slimmer Beter VERNIEUWEN! Thema Voordeel dat u niet kunt laten liggen Ron van Eijk en Han Gerrits over kansen voor het mkb Aangifte niet correct?

Transcriptie

1 nr jaargang 4 bdo magazine voor ondernemen Voordeel dat u niet kunt laten liggen INNOVATIESUBSIDIE Ron van Eijk en Han Gerrits over kansen voor het mkb STRUCTUREEL VERNIEUWEN! Aangifte niet correct? Let op: Informatieplicht Winstgevend vernieuwen met Rick en Rob Elling VAN KOEIENSTAL TOT INNOVATIEBOX Kosten of investering? Innovatie in de jaarrekening slimmer DE VAKMAN + IT-SECURITY: LAAT U GEEN HACK ZETTEN + fiscus extra scherp op vorderingen + DE BDO WAARDESCAN + DO's EN DON'Ts Beter Thema Innovatie

2 VERNIEUWEND ONDERNEMEN? WIJ GEVEN SAMEN MET U VORM AAN DE TOEKOMST colofon accent is het relatiemagazine van BDO Accountants & Adviseurs en wordt via controlled circulation verspreid. Redactieadres BDO, afdeling Marketing, Communicatie & Sales Postbus 182, 5600 AD Eindhoven Telefoon Fax info@bdo.nl Hoofdredacteur Mr. Klaas Kirpensteijn Redactieraad Daan van den Broek, Deny Dijkgraaf, Robert Franken, Michael van Gijlswijk, Arthur Gimes, Huib Hilhorst, John van Kollenburg, Ard Lucassen, Martin van Megen en Corina Roks Concept & realisatie Monte Media, Amsterdam Medewerkers Leonard van den Berg (eindredacteur), Geert Dekker, Jacco Kroon, Paul Groothengel, Friso Schotanus en Stefanie Vermeulen Fotografie Ivo van der Bent, Lodewijk Duijvesteijn, Tim Stet Illustraties Leendert Masselink Infographic Kay Coenen Art direction en vormgeving, brnstrm i.s.m. Akimoto Lithografie Image Degree Zero, Amsterdam Druk Drukkerij Roelofs, Enschede 2012 BDO Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen en/of gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Deze publicatie is zorgvuldig voorbereid, maar is in algemene bewoordingen gesteld en bevat alleen informatie van algemene aard. Deze publicatie bevat geen advies voor concrete situaties, zodat uitdrukkelijk wordt aangeraden niet zonder advies van een deskundige op basis van de informatie in deze publicatie te handelen of een besluit te nemen. Voor het verkrijgen van een advies dat is toegesneden op uw concrete situatie kunt u zich wenden tot BDO Accountants & Adviseurs of een van haar adviseurs. BDO Accountants & Adviseurs en haar adviseurs aanvaarden geen aansprakelijkheid voor schade die het gevolg is van handelen of het nemen van besluiten op basis van de informatie in deze publicatie. BDO is een op naam van Stichting BDO te Amsterdam geregistreerd merk. kansen verzilveren Voorwoord Accent NR Veel mensen denken bij het woord innovatie aan wereldschokkende, ondoorgrondelijke technologische hoogstandjes. Tegelijkertijd gebruiken producenten van met name consumentenproducten het label innovatief maar al te graag om hun bestaande producten met behulp van een kleine verbetering aan de man te brengen. Het bewijst maar weer dat het begrip innovatie veelomvattend is. Tik het woord in op Google en de zoekmachine vindt 10 miljoen resultaten. Onder die resultaten veel taskforces, stuurgroepen, agentschappen, platforms: aan stimulering en begeleiding geen gebrek zo lijkt het. Ondanks al de hulptroepen zijn er nog genoeg bedrijven, met name in het mkb, die zich niet ten volle bewust zijn van hun innovatieve karakter. Of ze beschikken juist over onbenutte innovatiemogelijkheden. Jammer. Want innoveren betekent vaak rendementsverbetering. En daarvoor hoef je heus niet een gloednieuw product te ontwikkelen en dit succesvol op de markt te brengen. Innovatie kan al zitten in het moderniseren van je bestaande productieproces. Rendementsverbetering volgt dan mogelijk direct, maar zeker indirect door het benutten van de fiscale faciliteiten die de overheid ter beschikking stelt. Ik zou zeggen: verzilver die kans! Zeker in deze uitdagende tijden. In deze publicatie wordt BDO gebruikt ter aanduiding van de organisatie die onder de merknaam BDO actief is op het gebied van de zakelijke dienstverlening (accountancy, belastingadvies en consultancy). BDO Accountants & Adviseurs is een op naam van BDO Holding B.V. te Eindhoven geregistreerde handelsnaam en wordt gebruikt ter aanduiding van een aantal met elkaar in een groep verbonden rechtspersonen, die ieder afzonderlijk onder de merknaam BDO actief zijn op een bepaald terrein van de professionele dienstverlening (accountancy, belastingadvies en consultancy). BDO Holding B.V. is lid van BDO International Ltd, een rechtspersoon naar Engels recht met beperkte aansprakelijkheid, en maakt deel uit van het wereldwijde netwerk van juridisch zelfstandige organisaties die onder de naam BDO optreden. Innovatie kan al zitten in het moderniseren van je productieproces" Reinder Brummelman Voorzitter Raad van Bestuur BDO accent mrt

3 Structureel vernieuwen! 08 thema INNOVATIE Mkb-ondernemers hebben een haat-liefde verhouding met innovatie: soms is het hollen, vaak is het stilstaan. Is dat genoeg, of is stilstand ook hier achteruitgang? Innovatiedeskundigen Ron van Eijk en Han Gerrits roepen mkb ers op om vernieuwing structureler aan te pakken. 20 VAN KOEIENSTAL TOT INNOVATIEBOX Het West-Friese bedrijf JOZ BV is wereldwijd actief in mestafvoersystemen. Voor deze koplopers in koecomfort is uitvinden de core business. JOZ profiteert daardoor maximaal van de fiscale voordelen. Directeuren Rick en Rob Elling: We investeren nu nog makkelijker in innovatie. FISCAAL 25 Vlek op vlek Pas op als u onderlinge vorderingen wilt afwaarderen. De fiscus kijkt namelijk mee, en kritisch ook! 26 Innovatiesubsidie Fiscale regelingen verder uitgebreid. 28 Fiscaal kort Sinds 1 januari 2012 moet je uit jezelf de fiscus informeren als je verkeerde informatie hebt ingeleverd VARIA 29 Wel makkelijker Voortaan kunt u ook de voorlopige aanslag vpb eenvoudig herzien. 33 Bescherming en exploitatie van uw innovatie. 38 Procesinnovatie Bedrijven die overstappen op lean, behalen tot 60% meer rendement. 41 Flexibilisering BV-recht MENSENWERK 14 Verzekeraar Achmea zet stevig in op innovatie Nieuwe producten versterken de marktpositie én bieden flink fiscaal voordeel. BDO wees de grootste verzekeraar van Nederland de weg én voerde de onderhandelingen met de Belastingdienst. 32 ACCOUNTANCY 32 Kosten of investering? Hoe boek je de inspanningen voor innovatie in je jaarrekening? Ruud Vergoossen schetst de mogelijkheden Betrokken Sjef Leijs van BDO Fonds ging op werkbezoek bij Edukans in Ethiopië en raakte diep onder de indruk. 36 De Vakman Vernieuwer Alexander Leppink kan niet stilzitten: Processen kunnen altijd efficiënter 44 Beste/Slechtste beslissing Zorgondernemer Jaap Maljers over de goede keuzes in zijn werk, en de verkeerde Verder 06 BAROMETER: INNOVATIE 18 ONDERNEMERSNIEUWS 24 DO S & DON TS 34 BDO KORT & AGENDA 40 BESTE BDO 42 COLUMN BDO wees ons de weg naar de Innovatiebox en overlegde met de Belastingdienst. Daar hebben wij nu baat bij ERWIN HEENEMAN, innovatiemanager Achmea 4 mrt 2012 accent accent mrt

4 Barometer De stand van zaken thema innovatie % INDUSTRIE 2008 ZAKELIJKE DIENSTEN INNOVATIEVE BEDRIJVEN Percentage mkb-bedrijven met minstens 1 innovatie, naar sector, periode % 70% TRANSPORT % 50% 40% Nederland Innovatieland? Stilstand is achteruitgang, dus innovatie moet. Maar hoe innovatief is Nederland Ondernemersland werkelijk? En hoe scoren we ten opzichte van de ons omringende economieën? Accent zet de cijfers op een rij. En concludeert dat het nog wel een onsje meer mag zijn FINANCIËLE DIENSTEN 30% 20% OVERIGE DIENSTEN HORECA BOUW 2009 HANDEL 2011 BRON: EIM, MONITOR DETERMINANTEN BEDRIJFSPRESTATIES Wetenschap en bedrijven moeten meer initiatief nemen en niet meteen naar de overheid kijken Horlings en van der Meulen, onderzoekers Rathenau-instituut Innovatie 13e in R&D > Nederlandse bedrijven investeerden in ,9% van het bbp in research & development, licht lager dan in de periode Daarmee zakte Nederland op dat punt van de 11e naar de 13e plaats tussen de ons omringende landen, ten gunste van Ierland en Tsjechië. % van bbp 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 R&D-uitgaven van bedrijven 0 FI SE JP DK AT DE FR BE IE GB CA CZ NL ES HU IT PL Bron: OESO, CBS Ook dit is innovatie: Theater Bellevue in Amsterdam maakte het klanten met kleine kinderen makkelijk door naast de voorstellingen ook oppas te bieden. van de mkb-bedrijven met werknemers was in 2011 zeker voornemens te (blijven) investeren in procesinnovatie. Verbeteren van het hoe is daarmee flink populairder dan van het wat : slechts 39% van de ondernemingen uit deze groep zei zeker te willen investeren in nieuwe producten. Innoveren doe je nog beter samen. Uit cijfers van Eurostat blijkt onder meer dat ondernemingen in toenemende mate samenwerking zoeken met universiteiten en andere opleidingen, en met publieke researchinstellingen. Van alle innovators in de industrie zocht 16,7% in 2008 de extra brain power van universiteiten terwijl 11,7% te rade ging bij publieke onderzoeksinstanties. Beide groepen lieten dat jaar lichte stijgingen zien ten opzichte van voorgaande jaren. Ook in de dienstensector zochten vernieuwers vaker de samenwerking op met kennisinstituten. Opvallend is dat bedrijven hier in groteren getale kozen voor publieke onderzoekscentra dan opleidingen als innovatiepartner octrooien werden er in heel 2011 in Nederland aangevraagd. Dat staat voor gemiddeld ruim 240 per maand of circa 11 per werkdag, zo blijkt uit cijfers van Agentschap NL. Piekmaand was maart met 294 registratieverzoeken. Augustus was met 161 de laagste. Bron: 6 van bedrijfseconomisch Monitor Determinanten onderzoeksbureau Bedrijfsprestaties EIM mrt 2012 accent accent mrt

5 Verdieping thema INNOVATIE door Jacco Kroon Beeld Lodewijk Duijvesteijn Innovatiespecialisten Ron van Eijk en Han Gerrits over kansen voor het mkb Structureel vernieuwen Mkb-ondernemers hebben een haat-liefde verhouding met innovatie: vol erin als het meteen wat oplevert, maar verder niet teveel woorden aan vuil maken. Is dat genoeg of komen er brokken van? Innovatiedeskundigen Ron van Eijk en Han Gerrits roepen mkb ers op om vernieuwing structureler aan te pakken. 8 mrt 2012 accent Elk nadeel heb zijn voordeel, zei Johan Cruijff ooit. Die klassieke voetbalwijsheid gaat ook op voor innovatie in het middenen kleinbedrijf. Aan de ene kant zijn mkbondernemingen steengoed in het snel inspelen op onverwachte situaties, met nieuwe producten en diensten. Aan de andere kant gaan veel mkb ers bij innovatie vaak weinig gestructureerd te werk. accent mrt

