Onkruidbeheer op verharding Evaluatie beheer 2016 en aanpak vanaf 2017

Transcriptie

1 7 oktober 2016 Onkruidbeheer op verharding Evaluatie beheer 2016 en aanpak vanaf

2 Gemeente Venray Postbus AM Venray Samengesteld door R. Hoeymakers i.s.m. team groen afdeling SDW 2

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Aanleiding Afbakening Beeldkwaliteit Leeswijzer 7 2 Beheer 2015 en eerder 8 3 Evaluatie beheer in Veegrondes met een extra borstel Algemene terreinen en invalswegen Inzet mensen met afstand tot arbeidsmarkt (1) Inzet mensen met afstand tot arbeidsmarkt (2) Bewonersparticipatie Algemene aandachtspunten uit Uitgangspunten beheer vanaf Doelstellingen en kaders Werken met beeldkwaliteit Inrichting openbare ruimte 18 5 Uitwerking beheer Vegen frequentie en kosten Onkruidbestrijding kwaliteitsniveaus en kosten Kernwinkelgebied en stationsplein Woongebieden/Industrieterreinen/Algemene terreinen Investeringen aanpassingen openbare ruimte Areaal Financiële gevolgen 22 Literatuurlijst 23 Bijlage 1 Beeldmeetlatten 24 3

4 1 Inleiding 1.1 Aanleiding Met ingang van 31 maart 2016 mogen professionele gebruikers geen chemische middelen (incl. de zogenaamde laagrisicomiddelen, zoals bijvoorbeeld azijnzuur of wegenzout) meer toepassen op verhardingen. Het door de gemeente Venray gebruikte middel glyfosaat (bestanddeel van Round Up) kan daardoor niet meer worden gebruikt. Alleen niet-chemische methoden zijn vanaf dit moment toegestaan. Doordat niet-chemische methoden duurder zijn en het budget voor 2016 niet is verhoogd, is er per saldo minder oppervlakte (areaal) onderhouden. Met het beschikbare budget is een uitwerking gemaakt om zoveel mogelijk bestrijding te kunnen doen op de algemene terreinen en ontsluitingswegen. Zelfwerkzaamheid was hierbij een belangrijk onderwerp. Gedurende het jaar zijn werkzaamheden uitgevoerd om het onkruid te beheersen, met daarbij verschillende vormen/werkwijze en daarnaast inzet van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. In de raadsvergadering van 5 juli 2016 heeft de raad te kennen gegeven het huidige onderhoudsbeeld onbevredigend te vinden en heeft zij het college opdracht gegeven om het budget te verhogen en te komen tot een beheerplan. Met dit beheerplan zou het onderhoudsniveau dan weer moeten komen te liggen op hetzelfde beeldkwaliteitsniveau zoals dit voor de beëindiging van het toepassen van de Selectspray-methode werd uitgevoerd. 1.2 Afbakening In dit beheerplan legt de gemeente vast wat het kwaliteitsniveau moet zijn voor de beeldkwaliteit met de daarbij behorende financiën. Het plan komt tot stand door ervaringen van het beheer tijdens de select-spray methode, het beheer tijdens het groeiseizoen 2016 en analyse van ontwikkelingen op het gebied van beheer van de openbare ruimte, naast wet- en regelgeving. De scope van dit plan bestaat uit drie delen: 1. Functioneel vegen: het vegen van alle straten met watervoerende (mol)goten, straatkolken of trottoirkolken. Hierbij wordt dus 1 werkbreedte van een grote of kleine veegmachine uitgevoerd (breedte ca. 3 resp. 2,20 meter), waarbij het accent ligt op het vegen van de goot of kantlaag langs wegen. Het doel is hierbij opvegen van veegvuil (met name zand) ten behoeve van de afwatering en ter voorkoming van zand in het riool. Bijkomend voordeel is dat hierdoor voedingsbodem voor eventuele onkruiden wordt weggenomen. 2. Esthetisch vegen: het deel wat niet door het functioneel vegen wordt meegenomen, bijvoorbeeld trottoirs. Natuurlijk afval zoals blad en bloesem blijft vaak liggen bij randen en putten. Hierdoor wordt esthetisch vegen qua kosten niet functioneel geacht. Vegen op pleinen en dergelijke is onderdeel van reiniging na afloop van evenementen en/of de weekmarkt en valt onder het verwijderen van (zwerf)afval. 3. Onkruidbestrijding op verharding: het bestrijden van ongewenste begroeiing op element- en halfverharding. Dit is gericht op het zoveel mogelijk bestrijden van onkruiden. 4

5 Onkruid op verharding is vaak afkomstig van zaad, welke zich verspreid door de lucht. Het zaad komt dus van boven. Dit feit maakt dat vegen een belangrijk onderdeel is van onkruidbeheer op verharding. De term onkruidbeheersing op verharding dekt daarmee dan ook de lading van voorkomen én bestrijden van onkruid. Daarmee zijn dit ook de twee hoofdlijnen in dit plan. Het esthetisch vegen valt om financiële redenen buiten dit plan. Daarnaast zijn de volgende zaken relevant om te vermelden: Zwerfafval Het verwijderen van zwerfafval op verharding wordt door middel van het integraal onderhoudsbestek uitgevoerd. Zwerfafval wat door de veegwagen wordt opgezogen hoeft niet meer handmatig te worden opgeruimd. Bij de totstandkoming van het onderhoudsbestek incl. prijsvorming wordt hiermee rekening gehouden. Kolken zuigen Eenmaal per jaar worden in de gemeente de kolken gereinigd. In samenhang met een passende veegfrequentie en onkruidbestrijding wordt afwatering gewaarborgd. Natuurlijk afval (blad en bloesem) Het opruimen van blad en bloesem valt ook onder het integraal onderhoudsbestek. Hiervoor is een onderhoudsbeeld beschreven. Het verwijderen van blad- en bloesem, voordat dit zich kan vastplakken en een voedingsbodem kan vormen, is een bijkomende maatregel in de strijd tegen onkruid op verharding. Afbeelding 1.1. Onkruidgroei op voedingsbodem van zand, blad- en vruchtafval. 5

