Nieuwsbrief. Identiteit en methodescholen. Wat vind je in deze nieuwsbrief?

Transcriptie

1 Nieuwsbrief Federatie van Onafhankelijke Pluralistische Emancipatorische Methodescholen Identiteit en methodescholen van FOPEM Beste lezer, Identiteit van Paul Verhaeghe is een boek dat we je ten zeerste aanbevelen. In het najaar organiseert FOPEM in Gent een panelgesprek met Paul Verhaeghe en Eric Corijn. De lezing De stad is geen land van Eric Corijn is voor FOPEM een inspiratiebron voor het cahier cultuurbeschouwing dat in volle ontwikkeling is. Tijdens het panelgesprek gaan Paul Verhaeghe en Eric Corijn in dialoog met twee FOPEM-scholen. Zo zijn een uitgesproken maatschappijvisie en de praktijk van alledag in een FOPEM-school kritische spiegels voor elkaar. Op dit panelgesprek verwelkomen we niet alleen ouders, leerkrachten en coördinatoren van onze scholen, ook anderen zijn van harte welkom. Identiteit bespreken we in deze nieuwsbrief als een aanleiding om te reflecteren op het alledaagse leven in onze methodescholen. In de triggers die we opnemen in deze bespreking hebben we het over pesten op school, labelen van kinderen, regels en afspraken in het schoolreglement, coöperatief leren,... Op 20 februari verschenen er in De Morgen en in De Standaard artikelen naar aanleiding van een onderzoek over de prestaties van leerlingen in methodescholen. De titels en de teneur van deze artikelen leidden heel begrijpelijk tot enige onrust bij sommige ouders. Op pagina 8 lees je een reactie van FOPEM die de resultaten van dit onderzoek probeert te duiden. De illustraties in deze nieuwsbrief kregen we van Freinetschool De Vier Tuinen uit Oudenaarde. Je leest er een greep uit de soms grappige correspondentie tussen de kinderen en de bewoners van een rust- en verzorgingstehuis. De andere illustraties komen uit Nyncke, een blik in onze groep van De Freinetbeweging. Veel leesplezier, Kris Denys Wat vind je in deze nieuwsbrief? Identiteit en methodescholen van FOPEM... 1 Boeken om te lezen: Identiteit van Paul Verhaeghe... 2 De week tegen pesten. FOPEM doet (niet) mee. 5 Reactie van FOPEM naar aanleiding van artikelen in De Morgen en in De Standaard van 20 februari Een cahier voor cultuurbeschouwing... 9 Nynke. Een blik in onze groep Bibliotheek van FOPEM Een coöperatieve vennootschap voor het financieren van schoolgebouwen nummer 2 - negentiende jaargang - maart 2013

2 Nieuwsbrief FOPEM - Maart 2013 Boeken om te lezen: Identiteit van Paul Verhaeghe In de loop van dit najaar organiseert FOPEM een panelgesprek met Paul Verhaeghe en Eric Corijn. Dit panelgesprek vindt plaats in Gent en staat ook open voor leerkrachten en ouders van niet FOPEM-scholen. Identiteit van Paul Verhaeghe is ondertussen een bestseller geworden. Tijdens een coördinatorenvergadering gaf Philippe Gryson, coördinator van Freinetschool De Torteltuin, een toelichting bij het boek. Hieronder lees je een bespreking van Identiteit, aangevuld met triggers in een kader die je aan het denken zetten. Paul Verhaeghe is hoogleraar aan de Universiteit Gent en vanuit zijn ervaring als psychotherapeut laat hij in dit boek zien hoe nieuwe maatschappelijke verhoudingen doorwerken in de psychische problemen van patiënten. Voor Paul Verhaeghe is het duidelijk dat deze verhoudingen in de maatschappij sterk bepaald worden door een neoliberale ideologie. In dit denken wordt alle heil verwacht van een vrije markteconomie waar de prijs van om het even wat (goederen, diensten, ) bepaald wordt door de verhouding tussen de vraag en het aanbod. Volgens de neoliberale ideologie is een ongebreidelde vrije markt niet alleen de norm voor de economie, maar ook voor andere maatschappelijke domeinen zoals de media, cultuur, welzijnswerk, onderwijs, Alhoewel Paul Verhaeghe slechts in beperkte mate verwijst naar het onderwijs, loont het toch de moeite voor onderwijsmensen om het boek te lezen, te herkauwen en om er over van gedachten te wisselen. Voor Paul Verhaeghe moeten we onze identiteit niet enkel begrijpen vanuit de genetica (de werking van onze genen) of de neurologie (de werking van onze hersenen). Hij noemt onze genen en onze hersenen de hardware en onze identiteit de software. Onze identiteit hoe we zijn wordt vooral bepaald door de buitenwereld die als een spiegel werkt voor onze identiteit. De wereld rondom ons, de andere(n) bepalen voor een groot deel hoe ik over mezelf denk. Twee processen zijn hier van belang: identificatie en separatie. Bij identificatie vereenzelvig ik mij met de ander: ik neem zowel positieve ( dat heb je goed gedaan ) als negatieve ( wat werk je traag en onzorgvuldig ) boodschappen over van de andere. Bij separatie gebeurt het tegenovergestelde: ik neem afstand van de andere(n). Denk hierbij aan de kleuter die zich afzet tegen zijn ouders en zijn ik ontdekt, of de puber die zelf beslissingen neemt om zijn eigen ik vorm te geven. Waar in de klas en in de school is er separatie en identificatie bij de ouders, de kinderen en de leerkrachten? Een extreme vorm