Impact van de internationalisering op de arbeidsmarkt in Brussel. Prof. Dr. Jan Degadt KU Leuven Campus Brussel

Transcriptie

1 INHOUD Inleiding De stad van zinnekes als safe haven voor de 21 ste eeuw Studiedag 16 december 2016 Impact van de internationalisering op de arbeidsmarkt in Brussel Prof. Dr. Jan Degadt KU Leuven Campus Brussel Deel 1. Beschrijving van de situatie - Cijfers - Economische analyse Deel 2. Wat doen wij er mee? Inleiding à Wat observeren we? Aandacht voor de arbeidsmarkt en aandacht voor de internationalisering Beide zijn onderling sterk verweven, zeker in Brussel Wat observeren we? à economische, politieke, demografische context Economische context: economische crisis sinds 2009 met lichte herneming Voortdurende economische integratie (vooral EU) en globalisering maar het staat onder druk Brussel: meervoudige hoofdstedelijke functie, grootstedelijke context, meertaligheid Brussel: jongere bevolking, vergrijzing elders, migratie Binnenlandse hervormingen, bijvoorbeeld het eenheidsstatuut arbeiders-bedienden, pensioenen, zesde staatshervorming Wat observeren we? à aandacht voor internationalisering Internationalisering heeft meerdere dimensies België heeft een zeer open economie: vrije doorstroming van goederen, diensten en productiefactoren Invoer en uitvoer vertegenwoordigen meer dan 85 % van het bbp Migratiebewegingen Wat observeren we? à Brusselse context voor de internationalisering Voor Brussel komt hier bovenop: Hoofdstedelijke functie, diplomatie Vestigingsplaats van internationale instellingen Hoofdkwartieren van multinationale bedrijven Wat observeren we? à Brusselse context voor de arbeidsmarkt Relatief grote buitenlandse bevolking/bevolking van buitenlandse origine die bovendien zeer divers is samengesteld: - Immigratie (economische migratie, gezinsherenigingen) - Expats en diplomaten (werken en verblijven tijdelijk in Brussel) - Vluchtelingen met zeer diverse achtergronden - Buitenlandse studenten die blijven hangen in hun universiteitsstad ( ) Wat observeren we? à Brusselse context voor de arbeidsmarkt De buitenlandse aanwezigheid is zeer divers naar afkomst, cultuur, opleiding, economische positie Voor Brussel: dit is een werkpunt maar het is ook een kans 1

2 INHOUD Inleiding Deel 1. Beschrijving van de situatie - Cijfers - Economische analyse Deel 2. Wat doen wij er mee? Hoe bekijken wij Brussel en zijn arbeidsmarkt? - Vanuit Europa, België, Vlaanderen, Wallonië - Vanuit Brussel Het rijke Brussel Brussel is een hoofdstedelijk gewest Brussel is een metropool Dit legt geen windeieren voor het BHG en voor Vlaanderen en Wallonië Brussel is zelfs een werkgelegenheidsmachine Er zijn natuurlijk lusten en lasten Het rijke Brussel Het rijke Brussel Het rijke Brussel bbp per inwoner (2012): ,00 in het BHG ,00 nationaal gemiddelde ,00 gemiddelde EU-28 Brussel scoort goed tot uitstekend op allerlei lijstjes zoals internationale naambekendheid, rijke Europese steden of regio s, leefbaarheid voor expatriates Recent: reputatieschade door Brexit (Farage) en Trump Internationale naambekendheid à Brussel is een merknaam, zelfs voor bedrijven die buiten het BHG liggen Wij weten toch waar Brussels Airport en Brussels South Airport liggen? Het rijke Brussel? De Brusselse economie is (uiteraard) een stadseconomie, overwegend een diensteneconomie (92,79 % van de werkgelegenheid en 90,76 % van de toegevoegde waarde in 2013) Het rijke Brussel? Er is een desindustrialisering à de secundaire sector (industrie) vertegenwoordigt 7,19 % van de werkgelegenheid en 9,22 % van de toegevoegde waarde in 2013 Opgelet: nog steeds bijna arbeidsplaatsen in de industrie Desindustrialisering is er ook in Vlaanderen en Wallonië De dynamiek van de Brusselse diensteneconomie is vaak onvoldoende gekend in de Noorden en het Zuiden van het land De rijke Brusselaar? Werkgelegenheid en inkomende pendel in Brussel in 2013 Werkend in Brussel Aantal Percentage Wonend in Brussel (BHG) ,20 Wonend in het Vlaams Gewest ,64 Wonend in het Waals Gewest ,16 Totaal werkend in Brussel (BHG) ,00 2

