GESCHIEDENIS MEMO H2 t/m H6 H1 en paragraaf 2.3&2.4 missen nog.

Transcriptie

1 GESCHIEDENIS MEMO H2 t/m H6 H1 en paragraaf 2.3&2.4 missen nog. Hoofdstuk 2 Kenmerkende aspecten 1. De ontwikkeling van het wetenschappelijk denken en het denken over burgerschap en de politiek in de Griekse stadstaat 2. De klassieke vormen van de Grieks-Romeinse cultuur 3. De groei van het Romeinse imperium, waardoor de Grieks-Romeinse cultuur zich in heel Europa verspreidde 4. De confrontatie tussen de Grieks-Romeinse cultuur en de Germaanse cultuur van Noordwest-Europa 5. De ontwikkeling van het jodendom en het christendom als de eerste monotheïstische godsdiensten PARAGRAAF 1 Polis:versterkte burcht, toevluchtoord voor mensen verspreid over de omgeving. Stadstaat van buitenaf beschermd door de Hoplieten, soldaten die zwaar, brons bewapend waren. Eerst zelf betaald>alleen rijkeren in leger. Later ook armen. Wegens onverslaanbaarheid wilden zij de polis meebesturen>volksvergaderingen. Politiek - Elke polis eigen wetten en bestuur - Koning advies van de senaat - Volksvergaderingen: Hoplieten maakten beslissingen>wetten Handel ontstaat door overbevolking: er moet geïmporteerd worden om hele volk te kunnen voeden. - ontstaan muntgeld - kolonies - Arisocratie: regering v/d besten(hoplieten). Kozen voor aant. Jaar leiders die onderling werk verdeelden>eer&macht. > Athene:democratische polis>voorbeeld voor nu - Rijk door handel in olie (Olijfboom geschonken door Athene) - Import graan: rijken schakelen over op olie, armen krijgen schulden. > Nieuwe rijken door handel: kooplieden&handwerklieden. Willen meer te vertellen hebben: Armen schulden kwijt&rijken om handelsbelangen. - Chaos&problemen>Tiran: alleenheerser die dat moet oplossen. - Zoons onderdrukken>verdreven>oligarchie:regering van weinigen >Sparta: dictatuur, vechtlustig, geïsoleerd - oorspronkelijke bevolking>slaven>opstand>sp. Jongens verplicht beroepsmilitair&slaven bewerkten het land > Lycourgus: wss. Eerste wetgever die bestuur Sparta bedacht - militaire dictatuur - 2 koningen, aristocratie&volksvergadering(soldaten) Koning=legeraanvoerder,bijgestaan door raad der ouden:eforen maakten besluiten. Wel Democratie en gelijke rechten in vv, maar alleen over besluiten van eforen. Atheense democratie: meerderhied heeft de macht ipv één leider, iedereen is gelijk op vrouwen,buitenlanders en slaven na. >Cleisthenes: 1 e democratie in Athene om onrust te voorkomen>1 e keer dat arm&rijk gelijk waren en invloed hadden op bestuur. Stelde vv in,500 VC >Ostracisme: schervensysteem waar op geschreven werd wie er verbannen moest worden om te voorkomen dat één tiran de macht zou grijpen. - armen konden niet elke 10 dagen naar vv komen vc: Pericles betaalt mensen om vv bij te wonen>rijken weer voorgetrokken

2 Athene van Pericles: - Akropolis: Parthenon met beeld Athene (liet herbouwen) - beheerst hele delen van Egeïsche zee> conflict met Perzië (te machtig) VC: Sparta vs. Athene, Sparta wint m.b.v Perzen in Socrates PARAGRAAF 2 Filosofen: wijzen die elementaire vragen stellen over het leven van de mens, natuurlijke verschijnselen willen verklaren. - Heraclitus: Alles stroomt en niets blijft - Pythagoras: Alles bestaat uit getallen,verschil tussen hoge&lage tonen, ritme. Tempels: meetkunde>alles nauwkeurig uitgemeten Theaters: algemene levensvragen>ook nu nog. In ronde vorm, tegen helling>amfitheater. Zetten mensen aan het lachen of denken. Vrouwen geen toneel>kostuums. - Tragedie: menselijke grenzen, overmoed in het verleden met slechte afloop. >mensen moeten leren van hun fouten. - Komedie:Heden, bespotten van actuele zaken. Sofisten: wijzen die nadenken over de mens, zetten zich af tegen godenwereld. Basis geneeskunde door onderzoek functioneren lichaam van de mens. - Socrates: basis wetenschappelijk denken dmv vragen tot de kern. Werd verweten dat hij de jeugd bedierf en niet in de Atheense goden geloofde. Doodstraf want tegen denkwijze Atheense godsdienst>goden - Plato: leerling die alles opschreef. Ideeënleer: alles is te herleiden tot het idee. Kennis bestaat uit de herinnering van deze ideeën. - Aristotoles: leerling Plato. Baseerde kennis op waarneming van onderzoek. Basis moderne wetenschap want classificatie&systematie van gegevens. Paragraaf 3&4 missen Hoofdstuk 3 Kenmerkende aspecten 1. Verspreiding christendom in heel Europa 2. ontstaan en verspreiding van de islam 3. Ontstaan nieuwe landen 4. volledige vervanging in west Europa van agrarisch - urbaan naar zelfvoorzienend georganiseerd d.m.v. hofstelsel en horigheid PARAGRAAF 1 Begin middeleeuwen: bekering Frankische koning clovis tot het christendom. De kenmerken van de middeleeuwen komen hierbij samen: de resten van de Romeinse cultuur, Germanen en het christendom. 1. Hoe werd het christendom verspreid? Na de bekering van Clovis wordt Frankische rijk belangrijkste staat in W&M Europa, geregeerd door de familie van Clovis, de Merovingen. Veel kleine rijkjes ontstaan door het erfrecht: verdeling grond over zonen. Veel onderlinge ruzie en oorlog, waardoor de Merovingen eigenlijk meer een militaire macht kregen dan dat zij bestuurden. Hun hofmeiers namen het bestuur over, de Karolingen. Om meer Franken te krijgen dan andere Germaanse volkeren, dus om een groter en machtiger volk te worden, was het handig om de vele veroverde gebieden te kerstenen> meer eenheid. Zij steunden missionarissen die vanuit Rome naar gebieden gingen om te prediken en te kerstenen, gaven stukken grond en hielpen kerken bouwen. Hiervoor waren 3 karolingen verantwoordelijk: - Karel Martel: veroverde andere Frankische rijken> groter rijk>meer eenheid. Legde basis voor het leenstelsel om ruiterleger te financieren. Hield oprukkende moslims tegen.