6 1.3 Beeldkwaliteit Er wordt in dit rapport gesproken over beeldkwaliteit. Dit vergt mogelijk enige uitleg. Gemeente Venray werkt sinds 2009 met zogenaamde beeldbestekken. Daarin wordt niet meer de frequentie aangegeven hoe vaak een aannemer een handeling moet uitvoeren, maar wordt juist een beeldkwaliteitsniveau beschreven waaraan hij moet voldoen. Er wordt onderscheid gemaakt in drie niveaus: Hoog (A): netjes en comfortabel, Basis (B): verzorgd en functioneel, Laag (C): onverzorgd en hinder voor gebruik. Figuur 1.1. Beeldkwaliteitsniveaus. Niveau A+ wordt gehanteerd om als bovengrens van niveau A te dienen, Niveau D is ingesteld om als ondergrens van niveau C te dienen. Uitgangspunt bij beeldbestekken is dat het onderhoudsniveau nooit onder het afgesproken niveau mag komen te liggen. Daalt het niveau door groei van onkruid of vuil, dan moet de aannemer dus ingrijpen. Hierbij wordt meer inzicht en verantwoordelijkheid van de aannemer verwacht. Ook heeft dit als bijkomend voordeel dat het onderhoudsniveau gelijkmatiger over het jaar is verdeeld, doordat niet de bestrating of het groen heel vuil wordt, waarna het helemaal schoon wordt gemaakt, waarna het weer heel vuil wordt, waarna het helemaal schoon wordt gemaakt, ect, etc maar een maximum aantal onkruidplantjes of onkruidhoogte aanwezig mag zijn. De gemeente is hierbij in regie en stuurt het beheer op basis van monitoring en eigen toezichthouders. Het risico over hoeveel inzet/werk ligt bij de aannemer, waarbij dus vooraf inzichtelijk is voor de gemeente wat de onderhoudskosten voor het komende jaar zullen bedragen bij een afgesproken beeldkwaliteitsniveau. Immers, mocht meer onderhoud 6

7 noodzakelijk zijn om het onderhoudsbeeld te kunnen leveren is dat voor risico van de aannemer. Dit werkt ook andersom. Mocht er in droge perioden minder onderhoud nodig zijn, heeft de aannemer een meevaller. In bijlage 1 zijn de beeldmeetlatten te vinden, waarin de diverse niveaus staan beschreven en gevisualiseerd specifiek voor onkruid op element- en ongebonden verharding. 1.4 Leeswijzer In dit plan wordt het beheer rondom onkruid op verhardingen uiteengezet. De volgende onderdelen worden hierbij behandeld: Hoofdstuk 2: Hierin wordt een beschrijving gegeven van het beheer zoals dat in 2015 werd uitgevoerd, ten tijde van de chemische onkruidbestrijding. Hoofdstuk 3: In dit hoofdstuk worden de diverse zaken voor wat betreft het beheer in 2016 geëvalueerd. Hoofdstuk 4: Dit deel beschrijft de randvoorwaarden en uitgangspunten van het toekomstig beheer vanaf 2017 Hoofdstuk 5: Hierin wordt de uitwerking van de gekozen lijn zichtbaar gemaakt met daaraan gekoppeld de financiële consequenties, voor zover deze al kunnen worden beschreven. De bijlage van dit rapport bevat de beeldmeetlatten waarop de onderhoudniveaus specifiek van onkruid op verharding staan beschreven en gevisualiseerd. 7

8 2 Beheer 2015 en eerder Het beheer van onkruid op verhardingen bestond tot 2016 uit een aantal maatregelen. Vegen In 2015 werd 9 keer geveegd. Op basis van ervaring en landelijk onderzoek is gebleken dat wanneer een veegfrequentie van 9 tot 12 beurten wordt aangehouden, de kwaliteitsbeleving als hoog wordt ervaren. Dit wordt veroorzaakt doordat zwerfafval regelmatig wordt opgeveegd en minder onkruid aanwezig is doordat dan de voedingsbodem ontbreekt. In voorgaande jaren is de veegfrequentie enkele rondes lager geweest(6-7 veegrondes). Mede vanuit het opstellen van nieuwe bestekken en aanbestedingen is verhoging van de veegfrequentie mogelijk geweest. Onkruid op verharding In 2015 werden 2 rondes met de select-spray methode uitgevoerd. Hierbij werd sensor gestuurd chemisch onkruid bestreden conform de DOB- (Duurzaam Onkruid Beheer) richtlijnen met het middel Round Up Evolution. Bij het bestrijden van onkruid met het middel glyfosaat is het gevolg dat het plantje tot en met de wortel afsterft. Daarmee was 2 ronden ook voldoende om de onkruidgroei te beheersen. In voorgaande jaren is in Venray ook geborsteld. Nadeel van deze methode is dat alleen bovengrondse delen worden verwijderd, waardoor bij groeizaam weer het onkruid na 3 weken alweer zichtbaar is hersteld. Tevens wordt verharding hierbij ook (licht) beschadigd en ontstaat met name bij droog weer stofwolken, wat weer tot klachten van bewoners leidde. Beide maatregelen gecombineerd leiden tot een gemiddelde kwaliteit van hoog tot basis. In drogere jaren/perioden werd kwaliteitsniveau A behaald, in nattere jaren/perioden niveau B. 8