3 De rijke Brusselaar? Werkgelegenheid en uitgaande pendel van Brusselaars in 2013 Wonend in Brussel Aantal Percentage Werkend in Brussel (BHG) ,05 Werkend in het Vlaams Gewest ,05 Werkend in het Waals Gewest ,10 Werkend in het buitenland ,80 Totaal wonend in Brussel (BHG) ,00 Is er een probleem? Als je het BHG op zichzelf bekijkt, is er een dubbel probleem op de arbeidsmarkt - Mismatch - Dualisering Mismatch De grote inkomende pendel ( in 2013) heeft gedeeltelijk te maken met de hoofdstedelijke functie maar is zeker niet te wijten aan een tekort aan arbeidskrachten in Brussel. Integendeel, er is een (te) grote werkloosheid Dualisering BBP per capita is hoog (Europese top-4) maar het beschikbaar inkomen per capita is het niet Grote ongelijkheden tussen de gemeenten en de wijken Problematiek van de werkloosheid à heeft iedereen wel toegang tot de reguliere economie? Werk en werkloosheid Internationale definitie van werkloosheid: criteria worden afgesproken binnen de IAO (Internationale Arbeidsorganisatie). Drie voorwaarden: - Niet werken - Werk zoeken - Beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt Werkende personen in 2012 Totaal Mannen Vrouwen jaar jaar jaar en BHG Vlaams Gewest Waals Gewest IAB-werklozen in 2012 Totaal Mannen Vrouwen jaar jaar jaar en BHG Vlaams Gewest Waals Gewest Niet alleen de werkloosheid is een probleem, er is ook de participatie aan de arbeidsmarkt Recente cijfers over de arbeidsmarkt in Brussel- BHG (Actiris, 2014) à absolute cijfers (1) Brusselse bevolking op beroepsactieve leeftijd (2) Totale Brusselse beroepsbevolking (3) Brusselse werkende beroepsbevolking (4) Brusselse werklozen (IAB) Niet alleen de werkloosheid is een probleem, er is ook de participatie aan de arbeidsmarkt Recente cijfers over de arbeidsmarkt in Brussel- BHG (Actiris, 2014) à relatieve cijfers - Brusselse werkgelegenheidsgraad / = 54,3 % - Brusselse activiteitsgraad / = 66,6 % - Brusselse werkloosheidsgraad (IAB) / = 18,5 % 3