3 (2. Ontstaan moslims: Mohammed legde basis Islam. Opvolgers, kaliefen, veroveren het M- O. Omijjaden nemen de kaliefen in handen en veroveren N-Afrika. Berbers bekeerden> staken in 1711 over naar Spanje> trekken Frankrijk binnen waar ze in 732 verslagen worden bij Poitiers.) - Pippijn 3: samenwerking met zwakke paus die steun nodig heeft van machtig persoon omdat de Longobarden grond inpikken> liet zich tot koning zalven en zette de laatste Meroving af. - Karel de Grote Veroverde grote gebieden en drong moslims stuk in Spanje terug. opvolger van Romeins rijk >machtig 3. Ontstaan nieuwe landen Kleinkinderen verdelen bij verdrag van Verdun het rijk in 3 delen. Later zakt het middelste ineen door de vele volkeren en wordt het verdeeld bij het westen en het oosten, waardoor Frankrijk en Duitsland ontstaan. Nederland ligt in het Duitse rijk. Gerulf begint graafschap Holland. In Vlaanderen, Brabant&Utrecht worden eerste vormen van Vl-Nl dialect gevormd>saliscche wet eerste schriftelijke bron. > Bestuur Du: Leenmannen hebben Wettelijke macht. Na dood nieuwe koning uit ander familie, zodat er geen sterke koning kan komen. Fr: Bestuurd door Karolingen tot 987, als de fam. Capet het over neemt. PARAGRAAF 2 4. Verandering van urbaan-argrarische maatschappij naar een zelfvoorzienende Handel valt weg door val van het W-R.R. - al tijdens W-R.R. was het niet veilig door de volksverhuizingen en invallen van andere volken. - Centraal gezag en bescherming vallen weg> Reizen niet veilig voor handelaren. Gevolgen: - Handel valt weg - Nijverheid valt weg door uitblijven import grondstoffen - Handel beperkt zich tot kleine kring rondom de stad - Minder geld nodig door minder handel> munten verdwijnen - Krimpen en verdwijnen van steden Omdat er niets van buitenaf meer geleverd wordt, moeten de mensen het zelf gaan maken. Tijdens de Karolingen heerst onveiligheid door onderlinge strijd&slechte organisatie> veel plunderingen door Noormannen. >Functioneren van agr. sml. - Vrije mannen: boeren in militaire dienst - Onvrijen: omdat de boeren niet meer willen vechten in de zomer omdat hun akkers dan verdorren>geen oogst, worden zij bezit van de edelman, de leenheren. Daarvoor krijgen ze bescherming terug. Volledig onvrijen: knecht van grondheer Halfvrijen/Horigen: Hebben boerderij die bezit is van de grondheer. Moesten de heer geld, producten en herendiensten geven: werken op het land> weinig tijd voor het verbouwen van eigen voedsel. Mochten niet van de boerderij verdreven worden, maar mochten ook niet elders gaan wonen&niet zonder toestemming trouwen. Als organisatievorm kwam vaak het hofstelsel voor, alsook het Feodale stelsel in par. 3. Een domein was een landgoed bestaande uit een aantal boerderijen van vrije boeren of horigen die onder dezelfde heer vielen. Een deel van het landgoed gebruikte de heer als woondeel voor zich zelf. Soms was de heer een geestelijk en was het klooster centrum van het domein. Kon allemaal heel dicht bij elkaar liggen of juist ver verspreid>leverde veel producten. De boeren moesten zich wel zelf van hun behoeften voorzien, omdat door de