9 3 Evaluatie beheer in 2016 Zoals eerder aangegeven is door de vakafdeling een uitwerking gemaakt van de te nemen maatregelen op basis van het gegeven dat het budget in de begroting niet was bijgesteld. Deze uitwerking bestond uit de volgende onderdelen: 3.1 Veegrondes met een extra borstel Aanpak: Door 2 veegrondes uit te voeren met een hardere borstel op de veegmachine worden ook aanwezige onkruiden bestreden. Er is 5 keer een normale veegronde uitgevoerd (2 beurten volgen na het groeiseizoen) en 2 maal een ronde waarbij een hardere borstel is gemonteerd op de veegarm. Een keer met de borstel door de goot en een keer over de eerste halve meter van het trottoir. Resultaat en ervaringen: Het toepassen van de harde borstel in goten heeft niet tot het gewenste effect geleid. Gebleken is dat dit diverse oorzaken heeft. De frequentie 2 maal borstelen van de goten is niet voldoende om aan het basis kwaliteitsniveau te kunnen voldoen. Volgens onderzoek is een frequentie van 4-5 keer benodigd om niveau B te behalen. Hergroei vond snel plaats, omdat alleen de bovengrondse delen werden verwijderd. Daarnaast was snel zichtbaar waar goten of kantlagen langs asfaltwegen te diep lagen of oneffen waren waardoor de borstel niet alles raakte. Afbeelding 3.1 Voorbeelden onkruidgroei goten 9

10 3.2 Algemene terreinen en invalswegen Aanpak: Hier is door de aannemer 3 maal met hete lucht onkruid bestreden. In september/oktober is deze oppervlakte nog 1 maal geborsteld, om zo de gehele winterperiode een schone verharding te bieden op deze terreinen. Resultaat en ervaringen: Het onderhoud op de algemene wegen en parkeerterreinen lieten wisselend resultaat zien. Deels door gebrekkige uitvoering door aannemer, welke na de eerste ronde is opgelost, maar ook deels door het sterke groeiseizoen. De controle op uitgevoerd werk liet sterke hergroei binnen enkele weken zien. Volgens onderzoek 1 is een frequentie van 6-8 keer met hete lucht benodigd om niveau B te behalen. Figuur 3.1. Effect heteluchtbehandeling en hergroei onkruid. Tevens te zien is de (on)gevoeligheid van diverse onkruiden op deze methode. 1) Inventarisatie onkruidbestrijding op verhardingen, advies- en ingenieursbureau TAUW,

11 3.3 Inzet mensen met afstand tot arbeidsmarkt (1) Aanpak: In het kader van de participatiewet is begin dit jaar een pilot gestart waarin mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt worden ingezet op additionele klussen in de openbare ruimte. Onkruidbestrijding op verharding is daarbij een aspect wat is meegenomen in de mogelijke werkzaamheden die deze mensen kunnen uitvoeren. Moj Venroj heeft in het kader van deze pilot handmatig onkruidbestrijding in het kernwinkelgebied uitgevoerd. Resultaat en ervaringen: De groep mensen zijn gestart met een frequentie 1 keer in de 6 weken. Daarna is de frequentie bijgesteld naar 1 keer in de 3 á 4 weken i.v.m. sterke onkruidgroei. De groepsgrootte wisselde in verband met opkomst mensen. Er is afstemming geweest tussen aannemer van het integraal onderhoudsbestek en Moj Venroj om de afvoer van het onkruid te regelen. Omdat het overige areaal verharding in het kernwinkelgebied vaak wordt geveegd in het kader van de zwerfvuilbeheersing, naast het feit dat veel betreding door bezoekers plaatsvindt, stond het onkruid zoals verwacht vaak langs gevels en obstakels. Dit is handmatig uit te voeren. Gebleken is dat het begeleiden en organisatie van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt zeer belangrijk is bij zulke projecten. Afbeelding 3.3. Inzet van mensen met afstand tot de arbeidsmarkt in het kernwinkelgebied. 11