van separatie zien we bij pesten. Worden ook kinderen in onze FOPEMscholen gepest? Hoe gaan we hier mee om? 1 In de tekst van Vincent Vandevyvere lezen we dat het belangrijk is om ruzies of pesterijen niet als een probleem van het kind te zien. Met de vinger wijzen en naar schuldigen zoeken, is niet genoeg. Beter is te denken dat de kinderen nog bepaalde vaardigheden missen, die geleerd moeten worden. Wanneer we de identificatie en de separatie bekijken op het niveau van de samenleving, dan pleit de auteur voor een evenwicht tussen beide processen. Wanneer één van beide de overhand neemt in een maatschappij, ontstaat er agressie. Bij te veel identificatie is er een groep van gelijken met aan het hoofd een autoritaire leider. De groep zet zich dan af tegen een andere groep. Een voorbeeld daarvan uit de recente geschiedenis is het naziregime in Duitsland met Adolf Hitler als de Führer, de autoritaire leider. Bij te veel separatie in een maatschappij zijn de onderlinge verschillen tussen de leden van een groep te groot. Anderen zijn dan geen collega s of medeleerlingen maar concurrenten. De agressie richt zich dan tot deze concurrenten. Voorbeelden van deze agressie uit de geschiedenis zijn de voedselopstanden in de middeleeuwen of de hedendaagse rellen in de voorsteden van Parijs en Londen. Paul Verhaeghe besluit dat onze identiteit een product is van de persoon zelf die deze identiteit draagt en van de omgeving die een spiegel is voor deze persoon. Als deze omgeving grondig wijzigt, dan heeft dit onmiskenbaar een invloed op de identiteitsvorming. Voor Paul Verhaeghe is de neoliberale ideologie dominant in onze hedendaagse samenleving, met een eigen waarden- en normenstelsel. Zo komen we terecht bij de ethiek. Voor Paul Verhaeghe heeft de ethiek de afgelopen eeuwen een grote verschuiving gekend, mede onder invloed van een christelijke ethiek. Ethiek is dan niet langer eigen aan ons mens-zijn maar is iets wat ons van buiten wordt opgelegd. Zo worden ethiek en identiteit twee gescheiden werelden. In alle organisaties, dus ook in FOPEM-scholen, zijn er regels en afspraken waaraan we ons houden. Een aantal van deze regels en afspraken is gebundeld in een schoolreglement. Zijn deze afspraken en regels doorleefd bij de kinderen, ouders en leerkrachten of zijn ze opgelegd, zonder enige betekenis voor ouders, kinderen en leerkrachten? Volgens de auteur heeft de christelijke godsdienst en dus ook de christelijke ethiek de afgelopen eeuwen fors aan belang ingeboet. Haar rol wordt nu overgenomen door de wetenschap. Een bepaalde interpretatie van wetenschap is het sciëntisme; dit betekent dat de menswetenschappen zoals de psychologie, de sociologie, de onderwijskunde 1 De week tegen pesten: FOPEM doet (niet) mee, pagina 5 in deze nieuwsbrief. 2

3 de principes van de natuurwetenschappen naadloos overnemen. Het mantra is dan meten is weten. Een illustratie van dit sciëntisme is het testen van kinderen om zo vroeg mogelijk stoornissen op te sporen en te remediëren. Deze stoornissen worden dan genetisch of neurologisch verklaard. Hoe kritisch staan we tegenover wetenschap die zich beperkt tot meten is weten? Gaan we ook na welke vooronderstellingen zijn van dergelijk onderzoek? Vele ouders hebben school gelopen in een school met cijferrapporten. Cijfers werden gegeven voor het kennen van de lesinhoud, wellevendheid, houding, inzet, FOPEM-scholen werken doorgaans niet of nauwelijks met cijferrapporten. Hoe kijken ouders naar deze rapporten? Weten de ouders en de leerkrachten voldoende, ondanks het feit dat er niet gemeten wordt? Worden kinderen niet op een andere manier gelabeld door ze reeds vroeg te testen? Paul Verhaeghe toonde reeds aan dat onze identiteit mede bepaald wordt door de gemeenschap, de omgeving waarin we leven. Volgens de antropoloog Marcel Mauss bestaat een gemeenschap maar als er uitwisseling is tussen de leden van deze gemeenschap. Dus, onze identiteit krijgt een invulling door de typische manier waarop uitgewisseld wordt in een gemeenschap. Ook een FOPEM-school is een gemeenschap waar uitgewisseld wordt tussen kinderen, ouders en leerkrachten. Coöperatief leren is een bepaalde manier van uitwisselen. Hoe verloopt deze uitwisseling tijdens een klasraad, een kringgesprek, een schoolraad, een vergadering van het schoolbestuur,? Welke taal hebben we nodig om effectief uit te wisselen tussen ouders, kinderen en leerkrachten? Is er is in de school een klimaat waar we echt naar elkaar luisteren, als een vorm van geweldloze communicatie? Maar deze gemeenschap komt onder druk te staan in een samenleving die zich laat leiden door een neoliberale ideologie. Deze ideologie pretendeert een weergave te zijn van de realiteit. In Nieuwsbrief FOPEM - Maart 2013 dit denken zijn mensen van nature uit competitieve wezens die vooral uit zijn op hun eigen profijt. Iedereen is dan zelf verantwoordelijk voor zijn eigen succes of falen. Onderwijs wordt dan heel belangrijk in het afleveren van mensen met flexibele competenties