4 weggevallen handel autarkie was ontstaan. Veeteelt en akkerbouw waren voor de boeren lastig te verdelen over hun stuk grond. In oost en midden Nederland waren er rond het dorp essen/erken; het bouwland waar de percelen niet waren gescheiden>samenwerking. Voor zover ze mochten, werden de woeste natuur voedsel&bouwmateriaal gehaald door de boeren. PARAGRAAF 3 Ontstaan middeleeuwse adel Rijkdom=grondbezit> leenmannen werden de adel. Het leenstelsel/feodaliteit. Samenvoeging van vazalliteit, eed van trouwe dienst, en leen (van een stuk land, later ook in ruil voor belasting) Karel Martel grondlegger: soldaten beloofden trouw en om uitrusting te betalen, kregen zij een stuk grond. Karel de Grote koppelde het feodale stelsel aan bestuur - Graven besturen graafschappen, kleine stukken land. Karel leent hen dat land, in ruil dat zij het besturen en soldaten leveren. - Markgraven bestuurden grotere gebieden in de randgebieden van het rijk voor de verdediging van binnenland. Leen=gebied, ruil=dat gebied moeten besturen. - Hertogen kregen heel groot gebied in leen. Vorsten van verslagen volkeren. >Problemen - Lenen worden erfelijk. Lenen worden beschouwd als een recht, omdat het lastig is om van iemand over te nemen dat al een leger heeft. Daarom wordt het vanzelfsprekend beschouwd. Werden onafhankelijker en trouw werd minder. - Leenstelsel wordt te ingewikkeld. Want een leenman moest ook zijn mensen belonen, dit werd dan gedaan door hen een stuk grond te lenen. Zo moesten die hun mannen ook weer belonen enz. > Er ontstaan achterleenmannen. Het contact met de leenheer werd minder persoonlijk>minder trouw en minder macht&controle voor leenheer over zijn gebieden> koningen, de leenheren, krijgen minder macht van leenmannen luisteren niet meer. Ridders >Ontstaan van Ridders Een leenman beloofde zijn leenheer trouw, dus in tijden van oorlog moesten zij zorgen voor genoeg strijdkrachten. Alleen zij zelf was niet genoeg, dus namen ze mensen met minder aanzien in dienst, Ridders. Dit waren vaak onvrijen die trouw aan hun leenheren hadden bewezen of zoons van rijke boeren. De leenmannen werden zo adel, zij stonden nu boven een groep en hadden daar gezag over. >Leven van ridders Om beschaving bij te brengen, gingen de jonge ridders eerst in dienst bij een dame als page. Na hun 12 e in militaire training en daarna in dienst van ridder als schildknaap. Je werd ridder als je genoeg geld had om een paard en wapens te kopen. Dan werd je d.m.v. de ridderslag met de platte kant van een zwaard tot ridder geslagen. Vaak waren ze dan wachtlopers op een kasteel. Ze droegen Maliënkolders. In het leven van de ridder was de jonkvrouw belangrijk. Zij had veel invloed op besluiten over de ridders en kon hen opdrachten en beloningen geven. De ridders moesten haar beminnen en schreven veel gedichten. Daaruit is de Hoofse dichtkunst ontstaan. De ridders leefden via een gedragscode, mede opgesteld door geestelijken. Dapperheid, respect voor vrouwen, beschermen pelgrims, kerk en zwakken stonden daarin centraal. Zij werden vaak verheerlijkt in ridderromans, wat werd doorgetrokken in de hoofse cultuur. PARAGRAAF 4 De geestelijken

5 - Seculier: priesters, normaal leven tussen de mensen. Ontstaan uit de R.R., waar een oud&wijs gemeentelid al leiding had over de kerk. Bisschoppen zijn de priesters die toezicht houden op de andere priesters. Na del val van het R.R. zijn dit de enige bestuurders in de provincies. De Roomse bisschoppen breidden hun gezag uit door mensen te bekeren en bondgenootschapen met vorsten te beginnen. Zij voelden zich hoger want de kerk van Rome was gesticht door Petrus en Paulus. > Spanning met bisschoppen in het Griekstalige O-R.R., want zij waren het daar niet mee eens. Leidt tot scheiding Latijnse en Griekse kerk in De bisschoppen voelen zich steeds belangrijker> gedragen zich als wereldvorsten. De adellijke Rom. fam. grijpen de macht ambt&politieke invloed> machtsstrijd adel-paus. > Zooitje ongeregeld: Pauzen gingen voor eigen macht en waren slechte geestelijke leiders. De bisschoppen en ambten werden even (belang)rijk als de edelen&vorsten, pastoors waren arm en werkten hard op de akkers. Veel negatieve verhalen verzonnen door tegenhangers van de Griekse kerk. - Regulier: monniken, leefden volgens regel: opgesteld want woonden allemaal bij elkaar. Nederigheid, armoede en celibaat: geen seks stonden hierbij centraal. De monniken hadden ook een geestelijke taak: bidden, zingen en veel schrijven. Zij schreven vele teksten sierlijk over. > Kloosters: medisch, onderdak&kennis centra van de domeinen. Werden erg rijk want de monniken werden erg hard maar consumeerden weinig en giften rijken: in hemel komen. >Bekeringen: missionarissen ten tijde van de 3 karolingen. Willibrod(Radboud: Friezen heroverden na Pippijn 3 gebied terug)&bonifatius (gedood door de Friezen) lieten kerken bouwen, predikten&kerstenden de vorst van verslagen volken. Hoofdstuk 4 Kenmerkende aspecten 1. De expansie van Europa 2. De opkomst van handel en ambacht, die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-urbane samenleving 3. De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden 4. Het concfict in de christelijke wereld of de wereldlijke of de geestelijke macht het belnagrijkst behoorden te zijn 5. De expansie van de christelijke wereld naar buiten toe, o.a. In de vorm van kruistochten 6. Het begin van staatsvorming en centralisatie 7. De veranderingen binnen de kerk Paragraaf 1 1&5: De expansie van Europa en Christendom bevolkingsgroei > Woeste grond wordt landbouwgrond> meer voedsel Waarom: Om grote stukken te ontginnen,waren veel mensen nodig. Edelen en kloosters die die grond in bezit hadden, wilden ook wel moeras in landbouwgrond> met gunstige voorwaarden trokken zij boeren aan, waardoor de horigheid steeds minder voorkwam Hoe: Verbetering materiaal en oogsttechnieken: ook arme akkers konden opbrengst leveren Gevolg: - 2: Meer voedsel> meer mensen kunnen voeden> bevolkingsgroei> meer mensen (ander) werk (dan alleen landbouw) > stimulering economie> overschotten> herleving handel&ontstaan ambacht - Na enkele eeuwen bloeiende handel