12 3.4 Inzet mensen met afstand tot arbeidsmarkt (2) Aanpak Met het resterende budget is een pilot opgestart om een persoon met een afstand tot arbeidsmarkt in te zetten op een zogenaamde hotspot -dienst. Deze dienst bestond uit de inzet van een kleine heetwatermachine op een aanhanger waarbij onkruid wordt bestreden door middel van begieting met heet water (>98 0 C) via een lans. Inzet op onkruidbestrijding was gericht op plekken waar zal blijken dat het niet reëel is dat onkruidbestrijding door bewoners of bedrijven wordt opgepakt, bijvoorbeeld bij openbare kunstwerken zoals trappen of bij trottoirs rondom verzorgingstehuizen. Resultaat en ervaringen: Het resultaat voor wat betreft bestrijding van onkruid door behandeling met de heetwatermachine heeft tot een gewenst effect geleid. Het onkruid was behoorlijk uitgeput en men kon direct zien welk gebied behandeld was. Helaas bleek dat dat er te weinig budget/capaciteit was om alle probleemplekken regelmatig te behandelen. Tevens was het soms discutabel tot waar de inzet van een bewoner verwacht mocht worden. Ook is deze dienst ingezet op probleemplekken die naar voren kwamen door het gebrek aan onkruidbestrijding, bijvoorbeeld in molgoten en wegen met een klinkerverharding in combinatie met bomen. Deze waren namelijk door onkruidgroei glad geworden en hierbij was de waarborgen van de verkeersveiligheid in het geding. Ook bleek dat bepaalde vaardigheden die benodigd waren om het apparaat te bedienen niet aanwezig waren bij de beschikbare mensen. Daardoor was de methode alleen geschikt voor mensen die zelfstandig konden werken. Deze bleek niet voorhanden. Daarom is inzet van deze dienst uitgevoerd door een SW-medewerker met hulp van iemand met afstand tot de arbeidsmarkt. Deze kon dan helpen bij de grotere plekken/locaties. Samenvattend: de heetwatermethode leverde goed resultaat, maar de hotspotdienst was bij verre ontoereikend om efficiënt het gehele areaal te beheren en het is gebleken dat dit enige praktische vaardigheden vergt die komen kijken bij werken in de openbare ruimte. Afbeelding 3.4. Inzet heetwatermachine en onkruidgroei op klinkerverharding. 12

13 3.5 Bewonersparticipatie Aanpak: Door gebrek aan budget om het gehele areaal te beheren wordt een beroep gedaan op burgerparticipatie bij het bestrijden van onkruid op verharding. Ook verenigingen en wijk- en dorpsraden worden benaderd om hierin een rol te spelen. De gemeente faciliteert daar waar mogelijk met krabbers of afvoer onkruidresten. Resultaat en ervaringen: Bewoners zeer verschillend betrokken bij openbare ruimte, wat zich uitte in wisselend straatbeeld, ook binnen de wijken zijn verschillen aan te wijzen. Er zijn daarnaast geen verzoeken binnen gekomen ter ondersteuning. Veel plekken zijn vooral na de zomervakantie op een laag niveau terecht gekomen. Het effect van het chemisch bestrijden uit voorgaande jaren ijlt na, waardoor de eerste helft de onkruidgroei nog te overzien was. Na de zomer zijn de resultaten duidelijk geworden van beperkte onkruidbestrijding. Dorp- en wijkraden hebben aangegeven geen rol te kunnen / willen spelen in de bestrijding van onkruid en zagen dit als taak van de gemeente. Meldingen vanuit de wijk kwamen met name na de vakantieperiode op gang. Afbeelding 3.5. Voorbeelden onkruidgroei woongebied- en industrieterrein Venray

14 3.6 Algemene aandachtspunten uit 2016 Uit de evaluatie zijn ook een aantal aandachtspunten voortgekomen waar het toekomstig beheer rekening mee dient te houden. Lager niveau trottoirs/wegen Op enkele plekken zijn grote voegen tussen de tegels aanwezig, waardoor onkruid makkelijker een kans krijgt zich te ontwikkelen. Herstraten van deze verhardingen verdient aanbeveling om onkruidbestrijding hier effectief te kunnen uitvoeren. De plekken zijn in verband met een lager niveau qua wegbeheer de laatste jaren niet aangepakt. Schaduwplekken Tevens blijkt dat op plekken met schaduw meer onkruid lijkt te staan, maar nadere bestudering levert op dat hier de soortensamenstelling anders is. Op zonnige plekken staan vooral meerjarige onkruiden, op bestrating in halfschaduw en schaduw staan eerder een- en tweejarige jonge onkruiden. Op wegen, met grote bomen, die zijn voorzien van gebakken klinkers (veel voegen) was een duidelijk waarneembare groei van onkruiden te zien, waardoor gladheid ontstond. Obstakels De aanwezigheid van obstakels zoals verkeersbordpalen en afzetpaaltjes zorgt voor plekken waar onkruid zich makkelijker kan vestigen. Op deze plekken blijft voedingsbodem eerder liggen én is geen betreding. Daarom blijft het belangrijk om zo min mogelijk obstakels op verharding te plaatsen en terughoudend omgaan met het plaatsen van afzetpaaltjes. Door zulke objecten in plantsoenen te plaatsen of door deze plekken naadloos af te werken wordt onkruidgroei op verharding voorkomen. Afbeelding 3.6. Onkruidgroei nabij obstakels 14

