitingstijd van de zaken. Met foto s over lichtreclame kunnen handelaars worden gesensibiliseerd rond goede en slechte voorbeelden. Voorstel 3 : stedenbouwkundige verordening voor publiciteitsinrichtingen, uithangborden en andere reclamedragers of politiereglementen Via het verlenen van vergunningen of via politiereglementen kunnen de volgende eisen worden gesteld aan de verlichting van winkels, bedrijven, horeca, en dergelijke: a) de verlichting wordt gedoofd na een bepaald uur als er geen werkzaamheden meer zijn Vanaf een bepaald nachtelijk uur is het rendement van lichtreclame zeer klein gezien het beperkte aantal toeschouwers dat nog langskomt of voorbijrijdt. Een volledig doven van publiciteit na een bepaald uur (b.v. 24u) is dan ook het aangewezen middel om de lichtvervuiling te beperken. Een uitzondering kan worden gemaakt voor uithangborden van restaurants, hotels, bioscopen en dergelijke tijdens de uitbatingsuren. b) de verlichting wordt gedimd tot een bepaalde lichtintensiteit Lichtgevende en verlichte publiciteitsborden mogen om veiligheidsredenen de aandacht van de automobilisten s nachts niet te veel afleiden. De cijfers en limietwaarden die in de meeste normen en reglementeringen voor de luminantie van lichtgevende of verlichte publiciteit worden vermeld zijn dan ook grotendeels ingegeven om de lichtsignalisatie langs verkeerswegen niet te verstoren. Om lichtvervuiling te bestrijden en uit veiligheidsoogpunt dienen de luminanties van lichtgevende en verlichte publiciteitsborden te worden beperkt tot de waarden in tabel 3. Die waarden werden afgeleid uit hierboven aangehaalde binnen- en buitenlandse voorbeelden en hebben betrekking op metingen, uitgevoerd met een gekalibreerde luminantiemeter, die nauwkeurig aan de ooggevoeligheidskromme is aangepast (norm CIE 69 9 ). Voor elke meting moet de openingshoek aangepast worden aan het te meten detail van het reclamebord. Oppervlakte van het lichtgevend vlak Maximale luminantie 0,5 m cd/m 2 > 0,5 m 2 en < 10 m cd/m 2 10 m cd/m 2 Tabel 3: voorstel voor richtwaarden De bovenvermelde waarden kunnen worden opgelegd voor elke plaats op het voetpad of aan de rand van de weg op een hoogte van 1,60 meter (dit wil zeggen een voetpad aan dezelfde zijde van de weg als het publiciteitsbord of aan de overzijde van de weg) en voor elke plaats in een vensteropening van een woning. 28 c) bepalingen over de wijze waarop verlicht moet worden Als een publiciteitsbord verlicht wordt met een gerichte lichtbron (projector, spot) dan moet die lichtbron het publiciteitsbord beschijnen van boven naar onder. De lichtbron mag alleen het oppervlak van het publiciteitsbord verlichten, met andere woorden er mag geen rechtstreekse opwaartse, zijwaartse, achterwaartse of neerwaartse (onder het publiciteitsbord) uitstraling zijn door de lichtbron.

30 Een voorbeeld: In het politiereglement van Lint zijn bepalingen opgenomen met betrekking tot lichthinder, namelijk: niet-functionele lichtoverdracht in de omgeving moet zo veel mogelijk worden beperkt, klemtoonverlichting mag uitsluitend gericht zijn op de inrichting, lichtreclame mag de normale intensiteit van de openbare verlichting niet overtreffen. Aandachtspunt : voorbeeldfunctie van de gemeente Een vraag die we vanuit de sector handel en diensten kunnen verwachten is de vraag waarom precies deze sector wordt aangepakt. De boodschap is dus duidelijk: alle doelgroepen moeten in het beleid aan bod komen, zowel de eigen stadsdiensten, de bevolking, industrie, parkeerterreinen, recreatie, enz. Het beleid van het stadsbestuur zal pas geloofwaardig zijn als ook in het interne milieuzorgsysteem de lichtverontreinigingsproblematiek consequent wordt aangepakt. 29