4 INHOUD Inleiding Deel 1. Beschrijving van de situatie - Cijfers - Economische analyse Deel 2. Wat doen wij er mee? Werkgelegenheid Waarom is de werkgelegenheid zo belangrijk? Als er veel werk is doet de economie het goed: veel inkomen, ook meer inkomsten voor de overheid à meer beleidsruimte voor de overheden Het beleid moet daarom niet alleen de werkloosheid bestrijden maar vooral ook de participatie aan de arbeidsmarkt opdrijven Actieve welvaartsstaat Werkgelegenheid Bijkomende argumenten waarom de werkgelegenheid zo belangrijk is - Werkloosheid betekent gebrek aan efficiëntie en welvaartsverlies - Werkgelegenheid helpt bij inkomensverdeling - Werkgelegenheid draagt bij tot integratie van individuen en groepen in de samenleving Werkgelegenheid Bijkomende argumenten waarom de werkgelegenheid zo belangrijk is Het gaat dus niet alleen over economie, ook over samenlevingsopbouw. Het gaat niet alleen over welvaart maar ook over welzijn Dit geldt zeker in een Brusselse context, met een grote groep nieuwkomers bij de bevolking Bijkomende beleidsproblemen - De duur van de werkloosheid. Vooral langdurige werkloosheid is een probleem - Geografische spreiding, leeftijd, man/vrouw, opleidingsniveau - Interferentie tussen de problemen. Een jongere met een diploma, uit een moeilijke wijk, heeft meer kans op werkloosheid dan een jongere met hetzelfde diploma, uit een betere wijk Immigratie en arbeidsmarkt Zijn nieuwkomers een last of een lust voor de reeds gespannen arbeidsmarkt? Wat zegt het handboek Economie: - Nieuwkomers zijn een probleem als zij met hun competenties een substituut zijn voor de bestaande werklozen à meer aanbod à neerwaartse druk op de lonen - Nieuwkomers zijn een zegen als zij nieuwe competenties (vaardigheden, netwerken, ondernemerschap, ) binnenbrengen in de stedelijke (regionale) economie Werkloosheid à Economische oorzaken Wat zijn de economische oorzaken van werkloosheid? Er zijn twee grote categorieën 1) Niet genoeg economische activiteit / niet genoeg jobs (economische crisis, laagconjunctuur, ) 2) Slechte werking van de arbeidsmarkt: vraag en aanbod vinden elkaar niet (te hoge lonen, slechte doorstroming van informatie ) Groot aantal vacatures naast een groot aantal werklozen Werkloosheid à Economische oorzaken Welk beleid moet je dan voeren? - Als er niet genoeg economische activiteit is moeten er jobs gecreëerd worden - Als de arbeidsmarkt niet goed functioneert moet die eerst hervormd worden à creatie van verkeerde jobs kan zelfs leiden tot meer pendel en blijvende werkloosheid Werkloosheid à Economische oorzaken Brussel heeft het geluk dat er genoeg jobs zijn, dank zij een aantal omstandigheden (internationalisering, hoofdstedelijke functies, sterke bedrijven, ) Het probleem zit hem in de hoger geciteerde mismatch 4

5 Werkloosheid à Economische oorzaken Soms sloganmatige benadering: laat de werklozen de vacatures invullen Niet altijd eenvoudig Er wordt van de werkloze wel verwacht dat hij/zij actief werk zoekt en wil werken Maar de arbeidsmarkt moet wel toegankelijk zijn Concreet à Brussel Diagnose Aanbodzijde: te veel ongeschoolden, geschoolden verlaten de stad Vraagzijde: desindustrialisering, diensteneconomie, taalproblematiek ( er zijn geen tweetalige werklozen ) De arbeidsmarkt in Brussel De beleidsmatige aanpak van de arbeidsmarktproblematiek is moeilijk maar niet onmogelijk - Beleidsniveaus - Stedelijke context - Fragmentering van de arbeidsmarkt: naast de klassieke jobs in loondienst zijn er meer en meer andere types Arbeidsmarktbeleid à beleidsniveaus Meerdere beleidsniveaus hebben een verantwoordelijkheid - Federaal (RVA): sociale zekerheid, werklozensteun - Communautair (VDAB, Bruxelles-Formation): vorming en onderwijs - Regionaal (Actiris): bemiddeling Het bestaan van bestuursniveaus is op zich geen probleem (Brussel veroorlooft zich zelfs 19 gemeenten) à het probleem is de coördinatie Arbeidsmarktbeleid à beleidsniveaus De recente (zesde) staatshervorming had ook gevolgen voor het arbeidsmarktbeleid Versterking van het regionale beleidniveau, bijvoorbeeld de sanctionering Arbeidsmarktbeleid à beleidsniveaus Meerdere beleidsniveaus Belangrijk is dat de bestuursniveaus coördineren - elkaars bevoegdheden respecteren - overlappingen vermijden - afspraken maken over de doelstellingen of aanpak van problemen zoals bijvoorbeeld de werkloosheidsval of de jeugdwerkloosheid - zuinig beheer van de middelen Arbeidsmarktbeleid à uitdagingen Uitdagingen (niet exhaustief) - Brussel en zijn buren - De stedelijke paradox - Verschillen binnen Brussel Brussel en zijn buren - Eigenlijk zijn de arbeidsmarkten van de drie Gewesten complementair - De Brusselaar is jonger, veel hooggeschoolden maar ook veel laaggeschoolden in Brussel (zie ook verder) - Brussel is een tewerkstellingsmachine voor Vlaanderen maar het gebied rond de luchthaven kan ook jobs creëren voor Brusselaars - Eigenlijk is ook Wallonië complementair (ruimte) Brussel en zijn buren Interregionale mobiliteit onderstelt een ondersteunend beleid - Verwerven van vaardigheden, in het bijzonder taalkennis (NL en FR) - Problematiek van verkeer en vervoer 5