15 Zaadvorming vanuit naastliggende percelen Door de beperkte onkruidbestrijding op verharding is het afgelopen jaar voorgekomen dat het aangetroffen beeldkwaliteitsniveau op verharding lager was voor wat betreft onkruid in plantsoenen. De beeldkwaliteit voor onkruidbeheersing in plantsoenen is namelijk vastgesteld op beeld hoog/a (kernwinkelgebied) en basis/b (woon- en industrieterreinen). Daardoor was het beeld vreemd dat de aannemer in het plantsoen het onkruid bestreed, waarbij tegelijk op de verharding niet of nauwelijks iets gebeurde. Ook zaad- ontwikkeling en verspreiding van onkruid op verharding heeft daarbij een negatief effect op plantsoenen. Deze raken weer eerder verontreinigd met onkruid. Leerpunt hieruit is dat de onderhoudsniveaus qua onkruidbeheersing in plantsoenen en op verhardingen minimaal op elkaar moeten aansluiten om zo geen negatieve invloed op elkaar uit te oefenen. Niet belopen verhardingen Betreding zorgt voor minder onkruidgroei op verhardingen. Door de beperkte onkruidbestrijding in 2016 werd op plekken inzichtelijk dat verhardingen geen functie hadden of bijvoorbeeld te overdadig breed waren voor het vervullen van hun doel. Op desbetreffende stroken groeide namelijk veel onkruid. Dat leidt tot de aanbeveling dat wanneer verharding niet functioneel is zulke verhardingen beter opgeruimd/omgevormd kunnen worden naar groen. Dit biedt meerdere voordelen. Naast het feit dat men geen onkruidbestrijding meer hoeft toe te passen op deze verharding, wordt de omgeving verfraaid en kunnen stadsbomen hier voordeel bij hebben in verband met een betere lucht- en waterhuishouding. Tevens wordt op microniveau ook bijgedragen aan de klimaatadaptie doordat regenwater de grond in kan dringen en niet wordt afgevoerd. Tevens wordt aan kostenreductie gedaan v.w.b. beheer openbare ruimte. Een gazon of plantsoen is immers goedkoper in onderhoud dan een elementverharding. Figuur 3.1. Renovatievoorbeeld van brede onbelopen verharding. 15

16 4 Uitgangspunten beheer vanaf Doelstellingen en kaders In dit hoofdstuk staan de doelstellingen, kaders en uitgangspunten beschreven voor het beheer van onkruidgroei op verharding in de toekomst. Doelstellingen - het voorkomen van verstopping van straat- en trottoirkolken - het verwijderen van voedingsbodems voor onkruid in de straatgoten en kantlagen - Verhardingen begaanbaar houden en zo veiligheid voor weggebruikers garanderen Wettelijke kaders: Met ingang van 31 maart 2016 mogen professionele gebruikers geen glyfosaat (bestanddeel van Round Up) meer toepassen op verhardingen. Dat betekent dat de methode van onkruidbestrijding op verharding aangepast dient te worden. Dit wettelijk kader is daarmee bepalend voor de benodigde financiën om onkruid op verharding afdoende te blijven bestrijden. Niet-chemische methoden zijn namelijk een veelvoud van de chemische methode. Beeldkwaliteitsniveau De raad heeft het college opdracht gegeven om het beeldkwaliteitsniveau weer terug te brengen naar het niveau dat tijdens het beheer van 2015 gerealiseerd werd. Dit beheer was destijds vorm gegeven door 2 rondes chemische onkruidbestrijding per jaar met de select-spray methode. Conform de beschrijving van beeldkwaliteitsniveaus is dit voldoende om een niveau tussen hoog (A) en basis (B) te realiseren. De keuze voor wat betreft welk onderhoudsniveau dient te worden gerealiseerd is daarbij dus bepaald. In paragraaf 5.1 zal dit verder worden uitgewerkt. Inzet van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt Gebleken is dat onder bepaalde voorwaarden inzet van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt mogelijk is. Hiervoor dient goede begeleiding en voorzieningen te worden getroffen om dit tot een succes te maken. Indien de randvoorwaarden goed geregeld zijn, biedt het inzetten van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt natuurlijk naast de positieve effecten voor deze mensen ook een positief effect op de beeldkwaliteit. 4.2 Werken met beeldkwaliteit Keuze van een niet-chemische methode niet aan de orde Er bestaan diverse technieken om onkruid niet-chemisch te bestrijden, met elk hun voor- en nadelen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan bestrijding met heet water, hete lucht of borstelen. De effectiviteit en inzetbaarheid van elke methode verschillen, naast de milieu-effecten van elke methode. Ook onkruiden kunnen zich aanpassen aan de bestrijdingswijze als deze monotoon wordt uitgevoerd. Daarmee is het bestrijden van onkruid op verharding het beste als gebruik wordt gemaakt van diverse technieken. Door met een beeldbestek te werken wordt gebruik 16