die breed inzetbaar zijn. Richard Sennet toont aan dat vele werknemers weliswaar breed inzetbaar zijn in uiteenlopende takken van de industrie, maar dat ze telkens zich moeten beperken tot uitvoerende taken zoals het aantikken van icoontjes op computerschermen. Paul Verhaeghe gaat fel tekeer tegen het competentiegericht onderwijs omdat het vertrekt vanuit drie foute uitgangspunten: - Eén, het idee dat een kind zich spontaan de juiste normen en waarden eigen zal maken, klopt niet een kind neemt de ethiek over van zijn omgeving. - Twee, het idee dat een school waardenvrij kan zijn, is een illusie. Elke vorm van onderwijs geeft waarden door, en we kunnen ons daar maar beter van bewust zijn. - Drie, het idee dat een autoriteit overbodig is, strookt niet met de realiteit in de klas en in de school. Voor Paul Verhaeghe gaan het neoliberaal gedachtegoed en het competentiegericht onderwijs hand in hand als hij schrijft dat in naam van een zogenaamd waardenvrij competentie- 3 gericht onderwijs het neoliberaal gedachtegoed al twintig jaar onverkort op school wordt gedicteerd. Hij is van mening dat de arbeidsmarkt op dit moment minder kennis vereist dan vroeger. Er is tegenwoordig een groeiende behoefte aan middelmatig opgeleiden die liefst niet al te kritisch zijn. In de hedendaagse ethiek die onder de dwingende invloed staat van een neoliberaal denken is de norm efficiëntie, het doel materiële winst en hebzucht de deugd. Economie is eigenlijk huishoudkunde, of het uitwisselen van goederen en diensten. FOPEMscholen zijn gemeenschappen waar op een eigen wijze wordt uitgewisseld via het coöperatief leren. Efficiëntie is ook hier de norm maar dan wel een gedeelde norm die niet opgelegd wordt. Het streven naar winst is een goede zaak maar dan wel een beperkte winst op mensenmaat, geen winst om de winst ten koste van de andere(n). Hoe bewaken we dat de centrale deugd op school niet hebzucht is maar solidariteit? Paul Verhaeghe eindigt zijn boek met alternatieven voor een samenleving die sterk gedomineerd wordt door een neoliberale ideologie. In deze samenleving ligt de nadruk te sterk op het verlangen naar een individuele autonomie (separatie). Maar de auteur pleit voor een maatschappij met een evenwicht tussen separatie en identificatie. Identificatie zorgt voor gelijkheid en groepsvorming; separatie zorgt voor verschil en autonomie. TeJo ( Therapeuten voor Jongeren ) is voor Paul Verhaeghe een goed voorbeeld. TeJo is een Antwerpse vrijwilligersorganisatie van therapeuten en biedt gratis en anoniem eerstelijns hulpverlening. Registratie is er niet, de administratie is minimaal en de therapeuten vertrekken bewust vanuit een niet-wetende houding naar de experthouding van de jongere zelf die het best weet wat hij of zij wil realiseren. De manier van werken van de hulpverleners bevordert hun motivatie: autonomie, zelfsturing, collegiale sociale controle en een gemeenschappelijk doel. De ironie van TeJo is dat voor vele hulpverleners TeJo therapeutisch werkt als compensatie voor de overgemanagede geestelijke gezondheidszorg waar ze professioneel aan de slag zijn.

4 In hoeverre is onze FOPEM-school een TeJo van het onderwijs met vrijwillige inzet, een minimale administratie en een gemeenschappelijk doorleefd pedagogisch project? Hoe verlopen de vergaderingen van het leerkrachtenteam? Komen vooral procedures, regels en afspraken aan bod of staat de kerntaak van de school centraal, namelijk het leren van de kinderen? Hoe verlopen de vergaderingen van het schoolbestuur? Is er sprake van een toenemende verzakelijking die gericht is op meer beheersbaarheid van het functioneren van de school met aandacht voor registratiesystemen, signaleringsformulieren, interne procedures, of durft het schoolbestuur zich ook uit te spreken over maatschappelijke kwesties? Nieuwsbrief FOPEM - Maart 2013 Om dergelijke veranderingen teweeg te brengen zal onze rationele kennis niet volstaan. Paul Verhaeghe is ervan overtuigd dat we veeleer affectief beladen waarden moeten aanspreken en ons buikgevoel moeten volgen. Gemeenschapswaarden moeten we dan centraal stellen waarin we ook ons als individu kunnen ontplooien. Zijn FOPEM-scholen, net zoals TeJo, ook niet ontstaan vanuit een buikgevoel, met name een verontwaardiging over de gang van zaken in andere scholen of in de samenleving in het algemeen? Kris Denys en Philippe Gryson Uit Nynke. Een blik in onze groep Uit Nynke. Een blik in onze groep 4