6 Brussel en zijn buren à cijfers in perspectief Arbeidsmarktbeleid à uitdagingen De stedelijke paradox EU-27 Oppervlakte: km² Bevolking: inw. Werkgelegenheid: Werkzaamheidsgraad: 65,4% Werkloosheidsgraad: 7,1% België Oppervlakte: km² (100 %) Bevolking: inw. Werkgelegenheid: Werkzaamheidsgraad: 62,0% Werkloosheidsgraad: 7,5% Brussels grootstedelijk gebied (Brabant) Oppervlakte: km² (11%) Bevolking: inw. (23%) Werkgelegenheid: (26,7%) Werkzaamheidsgraad: 60,6% Werkloosheidsgraad : 9,6% Brussels Hoofdstedelijk Gewest Oppervlakte: 161 km² (0,5%) Bevolking: inw. (9,7%) Werkgelegenheid: (15,5%) Werkzaamheidsgraad: 54,8% Werkloosheidsgraad: 17,1% Uitdagingen (niet exhaustief) - Brussel en zijn buren - De stedelijke paradox - Verschillen binnen Brussel Het Brussels grootstedelijk gebied is een schoolvoorbeeld van wat men «de stedelijke paradox» noemt. Zo zijn de grote Europese steden, waaronder Brussel, de stuwende kracht achter de groei van de Europese Unie geworden. Maar de geproduceerde rijkdom resulteert niet noodzakelijk in een dichting van de sociale kloof. Een groot deel van de inwoners profiteert immers niet van de rijkdom die de sterke concentratie aan werkgelegenheid voortbrengt. (Brussels observatorium voor de Werkgelegenheid) De stedelijke paradox Arbeidsmarktbeleid à uitdagingen Ongelijkheden binnen Brussel Hoewel het Brussels Hoofdstedelijk Gewest qua BBP per inwoner één van de rijkste regio's van Europa is, heeft het tegelijkertijd te kampen met een zeer hoge werkloosheid ( 17, 1%, zie pagina 5), waardoor een groeiend deel van de bevolking in de armoede terechtkomt. Bovendien vraagt de arbeidsmarkt geschoolde werknemers Tussen 1989 en 2007 is het aantal laaggeschoolde werknemers in het Brussels Gewest met 41% gedaald, terwijl het aantal werknemers met een hoog diploma met 62% is toegenomen. De hoogst gekwalificeerde economische activiteitensectoren zijn in Brussel sterk gegroeid. (Brussels observatorium voor de Werkgelegenheid) Uitdagingen (niet exhaustief) - Brussel en zijn buren - De stedelijke paradox - Verschillen binnen Brussel Brussel (BHG) wordt in vele studies voorgesteld als een homogeen gebied ( punteconomie ) en vergeleken met de Rand of met de andere Gewesten In werkelijkheid is er heel wat differentiatie (polarisatie) binnen het BHG, bijvoorbeeld rond het kwalificatieniveau van de bevolking en ook ruimtelijk Ongelijkheden binnen Brussel Ongelijkheden binnen Brussel Ongelijkheden binnen Brussel Veel laaggeschoolden maar ook veel hooggeschoolden in Brussel Het Brussels Gewest wordt gekenmerkt door een zeer sterke polarisatie van het kwalificatieniveau van zijn arbeidskrachten. Een zeer hoog aantal hooggeschoolden gaat er samen met een eveneens hoog aantal laaggeschoolden. 41% van de bevolking tussen de 25 en de 64 jaar bezit een diploma van het hoger onderwijs, waarmee het gewest beter presteert dan de gemiddelde Europese regio en dan België, en het niveau van Londen bijna evenaart. Anderzijds is een groot deel van de bevolking ondergekwalificeerd en heeft 32% van de inwoners tussen de 25 en de 64 geen diploma van het hoger secundair onderwijs behaald. Ruimtelijke segregatie Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest lijdt onder een zeer uitgesproken sociale dualisering tussen de verschillende gemeenten, maar ook tussen de verschillende buurten in deze gemeenten. De sociaalruimtelijke contrasten zijn in Brussel groter dan in eender welk ander stedelijk gebied in België. Meer dan een vierde van de inwoners van Brussel woont in een wijk waar de werkloosheid de grens van de 25% overschrijdt. Volgens algemenere schattingen zou 36% van de bevolking en 39% van de huishoudens in deze Brusselse wijken moeite hebben om rond te komen. Genderproblematiek Vrouwen zijn oververtegenwoordigd bij kwetsbare groepen die het moeilijk hebben op de arbeidsmarkt Niet-geschoolden Problematiek van combinatie werk-gezin Problematiek van een-ouder gezinnen (80 % vrouwen) Immigranten à zeer uiteenlopende statuten (nieuwe Belgen, EU-burgers, niet-eu-burgers, vluchtelingen, mensen zonder papieren, gedetacheerden ) à grote impact op de arbeidsmarkt 6