17 gemaakt van het inzicht van een aannemer. Deze kan zelf bepalen wanneer hij welke techniek het beste kan gebruiken om zo het efficiënts mogelijk de afgesproken beeldkwaliteit te leveren. Het kiezen van een methode is dan ook niet aan de orde. Wel kunnen voorwaarden worden gesteld aan methodes. Zo heeft bijvoorbeeld borstelen van onkruid op verharding een negatief effect op de levensduur van klinkers en tegels, maar kan deze methode voor de aannemer een bewuste keuze zijn om onkruidresten te verwijderen net voor de winterperiode. Zo wordt voedingsbodem voor een zachte winter of het volgende voorjaar weggenomen, waardoor het behouden van het onderhoudsbeeld wordt vereenvoudigd. Werken met beeldbestekken De keuze voor het werken met beeldbestekken is al lange tijd gemeengoed in diverse gemeentes waaronder ook Venray. De afgelopen 8 jaar is ervaring opgebouwd met deze manier van werken bij het onderhoud aan de openbare ruimte op het gebied van groen, zwerfafval en reiniging. De methode werkt naar volle tevredenheid: 1) de gemeente is in regie want het weet aan het begin van elke besteksperiode wat de kosten per jaar zullen bedragen voor de afgesproken beeldkwaliteitsniveaus; 2) de aannemer wordt gestuurd op beelden waarbij zijn eigen praktisch inzicht kan gebruiken om het werk vorm te geven. 3) Door steekproefsgewijs te controleren en vier-wekelijkse monitoring houdt de gemeente inzicht in de geleverde kwaliteiten. De toezichthouders van de gemeente hoeven dus niet het gehele werkgebied te controleren of de aannemer een activiteit heeft uitgevoerd, maar kan bij meldingen over te lage beeldkwaliteit de aannemer hier op aanspreken. De capaciteit van de afdeling is momenteel ook afgestemd op werken met beeldkwaliteit. Voedingsbodem vanuit andere werkzaamheden Zoals eerder vermeld is vegen een belangrijke activiteit bij onkruidbeheersing op verharding. Integraal werken en de verantwoordelijkheid voor diverse werkzaamheden in de openbare ruimte bij één aannemer neerleggen biedt voordelen. Het gaat hier om de werkzaamheden grasmaaien, bladruimen en onkruidbeheersing in plantsoenen. De mogelijke gevolgen van deze werkzaamheden zijn respectievelijk maaisel op verharding, blad in goten en onkruidresten met zand op verharding (wat wordt uitgeharkt naar aanliggende verharding). Als de onderhoudsverplichting voor onkruidbeheer op verharding bij dezelfde aannemer ligt, zal deze aandacht hebben voor het voorkomen van voedingsbodem. Immers, het voorkomen van onkruidgroei levert (tijd)winst op bij het bestrijden er van. Tevens kan een aannemer dan organisatorische voordelen behalen en werkzaamheden combineren, waardoor overlast voor bewoners wordt beperkt. 17

18 4.3 Inrichting openbare ruimte Al bij het inrichtingsproces van de openbare ruimte dient rekening gehouden te worden met het beheer. Men noemt dit ook wel beheerbewust ontwerpen. (ook ontwerpbewust beheren bestaat: beheren zodat het ontwerp ook tot uitdrukking komt). De eisen rondom de inrichting van de openbare ruimte zijn beschreven in de Toetssteen Openbare Ruimte. Daarin staan ontwerprichtlijnen op het gebied van afval, riolering, verlichting, groen en wegen. Bij het aanhouden van deze ontwerprichtlijnen kan het beheer ook efficiënt en duurzaam worden uitgevoerd. Er zijn drie zaken die belangrijk zijn voor wat betreft onkruidbeheersing op verharding: Functionaliteit Zoals ook uit de evaluatie is gebleken is in het verleden verharding aangelegd die niet functioneel is. Voornamelijk in de oudere wijken waar openbare ruimte nog niet gerenoveerd is, worden zulke verhardingen aangetroffen. Er loopt nauwelijks iemand en blijkbaar is dat dus onnodig aanwezige verharding. Dat leidt tot de aanbeveling dat wanneer verharding niet functioneel is zulke verhardingen beter opgeruimd/omgevormd kunnen worden naar groen. Dit biedt meerdere voordelen. Naast het feit dat men geen onkruidbestrijding meer hoeft toe te passen op deze verharding, wordt de omgeving verfraaid en kunnen stadsbomen hier voordeel bij hebben in verband met een betere lucht- en waterhuishouding. Tevens wordt op microniveau ook bijgedragen aan de klimaatadaptie doordat regenwater de grond in kan dringen en niet wordt afgevoerd via de kolken. Voegvulling Het aanbrengen van onkruidwerende voegvulling of het toepassen van verhardingen zonder voegen (bijvoorbeeld printbeton) heeft duidelijk meerwaarde, maar zijn relatief dure investeringen. Beperkend aspect van dit alternatief van onkruidbeheersing is, dat dit aspect alleen toegepast kan worden op plekken waar het opbreken van verharding niet te verwachten is. Dit zijn bijvoorbeeld middengeleiders en vluchtheuvels. Het opbreken van verhardingen door werken aan nutsvoorzieningen zorgt namelijk dat er de onkruidwerende voegvulling verloren gaat, waardoor op deze verhardingen alsnog onkruidbestrijding nodig zal zijn. Gezien de kosten wordt dit vooralsnog alleen bij reconstructies van wegen meegenomen en worden huidige plekken niet aangepakt. Afbeelding 4.1. Voorbeeld van toepassing printbeton, rotonde Paterslaan-Leunseweg. 18

19 Voegwijdte/Vlakligging Kleine voegen betekent enig onkruidgroei. Grotere voegwijdtes kunnen een gevolg zijn van de materialen (kleine stenen) en/of de staat van onderhoud (afgezakte kantopsluiting en/of verzakkingen). Daarom is het belangrijk dat verhardingen met minimale voegbreedtes worden aangelegd. Dit is een belangrijke keuze tijdens het ontwerpproces. Tevens zijn keuzes in de onderhoudsniveaus in het beleidsplan wegen van invloed op de onkruidgroei. Immers, een lager onderhoudsniveau veroorzaakt meer scheefliggend verhardingsmateriaal en dat zorgt weer voor meer kansen op voedingsbodem meer onkruidgroei. Voegen rondom obstakels Bij het aanbrengen van lichtmasten of verkeersmeubilair ontstaan vaak wat grote openingen in het straatwerk. Deze plekken zijn dan ook vaak de ideale groeiplaats voor onkruid. Door zulke voegen af te dichten krijgt onkruid geen kans en hoeft geen bestrijding plaats te vinden. Afbeelding 4.2. Voegafdichting rondom obstakels. 19