6 INNOVATIE WAT IS DAT EIGENLIJK? Innovatie kent vele indelingen en typeringen. De drie belangrijkste perspectieven. 1. Invention, innovation & diffusion Indeling van econoom Schumpeter. Invention is een baanbrekende uitvinding, bijvoorbeeld een nieuwe technologie. Innovation is het eerste verkoopbare product op basis van die uitvinding. Diffusion is brede verspreiding van dit verkoopbare product. 2. Proces- versus product- of dienstinnovatie Bij procesinnovatie wordt een proces vernieuwd, bijvoorbeeld de overstap van handmatig auto s bouwen naar werken aan de lopende band. Bij een product- of dienstinnovatie wordt een nieuw product/dienst gecreëerd of sterk verbeterd. 3. New-to-the-world, new-to-the-company, new packaging Glijdende schaal van opbrengst en risico s die helpen bij innovatiekeuzes. New-to-the-world is een niet eerder vertoond product of dienst. New-to-thecompany is een nieuwe variant van een bestaand product/ dienst bij een bedrijf. New packaging is een bestaand product in een nieuw jasje. "Bij grote bedrijven kunnen bestaande producten innovatie in de weg zitten" Han Gerrits (links) en Ron van Eijk Het is misschien een open deur, maar het mkb blinkt uit in ondernemerschap en dat merk je nog duidelijker in crisisjaren, zegt Ron van Eijk, bestuurslid van BDO en verantwoordelijk voor de accountancydienstverlening aan het midden- en kleinbedrijf. Ik vind het mooi om te zien dat de echte mkb-ondernemers aan het begin van de crisis al vroeg voelden: Er gaat wat mis, we moeten iets nieuws doen. Op zulke momenten zie je die groep goed op de conjunctuur meeschakelen, vaak beter dan grote ondernemingen. FLEXIBILITEIT VAN MKB ERS Han Gerrits, hoogleraar aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en oprichter van Innovation Factory, beaamt de grotere flexibiliteit bij mkb ers. De kracht van vooral technostarters is om bestaande technologieën als eerste om te zetten in een verkoopbaar product. Bij grote bedrijven zitten vaak gevestigde producten in de weg. Gerrits noemt als voorbeeld de reisbranche, waar hij in de jaren 90 werkte als adviseur. Tot dat moment was de spelregel om op elke hoek van de straat een vestiging te hebben. Daarvoor slokten grote reisbureaus in hoog tempo kleine spelers op. Toen zette internet alles op zijn kop. Maar de grote bureaus hadden er moeite mee om in internet te investeren. Elke reis die ze online zouden verkopen, betekende minder dekking op hun kersverse kantoren. Dat doet pijn. Dus stelden ze het uit tot het echt niet anders kon. In die tijd hadden jonge starters de markt al overgenomen. Drang tot vernieuwing binnen het mkb is niet beperkt tot technostarters. Een tweede innovatieve groep zijn traditionele bedrijven die zich in een nichemarkt hebben vastgebeten. Ook hier is de drive het sterkst bij nichespelers die veel met technologie te maken hebben, meent De kracht van mkb-bedrijven is om bestaande technologieën als eerste om te zetten in een verkoopbaar product Han Gerrits, hoogleraar innovatie Gerrits. Kleine toeleveringsbedrijven rond de auto-industrie in de regio Eindhoven, bijvoorbeeld, of rond Hoogovens. Maar ook kippenslachtmachines. In Nederland heb je twee spelers. Geen bedrijven met duizenden werknemers. Maar ze hebben samen wel 60% van de wereldmarkt. AD HOC ZONDER VISIE De attitude van je instinct volgen en kansen pakken die veel innovatie bij mkbbedrijven tot stand brengt, heeft echter ook een keerzijde. In de praktijk ziet Ron van Eijk te vaak dat innovatie in een ad hoc sfeer blijft steken. Het gaat vooral op gevoel, zonder een duidelijke visie. De gemiddelde mkb-ondernemer denkt niet: Goh, laten we nou even bij elkaar gaan zitten en kijken wat we op de lange termijn aan innovatie gaan doen. Het zou mooi zijn als mkb ers iets minder zouden rennen en meer tijd zouden nemen voor reflectie. Ook Gerrits ziet tijd als cruciale factor om structurele innovatie van de grond te krijgen. Blind nastreven van efficiënte bedrijfsvoering bij veel mkb ers is daarbij het belangrijkste obstakel. Mensen moeten nadenken. Als je je bedrijf zo strak inricht dat iedereen de hele dag keihard moet werken om de boel in de lucht te houden, is er geen tijd voor innovatie. Daarom moet je wat vet 10 mrt 2012 accent accent mrt

7 "Dankzij internet is innovatie eenvoudiger dan ooit. Ook kleine mkb-bedrijven hebben zo een goede springplank om samen met klanten en/of toeleveranciers ideeën uit te wisselen" Ron van Eijk en Han Gerrits ZES INNOVATIETIPS UIT DE PRAKTIJK Tips van de meesters aan mkb ers om de innovatieve vaart erin te houden. Han Gerrits > Geef je werknemers tijd en ruimte. Innovatie gebeurt alleen als mensen tijd hebben om te denken. > Creëer een cultuur die openstaat voor verandering. Werknemers moeten zich vrij voelen om met ideeën te komen en de leiding moet beseffen dat innovatieprojecten kunnen mislukken. > Kies een beperkt aantal speerpunten voor innovatie. Je kunt niet overal goed in zijn en het vergroot de kans dat projecten elkaar versterken. Ron van Eijk > Zorg dat je innovatie planmatig aanpakt en regelmatig, bijvoorbeeld eens per maand, op de agenda zet zodat er structureel over wordt gesproken. > Laat de alles is geheim -houding varen en zoek naar relevante partners om samen problemen op te lossen. > Zorg voor instroom van jong talent en geef ze de ruimte om met ideeën te komen. Met wat jong bloed voorkom je starheid bij het huidige personeel. op de botten overhouden. Bij Google zijn medewerkers een dag per week vrijgeroosterd van normale werkzaamheden. Daar komen veel nieuwe producten uit. Tijd alleen is niet genoeg. De realiteit van mkb-bedrijven is dat het voor veruit de meesten onbereikbaar is om werknemers een dag in de week op ideeën te laten broeden. Het is voor een mkb-bedrijf dus dubbel zo belangrijk om het gestructureerd aan te pakken, aldus Van Eijk. Denk scherp na over de focus die je wilt kiezen. Geef je werknemers de ruimte om te experimenteren en laat als leiding weten dat je innovatie belangrijk vindt. INNOVATIE-ECOSYSTEEM Om de focus te bepalen moet een bedrijf eerst een duidelijk beeld hebben van zijn innovatie-ecosysteem, meent Gerrits. Daarmee bedoelt hij de omgeving in het netwerk van het bedrijf: toeleveranciers, klanten en universiteiten waar het bedrijf mee verstrengeld is. Wie zijn dat, wat is voor hen belangrijk? Welke trends en ontwikkelingen bepalen de richting van de markt? Gerrits: Op basis daarvan kan een bedrijf haar innovatiestrategie en -domeinen bepalen. Als je dat scherp hebt kunnen innovatieprojecten eigenlijk niet meer fout gaan. Het zullen niet allemaal kaskrakers worden, dat hoort bij innovatie, maar ook een halverwege gestopt project is een waardevolle leerervaring voor het volgende project binnen hetzelfde innovatiedomein. Wat je dus niet moet doen is steeds van richting veranderen. Dan kun je niets met je leerervaringen. Is dat hele proces niet een peperdure en tijdrovende klus die een maatje te groot is voor de gemiddelde mkb er? Gerrits vindt van niet. Integendeel: dankzij internet en verschillende software tools is het volgens hem laagdrempeliger dan ooit. De kosten om met een grote groep te communiceren zijn tot praktisch nul gezakt. Dit geeft zelfs kleine mkb-bedrijven de gelegenheid om grip te houden op wat er speelt. En het biedt een springplank om met je klanten of toeleveranciers ideeën uit te wisselen en te kijken waar je samen kunt innoveren. SHELL LIVEWIRE AWARD 2011 VOOR TECHNO- STARTER XILLOC Technostarter Xilloc Medical uit Maastricht heeft uit handen van Maxime Verhagen en Ron van Eijk de Shell LiveWIRE Award 2011 ontvangen. Xilloc ontwikkelde een technologie om met een 3D-printer patiëntspecifieke implantaten te maken. De drie andere finalisten waren: > Symbid uit Rotterdam: financiering via de crowd voor start-ups of bestaande bedrijven > BabyBloom uit Leiden: kind- en oudervriendelijke couveuses > Sorama uit Eindhoven: maakt geluid visueel ter voorkoming van geluidsoverlast Shell LiveWIRE is een internationaal stimuleringsprogramma voor technisch innovatieve ondernemers, waarvan BDO nu ruim tien jaar partner is: het helpt de deelnemers op bedrijfseconomisch, fiscaal en financieel gebied. Meer weten? Neem contact op met Annemarie Forman , , of kijk op livewire.nl. Juist deze open innovatie biedt mkb ers de mogelijkheid om hun eigen beperkte mankracht en middelen voor innovatie te overstijgen. Gerrits: Je kunt natuurlijk binnen je eigen bedrijf kijken en lang gaan nadenken wat de volgende generatie van je product aan features moet hebben. Je kunt ook zeggen: ik vraag het onze klanten en dan horen we het wel. MKB OPEN U! Hij benadrukt dat focus en structuur zoals altijd cruciaal zijn voor succes. Open innovatie is geen digitale ideeënbus waar iedereen wat ingooit. Het is een groep mensen uit diverse hoeken van het innovatie-ecosysteem van een bedrijf die met een goed ingekaderd vraagstuk aan de slag gaan. Die benadering sluit goed aan bij een van de belangrijkste trends op dit moment, vindt Van Eijk. Veel innovatie nu komt tot stand met het oog op duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Dat is een gebied waar je vaak verbindingen moet leggen om tot resultaat te komen. Van Eijk ziet die openheid ook terug bij LiveWire, een programma van Shell om starters te ondersteunen en waar hij juryvoorzitter was. Steeds meer finalisten daar spelen in op MVO. Jonge, betrokken ondernemers die de vraag Kan het niet duurzamer? als startpunt zien voor innovatie. OVERBODIGE LUXE De oudere generatie in het mkb heeft de mogelijkheden van MVO als aanjager van innovatie vaak minder op het netvlies. Van Eijk: Die hebben bij MVO iets van Het zal allemaal wel. De klassieke mkb-ondernemer is ook iemand die van oudsher zijn zaken redelijk afschermt. Maar ook daar zie je nu wel dat men meer open staat om te kijken of je zaken gezamenlijk kunt oplossen. Geen overbodige luxe, meent Han Gerrits. De wereld van morgen wordt gekenmerkt door meer concurrentie en kortere levensduur van producten. Grote bedrijven hebben vaak een innovation rate vastgelegd. Dat is het deel van de omzet dat uit producten komt die niet ouder zijn dan drie jaar. Die moet omhoog. De beste manier voor mkb-bedrijven om deze ontwikkeling bij te benen is om te Het zou mooi zijn als mkb ers iets minder zouden rennen en meer tijd zouden nemen voor reflectie Ron van Eijk, lid Raad van Bestuur BDO zorgen dat je in één ding heel erg goed bent en voor de rest samenwerking zoekt met anderen. Gerrits: Als je dat doet, kun je razendsnel vooruit. De jongere generatie heeft daar geen enkele moeite mee. Ik doe mijn ding en help jou, doe jij even dat voor mij. De oudere generatie vindt dat moeilijker. JEUGD HEEFT DE TOEKOMST Door de bank genomen zijn Gerrits en Van Eijk tevreden over het innovatief vermogen van het mkb in Nederland. Gerrits geeft het een acht, Van Eijk een zeven. Van Eijk: Maar dat zal stijgen. Het is mijn stellige overtuiging dat de jongere generatie meer gevoel en oog heeft voor innovatie dan de generatie die er nu zit. Van recente subsidies en fiscale regelingen om innovatie in het mkb aan te jagen verwachten ze een stuk minder. Van Eijk: Wat mij opvalt is dat bedrijven niet op zoek gaan naar innovatie omdat die regelingen er zijn. We moeten ze er echt op attenderen. Gerrits heeft een simpele oplossing om innovatie in het mkb echt een boost te geven. Laat de overheid 10% van haar aankopen bij innovatieve mkb ers doen. Die komen er bij publieke aanbestedingen nu onmogelijk tussen. 12 mrt 2012 accent accent mrt