6 Ambachtslieden en handelaars woonden niet meer op platteland, maar in steden Via Italiaanse steden contacten met byzantische rijk en m-o en handelsroute naar FR- VL-EN. Hanze:13e eeuw, verbond handelssteden langs Oost en Noordzee, centrum Lübeck. De buitenlandse handel was veel minder belangrijk dan de regionale: het platteland was immers afhankelijk van nijverhijdsproducten uit de stad en stad voor voedsel. > 5.Door bevolkingsgroei i/h westen behoefte aan meer landbouwgrond. Hiermee werd ook het christendom verder verspreid. Z-Italië, nog Islamitisch, werd veroverd> Italiaanse handelssteden In Spanje rukken Christelijke staten op: reconquista. Rond 1200 grootste deel Spanje chr. Vanaf 1096 kruistochten: militaire expedities om het heilige land te heroveren van de moslims. In chr. Bezit tot 1296 Scandinavische koningen nemen chr als godsdienst aan In nieuwe kolonies in Duitsland komen W-E, christelijke kolonisten Polen,Bohemen&Hongaren nemen na verslagen te zijn chr aan. > De kruistochten Paus Urbanus in 1095 wil Heilige land heroveren. Hoopte dat Byzantische keizer gezag paus over heel chr zou accepteren door een leger te sturen. Veel aanmeldingen: - hoop op beter bestaan in Palestina - vergeving van alle zonden door paus> in hemel komen - macht en roem voor edelen&ridders: als ze geen erfenis hadden, konden ze die overzee veroveren Verschillende moslimstaadjes voerden met elkaar oorlog en waren geen partij: 1099 Inname Jeruzalem Moslimvorsten zaqen betere samenwerking in en heroveren stukken land In totaal 7 grote tochten, de moslims verdrijven chr als ze laatste kruisvarrdersstad Akko heroveren. Gevolgen: handel bleef toch bestaan> drukkere handelaars Europa leert de hoogontwikkelde Islamitische cultuur kennen Paragraaf 2 3. De wederopkomst van de steden (slechts paar overblijfselen R.R.) kooplieden hadden vast punt nodig om spullen op te slaan in de winter zochten daarvoor veilige plek waar ook handel mogelijk was: kasteel gelegen aan rivier/weg > Bisschoppen,hertogen&landgraven en landsheren, beschikten over grotere gebieden, wisten dat handelaren welvaart meebrachten en stonden hen dus toe > Rond kasteel ontstaan handelaars en ambachtswijken 3. De toenemende zelfstandigheid van de steden >Ontstaan stadsrecht Stedelingen wilden wteen die samenleving in de wijk regelde en die toe te passen waren bij conflicten: wetten voor vrije mensen> ze waren geen horigen meer. onderhandelingen met bisschoppen>privéleges stadsrecht was beter: recht op eigen bestuur en rechtspraak. Dit gaf de landsheer in ruil voor financiële en militaire steun> bondgenoten. Elke eigen stad kon zo haar wetten en keuren maken. De wetten gingen niet meer alleen over veiligheid, maar ook om sociale dingen. >Bestuur Door landsheer aangewezen schepenen bestuurden en spraken rechtspraak. Hierbij was de schout/baljouw de vertegenwoordiger van de landsheer. De uitspraken waren gebasseerd op eerdere gebeurtenissen en zaken en zo ontstond later het keurboek.

7 Regeltjes waren echter meer om mensen op juiste spoor te houden dan dat ze echt werden uitgevoerd. Vroedschap: bestuurscollege namens de burgers, stadsraad Moesten zorgen voor orde&veiligheid. Dit was lastig aangezien er veel geweld was doordat je wraak mocht nemen. Ook omdat gevangenis straffen vaak maar kort waren: te duur. Gilde: vereniging van mensen met hetzelfde beroep, die samen hun belangen vertegenwoordigden. 'Meesterknechten'. Als je Meesterproef had afgelegd, mocht je lid worden van de gilde en had je stemrecht. Alleen als je lid was van de gilde,mocht je beroep uitoefenen. Sociaal: zorg voor zwakke leden Economisch: bevorderen vé goed bestaan leden concurrentie werd tegengegaan d.m.v. Aantal beperkingen Godsdienstig: broeders samen altaar voor beschermheilige beroep Verdediging: samen wachtlopen bij eigen deel van muur Paragraaf 3 7.In de 10e eeuw had de kerk nog niet veel gezag>veranderde vanaf 12e eeuw. Ook was het nog erg onzuiver> in de 12 eeuw kwamen er bewegingen om het weer zuiver te maken: De Gregoriaanse beweging Paus Gregorius streefde naar meer macht kerk en paus. De kerk moest de volldeige macht over mensen hebben>hoger dan keizer. Nieuwe regels voor 'zuiverheid en armoede'> gelovigen worden weer ethousiast over de kerk Gevolgen: 1. De bedelorden: kloosterorden binnen de kerk waarvan leden bezit opgaven en bedelden om van levensonderhoud te voorzien 2. Ketterij: vernieuwingsbewegingen onder gewone mensen, werden uit kerk gestoten en vervolgd 3. Inquisitie: kerkelijke rechtbank 1. Kloosters rijk: -sober leven, hard werken > voldeed niet aan evangelistische idealen - veel giften v rijken om in hemel te komen >Oplossing bedelorden: bezit afschaffen Fransiscanen: rijke man tot inkeer, veel broeders Dominicanen: predikheren. Predikten tegenover de ketters, veel onderwijs. 2. Ketter: iemand van wie men vindt dat ie afwijkt van kerkelijke leer Gelovigigen waren teleurgesteld, want 'nieuwe geest van zuiverheid' werd niet waargemaakt >Beïnvloedbaar voor ideeën uit m-o -Katharen *verwerpen van al het stoffelijke. Duivel maakt stoffelijke wereld>respect *leven in eenvoud en armoede Zoon van God kan niet in het slechte, stoffelijke lichaam van Jezus zijn geboren 1209: kruistocht tegen katharen, 1244 inname montségur -Waldenezen inhoud niet anders dan kerkelijke leer, maar vonden dat ieder vroom mens priester kon zijn. 3. Oplossen van probleem ketterij slechts rechtzaak door bisschoppen niet goed genoeg>in 1277 wordt kerkelijke rechtbank inquisitie ingesteld. verdachten hadden weinig rechtspraak bekeren belangrijker dan straf> 2% doodstraf >na succes bestrijding katharen & waldenezen andere doelwitten, om inquisitie niet nutteloos te maken en te laten vergaan