5 Nieuwsbrief FOPEM - Maart 2013 De week tegen pesten FOPEM doet (niet) mee Begin februari. Week tegen pesten. Artikels en acties op TV en in de krant. Debatten en fora. Beleidsmakers en pedagogen die vragen stellen en antwoorden genereren. Het Netwerk Kies kleur tegen Pesten bijvoorbeeld onderzoekt hoe er vandaag in Vlaanderen rond pesten wordt gewerkt. Ook Limits vzw, dat het Steunpunt ongewenst gedrag op school bemant, werkt hieraan mee. 2 Ook onze onderwijskoepel wordt op audiëntie gevraagd. Ik mag hen gaan vertellen welk pestactieplan onze FOPEMscholen gebruiken. Welk beleid we voeren? Of we succes boeken en of we nog hulp kunnen gebruiken? Ik probeer hieronder een aantal gedachten te bundelen. Ideeën die mijn gesprek van 28 februari met Anke Luts en Gie Deboutte moeten vormgeven. Laat ons beginnen met de idee dat alle scholen pestvrije scholen zijn maar dat er anderzijds op alle scholen gepest wordt. Dat was vroeger zo en dat blijkt nog zo te zijn. Dat neemt bij momenten zelfs grote proporties aan. Schrijnende beelden op het internet, zware acties via facebook,... De ergste verhalen halen vlot de media. Maar ook de dagelijkse pesterijen op onze eigen speelplaats verdienen de nodige aandacht. Iedereen is ervan overtuigd dat pesten nefaste gevolgen heeft. We voelen ons machteloos of verstoppen het schaamrood. En hier en daar wordt ondertussen met de vinger gewezen richting onderwijs. Laat ons beginnen met de idee dat ook onze FOPEM-scholen pestvrije scholen zijn waar er jammer genoeg kinderen zijn die pesten en gepest worden. Of zijn wij anders en maken we ergens toch een verschil? Kan een methodeschool specifieke antwoorden vinden in zijn pedagogische visie en de concrete uitwerking daarvan? Voor we onze eigen methode verder onderzoeken, willen we eerst even stilstaan bij het gegeven pesten zelf. Pesten gaat verder en dieper dan een ruzie of een conflict. Pesten wordt niet gekoppeld aan een vervelend gedrag of een foute communicatie. Pesten wordt op de persoon gespeeld. Het gebeurt zonder duidelijke aanleiding en mist elke objectiviteit. Je wordt gepest om hoe je eruit ziet of om wie je bent. Het gaat dus dieper en verder. Het is een proces dat groeit en zich herhaalt. Een proces dat machtsverhoudingen polariseert. Een proces waar hele groepen bij betrokken kunnen worden. Waar het slachtoffer machteloos moet ondergaan wat de anderen met hem of haar van plan zijn. Pestactieplannen moeten dergelijke mechanismes blootleggen en ontmijnen. Er moet hier op school dus veel en vaak over gepraat worden. Slachtoffers moeten de kansen krijgen om hun verhaal te doen. De groep en vooral de leerkracht moet altijd beschikbaar zijn. Snel en adequaat reageren kan enkel als de voelsprieten op scherp staan. Kinderen moeten pestgedrag snel detecteren en bespreekbaar maken. De leerkracht moet elk klein signaal doorprikken. Zeker in de wetenschap dat hij van vele interacties niet op de hoogte kan zijn, dat het pesten zich vaak ook buiten zijn gezichtsveld afspeelt. Een cultuur is snel gevormd. En ook negatieve sferen voeden zichzelf. Jammer genoeg. Aan ons allen dus op in te zetten op n positief klasklimaat. Het kan pestgedrag mogelijks voorkomen of verminderen. Iedereen is gebaat bij een veilige leefomgeving. Onze FOPEM-scholen zetten hier graag op in. Hieronder bespreken we op welke manieren dat bijvoorbeeld kan gebeuren. Er bestaan concrete werkvormen zoals bijvoorbeeld conflicthantering 3 die op onze scholen vaak en snel worden ingezet. Het zijn concrete instrumenten die ruzies bespreekbaar willen maken. Deze methode toont aan dat conflicten of meningsverschillen best wel OK zijn. Als deel van het leven gezien moeten worden. Hoe we ermee omgaan echter moet geleerd worden. Door de conflicten stap voor stap te analyseren leren we kinderen empathie verwerven, beter communiceren, gericht naar oplossingen zoeken. Er wordt getraind in leren neen zeggen. Er wordt getraind in leren luisteren. Gevoelens worden onderzocht. Mogelijks verschillende effecten van mijn woorden en daden in kaart gebracht. Op het einde van een bespreking wordt telkens gezocht hoe we dergelijke situaties in de toekomst anders en beter kunnen aanpakken. Er wordt een concreet besluit geformuleerd of onderlinge contracten gesloten. (Ik heb het gevoel dat ik nooit met jou mag voetballen. Jij mag wel met mij voetballen maar ik zou graag ook nog met mijn andere vrienden spelen. Ik begrijp dat je dat lastig vindt want je zou graag altijd met mij spelen. Ik begrijp dat jij ook graag met andere kinderen speelt. Laat ons afspreken dat we op maandag al zeker samen voetballen. We zien dan wel verder op de week wat er nog meer mogelijk wordt.) 2 Voor meer info kan je surfen naar en doorklikken via de knop onderwijs. De organisatie heeft een meldpunt en voorziet vormingen rond pesten en grensoverschrijdend gedrag. Ook het Netwerk heeft een eigen site met heel wat handige tips: 3 Er worden voor leerkrachten en scholen onder andere cursussen conflicthantering georganiseerd door bijvoorbeeld Mieke De Palmenaer van de Pedagogische Dienst stad Gent. Er wordt onderzocht hoe conflicten ontstaan, hoe communicatie werkt en in welke verschillende stappen conflicten in de klas kunnen besproken worden. 5