8 KLANTCASE thema INNOVATIE Innoveren en verzekeren: het lijkt niet de meest voor de hand liggende combinatie. Toch moeten ook verzekeraars continu vernieuwen, willen ze de concurrentie voorblijven. Achmea, moeder van bekende merken als Centraal Beheer Achmea, Zilveren Kruis Achmea en Interpolis, heeft een afdeling die zich specifiek bezighoudt met social media en innovatie. Innovatie & Subsidie Manager Erwin Heeneman: We leven in een tijd waarin internet en social media steeds dominanter worden. Met onze innovaties willen we een brug slaan tussen de virtuele wereld waar steeds meer klanten zich in bewegen en de reële wereld van onze core business. Die online wereld kun je zien als het Amerika van de zestiende eeuw: je weet nog niet hoe groot het is, maar wel dat je er aanwezig wilt zijn. Dat je er kwartier wilt maken om van daaruit de wereld verder te ontdekken. Dat kwartier maken hebben Heeneman en zijn collega s inmiddels gedaan, via een snelgroeiend aantal social media initiatieinnovatie Verzekeraar zet in op innovatie Fiscale stimulans voor Achmea "We hoeven niet het onderste uit de kan, maar zijn wel verplicht om hier deskundig mee om te gaan" Erwin Heeneman, Innovatie & Subsidie Manager Achmea DOOR JACCO KROON BEELD Lodewijk Duijvesteijn Verzekeraar Achmea zet stevig in op innovatie. Nieuwe producten en diensten versterken de marktpositie én bieden via de Innovatiebox flink fiscaal voordeel. BDO wees de grootste verzekeraar van Nederland de weg én voerde de onderhandelingen met de Belastingdienst. Innovatiemanager Erwin Heeneman: Daar hebben wij nu baat bij. Achmea opgericht 1811 levert verzekeringen voor 12 miljoen klanten in Europa vestigingen hoofdvestigingen op negen kernlocaties in Nederland: Amsterdam, De Meern, Leiden, Tilburg, Zeist (hoofdkantoor), Amersfoort, Apeldoorn, Zwolle en Leeuwarden. Tevens bedrijven in Rusland, Turkije, Griekenland, Roemenië, Bulgarije, Ierland en Slowakije medewerkers ruim in Nederland en elders in Europa jaaromzet 19,9 miljard (2010) ONLINE en 14 mrt 2012 accent accent mrt

9 CASE IN HET KORT > 2010: Binnen Achmea rijst de vraag of er fiscale stimuleringsmaatregelen mogelijk zijn voor de eigen innovatie-activiteiten bijvoorbeeld de WBSO of de Innovatiebox > Januari 2011: Een subsidieadviseur verwijst Achmea door naar BDO vanwege de ruime ervaring met deze materie en met het presenteren van innovatieprojecten aan de fiscus > Maart 2011: Ook voor de Belastingdienst blijkt deze casus nieuw terrein; samen met BDO ontwikkelt de inspecteur een nieuwe meetmethodiek > Juni 2011: Uitsluitsel van de fiscus; het voordeel voor Achmea blijkt boven verwachting ven. De meest succesvolle en bekendste zijn Myler, een online community gericht op zzp ers en hun opdrachtgevers, en Goedenwel.nl, een sociaal netwerk gericht op 55-plussers. Andere online activiteiten van Achmea Innovatie zijn Mijnerfenisgoedgeregeld.nl, Mijnlevenzelfgeregeld.nl en Pensioenkoers.nl. Co-creatie met de doelgroep Deze innovaties zijn niet primair gericht op het verkopen van zo veel mogelijk polissen, vertelt Heeneman: We weten dat mensen beperkte interesse hebben in verzekeringen. Wil je toch hun aandacht trekken, dan moet je relevant zijn in hun wereld. Uit eigen onderzoek weten we wat de belangrijkste interesses zijn van zzp ers: werk, netwerk en kennis. Verzekeringen vinden we pas terug op een plek buiten de Top-20. Via Myler kunnen zzp ers makkelijker aan opdrachten en adviezen komen en andere zzp ers ontmoeten. De link met onze core business? Via Myler hebben we bijvoorbeeld met een aantal zzp ers gesproken over de ontwikkeling van een betaalbaar alternatief voor de klassieke arbeidsongeschiktheidsverzekering, zonder al te veel toeters en bellen. Daar deden ze graag aan mee. Via deze vorm van co-creatie komen we dan, met onze doelgroep, tot nog betere producten. De lessen en ervaringen die wij opdoen, delen we met de collega s van onze labels. Dat heeft onder meer geleid tot een nieuwe online verzekeraar: Goedgenoeg.nl. Daarnaast speelt een ander aspect: Achmea wil ook maatschappelijk relevante vernieuwing realiseren. Heeneman: Ons netwerk Goedenwel.nl draagt eraan bij dat 55-plussers in contact met elkaar VAN ACHLUM NAAR ACHMEA Het is 1811 als de Fries Ulbe Piers Draisma, gewapend met inktpot, kroontjespen en assurantieboek, de administratie van de onderlinge waarborgmaatschappij Achlum op zich neemt. Zo verzekeren 39 boeren en plattelandsnotabelen van het Friese terpdorp Achlum onderling hun bezit tegen brand. De coöperatieve verzekeringsmaatschappij gaat later op in een van de voorlopers van Avéro Verzekeringen, die na een aantal jaren fuseert met FBTO en Centraal Beheer. In 1995, bij de volgende fusie (met Zilveren Kruis), wordt de naam Achmea gekozen voor de groep. Die naam komt van een Zuid-Amerikaanse plant die als kenmerk heeft dat hij zijn omgeving voedt. In 2005 fuseert Achmea met Rabobank-dochter Interpolis, in 2007 met Agis zorgverzekeringen. Hierdoor groeit Achmea uit tot de grootste verzekeraar van Nederland, met 12 miljoen verzekerden en ongeveer medewerkers in Nederland en daarbuiten. In mei 2011 viert Achmea haar 200-jarig bestaan met de Conventie van Achlum, een feest waarbij ook Bill Clinton aanwezig is. Die onderhandelingen met de fiscus heeft Arthur voor ons gedaan, met een uitstekend resultaat dat boven verwachting was Erwin Heeneman, Innovatie & Subsidie Manager Achmea komen en blijven, wat bijdraagt aan hun sociale welzijn. Vergeet niet: eenzaamheid is een van de grootste angsten van ouderen, daar wilden wij graag iets aan doen. Ergens in 2010, terwijl Heeneman en zijn collega s druk waren met innovatieve projecten, rees ook de vraag in hoeverre zij als verzekeraar gebruik zouden kunnen maken van fiscale stimuleringsmaatregelen. Heeneman: Er was de laatste jaren veel te doen rond het Nationaal Innovatieplatform. Daardoor begon ik me af te vragen: naar welke bedrijven gaat dat subsidiegeld eigenlijk? Ik had de indruk dat vooral bedrijven als DSM en AkzoNobel daarvan zouden profiteren, en kleinere hightech start-ups. Maar de zakelijke dienstverlening, waartoe ook verzekeraars behoren, maakt wel een slordige 80% uit van onze economie. En ook daar is veel innovatie, al is die niet altijd zo zichtbaar als in de maakindustrie. Ruime ervaring Nog datzelfde jaar ging Heeneman op zoek naar de (fiscale) subsidiemogelijkheden voor innovatie. Zo stuitte hij op de Wet Bevordering Speur- en Ontwikkelingswerk (WBSO) waarmee bedrijven hun loonkosten voor speur- en ontwikkelingswerk kunnen verlagen, en op de Innovatiebox. Deze laatste sponsort niet, zoals de WBSO, de ontwikkelingskosten van innovatie maar geeft een sterk verlaagd effectief tarief (5%) voor de vennootschapsbelasting op inkomsten uit innovaties. Heeneman: Voor onze eigen fiscalisten was dit nieuw terrein. Maar onze subsidieadviseur Subtracers had goede ervaringen met BDO en adviseerde met hen in zee te gaan. Zo kwam ik begin 2011 in contact met Arthur Gimes van BDO Amstelveen. Hij had ruime ervaring hoe je met de fiscus op dit punt moet omgaan, hoe je bijvoorbeeld je innovatieprojecten moet presenteren. Gimes werkt tien jaar voor BDO als fiscaal specialist. Ik heb al veel ondernemers begeleid in hun Innovatieboxtraject. Maar Achmea was toch een ander verhaal. We moesten samen eerst op zoek naar de diepere vernieuwende aspecten van Achmea s innovaties. Vervolgens moesten we die omzetten in een belastingvoordeel en daarna vertalen naar begrijpelijke taal voor de fiscus. Terra incognita In maart 2011 ging BDO met de Achmeacase naar de Belastingdienst. Ook daar bleek deze casus en de gehanteerde methodiek terra incognita. Gimes: Prettig was dat onze contacten met de inspecteur al heel intensief en goed waren. Dat was hier een groot voordeel. Omdat Achmea zo n grote partij is en er nog niet eerder landelijk een dergelijke methodiek was behandeld, kregen Achmea en BDO te maken met het landelijke Innovatieboxkernteam van de fiscus. Dat bracht al snel helderheid. Heeneman: Het configureren van bestaande softwarepakketten bleek niet subsidiewaardig voor de WBSO en kwam daarmee niet in aanmerking voor de Innovatiebox. Wat de inspecteur wel als subsidiewaardig beoordeelde: het programmeren van nieuwe software waarbij sprake is van technische innovatie. Gimes voegt daaraan toe: We maakten onderscheid tussen de diverse vormen van innovatie en concentreerden ons op de zelfontwikkelde innovatie. Want gekochte kennis van andere partijen kwalificeert in beginsel niet. Vervolgens was het de uitdaging om hier een optimaal voordeel aan te verbinden en dit goed te onderbouwen. Die goede onderbouwing bleek goud waard. Heeneman: We moesten met de fiscus onderhandelen welk deel van de kosten of opbrengsten we konden toekennen aan de desbetreffende innovatie, en dat daarmee dus in aanmerking zou komen voor het fiscale voordeel. Dus daar hing voor ons veel vanaf. Het maken van het voorstel én de feitelijke onderhandelingen hebben wij samen met Arthur gedaan. Wat me opviel was de goede samenwerking met de Belastingdienst; die zag ons duidelijk als een interessante casus. En het resultaat? Dat was boven verwachting! Inbedding in wetgeving gewenst Terugkijkend ging het traject best snel, vertelt Gimes: Er was vanuit Achmea veel relevant cijfermateriaal aanwezig. Alle door de fiscus gevraagde data kwamen zo uit de systemen rollen. Binnen zes maanden wist Achmea waar ze aan toe waren. Uiteindelijk zijn we met de fiscus gekomen tot een nieuwe meetmethodiek die ook voor andere financiële instellingen interessant kan zijn. Heeneman ziet inmiddels meer kansen: We investeren jaarlijks flink in innovatieve technieken. De overheid wil hoogwaardige arbeid in Nederland behouden en stimuleert dit met fiscale maatregelen. Het gaat ons er zeker niet om het onderste uit de kan te halen, maar we zijn het aan onze premiebetalers verplicht hier deskundig mee om te gaan. Hangt de investeringsbereidheid van Achmea nu ook af van de mogelijke subsidies? Geenszins, zegt Heeneman stellig. Wij willen de meest vertrouwde verzekeraar van Nederland zijn en gaan sowieso door met innoveren. We streven naar duurzaamheid en transparantie voor onze klanten. Dan helpt het als fiscale stimuleringsmaatregelen voor langere tijd worden ingebed in wetgeving. Zodat een nieuw kabinet niet zomaar met een andere regeling op de proppen kan komen. Ondernemers hebben bij investeringen in innovatie nou eenmaal een lange horizon. Meer weten? Neem contact op met Arthur Gimes of met uw eigen adviseur. arthur.gimes@bdo.nl 16 mrt 2012 accent accent mrt