8 7. In 1309 komt er een einde aan de macht van de pausen. Paus niet in Rome, maar in Avignon> teruglopende macht>terugkeren in Rome 1378: Pauskeuze in Rome> spijt> toch weer in Avignon >2 pausen, verdleing chr in 2 partijen de 2 kardinalen van de partijen kiezen 1 nieuwe paus, maar de oude willen niet aftreden>3 pausen 1417: weer 1 paus> gezag verzwakt >De opperste macht kan bisschop blijkbaar niet waarmaken >Pausen krijgen weer een meer politieke functie, meer werelds. Hoofdstuk 5 Kenmerkende aspecten: 1. veranderend mens -en wereldbeeld van de Renaissance en begin nieuwe gemeenschappelijke belangstelling 2. hernieuwde oriëntatie op erfgoed klassieke oudheid 3. begin Europese expansie 4. protestantse Reformatie> splitsing christelijke kerk in West-Europa 5. conflict in de Nederlanden wat resulteerde in de stichting van de Nederlandse staat PARAGRAAF 1 In de 16e eeuw eindigden de middeleeuwen en begon de Vroegmoderne tijd 3. Ontdekkingsreizen: Spanjaarden, Portugezen en later Engelsen,Fransen en Nederlanders trokken naar niet eerder bezochte overzeese gebieden op zoek naar specerijen (oosterse kruiden), rijkdom en slaven > In de ME ontstonden grote, snelle schepen en het kompas. Snelheid en plaats konden gemeten worden e de cartografie was beter: reden om op reis te gaan Bartelomeus Diaz: 1488> Kaap de goede hoop. Hoop op goede oversteek naar Azië, waar luxegoederen als specerijen vandaan kwamen> winst Vasco da Gama: 1497> voer voor het eerst via Kaap de geode hoop naar India. Startsein voor Portugezen om in Azië handelsimperium op te zetten. Sp anje is jaloers op succes Portugezen. Dacht dat als Azië via Oosten te bereiken was, dat dat ook via Westen zou moeten kunnen, aangezien de aarde een bol is (sinds 15e eeuw bekend). Sturen Columbus op pad, die in 1492 denkt dat hij India heeft bereikt en noemt de bewoners indianen. In werkelijkheid heeft hij Amerika 'ontdekt'. > De lijn van Tordesillas wordt in 1494 ingesteld, om conflict tussen spanje en portugal te voorkomen. Denkbeeldige lijn, 2200 km ten Westen van de Kaapverdische eilanden. Westen was voor Spanje, Oosten voor Portugal. > rond1500 was wel bekend dat Columbus niet Azië via de westkant had bereikt, maar een heel nieuw continent, Amerika, had ontdekt. Hij zelf ontkende dit tot zijn dood. > Columbus was niet 'de' ontdekker omdat er al mensen woonden en de Vikingen er rond 1000 ook al geweest waren. Magelhaes moet via zuidelijkste puntje Amerika toch proberen via westkant Azië te bereiken, maar dat lukt niet. > Amerika is vernoemd naar de geograaf Amerigo Vespucci, die veelgelezen boek schreef over zijn reizen naar het westen > 1519: de conquistador Cortez krijgt opdracht Spaanse koning Amerika& rijkdommen onder zijn controle te brengen. Verovert Azteekse rijk. > 1533: conquistador Pizarro verovert Inca rijk; Peru > Spanje kon bijna heel zuid en midden Amerika in korte tijd veroveren: zij hadden betere technieken da de huidige inwoners, welke stierven aan Europese ziektes en slavernij >De Fransen en Engelsen volgden: zij richtten zich vooral op N-Am. Nederland richtte zic op Azië en Abel Tasman ontdekt Australië. Ook kwamen zij in N&Z am. Later richtten beiden zich meer op andel slaven van Afrika naar Amerika

9 Gevolgen ontdekkingsreizen - enorme afname inwoners Amerika, veel mensen tot christendom bekeerd. - in Europa: welvaart door nieuwe stroom handelsproducten, centrum handel verplaatste zich van de Middellandse zee naar landen aan de Atlantische oceaan,bloei ec&steden - nieuwe nijverheid waar nieuwe producten werden verwerkt - impuls technologische ontwikkelingen door nieuwe kennis - nieuwe producten&ziekten PARAGRAAF 2 1&2: De Renaissance ontstond door invloed van de humanisten: denkers die Griekse en Romeinse cultuur bestudeerden en die de mens centraal stelden. Vanaf 1500 verspreidden de nieuwe ideeën, die vanaf 1350 in Italië waren ontstaan, zich naar N-Europa. Elk gebied gaf er zijn eigen invulling aan. De periode waarin dit humanisme invloedrijk werd en het de kunst, literatuur en wetenschap veranderde noemen we de Renaissance. Hierbij werd de oud Griekse en Romeinse cultuur herbeleefd. Gevolgen Renaissance: In de kunst en literatuur werd de mens meer centraal gesteld en werd realistischer. Ze werden aan de wetenschap verbonden. > Uomo universale: universeel mens. Ideaalbeeld. Leonardo da Vinci was het. Wetenschap: de mens kon alle raadsels van de wereld oplossen. D.m.v. experimenten en metingen werd tot wetenschappelijke kennis gekomen: experimentisme. Copernicus ontdekte dat de aarde om de zon draait en niet andersom; hij ontdekte dat de wereld heliocentrisch is. Godsdienst: De Reformatie In oktober 1517 spijkert Luther 95 kritiek punten op kerkdeur. Aanleiding hiervoor was dat de monnik Tetzel een bezoek bracht aan zijn woonplaats om aflaten te verkopen. Luther was het hier niet mee eens: alleen God kon bepalen of je naar de hemel ging en de kerk kan Gods keuzes niet beïnvloeden of doorgronden, o.a. door de aflaten. - Kerk moet niet tussenpersoon zijn tussen God en de mens, want iedereen kan zelf contact leggen met God door lezen bijbel, bidden en innerlijke geloof voelen - Kerkelijke rituelen en gebruiken, zoals de rijkdommen van de kerk, leiden de mens af van de boodschap van God - Tegen verkoop aflaten, vereren heiligen en het celibaat > De kerk moest zicht van alle rituelen en gebruiken ontdoen en zich richten op het ware geloof: het woord van God in de bijbel Gevolgen Luthers optreden - 4: uiteindelijk leidt het tot scheuring in de kerk: reformatie tussen christelijke religie oude kerk, katholicisme, en nieuw christelijk geloof: protestantisme In 1520 wordt Luther in de kerkelijke ban gedaan en in 1521 wordt er besloten Luther als ketter te vervolgen in het Duitse rijk. Maar Luther kan schuilen in kasteel Watzburg - aanhang Duitse vorsten: als zij Luther zouden worden, zouden zij invloed krijgen op de benoeming van predikanten, ze hoefden niet meer hoge bedragen voor de kerk van Rome te betalen en waren de corruptie binnen de kerk zat. Zij wilden de kerkelijke gelden zelf houden i.p.v. er titels mee te kopen of oorlog mee te voeren. >1555 Vrede van Ausburg:cuius regio, eieus religio. Landeigenaar mag godsdienst bepalen - meer mensen lezen de bijbel door Luthers vertaling - Calvinisme ontstaat: Luther inspireert Calvijn. Die staat ook voor verwerping alle rituelen en rijkdommen van de kerk en voor predestinatie: je kan niet door goede daden in de hemel komen, dat heeft God al voor je geboorte bepaald. Vond dat je God moest eren door nederigheid te tonen, geloven en begeertes te beheersen. Gevolgen Reformatie - miljoenen mensen in Europa krijgen ander geloof - vervolgingen: als je niet zelfde geloof had als je vorst (vrede van Ausburg) - Godsdienstenstrijd protestanten v.s. katholieken> 80 jarige oorlog