6 Het is belangrijk om ruzies of pesterijen niet als een probleem van het kind te zien. Met de vinger wijzen en naar schuldigen zoeken, is niet genoeg. Beter is te denken dat de kinderen nog bepaalde vaardigheden missen, die gewoon geleerd moeten worden. Ook de methode Kids Skills 4 vertrekt vanuit dit standpunt. Angsten, stoornissen of gedragsproblemen zijn dan enkel vaardigheden die nog onvoldoende zijn ontwikkeld. Met gerichte stappen worden concrete doelen gesteld en leert het kind en zijn omgeving eigen gedrag te reguleren. De positieve effecten van de constructieve alternatieven worden duidelijk belicht. Er worden supporters gezocht en goed gedrag wordt extra beloond. Een aantal van onze scholen hebben hiermee alvast mooie resultaten geboekt. Een andere meer algemenere werkvorm in methodescholen is de klasraad en/of schoolraad. Naast de dagelijkse praatronde wordt deze specifieke kring één keer in de week georganiseerd. In een klasraad wordt de volledige klasorganisatie besproken. Het is het democratisch orgaan van de coöperatie. Er worden afspraken gemaakt, ideeën uitgewisseld, plannen gemaakt. Er worden pluimen en wrevels besproken. Er wordt effectief besproken hoe het samenleven telkens opnieuw anders en beter kan. Welke regels en afspraken nodig zijn om die klas effectief draaiende te houden. Welke zaken besproken moeten worden opdat het geheel veilig en constructief zou zijn. Want de klas is van iedereen. Zorg voor elkaar is dus van kapitaal belang. Deze en andere werkvormen zijn legio in de methodescholen. Ze moeten niet uitgevonden worden als er zich plots een probleem voordoet. Kinderen moeten weten dat ze ten allen tijde mogen spreken en dat er zal geluisterd worden. Dat het normaal is om je gevoelens bespreekbaar te maken. Deze concrete werkvormen staan dus niet op zich. Het zijn veruiterlijkheden van een groter plan. Van een pedagogische visie die kiest voor gelijkheid en emancipatie. Coöperatief werken gaat bij ons niet louter over het samenwerken aan zich maar veeleer over een manier van zijn. Het betekent dat ik me Nieuwsbrief FOPEM - Maart 2013 gewaardeerd mag voelen om wie ik ben. Mijn werk staat niet los van de rest. Wat ik doe heeft ook een relevantie voor de klas en het werk van die klas. Mijn deelname is belangrijk. Mijn talent inzetbaar voor het groter geheel. Dergelijke positieve grondstroom kan pesten niet voorkomen maar versterkt zeker mogelijke voorwaarden. Het kind voelt dat hij au serieux wordt genomen. Niets is echt vrijblijvend. Mijn tekening wordt bekeken. Mijn tekst wordt gelezen. Mijn rekenonderzoek komt aan het bord. Ik krijg verantwoordelijkheden die ik wil nakomen. Ik wordt uitgedaagd om mijn werk te verdiepen en uit mezelf te treden. De groep stimuleert dat proces door kritische vragen te stellen. Vragen die niet oordelen maar verrijken. Vragen die enkel gesteld worden in een klas waar veiligheid en begrip zo evident zijn dat ze nooit of te nimmer geschonden worden. Of als dat gebeurt daar direct gepast op gereageerd wordt. Respect en zorg voor elkaar is ook vaker voelbaar in heterogene groepen. Oud helpt jong. Iedereen kan iets maar niemand kan alles. Een gemengde groep leert kinderen vanzelf hulpvragen stellen en zorgen voor elkaar. De jas van een kleuter dichtritsen, een tekst voor iemand uitschrijven, de verfborstels samen uitspoelen. Wie in jaarklassen lesgeeft streeft vaker naar algemeenheden en normering. Differentiatie blijft er beperkt. Het leerpakket komt op de voorgrond ten koste van de leerlingen zelf. Er zal onnodige concurrentie optreden en wie uitvalt zal al snel volledig de rol moeten missen. In graadsklassen of leefgroepen zijn de verschillen dermate groot dat ze geen onnodige aandacht kunnen krijgen. Ze worden als normaal ervaren. Anders zijn is niet echt een probleem. Inzetten op diversiteit en het wegwerken van concurrentie is ook een maatschappelijk standpunt. In de neoliberale maatschappij 5 die we nu kennen, gaat het te vaak over winst en de competenties om die te maken. Leerlingen worden dan makers van hun eigen geluk en het onderwijs zet in op individuele leertrajecten. De kloof tussen wie slaagt en faalt is daardoor nog vergroot. We normeren, meten en labellen er op los maar zonder positief resultaat. FOPEM kiest liever voor coöperatief werk in diverse groeperingsvormen. De verschillen tussen kinderen hoeven geen barrière te zijn. Het zijn kansen richting inclusief onderwijs. De dynamiek in een klasgroep is best wel een complex verhaal. Werken aan een positief klimaat is niet overal even evident. Het spreekt voor zich dat de leerkracht hier een cruciale rol in speelt. Hij staat garant voor dit veilig klasklimaat. Hij stimuleert en bekrachtigt. Hij staat model en toont voor. Methodescholen zijn geen vrijplaatsen voor willekeur of vrij kiezen zonder meer. Soms wordt verkeerdelijk begrepen dat enkel sterke en mondige kinderen bij ons hun plaats verdienen. Methodescholen willen er zijn voor iedereen en zetten extra in op emancipatie en democratisch onderwijs. De onderwijzer bewaakt en stuurt bij waar nodig. Vanuit een groot respect voor zijn leerlingen en zijn vak zal hij zonder therapeutiserend te werken kinderen hoger en verder vooruit brengen. De afkomst of de rugzak die ze meedragen, speelt daarbij geen enkele rol. De school moet terug school worden. Een plaats waar