10 Ondernemersnieuws onder redactie van BDO Consultants Exclusief: BDO Waardescan DE WAARDE VAN UW WINKEL Het Nederlandse bedrijfsleven geeft minder dan 1% van het bbp uit aan r&d. Daarmee laat het in Europa alleen Spanje, Hongarije, Italië en Polen achter zich. CBS, Het Nederlandse ondernemingsklimaat in cijfers 2011, 20 december Waardebepaling van bedrijven is vaak lastig, tijdrovend en kostbaar. Daarom is er nu de BDO Waardescan: een snelle en indicatieve waardebepaling door BDO Corporate Finance, tegen een scherpe vaste prijs. Dit gebeurt op basis van de belangrijkste prestatiecijfers van de onderneming zoals die bij BDO bekend zijn. Daarom is deze scan exclusief voor bedrijven waarvan BDO de jaarrekening al samenstelt. Meer weten? NIEUW: GEINTEGREERDE KOSTPRIJSCALCULATIE RENDEMENT ALTIJD DIRECT ZICHTBAAR! BDO Consultants biedt bedrijven sinds het najaar van 2011 volautomatisch inzicht in hun rendement, per product en per klant. Dat werkt met Activity Based Management (ABM), een volledig geautomatiseerde versie van het beproefde BDO kostprijscalculatiemodel. Tussentijds begroten en bijsturen is daarmee nog makkelijker en doelgerichter. ABM is een analytische business intelligence applicatie die realtime kostprijzen berekent. In een gebruiksvriendelijke Excelachtige omgeving maakt het kosten en rendement inzichtelijk per product, klant en markt. Ook maakt ABM verspillingen zichtbaar en vergemakkelijkt het budgetteren. Hierdoor kan tevens een bijdrage worden geleverd aan procesoptimalisatie. Activity Based Management helpt bij het nemen van operationele, commerciële en strategische beslissingen, en bij het sturen op kosten, marge en rendement. Meer weten? BETER WERKEN MET OPTIMALE IT VAN DOOLHOF NAAR ZEVENDE HEMEL Het kiezen van de juiste IT-systemen is voor veel bedrijven een hoofdpijndossier. De belangen zijn groot en de investeringen vaak enorm. De juiste IT-keuze kan ondernemingen een enorme impuls geven in productiviteit, beheersbaarheid en rendement. Een goed, betrouwbaar en toekomstgericht informatiesysteem is een absoluut vereiste voor efficiëntie en rendement. Dat verklaart de groei van het aantal aanvragen bij BDO IT Auditors & Consultants, specialisten met jarenlange ervaring in softwareselectie voor diverse branches. Zij scannen continu de markt en horen als eerste de praktijkervaringen van gebruikers. Daardoor kunnen ze de klant niet alleen helpen bij het opstellen van een adequaat eisen- en wensenpakket, maar kunnen ze ook goed vergelijken, verder kijken, demo s begeleiden en scherpe offertes (helpen) opvragen bij leveranciers. Meer weten? lenny.van.de.kerkhof@bdo.nl, koos.bijman@bdo.nl, SNELLER GEVONDEN DE JUISTE M/V? Ondernemers die specialistische nieuwe medewerkers zoeken, vinden de juiste kandidaat steeds vaker via Werving & Selectie van BDO Consultants. Dankzij een nieuw professioneel Recruitment Systeem hebben deze personeelsadviseurs sinds kort bovendien toegang tot een nieuwe schat aan goed gekwalificeerde kandidaten. Afgelopen jaar wierf BDO al een groot aantal specialisten voor diverse financiële, commerciële en juridische functies in een aantal gevallen was BDO verantwoordelijk voor de werving en selectie van een complete afdeling. Zowel opdrachtgevers als kandidaten kunnen zich bij BDO Consultants melden voor vrijblijvende informatie of om te worden opgenomen in de database. Meer weten? w&s@bdo.nl, of IT-SECURITY LAAT U GEEN HACK ZETTEN! Internet: geen ondernemer kan zonder, maar hoe houd je virussen en inventieve hackers buiten de deur? Hoe beveilig je bedrijfskritische online processen? En wat moet je doen om eigen data en communicatie effectief te beschermen? Op zulke vragen heeft BDO IT Consultants antwoord. Zij adviseren over de inrichting en Download de BDO APP voor iphone en ipad > Met wekelijks de laatste ondernemerstips, achtergronden bij publicaties en toegang tot het Meldpunt Knellende Regels beheer van informatiebeveiliging binnen grote en kleine organisaties. Inclusief regelmatige diepgaande beveiligingstests op websites, webwinkels of webapplicaties, voor een vaste scherpe prijs, en begeleiden eventuele verbeteringen. Meer weten? rob.himmelreich@bdo.nl, Eerste hulp bij pensioenzaken OUDE DAG (ON)BETAALBAAR? Pensioenvoorzieningen zijn voor veel werkgevers en werknemers een bron van onzekerheid. BDO Consultants schiet te hulp met de inzet van BDO Pensioen Professionals. Zij geven deskundig en pragmatisch advies over alle vaak complexe vraagstukken rondom pensioenen, zoals: > verplichtstelling bij een bedrijfstakpensioenfonds en/of cao. > beoordeling en begeleiding waardeoverdracht pensioen. > due diligence van pensioenen bij overnames en fusies. > Beoordeling pensioentoezeggingen als arbeidsvoorwaarde. > risicoscan van de pensioentoezegging. > Pensioencommunicatie. De deskundigen van BDO Pensioen Professionals kunnen het complete pensioenproces begeleiden en dankzij hun brede kennis vaak forse besparingen realiseren. Een toenemend aantal bedrijven in Nederland houdt zo deze kostbare arbeidsvoorwaarden degelijk en betaalbaar. Meer weten? michel.van.der.zwan@bdo.nl, mrt 2012 accent accent mrt

11 KLANTcase INNOVATIE West-Friese vernieuwers JOZ houden meer over dankzij slim gebruik subsidies VAN KOEIEN STAL TOT INNOVATIE BOX thema INNOVATIE DOOR PAUL GROOTHENGEL BEELD Tim Stet Het West-Friese bedrijf JOZ BV is wereldwijd actief in mestafvoersystemen. Innovatie is core business voor deze koplopers in koecomfort. JOZ profiteert daardoor maximaal van de Innovatiebox. Directeuren Rick en Rob Elling: We zijn blij dat BDO ons op deze fiscale mogelijkheden heeft gewezen. We investeren nu nog makkelijker in innovatie. Het is vlak na de oorlog als veehouder Jan Oostwouder uit het West-Friese 't Zand iets nieuws bedenkt: een systeem waarmee koeienmest door middel van een rondgaand kettingsysteem wordt afgevoerd. Zodat de boer de mest van zijn koeien niet meer met de hand hoeft op te ruimen. Prettig, en het levert m ook nog de nodige tijd op. Oostwouder weet zijn vinding met gemak aan andere veehouders te slijten. Zo wordt hij met zijn bedrijf JOZ BV grondlegger van de moderne stalreiniging. Zijn schoonzoon neemt het bedrijf over in 1985; in 2006 nemen twee kleinzoons, Rob en Rick Elling, op hun beurt het stokje over. Ingenieuze vouwschuif Inmiddels vinden de innovatieve mestafvoersystemen van JOZ nu gevestigd in Westwoud, een dorpje vlak boven Hoorn JOZ BV opgericht 1950 Levert mestafvoersystemen Vestiging Westwoud, Noord-Holland Medewerkers 54 Jaaromzet 12,5 miljoen (2011) ONLINE JOZ.nl "Veeboeren blijven in principe investeren in hun stallen" Rick (links) en Rob Elling 20 mrt 2012 accent accent mrt

12 Rick Elling: "Wereldwijd voorop" Rob Elling: "Blijven investeren" CASE IN HET KORT > Juli 2010: BDO onderzoekt of JOZ in aanmerking komt voor extra fiscaal voordeel via de Octrooi-/Innovatiebox > September 2010: JOZ licht aan de fiscus toe wat het bedrijf jaarlijks uitgeeft aan innovatie, en in welke mate die innovatie bijdraagt aan het bedrijfsresultaat > Oktober 2010: JOZ stuurt nadere onderbouwing aan de fiscus > Januari 2011: JOZ krijgt maximaal fiscaal voordeel: over de helft van het bedrijfsresultaat betaalt de onderneming niet meer 25% vennootschapsbelasting, maar slechts 5% landse markt en eentje voor de rest van de wereld. Het duo besloot sterker in te zetten op export. JOZ nam een paar verkopers aan en koos niet voor rechtstreekse levering aan eindgebruikers maar voor lokale dealerschappen. Rob: Die doen lokaal de service en montage, en kennen hun markt. Die strategie werkt: inmiddels hebben we wereldwijd enkele tientallen dealerschappen. Melkprijs bepaalt investeringen In 2005 realiseerde JOZ een omzet van 4,5 miljoen euro, waarvan 30% in het buitenland. In 2011 was die omzet gestegen tot 12,5 miljoen euro, waarvan 70% over de grens. Rob: We draaien heel goed. Onze belangrijkste afzetmarkten liggen in West- Europa. Een aantal Oost-Europese landen is er bijgekomen, de VS en Canada gaan goed en ook in Nieuw-Zeeland zetten we steeds meer producten af. Dat komt deels door marketing en reclame-inspanningen, maar ook en vooral door de kracht van het merk JOZ, schetst Rick: We worden hun weg over de hele wereld. Innovatie is de levensader van dit bedrijf: werd de mest vroeger via een kettingsysteem afgevoerd, later kwam er een ingenieuze vouwschuif voor in de plaats. Nu kunnen boeren bij JOZ terecht voor bijvoorbeeld een autonome mestrobot die alle mest volautomatisch opruimt. Daarnaast biedt JOZ onder meer mestpompen, mixers en rubbervloeren die makkelijk zijn schoon te houden en de koeien optimaal comfort bieden. In 2006 namen de broers Rick en Rob het bedrijf over van hun vader. De taakverdeling was geen probleem: Rick nam al snel het algemene en commerciële gedeelte voor zijn rekening, Rob het operationele en technische gedeelte. Toen ze begonnen had JOZ één verkoper voor de Nedergeregeld gebeld door boeren die zijn geëmigreerd. Ze willen dan toch met onze producten blijven werken, want die zijn vertrouwd en vinden ze goed. Als het dan om een land gaat waar wij nog niet vertegenwoordigd zijn, gaan wij op zoek naar een goede dealer. Bijvoorbeeld een lokale leverancier waar de betreffende boer nu al zijn melktechniek vandaan haalt. Heeft JOZ last van de crisis? Rob: Nee, veeboeren blijven in principe investeren in hun stallen. Wat wel heel bepalend is, is de hoogte van de melkprijs. Gaat die omlaag, dan merken wij dat meteen. Doordat we nu wereldwijd actief zijn, hebben we dat risico aardig gespreid, want de melkprijzen fluctueren per land. Continue innovatie telt BDO is al decennia de accountant en belastingadviseur van JOZ. Fiscalist Caroline van der Woude, senior manager Belastingadvies van BDO, is sinds vier jaar intensief bij JOZ betrokken. Zij kwam begin 2010 met het idee om te onderzoeken of JOZ in Hiermee kan JOZ naar verwachting 40% van de r&d-kosten als extra aftrekpost in mindering brengen op haar winst Caroline van der Woude, senior manager BDO Belastingadvies aanmerking zou komen voor extra fiscaal voordeel via de Innovatiebox. JOZ leek me een geschikte kandidaat voor deze fiscale stimuleringsmaatregel, omdat het een zeer innovatieve onderneming is die bovendien reeds beschikte over S&Overklaringen, een toegangskaartje voor de Innovatiebox. Voor S&O-verklaringen (in het kader van de Wet Bevordering Speur- en Ontwikkelingswerk, waarmee bedrijven hun loonkosten voor speur- en ontwikkelingswerk kunnen verlagen) en de Innovatiebox gaat het er niet om of een bedrijf een aparte r&d-afdeling heeft, maar of er al dan niet continu aan innovatie wordt gedaan. Bij JOZ, waar vier van de zestig werknemers fulltime aan innovatie werken, was dat het geval. Hoe ging Van der Woude te werk bij de aanvraag? Eerst moet je aantonen dat de onderneming in voldoende mate aan speur- en ontwikkelingswerk doet, legt ze uit. Essentieel is het onderscheid of innovatie een kernfunctie is voor de onderneming, of een ondersteunende functie; in het laatste geval pakt het fiscale voordeel vaak veel lager uit. Daarbij moet ik voor de fiscus helder maken wat de onderneming per jaar uitgeeft aan innovatie, en in welke mate die innovatie bijdraagt aan het bedrijfsresultaat. De maximale 50% Dat laatste is lastig; dat kan eigenlijk alleen als een start-up met een nieuwe innovatie op de markt komt en daarmee omzet genereert. Daarom overleg je met de fiscus, om tot een bepaald percentage te komen. Hoe hoger dat percentage, hoe groter je fiscale voordeel, zegt Van der Woude. De Belastingdienst werkt met een beperkt aantal modellen, die door middel van vaste percentages aangeven in hoeverre de innovaties hebben bijgedragen aan het bedrijfsresultaat. Dat percentage zal in veel gevallen maximaal 50% van het bedrijfsresultaat bedragen. Daarvoor moet je wel stevig onderhandelen, waarbij je alle mogelijke argumenten mag aandragen. Bij JOZ, waar de innovatie direct tot kernfunctie werd bestempeld, is dat gelukt en zijn we op het maximum van die 50% uitgekomen, aldus Van der Woude. Oftewel, over de helft van het bedrijfsresultaat betaalt JOZ niet 25% vennootschapsbelasting, maar 5%. Met terugwerkende kracht tot 2008, en vooruitkijkend tot 2015, zodra de vaststellingsovereenkomst is verlengd. Opbrengst veel hoger dan de kosten Een belangrijk moment was het bezoek van de belastinginspecteur, gebruikelijk bij een aanvraag voor de Innovatiebox. Rob: Dat leek ons op voorhand erg spannend, maar het viel enorm mee. We hebben de inspecteur een rondleiding gegeven door ons bedrijf. Na afloop zei ze onomwonden dat innovatie bij ons een kernfunctie is. Het was haar duidelijk dat wij niet zonder kunnen. We vinden het mooi dat onze vernieuwingen op deze manier worden beloond. Gaat JOZ, gezien dit fiscale voordeel, nu nog sterker inzetten op innovatie? Rick: Innoveren is ons bestaansrecht, we kunnen niet anders. Het belangrijkste is: we willen wereldwijd voorop blijven lopen met onze kwalitatief hoogwaardige producten. En we vinden innoveren ook gewoon erg leuk. Ik denk wel dat we nu nog makkelijker de keus maken om geld in innovatie te steken. We zijn dan ook heel blij dat BDO ons op deze fiscale mogelijkheden heeft gewezen. Het heeft ons nauwelijks tijd gekost en de opbrengsten zijn vele malen hoger dan de kosten. Van der Woude: Het prettige van de Innovatiebox is dat je terug mag gaan naar eerdere jaren, voor zover er nog geen definitieve aanslag over die jaren is opgelegd. Voor JOZ betekende dit dat we terug konden gaan tot Dat leverde de onderneming dus extra fiscaal voordeel op. En er is meer goed nieuws: naast de WBSO en de Innovatiebox is er sinds 1 januari een derde innovatiesubsidie bij: de Research & Development Aftrek. Met deze regeling kan JOZ naar verwachting 40% van de r&d-kosten die niet bestaan uit loonkosten als extra aftrekpost in mindering brengen op de fiscale winst. NADER TOEGELICHT: DE INNOVATIEBOX De Innovatiebox bestaat sinds 1 januari 2010 en is de opvolger van de Octrooibox. Binnen de Innovatiebox worden opbrengsten uit innovatie onder bepaalde voorwaarden belast met 5% vennootschapsbelasting in plaats van de gebruikelijke 25%. Daarbij geldt doorgaans wel een plafond: maximaal 50% van het bedrijfsresultaat. Om gebruik te kunnen maken van de Innovatiebox moet een onderneming beschikken over een octrooi, kwekersrechten, buitenlandse patenten of een S&O-verklaring van Agentschap NL, wegens aantoonbaar speur- en ontwikkelingswerk. Meer weten? Kijk op Meer weten? Neem contact op met Caroline van der Woude of met uw eigen adviseur. caroline.van.der.woude@bdo.nl 22 mrt 2012 accent accent mrt