10 PARAGRAAF 3 De 17 Nederlanden: NL in de 16 e eeuw. Onderdeel rijk van de familie v/d Habsburgers met a/h hoofd Karel V. Om de 17 gewesten te besturen, had hij daar plaatsvervangers. Stadhouder: in elk gewesten een edelman: aanvoerder leger en benoeming van de bestuurders, de regenten Staten-Generaal: vergadering met alle afgevaardigden uit gewesten: advies&belasting toestemming Er heerste veel spanning in het rijk. Hij stelt daarom de centralisatie in om rijk onder controle te houden, in eigen handen: hij bestuurde nu in zijn eentje alle gebieden vanuit Brussel. Elk gewest had nu dezelfde wetten en regels. Als zijn zoon hem opvolgt, Filips II, worden de spanningen groter. Vervangt zichzelf door landvoogdes Margaretha von Palma, ondersteund door adviesorgaan Raad van State. Ook stelt hij een zeer strenge vervolging van de protestanten, die ook buiten hun preken hielden: hagenpreken, in waardoor er grote weerstand ontstaat onder heel het volk. Bovendien heerste er armoede en hongersnood: inflatie was hoog door grote invoer edelmaterialen uit Amerika, misoogsten en oorlog in Scandinavië, waar graan vandaan werd gehaald via de Oosterzeevaart. > 1562: Edelen komen in actie tegen centralisatie en de strenge vervolgingen en stellen het verbond van edelen op. Zij sturen een afgazant naar Madrid maar Filips wordt alleen maar fanatieker in vervolgingen en stelt de kerkelijke rechtbank, inquisitie, in en verbiedt het samenkomen van de Staten-Generaal. > 1565: 3 stadshouders, o.a. Willem van Oranje, bieden ontslag aan. > 1566:Aanbod Smeekschrift der Edelen aan Margaretha>belooft ketterstraffen te matigen > 1566: Beeldenstorm door protestanten begint Filips stelt hertog van Alva, Spanjaard, in als nieuwe landvoogd. Die stelt de raad van beroerten in, die de schuldigen v/d beeldenstorm moest straffen, in en wil tiende penning invoeren: 10% belasting op verkoop. Zou Staten-Generaal overbodig maken dus weigeren de gewesten. 5:De Nederlandse Opstand breekt uit als Willem van Oranje in 1568 met leger van Geuzen het Spaanse leger overwint bij Heiligerlee. In 1572 overwinnen de watergeuzen ook Den Briel. Moesten de Hollandse bewoners ze toelaten of trouw blijven aan de koning? Wel: waren Alva met zijn kettervervolgingen en geen zeggenschap over eigen stad zat. Niet: watergeuzen verergerden de honger en de Spaanse soldaten waren erg gevaarlijk > 1576: opstandige gewesten Holland en Zeeland met Staten-Generaal sluiten pacificatie van Gent af: ze erkenden landheer Filips II maar zouden doorvechten tot hij zijn soldaten uit de Nederlanden zou verwijderen. > 1579: de vervanger van Alva, de hertog Parma, sluit unie van Atrecht met zuidelijke gewesten, die beloven de opstand te staken > 5. Holland, Zeeland, Gelderland, Groningen en Vlaamse&Brabantse steden besluiten wèl door te zeten: unie van Utrecht en dienen in 1581 de Acte van Verlating in. Zij nemen afstand van landsheer Filips II: een vorst die zijn onderdanen slecht beschermt, mag worden afgezet. Zo ontstaat de republiek der 7 verenigde Nederlanden: het eerste Europese land zonder vorst. In 1548: Balthasar Gerards vermoordt W.v.O. Zijn zoon Maurits neemt het Geuzen leger over, Johan van Oldebaarnevelt bestuurt en stelt vast dat macht republiek bij Staten- Generaal ligt en de gewesten behielden zeggenschap. >1588: Filips II stuurt vloot op EN&NE af, maar wordt ingemaakt. Engeland is vanaf nu bondgenoot Nederlanden en in 1589 Frankrijk ook. > in 1609 wordt een 12 jarige wapenstilstand ingesteld, maar pas in 1648 is de 80 jarige oorlog voorbij als de Vrede van Muster in wordt gesteld. Hierbij werd de republiek erkend als zelfstandig land met de Staten-Generaal aan de macht. Het Zuiden bleef bij Habsburg.