20 5 Uitwerking beheer Vegen frequentie en kosten Door te kiezen voor een frequentie van 9 veegrondes wordt voedingsbodem tijdig en doelmatig verwijderd, waardoor onkruidbestrijding binnen de perken blijft. De kosten voor het uitvoeren van 9 veegrondes past in het huidige budget. De stortkosten van het veegvuil kunnen jaarlijks wat fluctueren. Vegen op beeld is nog niet voldoende uitgekristalliseerd in Nederland, waardoor vooralsnog wordt gekozen om deze maatregel op frequentie te blijven doen. Wel is hier een soortgelijk manier van werken als beeldbestekken gerealiseerd, doordat monitoring van het werk plaats vindt door een gps-volgsysteem op de veegwagens. Hierdoor is controle op afstand mogelijk en kan exact worden aangegeven óf en wanneer er geveegd is op een locatie. Het vegen wordt bekostigd uit 2 budgetten. Eén daarvan is het reguliere beheerbudget vegen. Daarnaast wordt er vanuit het Gemeentelijk RioleringsPlan (GRP) jaarlijks budget beschikbaar gesteld om veegvuil uit het riool te houden. Samen bieden zij nagenoeg dekking voor het uitvoeren van het regulier veegwerk. Zie tabel 5.1 voor de exacte bedragen. Stortkosten van veegvuil fluctueren per jaar. Daardoor ontstaat jaarlijks een klein tekort danwel overschot op deze beheerpost. Posten 2015 Budget vanuit GRP Regulier budget Vegen straten incl. stortkostenbudget Totaal budget veegbeheer Kosten uitvoering 9 veegrondes Stortkosten veegvuil Totale kosten Tabel 5.1. Kosten en budgetten veegvuilbeheersing. 5.2 Onkruidbestrijding kwaliteitsniveaus en kosten In de volgende deelparagrafen zullen voor elk van de structuurelementen (kernwinkelgebied, woongebieden en industrieterreinen) de beeldkwaliteitsniveaus en de bijbehorende kosten worden beschreven Kernwinkelgebied en stationsplein Door aan te sluiten bij de onderhoudsniveaus van andere aspecten in de openbare ruimte zoals afvalbakken ledigen, zwerfafval en onkruidbeheersing in plantsoenen krijgt de openbare ruimte als geheel een hoge beeldkwaliteit. Het centrum is één van de visitekaartjes van de gemeente, waar recent veel geld is geïnvesteerd in de openbare ruimte tijdens het project Centrum op de Schop. Door dit op niveau A te onderhouden wordt de openbare ruimte daarmee op een hoog niveau gehouden. Gebleken is uit het beheer tijdens 2016 dat in het kernwinkelgebied eigenlijk alleen onkruid staat bij de obstakels zoals banken, lichtmasten en paaltjes. Ook bij de gevels komt af en toe 20

21 onkruid voor. Op de overige verhardingen in het kernwinkelgebied is nauwelijks bestrijding nodig omdat er én veel betreding plaatsvindt én er veelvuldig wordt geveegd in het kader van zwerfafvalbeheersing en na afloop van evenementen. Het station valt als entree van Venray ook onder deze categorie en onkruid zal daardoor op beeldkwaliteitsniveau A worden onderhouden. De inzet van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt kan hierbij een prima vervolg worden gegeven. Het is een afgebakend gebied en het areaal is te overzien. Vervolg van de pilot met Moj Venroj verdient dan ook aanbeveling. De kosten van de pilot liggen bij de afdeling WWL en drukken niet op het beschikbaar gestelde budget voor onkruidbeheersing op verharding Woongebieden/Industrieterreinen/Algemene terreinen Ook hier wordt door de keuze van het terugbrengen van het onderhoudsniveau voor elementverhardingen en goten/kantlagen naar de periode tijdens de select-spray methode, aangesloten bij het niveau wat geldt voor andere beheerdisciplines, namelijk kwaliteitsniveau B. Halfverharding is gevoelig voor onkruidgroei. Immers, de gehele oppervlakte biedt kans voor onkruid om zich te vestigen én vanuit de randen heeft gras of plantsoen is onkruidgroei nauwelijks in te dammen. Daarom wordt voorgesteld om voor halfverharding niveau A te hanteren. Zo wordt de begaanbaarheid gegarandeerd en wordt voorkomen dat halfverharding overgroeien en de bestrijding leidt tot kapitaalsvernietiging. Bij de praktische uitvoering van onkruidbestrijding op halfverharding wordt namelijk vaak een klein deel van het materiaal weggenomen of blijven pollen aanwezig (en dus nieuwe voedingsbodem). Aanvulling van het halfverhardingsmateriaal is daardoor eerder aan de orde welke hogere kosten met zich meebrengt dan bestrijding op een adequaat niveau. Ook pollen van hardnekkige onkruiden kunnen zich eerder nestelen in de halfverharding als deze verharding op basisniveau zou worden onderhouden, welke op basis van het beeld mogelijk niet zouden hoeven te worden bestreden, maar welke wel schade toebrengen aan de dichtheid van het materiaal. Inzet van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt is in deze gebieden ook mogelijk, maar kent enkele beperkingen. De inzetbaarheid van onervaren medewerkers of medewerkers die praktische vaardigheden zoals kaartlezen niet beheersen, is beperkt. Ook het werken met handmachines is nodig om het onkruid niet alleen weg te krabben, maar ook ondergronds te bestrijden/uit te putten. Zolang ondergronds namelijk niet wordt bestreden is het bestrijden van onkruid uitzichtloos. Afbakening van het werkgebied is ook een belangrijk aandachtspunt om de inzet van deze mensen te laten slagen. Het werk moet behapbaar zijn en men dient resultaat te ervaren. Tevens dient de frequentie voldoende te zijn om het onderhoudsniveau basis te bereiken Investeringen aanpassingen openbare ruimte Om structurele verbeteringen in de openbare ruimte door te kunnen voeren, zodat onkruid op verharding minder kans krijgt is het aanbevelingswaardig om een jaarlijks budget beschikbaar te stellen. Met dit budget kunnen plekken zoals middengeleiders en vluchtheuvels worden aangepakt, obstakels worden verplaatst of opgeruimd en niet-functionele verharding worden opgeruimd. 21