effectieve leertijd zijn plaats opeist. Een plaats waar niet vanuit verschillen of tekorten wordt gedacht. Maar een plaats waar we vanuit de kansen en de passie willen vertrekken. Enerzijds wordt er rekening gehouden met de leefwereld van het kind. Anderzijds moet het kind die leefwereld ook kunnen achterlaten. Zijn thuissituatie of achtergrond mag zijn of haar kansen niet bepalen. Ons onderwijs moet emanciperend werken voor alle leerlingen. Het is wandelen op een slappe koord. Betrokkenheid en motivatie moet gekoppeld worden aan het kind én aan de leerstof. De leerkracht staat tussen beide en fungeert als doorgeefluik. Wie na een ruzie op de speelplaats de klas binnenkomt, ga je moeilijk direct aan het werk krijgen. Er wordt tijd genomen om het conflict te bespreken of er wordt afgesproken wanneer het later op de dag een plaats kan krijgen. 4 Kids Skills is een oplossingsgerichte methode waarmee je kinderen kunt helpen hun eigen problemen op te lossen door hen vaardigheden te laten leren. Ben Furman is de bedenker en schrijver van het boek Kids Skills. FOPEM leerde de methode onder andere kennen via een bijscholing met Hilde Leonard. 5 Over de invloed van een neoliberaal denken lees je meer in Identiteit van Paul Verhaeghe. Een bespreking van dit boek lees je op pagina 2 in deze nieuwsbrief. 6

7 Een leerkracht vertrekt altijd vanuit de tegenwoordige tijd. Het kind en zijn context is wat hij binnenkrijgt. De stabiele volwassene zal zijn leerling dus altijd met de glimlach ontvangen. Een schouderklop en een handdruk. Maar daarna moet hij ook verder. De leerling moet zijn eigen leefwereld kunnen ontstijgen. De school moet een fysieke ruimte blijven waar vorming en onderzoek voorop staan. 6 Het kind moet ook ervaren dat zijn emoties of zijn welbevinden niet alles bepalend zijn. Dat hij ze ook mag afleggen eens hij die klas binnenkomt. De leerkracht waarborgt in die context enkel een veilige leeromgeving. Over de problemen thuis of de ruzies na de klasuren wordt niet gesproken. Het kind hoeft het althans niet te doen. Het kan en mag. Maar het moet niet. Onze scholen zijn pluralistisch. Er wordt geen onderwijs in een erkende godsdienst of zedenleer gegeven. Wij kiezen voor cultuurbeschouwing 7 en brengen waarden en normen binnen via concrete verhalen en situaties die zich aandienen. We willen democratie naar zijn essentie herleiden en het fysiek gegeven van de school heruitvinden. Telkens opnieuw. Ons onderwijs moet kinderen niet klaarmaken voor de maatschappij. Ons onderwijs moet kritische kinderen leveren die in staat zijn een nieuwe maatschappij te creëren. Dergelijk onderwijs is niet normenvrij. Dergelijk onderwijs kiest voor algemene vorming waar burgerzin en maatschappijkritiek hun plaats krijgen. Methodescholen staan niet los van de wereld maar in de wereld. Ze durven kleur bekennen en standpunten innemen. Als laatste kan hier onze sterk uitgewerkte ouderparticipatie genoemd worden. Onze ouders worden betrokken in de werking van de school. Er zijn klasactiviteiten waar ouders bij helpen, werkgroepen en klusdagen, fora en feesten, In FOPEM-scholen besturen ouders ook effectief mee. Ze worden gehoord en geven hun inbreng over de organisatie van de school en de pedagogische uitwerking ervan. Nieuwsbrief FOPEM - Maart 2013 geven een breed beeld van het kind. Samen met ouders gaan de teamleden op zoek naar de kwaliteiten en de sterktes van het kind en wordt gezocht welke ondersteuning er mogelijks nodig is. Ook de sociale emotionele ontwikkeling komt in de gesprekken en de rapporten duidelijk aan bod. Ouders vinden vlot de weg naar de leerkracht. Als er vragen of bezorgdheden zijn dan horen we die graag. Dit is geen duidelijk concreet antwoord op de vraag wellicht? Ik heb geen tools verzameld of specifieke werkkaarten die onze scholen pestvrij moeten maken. Ik probeerde enkel te schetsen op welke onderstroom wij willen werken. In welk nest onze kinderen school mogen lopen. Ik ben ervan overtuigd dat deze aanpak meer rendeert dan welke campagne dan ook. Een project van een week. Een interview op TV. Het brengt pesten even onder de aandacht om daarna terug even snel te verdwijnen. Valt er voor ons dan niets meer te leren? Mogen we de ogen sluiten en op onze lauweren rusten? Heel zeker niet. Wij kiezen voor een specifiek project dat zelden of nooit af is. Emancipatie en coöperatie zijn grote woorden die dagelijkse reflectie verdienen. In navorming of intervisiegroepen kunnen we dit debat met onze scholen verder voeren. Hierboven werd een aanzet gegeven waar nu concreet in de school op verder gewerkt kan worden. Vooral de leerkracht moet zijn bekwaamheidsgevoel versterkt zien. Hij moet pestsignalen sneller opvangen en handvaten verzamelen om er effectief rond te werken. Hij moet zich geborgen voelen in een positief schoolklimaat om op zijn beurt een veilige klasomgeving te kunnen opzetten. Laat ons de week van het pesten dus daarvoor gebruiken. En laat ons ook de weken nadien daarvoor gebruiken. FOPEM kiest