13 Do's & Don'ts 12do s en vijf don ts voor succesvolle innovatie in het mkb Innovatie is de drijvende kracht van economische en maatschappelijke groei en is essentieel voor iedere ondernemer die de prestaties van zijn bedrijf wil verbeteren. De omgeving beweegt en ondernemers willen daarop inspelen, maar hoe? PROCES- INNOVATIE Innovatiesucces wordt voor een groter deel bepaald door slimmer managen en innovatief organiseren dan door research & development en technische vernieuwingen. VERANDER- MANAGEMENT Uit onderzoek is gebleken dat een groot deel van de ondernomen veranderinitiatieven faalt. Goed verandermanagement (én volhouden) is daarom cruciaal. Do s Combineer reeds bestaande puzzelstukjes op een creatieve wijze om zo een doorbraak in toegevoegde waarde voor klanten te creëren. Zorg voor een bedrijfscultuur waarin nieuwe ideeën gekoesterd en op waarde geschat worden. Geef medewerkers de tijd en gelegenheid om nieuwe inzichten te ontwikkelen en geef structuur en processen om tot actie over te gaan. Zodoende borg je continue verbetering. Ga fouten niet uit de weg, maar leer er tijdig van. Don'ts Maak niet slechts één afdeling verantwoordelijk. Innovatie is een activiteit die over de volle breedte van de onderneming moet plaatsvinden. Probeer niet in één keer alles te doen, maar zorg voor meerdere deelprojecten en toets telkens of deze tot het gewenste effect leiden. Do s Zorg ervoor dat de huidige situatie als een burning platform wordt gezien. Dit geeft de nodige urgentie. Betrek zoveel mogelijk mensen en communiceer open en eerlijk om draagvlak te creëren. Luisteren is vaak belangrijker dan spreken. Neem obstakels uit de weg door voor voldoende kennisdeling, training en behapbare tools te zorgen. Pluk laaghangend fruit eerst, vier successen en toon waardering voor de inspanningen en resultaten. Don'ts Geef niet op. Veranderen kost tijd en energie; het zijn processen van de lange adem. Denk niet dat alle weerstand negatief is. Sommige defensieve reacties kunnen heel legitieme redenen hebben. Blijf daarom met elkaar in gesprek en weet dat het veranderproces uit verschillende fasen bestaat. thema innovatie PRODUCTONTWIKKELING Het innoverend vermogen van een onderneming wordt voor een groot deel bepaald door het goed (effectief en efficiënt) uitvoeren van het innovatieproces. Dat wil zeggen: het juiste product of de juiste dienst op het juiste moment, tegen de juiste prijs en met de juiste kwaliteit. Do s Onderzoek eerst wat de klant wil (kwalitatief en kwantitatief) en wat dat betekent voor de producteisen en de (interne) processen. Maak een ruw (product)ontwerp dat zoveel mogelijk voldoet aan de klantwensen en eisen. Werk het ruwe ontwerp verder uit en ontwikkel bijpassende (efficiënte) processen. Test een nieuw ontwerp om te verifiëren of dat het gewenste effect heeft. Onderzoek ook de faalmogelijkheden (hoe is het te saboteren?) en pas het daarop zonodig aan. Don'ts Ga niet innoveren omdat het moet. Vernieuwing moet voortkomen uit de wens om klanten beter te bedienen. Pas niet achteraf ontwerpen aan, maar besteed vooraf genoeg tijd aan het optimale ontwerp en de beste manier om dat te realiseren. Suggesties voor onderwerpen? Mail naar info@bdo.nl of speel ze door aan de redactie via uw eigen BDO-adviseur. Vlek op vlek is te voorkomen Fiscus legt afgewaardeerde leningen onder de loep Bij het afwaarderen van onderlinge vorderingen kan plots blijken dat de fiscus deze leningen als onzakelijk kwalificeert. Fiscale aftrek van de afwaardering is dan niet mogelijk. Voorkom dit soort narigheid door onder alle omstandigheden de voorwaarden bij een lening goed vast te leggen. Vlek op vlek: zit het economisch zo tegen dat u een vordering moet afwaarderen, wordt die lening vervolgens onder de loep genomen door de Belastingdienst die bepaalt dat het een onzakelijke lening betreft. In negen van de tien gevallen is de oorzaak van deze teleurstelling een onzorgvuldige vastlegging van de voorwaarden bij de lening geweest. Immers, in tijden van voorspoed en groei gaat de aandacht niet eerst uit naar formele zaken: doet zich een investeringskans voor waarbij financiering door een andere BV of door de DGA de beste optie is, dan wordt die lening snel vaak alleen mondeling geregeld. De administratieve details komen dan later wel, toch? Andere partij Die overigens begrijpelijke handelwijze kan zich later wreken. Want fiscaal is het van belang wat de looptijd is van de lening, wat de zekerheden zijn die er tegenover staan en wat de hoogte is van de rente. Die voorwaarden moeten zodanig zijn dat ook een niet-gelieerde partij de lening tegen die voorwaarden zou verstrekken. Vraag uzelf dus bij elke lening tussen BV's onderling of tussen uzelf en één van uw BV's af: zijn de voorwaarden bij deze lening wel zakelijk genoeg? Repareren Vervolgens kan het zo zijn dat u volstrekt zakelijke voorwaarden hebt gehanteerd, maar dat de vastlegging daarvan niet volgens de regels van de kunst is verlopen. Is dat het geval met vorderingen die nu moeten worden afgewaardeerd, dan is het ontbreken van een goede vastlegging jammer genoeg niet meer te repareren. Op zijn minst heeft u een bewijsprobleem richting de Belastingdienst. Maar dat geldt niet voor de andere leningen. Ga daarom van elke lening na of de details op de juiste manier zijn gedocumenteerd. Dat kan u in de (nabije) toekomst veel ellende besparen. Aanvechten Als de Belastingdienst een lening als onzakelijk karakteriseert, zijn er overigens voldoende mogelijkheden om die beslissing aan te vechten. Strikte wetgeving ontbreekt hier (zie LOOPTIJD, ZEKERHEDEN, RENTE Fiscaal ONDERLINGE VORDERINGEN De term 'onzakelijke leningen' komt niet in de fiscale wetgeving voor. Er is alleen regelgeving voor schijnleningen, deelnemerschapsleningen en de zogeheten 'bodemloze put'-leningen, die de Belastingdienst alle drie moet beschouwen als kapitaal. De onzakelijke leningen zijn daar in de praktijk bijgekomen, maar recente arresten van de Hoge Raad bevatten veel aanknopingspunten om beslissingen van de fiscus op dat punt aan te vechten. De vraag is telkens of alleen het gegeven dat er bij een lening geen zekerheid wordt verstrekt en dat er geen einddatum is vastgelegd, voldoende is om van een onzakelijke lening te kunnen spreken. Volgens de Hoge Raad kan het namelijk ook zo zijn dat een hogere (rente)vergoeding een en ander compenseert. kader). Bovendien leert de ondernemingspraktijk van alledag dat sommige van de gehanteerde criteria niet altijd houdbaar zijn. Zo is het duidelijk dat het oordeel van een DGA over de vooruitzichten van zijn bedrijf berust op wat híj weet van zijn bedrijf en dat is meestal meer dan wat anderen weten. Wat betreft de zekerheden is het duidelijk dat die vaak al bij een of meer banken liggen. Meestal zijn er geen zekerheden meer om te verstrekken. Maar het is moeilijk te verdedigen dat dat een reden moet zijn om te stoppen met investeren te stoppen met ondernemen. Meer weten? Neem contact op met Harry Corbeek, belastingadviseur bij BDO, of met uw eigen adviseur. harry.corbeek@bdo.nl 24 mrt 2012 accent accent mrt