11 Gevolgen Nederlandse Opstand Veel schade en slachtoffers door handelsblokkade&belegeringen Verdraagzaamheid voor anders gelovigen NL werd republiek: 1 e Europese land zonder vorst Regenten, de bestuurders, hadden zeggenschap behouden en uitgebreid > Grenzen toeval: meer scheiding tussen W-O. Vlaanderen deed wel mee aan Acte van verlating en Groningen niet. Westen meer open voor protestantisme. Het ontstaan van de vroegmoderne tijd is niet te koppelen aan de Nederlandse Opstand, want ingrijpende, op Europees niveau, veranderingen bleven uit. Hoofdstuk 6 De republiek van de Hogue Mogue Deze heb ik niet zelf gemaakt PARAGRAAF 1 Oorlog Nederland-Spanje naar Republiek Begin: 17 e eeuw daarna: 12 jarig bestand en in 1648: einde van de oorlog het probleem dat er geen landsheer was werd opgelost met een: Republiek dit groeide uit tot een wereldmacht dankzij de zeevaart (VOC en WIC) andere mogendheden werden jaloers en zorgde er voor dat de Republiek zich niet staande kon houden. Dus de glorietijd van ons land scheen voorbij maar leverende wel bijdrage aan: kunst en wetenschap In de goude eeuw wilde de stadhouder, regenten en andere machthebbers wilde dat het volk zomin mogelijk bemoeide met het bestuur Steden en gewest in de Republiek De Republiek was een verzameling van soevereine staatjes (gewesten) elk gewest had: - eigen privileges - eigen bestuur (Provinciale Staten) Belangrijkste en invloedrijkste mensen: burgers Steden werden bestuurd door: - vroedschap (vroed = wijs) - regenten (meerdere burgemeesters, groep rijke burgers) schoven elkaar baantjes toe Armenhuizen besturen en lucrative baantjes verdelen: - patriciaat (rijke burgers Voor buitenlanders onbegrijpelijk er was geen Hogue Mogue dus geen Hoogmogende Heer. Staten Generaal Vertegenwoordigers van aparte gewesten Eigenlijk hadden Noord- en Zuidholland het meeste te vertellen als rijkste gewesten Twee machtige ambtenaren:

12 Raadpensionaris Stadhouder - in dienst van Holland - in dienst van de andere gewesten - Buitenlandse Zaken - opperbevelhebber van het leger - VEEL CONFLICTEN TUSSEN RAADPENSIONARIS, STADHOUDER EN DE GEWESTEN EN STEDEN De Republiek : Wapenstilstand (Twaalfjarig bestand) interne conflicten door twee groepen protestanten Remonstranten Contraremonstranten - je moet je best doen om - predestinatieleer: leven voorbestemd door het heil te verwerven God - akkoordje met Spanje - hardliners: voelde voor voortzetten v/d oorlog door aanhang onder kooplui Remonstrant: Raadpensionaris van Oldebarneveld Contraremonstrant: Stadhouder Maurits Kervergadering moest uitkomst bieden: 1618 Synode van Dordrecht Landelijke vergadering van de gereformeerde kerken in de Republiek waarin het conflict tussen de Remonstranten en Contraremonstranten opgelost zou moeten worden. de contraremponstranten kregen gelijk Van oldebarneveld werd opgepakt wegens landverraad: 1 mei 1619 onthoofd 1621: oorlog hervat opzoek naar bondgenoten, Duitsland 30 jarige oorlog (pro. Tegen katho) 23 april 1625: stierf Maurits broer Frederik Hendriks zette oorlog voort hij zorgde voor: - moderne wetenschappelijke ontdekkingen (vuurmonden = kannonnen) - ook op zee een geduchte tegenstander Republiek werd een grote mogendheid tegen de Habsburgers strijdt tegen de ant-habsburgers en tegen de turken putte Spanje zo uit dat ze het opgaven zorgde voor 1648: Vrede van Munster einde oorlog van de Republiek en Spanje Maar de protenstantse Republiek zag het katholieke Frankrijk als een religieuze bedrijging. Toen de habsburgers bedwongen waren wilde Engeland zich niet tegen de Republiek keren. Acte van Navigatie: de zeehandel op Engeland alleen met Engelse schepen bedreven mocht worden 1650 t/m 1672: stadhouderloze periode (raadpensionaris rijk voor zich alleen) toen werd Johan de wit raadpensionaris

13 1672: Engeland en Frankrijk sloegen hadden ineen en vielen de bisschoppen Munster en Keulen van de Republiek aan. onze raadpensionaris kreeg hiervan de schuld. Willem III werd stadhouder. Dus stadhouderloze periode was ten einde. De oorlog met Frankrijk en Engeland ging door. - De hollandse waterlinie redde de republiek (dijken rond de Ijssel en later rond Amsterdam) - Zeeslagen tegen Michiel de ruiter zorgde ervoor dat Engeland zich ook moeizaam terug Er werd vrede gesloten. Willem III trouwde met Mary dochter van James II van Engeland. Toen het Engelse parlement vond dat James II zich te veel met Frankrijk bezig hielt werd hij afgezet door Willem III en hij werd zo ook koning van Engeland. (Glorious Revolution 1688) Engeland en Frankrijk namen de langzamerhand wel de rol van Nederland in de wereldeconomie over. Engeland en Frankrijk Absolutisme vorst heeft alle macht in handen In Frankrijk: Lodewijk XIV In Engeland: Engelse koningen lukte het niet Engeland, Frankrijk en de Republiek voerde samen oorlogen die in 1672 bijna tot onze ondergang leidde. Frankrijk 1643 als 5 jarige koning op de troon op 13 jarige leeftijd verklaarde hij zich meerderjarig. Men dacht in die tijd dat de zon het middelpunt van het universum was en verklaarde hem tot: Zonnekoning hij was een absoluut vorst vorst die losmaakt regeerder via driot devin het goddelijke recht Jean-Bapiste voerde het mercantilisme in: De staat stimuleert de eigen economie door importtarieven op buitenlandse producten en door oprichting van eigen ondernemingen Grotere export dan import dus verdiende geld Republiek profiteerde niet van Frankrijk door het mercantilisme want dat kwam door de invoerrechten op hun import. Maar wel door dat ze de Hugenoten wantrouwde Edict van Nantes: verdrag tusen koning en protestanten Hugenoten mochten hun eigen verstrekte steden bezitten toen dit opgeheven werd trokken ze haar de protestantse Republiek met hun kennis enhun netwerk van handelscontracten Engeland 17 e eeuw: eeuwenlange burgeroorlogen tussen legers van het parlement. 1649: koning Charles I zelfs op het schavot ter dood veroordeelt Radicale puriteinen hadden de macht in handen, dat liep uit tot een regelrechte dictatuur van deze strenge calvinisten. Uiteindelijk Charles II op de troon