31

32 Bijlage 1: GROOTHEDEN LICHTMETING Lichtstroom in lumen: De lichtstroom is de totale hoeveelheid licht die een lichtbron per seconde in alle golflengten van het zichtbaar licht uitzendt. Eenheid: lumen [lm] Voorbeelden: gloeilamp 1000 lm kaars 10 lm Lichtsterkte in candela: De lichtsterkte van een lichtbron is de lichtstroom die per eenheid van ruimtehoek in een bepaalde richting wordt uitgezonden. Eenheid: candela of lumen per steradiaal [cd] Voorbeelden: autokoplamp cd in één richting gloeilamp 100 cd in elke richting Verlichtingssterkte in lux: De verlichtingssterkte van een bepaalde oppervlakte komt overeen met het aantal lumen dat per m 2 erop invalt. Eenheid: lux of lumen per m 2 [lx] Voorbeelden: s zomers buiten in de middagzon lx kantoorwerk: minstens 500 lx is een vereiste verlichte wegbedekking s nachts 10 lx Luminantie in candela per m 2 : De luminantie van een lichtbron of van een bestraalde oppervlakte is de lichtsterkte per m 2 schijnbaar oppervlak. Het schijnbaar oppervlak is de projectie van de bron op een vlak dat loodrecht staat op de kijkrichting. Hoe groter de luminantie, hoe meer licht er op ons netvlies valt en hoe beter we zien, tenzij de bron ons verblindt. Donkere kleuren hebben een kleinere luminantie dan heldere kleuren; matte voorwerpen hebben een kleinere luminantie dan blinkende. Eenheid: candela per m 2 [cd/m 2 ] Voorbeelden: oppervlak van de zon 1 miljard cd/m 2 gloeidraad van een lamp cd/m 2 tl-lamp 8000 cd/m 2 kaars 5000 cd/m 2 wit papier verlicht met 500 lx 125 cd/m 2 verlichte wegbedekking s nachts 2 cd/m 2 31

33 Bijlage 2: URGENTIEPLAN BETREFFENDE MAATREGELEN OM DE LICHTVERVUILING TE BEPERKEN (goedgekeurd door de Vlaamse regering op 16 december 1997) Verstoring door lichthinder 1 Themabeschrijving Overmatig gebruik van kunstlicht s nachts leidt tot lichthinder. Deze lichthinder kan zich voordoen als verblinding, als verstorende factor tijdens nachtelijke activiteiten of hij kan een algemeen gevoel van onbehagen inhouden met psychologische klachten en stress tot gevolg. Vooral astronomen beklagen zich over het overmatig gebruik van kunstlicht: licht dat naar boven wordt uitgezonden wordt in de dampkring verstrooid en maakt sommige astronomische waarnemingen onmogelijk. Ook het waarnemen van de sterrenhemel met het blote oog wordt op vele plaatsen sterk bemoeilijkt. Lichtbronnen die te fel schijnen, te veel en verkeerd licht uitstralen, in de verkeerde richting schijnen en op het verkeerde moment veroorzaken lichtvervuiling. De effecten van deze lichtvervuiling zijn nog niet diepgaand onderzocht. Nochtans zijn een aantal effecten op dieren en planten gesignaleerd: verstoren van het bioritme van nachtdieren, ongunstige gevolgen op voedselbevoorrading bij dieren die aangetrokken worden door de lichtbronnen, isoleren van populaties van lichtschuwe dieren door het barrièreeffect van de lichtsnoeren langs wegen en het gevolg daarvan op de voortplanting. Sommige planten ondervinden groeihinder en hun seizoenscyclus wordt verstoord. 2 Stand van zaken Toestand Bij de openbare verlichting langs wegen en in steden en gemeenten wordt door gebruik van ongeschikte verlichtingstoestellen een deel van het licht naar boven uitgestraald. Weerkaatsing op het wegoppervlak en verstrooiing in de lucht maakt bovendien dat bij overdimensionering van de lichtsterkte een te groot deel van het licht naar de ruimte gaat. De openbare verlichting is gedeeltelijk uitgerust met kwikdamplampen en fluorescentielampen die een breed spectrum uitzenden en meer energie verbruiken dan natriumdamplampen. De vervanging van deze kwikdamplampen en fluorescentielampen in steden en gemeenten is aan de gang. Lagedruknatriumdamplampen zenden monochroom (geeloranje) licht uit -dit kan bij astronomische waarnemingen uitgefilterd worden- maar hebben een slechte kleurweergave. Hogedruknatriumdamplampen zenden polychroom licht uit; het licht kan echter meer geconcentreerd worden en geeft een betere kleurweergave. Monumenten, kerken en culturele gebouwen worden verlicht met grote projectoren die meestal van onder naar boven schijnen. Ook reclamepanelen worden soms op deze manier verlicht. Een belangrijk deel van de lichtenergie gaat recht de hemel in. De verlichting van bedrijfsterreinen, opslag- en overslaginstallaties in de havens, grote parkeerterreinen, sportvelden, parken, campussen e.d. werden dikwijls ontworpen zonder rekening te houden met de 32