14 FISCAAL INNOVATIESUBSIDIES door Geert Dekker thema innovatie Drie keer fiscaal voordeel in een notendop TEGEMOETKOMINGEN VOOR LOONKOSTEN, RESEARCH EN OPBRENGSTEN Fiscale regelingen verder uitgebreid VoorDeel dat U niet kunt laten liggen Elk bedrijf dat werkt aan verbetering van zijn producten kan kans maken op ruime fiscale voordelen. Toch aarzelen veel ondernemers om gebruik te maken van de beschikbare regelingen. "Vaak is dat een kwestie van koudwatervrees", vindt fiscalist Eefje de Vries van BDO. "Onbekend maakt onbemind. Maar intussen loopt u geld mis." 1. WBSO, Afdrachtvermindering loonheffingen voor speur- en ontwikkelingswerk > korting op af te dragen loonbelasting voor loonkosten die betrekking hebben op onderzoek en ontwikkeling binnen de eigen onderneming > over de eerste euro S&O-loon is de WBSO-subsidie 42%, over het meerdere 14% > uitgevoerd door Agentschap NL > uren vooraf te schatten voor een jaar, halfjaar of kwartaal 2. RDA, de Research & Development Aftrek > aanvullende aftrekpost van 40% van bepaalde kosten en investeringen die direct verband houden met de WBSO > niet voor loonkosten, daar is de WBSO voor > uitgevoerd door Agentschap NL > ingevoerd 1 januari 2012 > WBSO-beschikking (S&Overklaring) is verplicht > kosten vooraf te schatten voor een jaar, halfjaar of kwartaal 3. Innovatiebox > winsten uit innovatie worden belast tegen effectief slechts 5% vpb > afstemming met de Belastingdienst > afspraak geldt voor vier/ vijf jaar > onderneming moet beschikken over een ontwikkeling waarvoor de WBSO is toegekend, of over een octrooi, kwekersrechten of buitenlands patent > regeling is uitgebreid per 2010 Vanwaar die aarzeling om gebruik te maken van de fiscale regelingen die innovatie stimuleren? "Het hart van de ondernemer ligt natuurlijk bij zijn producten en zijn markten. Daar is hij voortdurend mee bezig en dat doet hij ook het liefst. Logisch en begrijpelijk: de focus ligt helemaal niet op de vraag hoe men gebruik kan maken van overheidsregelingen. Daarnaast is men huiverig voor de administratieve lasten. Die zijn er natuurlijk ook: je kunt niet in aanmerking komen voor deze regelingen zonder serieus werk te maken van de aanvragen." Is die terughoudendheid terecht? "Nee. Het is plat gezegd zonde van het geld. Veel meer bedrijven dan je zou denken komen voor een of meer van deze regelingen in aanmerking en ook de opbrengsten ervan zijn groter dan men veronderstelt. Daar willen wij ondernemers graag op wijzen. Inderdaad, het aanvragen kost tijd en moeite, maar wij kunnen na een eerste inventariserend gesprek met de ondernemer veelal goed bepalen of de belastingvoordelen die in het verschiet liggen, opwegen tegen die investering. In veel gevallen is dat zo." Innovatieregelingen, dat klinkt als iets voor hightech-bedrijven. "Dat is een misverstand. Machinefabrieken die hun product of productieproces verbeteren, levensmiddelenfabrikanten die hun producten moeten aanpassen vanwege strengere gezondheidseisen, softwaremakers die nieuwe software ontwikkelen: eigenlijk is elk bedrijf dat bezig is met het verbeteren van zijn producten innovatief bezig en welk bedrijf doet dat nou niet?" Wat zijn de voordelen van deze regelingen? "De Innovatiebox komt erop neer dat voor de winsten die u behaalt met innovatieve activiteiten het tarief voor de vennootschapsbelasting verlaagd wordt van 25 naar 5%. Dat scheelt dus behoorlijk. Bij de afstemming met de Belastingdienst gaat het erom goed gefundeerd te laten zien welk deel van uw winst voor die tariefsverlaging in aanmerking komt. "De Innovatiebox heeft betrekking op de inkomsten. De WBSO en de RDA hebben betrekking op de kosten die u maakt bij innovatie. Met de WBSO kunt u een vermindering van de loonkosten krijgen door een korting op de afdracht van loonbelasting, de RDA is een extra aftrekmogelijkheid van 40% van alle andere kosten van innovatie waarvoor een ondernemer WBSO ontvangt. Het is al met al zeer de moeite waard: zeker als u deze regelingen combineert, kunt u veel minder belasting gaan betalen." Zeker als u deze regelingen combineert, gaat u minder belasting betalen Eefje de Vries, BDO Toch zien ondernemers er tegenop om gebruik te maken van de regelingen? "Er moet toch enig voorwerk worden verricht en zeker rond de WBSO en de RDA is dat regelmatig terugkerend werk. Je moet bijvoorbeeld elk jaar, halfjaar of kwartaal een schatting maken van het aantal uren dat gemoeid zal zijn met het innovatieve werk en ook van de kosten die daarmee gepaard gaan. Veel ondernemers vinden dat lastig, omdat ze liever gewoon aan het werk gaan en dan wel zien waarop ze ongeveer uitkomen. "Maar wij rekenen het toch tot onze verantwoordelijkheid onze cliënten te wijzen op deze mogelijkheden. En om hen zo veel als nodig is bij te staan. Dat is voor BDO ook een belangrijke reden geweest een landelijke expertisegroep op te richten, waarin alle kennis en ervaring rondom deze regelingen wordt gedeeld en gebundeld. Op die kennis en ervaring kunt u altijd een beroep doen." Meer weten? Neem dan contact op met Eefje de Vries of uw eigen adviseur. 26 mrt 2012 accent accent mrt

15 Fiscaal Kort onder redactie van BDO Bureau Vaktechniek Het traject van de Innovatiebox levert vaak meer dan alleen fiscaal voordeel op Arthur Gimes (BDO) in het Financieele Dagblad FOUTJE IN AANGIFTE? LET OP: INFORMATIEPLICHT! BTW BIJ FONDSWERVING VRIJSTELLING LOOPT 1 JULI AF WEL MAKKELIJKER Sinds 1 januari 2012 moet een belastingplichtige uit zichzelf de Belastingdienst informeren zodra hij weet dat eerder verstrekte informatie of aangiften aan de fiscus onjuist of onvolledig zijn. Dit geldt in de volgende vier situaties. 1. Suppleties voor de omzetbelasting. 2. De verklaring uitsluitend zakelijk gebruik bestelauto. 3. De verklaring geen privégebruik. 4. Het niet aangeven van buitenlands vermogen door executeur. Daarvoor geldt dus een informatieplicht, met forse sancties bij niet naleven. 1. Actiemoment: Bij constatering van onjuistheid of onvolledigheid van de aangifte en afdracht in de afgelopen vijf kalenderjaren. Actie: Indienen suppletie. Sanctie: vergrijpboete maximaal 100% van de verschuldigde belasting. 2. Actiemoment: Voordat met de desbetreffende bestelauto privé wordt gereden (inhoudingsplichtige moet wetenschap privégebruik ook melden). Actie: Verklaring intrekken via modelformulier. Sanctie: Vergrijpboete max Actiemoment: Voordat met de desbetreffende auto op kalenderjaarbasis meer dan 500 kilometer privé wordt gereden. Actie: Verklaring intrekken via modelformulier. Sanctie: Vergrijpboete max Actiemoment: Bij kennisneming van het feit dat de aangifte erfbelasting inzake buitenlands vermogen niet, onjuist of onvolledig is gedaan. Actie: Modelformulier met juiste inlichtingen toezenden. Sanctie: Vergrijpboete maximaal 100% van de verschuldigde belasting. 30% Strengere regels De 30%-regeling voor buitenlandse specialisten die werken in Nederland is veranderd. Het fiscaal gunstige belastingtarief wordt aan strengere regels gebonden. Zoals: > Een minimum salarisnorm vanaf euro ex. vergoedingen. > Een kortere looptijd: 8 jaar (was 10). > Uitsluitend voor werknemers die al op minstens 150 km van Nederland woonden. > De werknemer moet gedurende de hele looptijd aan de vereisten voldoen. Voor bestaande gevallen is er een overgangsregeling. Aanvragen kan bij de Belastingdienst. Dankzij recente afspraken met de fiscus kan BDO op vier kantoren (Amstelveen, Breda, Rotterdam en Westland) beoordelingsaanvragen behandelen. Aanvragers hebben daardoor sneller duidelijkheid. WOZ? Bezwaar helpt! Voor de aangifte inkomstenbelasting 2011 helpt het niet meer. Maar toch is het altijd zinvol om kritisch te kijken naar de nieuwe WOZ-inschatting van uw woning. Deze waarde wordt jaarlijks bij beschikking door de gemeente bepaald en vormt een grondslag voor het eigenwoningforfait en mede voor de waardering in box 3 van een verhuurde woning. De hoogte ervan geeft echter vaak gerede aanleiding tot bezwaar. Argumenten kunnen zijn: dalende huizenprijzen, de nabijheid van een hoogspanningsmast, water- of geluidsoverlast, bodemverontreiniging enzovoorts. Bezwaar aantekenen kan tot zes weken na dagtekening. Fondsenwervende organisaties die niet zelf werkzaam zijn op sociaal, recreatief of cultureel terrein maar die alleen geld inzamelen voor andere organisaties, gaan vanaf 1 juli aanstaande btw betalen. Tot afgelopen 1 januari konden deze organisaties onder voorwaarden (zoals grensbedragen) btwvrijstelling krijgen. Deze is nu geschrapt omdat de goedkeuring in strijd is met de btw-richtlijn. Tot 1 juli a.s. geldt een overgangsregeling. Daarna vallen ook externe fondsenwervers onder de btw-regels. Voor organisaties die nu niet meer vrijgesteld zijn wordt dus 19/119 afgeroomd. Meer weten? Neem dan contact op met Marco Beerens van BDO Bureau Vaktechniek of uw eigen adviseur. marco.beerens@bdo.nl KOSTEN VERHUURPAND DIRECT AFTREKBAAR Een directeur-grootaandeelhouder verhuurt een bedrijfspand aan zijn BV. De huur van dit pand wordt voor de inkomstenbelasting belast als inkomen box 1 op basis van de terbeschikkingsstellingregeling. Vanaf welk moment? Dit is niet slechts op het moment van AANTREKKELIJK: RDA-AFTREK daadwerkelijke verhuur maar kan al op het moment dat een bedrijfspand wordt gekocht met de bedoeling het aan de BV ter beschikking te stellen. Het voordeel hiervan is dat eventuele aanschafkosten en rentekosten vanaf het moment van aanschaf aftrekbaar zijn. De overheid zet erg in om met fiscale maatregelen innovatieve activiteiten van bedrijven in Nederland te stimuleren. Naast de speur- en ontwikkelingsafdrachtvermindering (via loonkosten) en Innovatiebox (verlaagd vennootschapsbelastingtarief van 5% voor innovatieopbrengsten) bestaat sinds 1 januari ook nog de RDA-aftrek, voor niet-loonkosten. Dit is een extra aftrekpost ter hoogte van 40% van de door Agentschap NL vastgestelde kosten en uitgaven. Innoveren loont! NU OOK VOORLOPIGE AANSLAG VPB EENVOUDIG HERZIEN Het kon al bij de voorlopige aanslag inkomstenbelasting, nu ook bij de voorlopige aanslag vennootschapsbelasting: de aangifte eenvoudig herzien. Bezwaar maken is daardoor niet meer nodig. De gegevens van de aanslag kunnen sneller en eenvoudiger worden aangepast. Digitaal heeft de voorkeur, de Belastingdienst streeft ernaar binnen vier tot vijf weken na het verzoek een nieuwe aanslag op te leggen. Uiteraard handig bij neerwaartse aanpassing, maar ook hoger kan voorkomen. 28 mrt 2012 accent accent mrt

16 betrokken WERKBEZOEK EDUKANS ETHIOPIË Onderwijsprojecten maken een wereld van verschil, voor kinderen én volwassenen LEREN VOOR EEN BETER LEVEN Kennis opent deuren naar een beter leven. Daarom knokt de Stichting Edukans met hulp van BDO voor beter onderwijs in ontwikkelingslanden. Sjef Leijs, belastingadviseur en penningmeester van het BDO Fonds, kon afgelopen januari in Ethiopië persoonlijk kijken naar de resultaten. En raakte diep onder de indruk. DOOR LEONARD VAN DEN BERG BEELD edukans Sommige kinderen moeten twee uur lopen om op school te komen. En dan zo blij en dankbaar! Sjef Leijs Het is geen toeval dat juist de Brabander Sjef Leijs (51), vader van drie kinderen, zich sterk maakt voor de hulp aan Edukans. De belastingadviseur van BDO Tilburg weet uit zijn eigen jeugd hoe belangrijk scholing is. Ik kom uit een arbeidersgezin, als zoon van een Tilburgse wever. Mijn ouders zeiden altijd Zorg dat je goed leert, zodat jij niet in de fabriek terecht komt. Dankzij scholing heb ik me kunnen ontwikkelen. GLANZENDE OGEN De ambassadeursreis naar Ethiopië, afgelopen januari, maakte diepe indruk. Allereerst door het unieke landschap. Je verwacht dorheid en droogte, maar je ziet een adembenemende afwisseling: van Toscane en de Dordogne tot de Grand Canyon. Maar de meeste indruk maakte de hartverwarmende gastvrijheid. Het was kersttijd, dat vieren ze daar iets later dan bij ons. Op de eerste school waar we kwamen, zongen en dansten de leerlingen in schooluniform voor ons: met witte kerstmanbaarden, en daarboven die prachtige glanzende ogen. Dat was adembenemend, zo veel positiviteit en gastvrijheid. Terwijl het wel allemaal aidswezen waren. We voelden ons net de koningin op Koninginnedag. Het waren hoopgevende ervaringen in een land vol drama en armoede. Stel je voor: les geven aan soms wel zestig drukke kinderen tegelijk in een klein lemen hutje. We hebben schooltjes gezien die nauwelijks beter waren dan een var- kensstal. Daarom bouwt Edukans waar mogelijk nieuwe, ruime lokalen. Ook de manier van lesgeven krijgt veel aandacht, met moderne lesmethoden, gegeven door gemotiveerde docenten uit de regio. SPAREN: 37,5 EUROCENT PER WEEK Het werk van Edukans brengt veel goeds, niet alleen voor kinderen. Leijs: Ook alleenstaande moeders, vaak aidsweduwe en analfabeet, krijgen les in taal, lezen en huishoudkunde. Zo leren ze zelf in hun onderhoud te voorzien. Bijvoorbeeld door koffie of kruiden te verhandelen. Of door injera te bakken, een pannenkoek-achtig brood, voor plaatselijke hotels en restaurants. Een van hen zei letterlijk Ik heb alles te danken aan de hulp die me is geboden. Zij was inmiddels zo ver dat haar twee kinderen naar school konden en ze 7,5 bir per week kon sparen ongeveer 37,5 eurocent. Het zijn kleine voorbeelden die samen een groot verschil maken en deze mensen een toekomst geven. Terug in Nederland kostte het Leijs moeite om terug te schakelen. Het is een andere wereld. We hebben ze letterlijk gezien, de kinderen die twee uur moeten lopen naar school, enkele reis. Als je dat ziet, leer je wel relativeren. En dan zo blij en dankbaar. Die kinderen hebben echt mijn hart gestolen! Suggesties? Neem dan contact op met Sjef Leijs, tel BDO FONDS: STEUN VOOR EDUKANS, EN MEER Het BDO Fonds helpt diverse goede doelen die door BDOmedewerkers zelf zijn voorgedragen. Daarnaast ondersteunen ze Edukans, dat kinderen in India, Malawi, Oeganda en Ethiopië onderwijs biedt via kleinschalige particuliere projecten. BDO steunt die projecten financieel en geeft advies aan de partnerorganisaties van Edukans. Daarnaast steunen de medewerkers van BDO Edukans via de actie Schoenmaatjes. Meer weten: edukans.nl. 30 mrt 2012 accent accent mrt