ook dit jaar voor pestvrije scholen en weet waarom. Succes samen. Vincent Vandevyvere Oudercontacten organiseren we vaak en bijzonder uitgebreid. De rapporten Correspondentie tussen leerlingen van Freinetschool De Vier Tuinen en bewoners van een rusthuis 6 In het boek Apologie van de school, een publiek zaak (Jan Masschelein en Maarten Simons) wordt de rol van de school helemaal doorgelicht. Wat de school doet, is tijd maken waarin kinderen de behoeften en wetmatigheden van dat wat hun dagelijkse leven bezet achterwege kunnen laten. (p. 22) 7 FOPEM werkt aan een cahier cultuurbeschouwing. Het uitgangspunt van het werk wordt tweeledig: samen school maken vanuit een niet gedeelde werkelijkheid + samen cultuur maken voor een toekomst die we delen. Een verslag van de werkdag cultuurbeschouwing vind je op pagina 9 in deze nieuwsbrief. 7

8 Nieuwsbrief FOPEM - Maart 2013 Reactie van FOPEM naar aanleiding van artikelen in De Morgen en in De Standaard van 20 februari 2013 Naar aanleiding van het doctoraatsonderzoek van Jerissa de Bilde verschenen in De Morgen en in De Standaard artikelen met als titel: Op één hoop, Methodescholen scoren slechter voor wiskunde en Wiskunde strop voor methodescholen. FOPEM wenst te reageren op de inhoud van deze artikelen. 1. Een belangrijk maar beperkt onderzoek. Het onderzoek van Jerissa de Bilde baseert zich op de resultaten van het SiBO-onderzoek. SiBO staat voor Schoolloopbanen in het Basisonderwijs. In dit SiBO-onderzoek worden de prestaties van leerlingen onderzocht vanaf de derde kleuterklas of het eerste leerjaar voor wiskunde, technisch lezen, spelling en begrijpend lezen. Andere leergebieden en domeinen zoals muzische vorming, bewegingsopvoeding, wereldoriëntatie, leren leren en sociale vaardigheden werden dus niet onderzocht. En dit is toch belangrijk om aan te geven. Het onderzoek heeft dus een vrij beperkt onderzoeksgebied. Belangrijke zaken als kritisch denken, initiatief nemen, gerichtheid op het groter verband, aanpassingsvermogen, interesse in de hen omringende wereld, het vermogen om (etische) keuzes te maken, gezamenlijke verantwoordelijkheid, vaardigheden tot samenwerking,... komen hier niet aan bod. onderwijs) en ervaringsgerichte scholen van FOPEM. De algemene conclusies van dit onderzoek moeten dan ook sterk genuanceerd worden. Er zijn belangrijke verschillen tussen groepen van methodescholen én zelfs tussen methodescholen onderling. Met andere woorden, de ene methodeschool is de andere niet. 3. Zeven FOPEM-scholen namen deel aan het SiBOonderzoek Aan dit onderzoek namen zeven FOPEM-scholen deel: drie ervaringsgerichte scholen (Zeppelin in Mortsel, t Speelscholeke in Deurne en De Waterval in Ekeren) en vier Freinetscholen (De Levensboom in Kortrijk- Marke, De Levensboom in Wevelgem, De Torteltuin in Poperinge en t Schommelbootje in Alken). Hieruit bleek dat het gemiddelde niveau voor spelling en wiskunde in deze zeven scholen in de eerste jaren van het lager onderwijs beneden het Vlaamse gemiddelde ligt. Maar deze achterstand werd tegen het einde van het vijfde leerjaar grotendeels of volledig ingehaald. Voor begrijpend lezen deden de FOPEMscholen het, ongeacht het leerjaar, duidelijk beter dan de Vlaamse normgroep. Twee onderzoekers lichtten deze resultaten toe tijdens een coördinatorenvergadering van FOPEM. Het is voor FOPEM-scholen leerrijker om de resultaten van het SiBOonderzoek te bekijken op het niveau van de school. De zeven FOPEMscholen ontvingen elk in de loop van het schooljaar van de onderzoekers een feedbackrapport over hun resultaten. Dit werd dankbaar gebruikt binnen de eigen evaluatie en was een bijkomende aanzet om verder aan de kwaliteit van hun onderwijspraktijk te werken. Kris Denys en Wim D Hulster 2. Verschillende methodescholen van verschillende onderwijskoepels in één groep In het onderzoek worden verschillende soorten methodescholen van verschillende onderwijskoepels tesamen onderzocht. Het gaat om Steinerscholen, Freinetscholen (van het GO!, het stedelijk onderwijs en FOPEM), leefscholen van het GO!, Jenaplanscholen (van het GO! en het stedelijk Correspondentie tussen leerlingen van Freinetschool De Vier Tuinen en bewoners van een rusthuis 8

9 Nieuwsbrief FOPEM - Maart 2013 Een cahier voor cultuurbeschouwing Op dinsdag 12 maart werkten leerkrachten en een ouder aan het cahier cultuurbeschouwing. Een fikse winterprik zorgde ervoor dat we niet voltallig waren en dat we pas later dan afgesproken van start konden gaan. Maar het enthousiasme werkte aanstekelijk. In het cahier vertrekken we vanuit twee principes. Eén, samen school maken is coöperatief leren vanuit een verleden dat we niet delen en twee, samen een nieuwe cultuur maken voor een toekomst die we wel delen. Om met deze principes aan de slag te gaan in de klas en in de school werken we met het vijf-cirkel-model als bouwsteen voor cultuurbeschouwing. Dit model stelt verbondenheid voor als vijf concentrische cirkels die in elkaar verweven zijn. Het gaat om verbondenheid met zichzelf, verbondenheid met de andere(n), verbondenheid met materie, verbondenheid met de samenleving en verbondenheid met het Andere. In elk van die bouwstenen komt het beschouwen aan bod. Op dinsdag 4 juni plannen we de volgende werkdag in Gent. We hebben het dan over de lay-out van het cahier, triggers en voorbeelden voor de principes en de vijf bouwstenen, bronnen die niet mogen ontbreken, Afbeelding van vijf concentrisch cirkels met zichzelf, de andere(n), de materie, de samenleving en het Andere Uit Nynke. Een blik in onze groep Correspondentie tussen leerlingen van Freinetschool De Vier Tuinen en bewoners van een rusthuis 9