34 lichtstroom naar boven toe. Lichtreclames van winkels, bioscopen, restaurants en allerlei bedrijven, uitstalramen van winkels, nachtelijke verlichting van kantoren dragen bij tot de lichtvervuiling, net zoals lasers of sterke lampen die bewegende lichtbundels in de lucht projecteren om dancings en bioscopen onder de aandacht te brengen. Serres worden s nachts verlicht om op die manier meerdere oogsten per jaar te realiseren (assimilatieverlichting). Niet alle serres zijn uitgerust met verduisteringsdoeken zodat een grote hoeveelheid licht kan ontsnappen. Verlichting van tuinen, opritten en ingangsdeuren wordt s nachts omwille van sfeer of om veiligheidsredenen aangelaten. De vormgeving van de verlichtingstoestellen laat dikwijls verspreiding van het licht in alle richtingen toe. Naast andere grote verstedelijkte gebieden in de wereld is Vlaanderen s nachts vanuit de ruimte duidelijk te herkennen als één grote lichtvlek. Beleid Vlarem II geeft algemene voorschriften ter beperking van lichthinder, zowel voor ingedeelde als niet-ingedeelde inrichtingen: de exploitant treft maatregelen om lichthinder te voorkomen, lichtbronnen dienen beperkt tot de noodwendigheden voor uitbating en veiligheid, nietfunctionele lichtoverdracht dient maximaal te worden beperkt, klemtoonverlichting mag alleen op de inrichting zijn gericht en lichtreclame mag in intensiteit de normale intensiteit van de openbare verlichting niet overtreffen. Door de ministeriële omzendbrieven van en worden de gemeenten aangespoord om de voorschriften van Vlarem II strikt te controleren. Door toepassing van Vlarem II en van de wet op de vliegverkeersregels is het gebruik van lasers rond dancings en bioscopen verminderd. De Belgische normen (NBN L en 002) geven richtlijnen voor de verlichting van openbare wegen. Deze richtlijnen worden toegepast door gewesten, provincies en gemeenten. Knelpunten Kwantitatieve gegevens over de omvang van het probleem van lichthinder ontbreken voor Vlaanderen. Het Vlaamse gewest heeft nog geen systematisch beleid of normering voor lichthinder ontwikkeld. 3 Doelstelling lange termijn Doelstelling planperiode Themadoelstelling en strategie De mens en de natuur zoveel mogelijk beschermen tegen lichthinder. Overheden, bedrijven en bevolking bewust maken van de noodzaak om lichthinder te bestrijden. Bestaande bronnen van lichthinder inventariseren en hun aandeel begroten in de totale problematiek. 33