22 5.2.4 Areaal Kernwinkelgebied en stationsomgeving: Soort Elementverharding (tegels/klinkers) Ongebonden verharding (halfverharding) Hoeveelheid m m2 Het betreft in het kernwinkelgebied het deel wat voorzien is van natuursteen en gebakken klinkers, ofwel het gebied wat onder handen is genomen tijdens het project Centrum op de Schop. Goten indien aanwezig zijn hier bij de oppervlakte elementverharding gerekend. Woongebieden en Industrieterreinen: Soort Elementverharding (tegels/klinkers) Ongebonden verharding (halfverharding) Goten en kantlagen Hoeveelheid m m2 206 km Financiële gevolgen Voorheen was het budget van toereikend om 2 rondes met de select spray-methode uit te voeren. Door het verbod op glyfosaat is onkruidbestrijding nu aangewezen op nietchemische methoden die een factor 3 tot 5 duurder zijn. De komende maanden wordt gesproken met de aannemers over de wijze van beheren met daarbij behorend de voorwaarden en inzet van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Het vorm geven van de juiste organisatiestructuur ten behoeve van de inzet van deze mensen kost enige tijd. Daardoor zijn de kosten nog niet inzichtelijk. De verwachting is dat voor het begin van het groeiseizoen (april) duidelijkheid hierover bestaat. Daarop kan het definitief benodigde budget worden bepaald voor 2017 en verder. 22

23 Literatuurlijst Onkruidbeheer op verhardingen, CROW-publicatie 258, 2008 Onderzoek Inventarisatie onkruidbestrijding op verhardingen, TAUW, 24 april Kwaliteitscatalogus Openbare Ruimte 2013, CROW-publicatie 323, Uitgave Tuin en Landschap special 19A Onkruid op verhardingen, 2014 Niet-chemische onkruidbestrijding op verhardingen, Katrien de Vriendt, VIVES Hogeschool,

24 Bijlage 1 Beeldmeetlatten Verharding open verharding-elementenverharding-onkruid A+ A B C D Er is geen Er is weinig Er is in beperkte Er is redelijk veel Er is veel onkruid. onkruid. onkruid. mate onkruid. onkruid. aantal stuks aantal stuks aantal stuks aantal stuks aantal stuks onkruid hoger onkruid hoger onkruid hoger onkruid hoger onkruid hoger dan 20 cm dan 20 cm dan 20 cm dan 20 cm dan 20 cm 0 stuks per 10 stuks per 20 stuks per 30 stuks per > 30 stuks per 100m² 100m² 100m² 100m² 100m² 0% per 100m² 2% per 100m² 4% per 100m² 8% per 100m² > 8% per 100m² Verharding onkruid rondom obstakels A+ A B C D Er is geen onkruid Er is weinig Er is in beperkte Er is redelijk veel Er is veel onkruid rondom de onkruid rondom de mate onkruid onkruid rondom de rondom de obstakels. obstakels. rondom obstakels. obstakels. obstakels. binnen een binnen een binnen een binnen een binnen een afstand van 0,50 afstand van 0,50 afstand van 0,50 afstand van 0,50 afstand van 0,50 m van obstakel m van obstakel m van obstakel m van obstakel m van obstakel 0 per m² 10 % per m² 30 % per m² 40 % per m² > 40 % per m² maximale hoogte maximale hoogte maximale hoogte maximale hoogte maximale hoogte onkruid onkruid onkruid onkruid onkruid 0 cm 10 cm 20 cm 30 cm > 30 cm Verharding open verharding-ongebonden verharding-onkruid A+ A B C D Er is geen onkruid. 0% per 100m² maximale hoogte 0 cm Er is weinig onkruid. 3% per 100m² maximale hoogte 10 cm Er is in beperkte mate onkruid. 15% per 100m² maximale hoogte 25 cm Er is redelijk veel onkruid. 25% per 100m² maximale hoogte 50 cm Er is veel onkruid. > 25% per 100m² maximale hoogte > 50 cm 24

25 25