10 Nieuwsbrief FOPEM - Maart 2013 Nynke. Een blik in onze groep In Nynke. Een blik in onze groep beschrijft Jeroen Tans zijn zoektocht naar goed meesterschap in Freinetscholen. De vele concrete voorbeelden in de klas en de school illustreren thema s zoals dagelijkse kringgesprekken, wereldverkenning, correspondentie, vrije expressie, klasse(n)krant, teamwerk van leerkrachten en ouders die doen en meedenken. In het hoofdstuk over het teamwerk van leerkrachten lezen we een uitspraak van Célestin Freinet: Leerkrachten die samen op een school werken, vormen nog niet feitelijk een team. Zeker, ze wisselen wel gegevens uit en ze kunnen uitstekende banden hebben, een team vindt zich pas in gezamenlijke uitgangspunten. Maar Jeroen Tans stelt vast dat in Nederland er geen enkele school meer is dat uit vrije keus is samengesteld, laat staan vanuit een gemeenschappelijke pedagogische visie. We hebben nu te maken met grote besturen en regelmatig geschipper met leerkrachten. Maar in de voetnoot lezen we gelukkig dat de FOPEM-scholen in België daarop een uitzondering vormen doordat iedere school een eigen zelfstandig bestuur heeft. Goed dat Klaas Mulder van Freinetschool Klimop in Oostkamp daarop gewezen heeft! Nynke kun je ontlenen via het FOPEM-secretariaat. Bibliotheek van FOPEM Handelingsgericht werken op school, Niet voor de winst, De innoverende kracht van de school : het is een kleine greep uit de bibliotheek van FOPEM, naast een aantal DVD s en CD s. Deze bibliotheek is bedoeld voor (groot)ouders en leerkrachten van FOPEM-scholen. Ontlenen kun je via de website van FOPEM: 10

11 Het is vaak hét struikelblok voor initiatiefgroepen die een nieuwe FOPEM-school uit de grond willen stampen: het vinden en financieren van een schoolgebouw. Wie weet, laat ons hopen brengt een coöperatieve vennootschap soelaas. Afgelopen december had FOPEM een gesprek met Peter Bosmans, stafmedewerker van FEBECOOP. FEBECOOP is de koepelorganisatie die de belangen behartigt van coöperatieve vennootschappen en hen ondersteunt in hun werking. Tijdens dit verkennend gesprek gingen we na of een vorm van een coöperatieve vennootschap gebouwen van (nieuwe) FOPEM-scholen kan financieren en beheren. Twee dingen waren meteen duidelijk: er is nog flink wat studiewerk te doen én een aanzienlijk startkapitaal is noodzakelijk bij de opstart van de vennootschap. Na de paasvakantie plannen we in Gent een bijeenkomst van bestuurders en ouders van FOPEM-scholen om dit alles voor te bereiden zoals het opmaken van een businessplan. Wie zich bij deze werkgroep wil aansluiten kan dit laten weten aan het FOPEMsecretariaat. Zo werk je mee aan het helpen realiseren van nieuwe FOPEMscholen! Kris Denys Nieuwsbrief FOPEM - Maart 2013 Nieuwe FOPEM-scholen helpen realiseren Een coöperatieve vennootschap voor het financieren van schoolgebouwen Uit Nynke. Een blik in onze groep 11

12 FOPEM staat voor Federatie van Onafhankelijke Pluralistische Emancipatorische Methodescholen en overkoepelt de volgende 21 basisscholen die vernieuwend onderwijs (Freinet-, ervaringsgerichte en projectscholen) aanbieden: De illustraties in deze nieuwsbrief komen van Freinetschool De Vier Tuinen (teksten van correspondentie tussen kinderen van leefgroep 3 en bewoners in een rust- en verzorgingstehuis in Oudenaarde) en uit Nynke. Een blik in onze groep een publicatie van De Freinetbeweging. Deze nieuwsbrief is het uitwisselingsblad van FOPEM en richt zich naar leerkrachten en ouders. Iedere auteur is verantwoordelijk voor zijn/haar ingezonden stukken. Redactie: Catherine Devos Kris Denys Vincent Vandevyvere Wim D Hulster Evert Horn Redactie-adres: Kartuizerlaan 20 te 9000 Gent Tel: 09/ Fax: 09/ redactie@fopem.be Website: - Buurtschool V-tex - Kortrijk - De Klaproos - Geraardsbergen - De Levensboom - Marke - De Levensboom - Wevelgem - De Muze - Haacht - De Sterrebloem - Deinze - De Torteltuin - Poperinge - De Tuimelaar - Schoten - De Waterval - Ekeren - De Weide - Erpe-Mere - De Witte Merel - Ekeren - De Wonder-wijzer - Zutendaal - De Zevensprong - Leuven - Freinetschool De Vier Tuinen - Oudenaarde - Klimop - Oostkamp - Methodeschool De Buurt - Gent - Serafijn - Ronse - t Schommelbootje - Alken - t Speelscholeke - Deurne - wondere wereld - Lummen - Zeppelin - Mortsel Wil je de nieuwsbrief nog eens herlezen en snuisteren in nieuwsbrieven uit een ver verleden? Ga naar 12