17 ACCOUNTANCY JAARREKENING thema innovatie JURIDISCH Onderzoekskosten komen altijd ten laste van het resultaat Innovatie in de boeken: eigen oordeel weegt zwaar mee KOSTEN OF INTELLECTUEEL EIGENDOMSRECHT BESCHERMING EN EXPLOITATIE VAN UW INNOVATIE Mag ik zelf weten hoe ik de kosten van innovatie opneem in de jaarrekening? Nee. De verslaggevingsregels maken onderscheid tussen onderzoekskosten en ontwikkelingskosten. Onderzoekskosten mogen op grond van die regels niet worden geactiveerd. Om kosten te activeren moet je met enige zekerheid kunnen zeggen dat er ook opbrengsten uit voortkomen en bij onderzoek is nu eenmaal niet Ruud Vergoossen, BDO zeker dat het ook leidt tot opbrengsten. In de onderzoeksfase gaat het immers om het verwerven van kennis en inzichten. Dus komen onderzoekskosten altijd direct ten laste van het resultaat. INVESTERING? Kosten voor innovatie kunt u op twee manieren verwerken in de jaarrekening. U neemt ze als kosten direct ten laste van het resultaat, of u zet ze als een actief op de balans en schrijft er vervolgens op af. Ruud Vergoossen, directeur Vaktechniek van BDO, legt uit wanneer welke optie de beste is. En ontwikkelingskosten, mogen die wel altijd worden geactiveerd? Alweer: nee. Het zal duidelijk zijn dat ontwikkelingskosten met grotere zekerheid tot opbrengsten leiden dan onderzoekskosten. In de ontwikkelingsfase gaat het immers om het toepassen van de verworven kennis en inzichten. Toch geldt er ook hier een aantal voorwaarden voordat de kosten echt voor activering in aanmerking komen. In een notendop zijn dat er vier: er moet een markt voor het product zijn, het bedrijf moet de intentie hebben om het ontwikkelingstraject af te maken, een en ander moet technisch uitvoerbaar zijn en tot slot moet de onderneming in staat zijn om het actief te gaan gebruiken. Wordt niet altijd voldaan aan die voorwaarden? Bijvoorbeeld in de farmaceutische industrie draait het vaak om die laatste voorwaarde. Pas als een nieuw medicijn helemaal is uitontwikkeld, kan een marktvergunning worden aangevraagd bij het ministerie. Tot die tijd is de onderneming niet in staat om het (immateriële) actief te gebruiken voor de productie en verkoop van het medicijn. Dit wil zeggen dat de tot dat moment gemaakte kosten ten laste van het resultaat worden genomen. In principe is het bij verslaggeving de bedoeling dat kosten en opbrengsten zoveel mogelijk worden gekoppeld, in deze gevallen is daar nauwelijks sprake van. Eerst moet men jarenlang kosten nemen, later volgen grote winsten, schijnbaar zonder dat daar kosten tegenover staan. Wat is in de praktijk de belangrijkste voorwaarde om ontwikkelingskosten te activeren? Dat er een markt is voor het product. Je moet kunnen laten zien dat die markt er is. Maar daarmee wordt toch een grijs gebied betreden. We weten allemaal dat het antwoord op de vraag of ergens een markt voor is, behoort tot de kern van ondernemerschap. Hier is dus ruimte voor het eigen oordeel van de ondernemer. FISCAAL MEER VRIJHEID De fiscale regels voor onderzoek- en ontwikkelingskosten wijken af van de jaarrekeningregels. Sinds 2007 mogen deze kosten fiscaal ineens worden afgeschreven. Daarbij maakt het niet uit of die kosten worden gemaakt in de onderzoeksfase of in de ontwikkelingsfase. Maar afschrijving ineens is niet verplicht. U kunt kiezen voor het activeren van kosten uit de ontwikkelfase. Kosten uit de onderzoeksfase mogen in principe níet worden geactiveerd. De gelijkenis met de jaarrekeningregels is duidelijk. Leidraad bij uw keuzes moet zijn: goed koopmanschap. Meer over de fiscale faciliteiten die innovatie stimuleren leest u op pagina 26-27: 'Voordeel dat u niet kunt laten liggen'. Je kunt nooit zeker zijn of die markt er wel is? Nooit is overdreven, maar het kan natuurlijk altijd gebeuren dat de ontwikkelingen teleurstellend zijn. Heb je in dat geval eerder kosten geactiveerd, dan zul je ze alsnog, met terugwerkende kracht, moeten nemen. Andersom gebeurt dat niet: eenmaal genomen kosten kun je later niet alsnog activeren. Voor welke bedrijven is dit relevant? Voor praktisch elk bedrijf. Een typisch voorbeeld is de softwarebranche. Wat de marktvooruitzichten zijn voor nieuwe software of voor volgende versies van eerder ontwikkelde software is vaak een kwestie van inschatting. En van die inschatting hangt dus ook af of de ontwikkelingskosten worden geactiveerd. Daarnaast kan het ook om kosten van procesinnovatie gaan. Die leveren intern opbrengsten op, in de vorm van kostenbesparingen of hogere rendementen. Maar ook in gevallen van zo n interne markt kan de ondernemer de kosten pas activeren als hij er voldoende van overtuigd is dat ze ook echt tot die besparingen leiden. Meer weten? Neem contact op met Ruud Vergoossen, directeur Vaktechniek van BDO, of met uw eigen adviseur. ruud.vergoossen@bdo.nl De kosten gaan voor de baten. Innovatie vereist (veel) investeringen. Die zijn alleen de moeite waard als u het resultaat ook goed kunt beschermen. Daarvoor is er het Intellectueel Eigendomsrecht (IE-Recht). IE-recht is een verzameling van ongeveer 10 rechtsgebieden die allemaal betrekking hebben op voortbrengselen van de geest, maar die ieder een ander toepassingsgebied bestrijken. Zo ziet het octrooirecht op technische vindingen, het handelsnaamrecht op de naam van een onderneming en het modellenrecht op de vormgeving van gebruiks-, siermodellen en tekeningen. Voorbeelden van zaken die u met behulp van IE-rechten kunt beschermen zijn IE-RECHT: EEN ontwerpen van logo s, KWESTIE VAN vormgeving van producten, businessmo- INNOVEREN EN REGISTREREN dellen, bedrijfsnamen, uitvindingen, maar ook innovaties. Auteursrecht, merkenrecht en octrooirecht zijn de bekendste IE-rechten. Het uitgangspunt van IE-rechten is dat, afhankelijk van het rechtsgebied, degene die als eerste iets ontwerpt/bedenkt en/of registreert daarmee het toepasselijke IE-recht verwerft. Het is dus zaak om actief te handelen om zo de toepasselijke IE-rechten op de juiste manier als eerste vast te leggen. Het is ook belangrijk hierover duidelijke afspraken te maken met werknemers, opdrachtnemers, freelancers en contractpartijen. Er worden teveel rechtszaken gevoerd die zijn terug te voeren op het ontbreken van dit soort afspraken. Een geldig IErecht op uw naam geeft u vervolgens de mogelijkheid om uw innovaties tegen misbruik door derden te beschermen. Of natuurlijk om uw innovaties te exploiteren door deze juist, middels een (licentie) overeenkomst, tegen betaling beschikbaar te stellen aan derde partijen die uw innovatie dan mogen gebruiken, verhandelen en/of doorontwikkelen. Zo vormen IE-rechten niet alleen een uitstekend middel om uw investeringen te beschermen tegen navolgers, maar helpen ze ook om de innovatie te promoveren tot profit centre. Bert-Jan van den Akker is senior advocaat IE, Media en ICT bij Dijkstra Voermans. bert-jan.van.den.akker@dvan.nl 32 mrt 2012 accent accent mrt

18 Written by BDO Kort onder redactie van BDO marketing, communicatie & sales Wanneer? Op 17, 18 en 19 april Waar? Beatrix Theater in Utrecht AGENDA WEEK VAN DE ONDERNEMER 2012 Nieuw fiscaal magazine: Welkom in 2012 Het zijn moeilijke tijden. De economie zit tegen en het woord crisis klinkt overal. Toch is er fiscaal gezien goed nieuws. In de nieuwste editie van het fiscale magazine Welkom in 2012 staan naast een openhartig interview met VNO-NCW voorzitter Bernard Wientjes de belangrijkste fiscale trends, toegelicht via praktische en actuele cases over issues als de Innovatiebox, Transfer Pricing, vastgoedprojecten en het familievermogensstatuut. Meer weten? Vraag dan een exemplaar aan via ONDERZOEK NAAR TOEGEVOEGDE WAARDE RVC ONBEKEND & ONBEMIND Een meerderheid van de Nederlandse niet-beursgenoteerde middelgrote en grote ondernemingen ziet geen heil in het instellen van een toezichtsorgaan zoals een Raad van Commissarissen. Bijna de helft (44%) van de ondervraagde ondernemingen zonder RvC heeft nooit overwogen een RvC aan te stellen en nog eens 28% verwacht er onvoldoende toegevoegde waarde van. Dat blijkt uit het BDO-rapport Onbekend maakt onbemind Onderzoek naar de toegevoegde waarde van een Raad van Commissarissen voor (middel-) grote ondernemingen. Jammer, vinden onderzoekers Marc Steehouwer (manager Audit & Assurance, BDO Rotterdam) en Jouke Jelgerhuis Swildens (partner, BDO Rotterdam). Want er is juist veel ruimte voor vruchtbare samenwerking tussen bestuurders en de RvC. Meer weten? Bestel het onderzoeksrapport via BDO Rotterdam, Deelnemers aan het rondetafelgesprek over integriteit. Het verslag van hun gesprek staat in de derde uitgave van De Dialoog. Arbeidswijzer 2012 Het Nederlandse arbeidsrecht blijft in beweging. Daarom is er nu de Arbeidswijzer 2012 van BDO Arbeidsjuristen, met alle belangrijkste topics rondom arbeidsrecht en sociaal zekerheidsrecht. Speciale aandacht is er voor de raakvlakken tussen arbeidsrecht en social media, en hoe je deze kunt gebruiken voor werving & selectie en employer branding. Leerzaam! Meer weten? De BDO Arbeidswijzer 2012 is digitaal gratis aan te vragen via www. bdoarbeidswijzer.nl. drivers QUaLITY SEGmENTaTION EXCELLENT COmPETITIVE TECHNOLOGY GEOGRaPHY faster SERVICE OUTSOURCE SERVICE 2020: megatrends for THE decade ahead A BDO report, written by the Economist Intelligence Unit SUmmER 2011 PERSONaL KEY OffSHORE INVEST better SPECIaL INfORmaTION focus differentiator bespoke CUSTOmISaTION PRICE media Onderzoek The Economist in opdracht van BDO Service 2020 Excellente service bieden is belangrijk, en wordt in de toekomst nog belangrijker. Hoe je dat als ondernemer bereikt, vertelt het onderzoek Service 2020 dat BDO in Engeland liet uitvoeren door The Economist. Het rapport bevat de visie van zo n 500 internationale topondernemers over wat hun klanten verwachten en hoe zij daaraan voldoen. Het rapport onthult hoe succesvolle organisaties hun service organiseren, voor zakelijke en particuliere doelgroepen, en hoe zij het belang van service in de toekomst zien. Daarnaast biedt het een blauwdruk voor het prioriteren van kansen op dit gebied. Ondernemers die willen weten wat zij nu moeten doen om ook straks de beste service te kunnen bieden, vinden in Service 2020 waardevolle inzichten. Het rapport kunt u aanvragen via info@bdo.nl. DE DIALOOG Levendige discussies over de rol van de commissaris Toezicht blijft onmiskenbaar een belangrijk thema voor Nederlandse ondernemingen. Zeker in roerige tijden. BDO biedt toezichthouders en commissarissen praktische ondersteuning bij de uitvoering van hun steeds groter wordende takenpakket. Ons magazine De Dialoog, dat wordt gevoed door rondetafelgesprekken met bestuurders, commissarissen en wetenschappers, staat daarin centraal. De nieuwste, vierde editie rondom belonen is begin maart in print en online beschikbaar. U kunt deze, eerdere edities en aanverwante hulpmiddelen aanvragen of downloaden op 34 mrt 2012 accent accent mrt service 2020 netherlands 02.indd 1 07/12/ :42:05 < Bent u in voor een dag vol kennis, inspiratie en netwerken? Kom dan op 17, 18 of 19 april naar hét ondernemersevenement van het jaar: De Week van de Ondernemer, in het Beatrix Theater in Utrecht. Topsprekers gaan tijdens het plenaire ochtendprogramma in op het thema Ambitie, s middags gevolgd door inhoudelijke themasessies met medewerking van BDO. Op de beursvloer kunt u terecht met al uw vragen en kunt u zich inschrijven voor een adviesgesprek. Kortom: een dag vol ambitie, kennis en inspiratie. CONTROLLERS CIRCLE 2012 Het vak van controllers verandert, evenals hun rol binnen de organisatie. Ze maken niet alleen financiële rapportages maar worden ook steeds vaker betrokken bij beleid en strategie. Dat stelt hoge eisen aan hun vakkundige (bij)scholing. De BDO CFO Controllers Circle ondersteunt controllers en financieel specialisten en helpt ze bij te blijven. Bent u geïnteresseerd in een middag vol actuele vakkennis en nieuwe kennismakingen? Schrijf u in voor de BDO CFO Controllers Circle 2012 in uw regio. Dit kan via de website > bekijk de BDO evenementenkalender