7 INHOUD Inleiding Deel 1. Beschrijving van de situatie - Cijfers - Economische analyse Deel 2. Wat doen wij er mee? Aanbevelingen à internationalisering Internationalisering Het Brusselse bedrijfsleven bevindt zich in een competitieve positie voor het zoeken van afzetmarkten (voor zijn diensteneconomie) en voor het aantrekken van productiefactoren, ook voor zijn arbeidsmarkt à groot belang van reputatiemanagement, city marketing, Aanbevelingen à internationalisering Het BHG is een open regionale economie die functioneert binnen een Belgische en Europese eenheidsmarkt. Protectionisme helpt niet. Men kan de bedrijven en de werknemers wel helpen om competitief te zijn Het arbeidsmarktbeleid moet transversaal zijn, zeker in Brussel en moet gelijktijdig rekening houden met meerdere doelstellingen en middelen (1) Jongere bevolking (dan de andere gewesten) is een troef maar die moet gevaloriseerd worden door onderwijs en opleiding (2) Arbeidsmarktbeleid is niet alleen het bestrijden van werkloosheid maar ook het optrekken van de participatiegraad, ook en vooral in Brussel. Streefdoel: een Belgisch of een Europees gemiddelde Er moeten meer werkenden zijn. (3) Competitiviteit van de arbeidsmarkt opdrijven door flexibilisering? Mini-jobs, flexibele uren, zelfstandigen, Het zou kunnen helpen als opstap naar een reguliere job maar het mag zeker niet leiden tot een minderwaardige arbeidsmarkt of meer dualisering Eerst eens goed kijken naar de buurlanden (4) De Brusselse arbeidsmarkt is complementair met de andere gewesten, in het bijzonder de Rand Impliceert ook aandacht voor onder meer mobiliteit en talenkennis (5a) Jobcreatie gebeurt door ondernemingen Ondernemingen als werkgevers à het arbeidsmarktbeleid hangt ook nauw samen met het regionaal-economisch beleid naar het bedrijfsleven toe Profiel van de ondernemingen, ruimtelijke inplanting, kantoren, innovatiebeleid, (5b) Jobcreatie gebeurt door ondernemingen Dynamiek van het ondernemerschap à er is ook heel wat ondernemerstalent bij de plaatselijke bevolking Rol voor ondersteunde instanties, bijvoorbeeld onderwijs en opleiding, bedrijvencentra, financiële ondersteuning 7

8 (5c) Jobcreatie gebeurt door ondernemingen Jobcreatie voor doelgroepen, in het bijzonder nieuwkomers Maak hen complementair à gebruik nieuwe vaardigheden en competenties in de stedelijke (regionale) economie Hartelijk dank voor uw aandacht 16 december