19 DE VAKMAN ALEXANDER LEPPINK Wat is er mis met routine? Niets, maar ik ben er van overtuigd dat processen altijd efficiënter kunnen. Jaren geleden hadden we complete afdelingen waar mensen alleen maar facturen en bankafschriften verwerkten. Ik riep toen al dat dat ook automatisch kon. Nu weten we niet beter. Hij ontdekte al vroeg in zijn carrière dat elke keer hetzelfde doen niet goed voor hem is. Veranderen en verbeteren, dat is wat Alexander Leppink (40) drijft. Zo bedacht hij in 1996 de eerste webbased accountancydienst en is hij sinds 2006 bij BDO verantwoordelijk voor innovatie en online dienstverlening. Een rusteloze vernieuwer. Van huis uit? Ja. Thuis hadden we een metaalbedrijf en mijn vader was een echte uitvinder, een ambachtsman. Ik vond het als kind al heel inspirerend om te zien hoe hij dingen niet voor lief nam zoals ze waren, maar altijd keek of hij geen slimmere oplossing kon verzinnen. Zo heeft hij onder meer een steenklem uitgevonden, waarmee metselaars met één hand een hele rij bakstenen kunnen sjouwen. DOOR LEONARD VAN DEN BERG BEELD Ivo van der Bent Functie Manager Business Development bij BDO Specialisme Innovatief denken Bij BDO sinds 2006 Werkweek Volgens contract 40 uur, maar in de praktijk al snel 50 Motto Als je iets echt wilt dan kun je het ook Verrassend Stond in 1990 in de audities voor de musical Les Misérables. Een andere wereld. Hoe komt zijn zoon terecht in de accountancy? Ik deed VWO en vond economie leuk. Mijn ouders waren al wat ouder en hadden eens gezegd dat ze zouden stoppen met werken als ik klaar zou zijn met studeren. Het leek me niet fair om dan eerst nog zes jaar universiteit te doen. Toen ik hoorde dat je als accountant werkend kunt leren, en bij verschillende bedrijven kunt sparren met directies, was ik om. Uitvinderszoon als cijferjockey, werkte dat? Bij mijn eerste klus als assistent-accountant kreeg ik te horen: Doe het maar net zo als vorig jaar. Maar dat was echt niks voor mij! Hoe kom je dan ooit verder? Dus vroeg ik door naar de doelstelling, en pakte ik het vervolgens anders aan. Op die manier werk ik eigenlijk nog steeds Vindt je omgeving die veranderdrift niet heel vermoeiend? Soms wellicht, maar de wereld om ons heen is ook continu in beweging, dus je moet wel veranderen. Stilstand is achteruitgang. Als je tijdig proactief inspeelt op veranderingen blijf je aan het stuur. Innovatie is hot. Zijn dit mooie tijden? Jazeker. Door de crisis moeten bedrijven extra nadenken over wat ze doen, en hoe. Ik geniet volop. Niet van de crisis op zich, wel van de creativiteit die daardoor loskomt. Vooral in het mkb zie je veel innovatie. Met name bij familiebedrijven, die hebben vaak een langetermijnvisie en kunnen producten en processen makkelijk vernieuwen, verbeteren. Ben je thuis ook zo innovatief? Och, ik ben wie ik ben. Maar inderdaad, ik ben wel 24 uur per dag met iets bezig. Het is wel eens voorgekomen dat ik van onder de douche zó achter mijn computer ben gekropen om ideeën te noteren. En ik hou van gadgets. Windows 8 heb ik al een paar maanden draaien, gewoon om in te kunnen schatten welke kansen het ons biedt. Meer weten? Neem contact op met Alexander Leppink, tel mrt 2012 accent accent mrt

20 procesinnovatie thema innovatie lean werken kan tot 60% meer rendement opleveren ALLEEN WAARDE TELT Is uw bedrijf sterk gegroeid (of afgeslankt) maar zijn uw processen nog niet aangepast aan de nieuwe situatie? Of loopt uw rendement terug zonder dat u precies weet waardoor? Dan is het tijd om uw bedrijfsprocessen onder de loep te nemen. Joris Aalberse van BDO Consultants: Speuren naar verspilling is altijd de moeite waard, zowel in euro's als in rendement. Door Geert Dekker De vinger op de zere plek leggen, dat is de bedoeling van BDO's diensten rondom procesinnovatie. Met de LEAN-methode, ooit ontwikkeld door Toyota, wordt elke stap die binnen uw bedrijf gezet wordt onder het vergrootglas gelegd en beoordeeld op de waarde die daarmee aan het product wordt toegevoegd. Altijd is de vraag: is de klant bereid te betalen voor wat dit proces toevoegt?, zegt Aalberse. Dat levert soms pijnlijke conclusies op. Uit gewoonte of uit onzekerheid wordt veel verspild. Een jacht op verspilling, noemt Aalberse het ook wel. Maar die is de moeite waard. We onderzochten onlangs een bedrijf dat veevoer produceert. Men kon de vraag niet meer aan, maar gezien de omstandigheden was investeren in uitbreiding van de capaciteit niet aan de orde. Daarom moest het in de processen gezocht worden. Toen bleek dat ze veel meer konden produceren met dezelfde middelen. Zo was men bijvoorbeeld gewend bij een familiefeestje de hele fabriek stil te zetten. Uiteindelijk konden we zoveel verbeteren dat de productiecapaciteit bijna verdubbelde. Ingesleten patronen Klinkt makkelijk, maar dat is het niet altijd. Het principe dat elk proces en elke processtap waarde moet toevoegen aan het product of de dienstverlening stuit in de praktijk op ingesleten patronen in gedrag en procedures. Aalberse: Die patronen ontstaan natuurlijk niet voor niets en daar moet je rekening mee houden. Vaak ontstaan ze uit de behoefte aan zekerheid, comfort. Een grote voorraad kan bijvoorbeeld een gevoel van zekerheid geven. Of het voelt goed om met drie collega's een dossier te bestuderen. Terwijl één vaak voldoende is. Afscheid nemen van verspilling kan echter zwaar vallen. Maar dan zeg ik: als er reden is spijkerbroek aan en het magazijn in Sandra Noijons, Van den Assem Schoenen We groeiden zo sterk dat we behoefte kregen aan meer structuur en efficiëntie binnen onze organisatie. We wisten dat het effectiever kon, maar hoe? Sandra Noijons, manager bij Van den Assem Schoenen, ging vorig jaar met BDO in gesprek over de snelle ontwikkeling die de onderneming doormaakte. De enkele jaren geleden opgezette webshop was een groot succes, terwijl ook het aantal vestigingen in den lande (nu elf) toenam. BDO heeft de hele organisatiestructuur onder handen genomen, zegt Noijons. Over de hele linie zijn nieuwe afspraken gemaakt over de verantwoordelijkheden en taken. Dat had met name voor het proces 'achter' de webshop grote gevolgen. Hun aanpak sprak me bijzonder aan. De mensen van BDO doken er echt in. Ze trokken hun spijkerbroek aan en gingen meewerken in het magazijn, om precies te kunnen begrijpen hoe het proces in elkaar zat. Dat leidde uiteindelijk tot grote veranderingen. Voorheen waren medewerkers vooral bezig met één taak, bijvoorbeeld zendingen controleren, inpakken of etiketten uitprinten en opplakken. En telkens zit daar dan de handeling bij dat die doos met schoenen uit het magazijnschap wordt gehaald en weer teruggezet. Zo stuitten we op heel veel overbodigheid. Nu gaat het in één keer en elke medewerker beheerst het hele proces. Noijons: Zo zie je ook telkens waar het stokt. Het grote voordeel is bovendien dat onze medewerkers zijn gaan meedenken over het proces. We zijn hier zeer tevreden mee. te twijfelen aan de zekerheid van je proces, moet je dan dáár niet aan gaan werken, in plaats van aan het dempen van die onzekerheid met processtappen die in principe verspillend zijn? Bijvoorbeeld: als je een voorraad wilt aanhouden omdat je eigenlijk je leverancier niet vertrouwt, moet je dan niet eens nadenken over de relatie met die leverancier? Voorbeeldfunctie Patronen doorbreken gaat niet zonder slag of stoot. Daarom benadrukt Aalberse het belang van het verandermanagement rondom de procesinnovatie. De bedrijfsleiding moet zich bewust zijn van zijn voorbeeldfunctie als het gaat om openstaan voor veranderingen. Op de werkvloer is het zaak een actieve cultuur te stimuleren van meedenken en meedoen. Medewerkers zien vaak wel hoe het beter kan, maar ze worden niet aangemoedigd om verandering tot stand te brengen. Kun je dat veranderen, dan mobiliseer je meer innovatiekracht dan je ooit van achter het bureau kunt ontwikkelen. En de opbrengst van dit alles? We zien voortdurend dat we met z'n allen te veel dingen doen waar de klant niet voor wil betalen. Kun je die activiteiten overboord zetten, dan springt het rendement omhoog. Inefficiënties in transport, overproductie, wachttijden, et cetera: naar onze ervaring komt het voor dat, als je echt de diepte ingaat, tot 60% van de energie die in processen verdwijnt, geen waarde toevoegt. Er zijn dus grote besparingen te realiseren. Meer weten? Neem dan contact op met Joris Aalberse of uw eigen adviseur. joris.aalberse@bdo.nl MET LEAN IN 4 STAPPEN NAAR PROCESINNOVATIE Processen in kaart brengen Verbeterpotentieel bepalen Prioriteiten stellen Veranderingen doorvoeren > Value Stream Mapping: hoe stroomt de waarde door het bedrijf? > Maak processtappen, informatiestromen en materiaalstromen visueel. > Maak verspillingen en overbodige processtappen zichtbaar. > Beoordeel elke processtap aan de hand van 8 criteria: 1. Voorraden 2. Bewegingen 3. Wachttijden 4. Transport 5. Overproductie > Breng in kaart waar verbetering het meest nodig is, resp. het eenvoudigst te realiseren? > volg de volgende criteria: complexiteit, benodigde investeringen, mogelijke > Voer het aanpassingsprogramma uit. > Laat dit afhankelijk van de behoefte (deels) begeleiden of uitvoeren 6. Meer doen dan de klant verwacht 7. Herstelwerk 8. Niet benutten van talenten > dit resulteert in specifiek inzicht in verspillingen. > definieer per onderdeel het verbeterpotentieel. kostenvoordelen en tijd. > Bepaal de prioriteiten aan de hand van de specifieke (nood)situatie. > formuleer een programma met verschillende initiatieven. door BDO. > Roep zonodig de hulp in van specialisten, bijvoorbeeld in IT of HR. Tijdens alle stappen: verandermanagement > Innovatie is mensenwerk en is kansloos zonder draagvlak of geloof in de verandering. > Breken met oude zekerheden geeft onzekerheid en een gevoel van onbehagen en roept daardoor weerstand op. > Coaching van leidinggevenden en uitvoerenden. 38 mrt 2012 accent accent mrt