14 PARAGRAAF 2 In de 17 e eeuw kwamen veel mensen in financiële problemen als de markt instortte. Pieter Klaaszoon de speculant Hij speculeerde in tulpenbollen en was een echte gelukszoeker Hij verkocht voor gaat de tulpenbol weg. Hij koopt met geleend geld een Gouda en het lijkt een goede inverstering te zijn maar helaas voor hem stort de markt vlak na deze veiling volledig in. Jacob Jansen Hij was een handelaar en probeerde een fortuin te maken met hard en vlijtig werken. Hij had een afspraak met een wolhandelaar en reiste per trekschuit en veerboot. Zij typeren 2 mensen uit de: Gouden eeuw: tijd van grote bloei in kunst, techniek en wetenschap. Snel rijk worden of snel je geld verliezen Ondernemerschap In de Republiek bloeide de economie op. Hoe komt dat: - Boeren specialiseerde zich in handelsgewassen en daardoor vonden kooplui het interressant om in nieuwe landbouwgronden te inversteren - Door de strijd tegen het water werd een groot deel van Holland op zee veroverd - Ongeveer de helft van de mensen woonden in de steden en de boeren hadden zo dus een grote binnenlandse afzetmarkt - Immigratie - maar ook oorlog tegen Spanje hielp een handje mee. De schelde werd afgesloten door forten. Veel Antwerpse kooplui namen de benen naar de Republiek en zij zorgden voor kennis en ervaring met internationale handel. Sammenvattend kun je zeggen dat op heel veel terreinen van de economie commercieel denken de boventoon voerde. Deze Nijverheid: productie voordat er spraken was van stoommachines en fabrieken, ambachtelijke productie. zorgde voor meer werkgelegenheid Ook steden specialiseerde zich: Leiden legde zich toe aan de fabricage van van wollen stoffen en Haarlem stond bekend om zijn linnen. Producten: - visserij (goedkoop en erg in trek) - Spaanse wol en zout werden met schepen naar nederland gebracht - Ook uit oostzeegebieden werd hout en graan gehaald - En wijn als ze Bordeaux aandeden De handel op Scandinavië was zo belangrijk dat deze: moedernegotie genoemd werd.ook in de jaren van de VOC en WIC was dat de belangrijkste geldmachine Amsterdam werd een stapelmarkt Eerst was het een stad waar kooplui gedwongen werd zijn spullen uit te laden En later werd het gezien als een plaats waar producten werden opgeslagen net zo lang tot de prijzen stegen.

15 In de 17 e eeuw groeide de economie zo snel dat de steden werden uitgebreid. Veel mensen kwamen dan ook uit het buitenland naar nederland. immigratie Waar kwamen de immigranten vandaan? - Grootste deel kwam uit de Duitssprekende gebieden op het steinreiche Holland af. - Maar ook vluchtelingen van de Duitse 30jarige oorlog kwamen naar de Republiek. - Hugenoten - Joodse vluchtelingen die aan progroms en discriminatie probeerden te ontkomen. Immigratie maar ook oorlog tegen Spanje hielp een handje mee. De schelde werd afgesloten door forten. Veel Antwerpse kooplui namen de benen naar de Republiek en zij zorgden voor kennis en ervaring met internationale handel. tussen 1600 en 1800 vestigden een miljoen buitenlanders in Nederland. De jordaan ontstond voor kleine ondernemingen en ambachtslieden. Er ontstond door de groeide economie een handelskapitalisme. Er werd kapitaal geïnversteerd in nieuwe veelbelovende ondernemingen en men was bereid daarvoor risico s te nemen. VOC en Jan Pieterszoon Coen Hollanders waren bekwame zeelui maar het leven aan boord was hard. Portugezen zagen de Hollandse schepen als indringens want zij waren al als handelaars in Azië actief. De handelsschepen hadden zwaarbewapende bescherming nodig. kooplieden verenigde zich op initiatief van raadpensionaris van Oldebarnevelt in de Verenigde Oostindische Compagnie in het kreeg de monopolie op handel met alle landen ten oosten van Kaap de goede hoop en ten weste van de straat van Magelhaen. - De VOC was de eerste multinaional - Dankzij de VOC nam de Republiek deel in de groeide wereldeconomie Jan Pieterszoon had alle zeggenschap over de Oost, zoals indonesische vestingen als gouverneur-generaal. Hij stichtte Batavia en hij dwong monopolie op nootmuskaat en kruitnagel af. De bevolking werd tot slaaf gemaakt. Burgemeester Pauw hoorde bij de rijken die de Republiek bestuurden, de regenten. Zij zaten ook in de derectie van de VOC, de Heren XVII. de vertegenwoordigers van de afdelingen of kamers van het bedrijf. WIC en Piet Hein In 1621 werd de handel met Zuid-Amerika opgericht. De West-Indische Compagnie - het was minder succesvol als de VOC - maar het had wel een succesvolle verovering op de zilvervloot door Piet Hein in Legde zich toe op slavenhandel in 1637, ze werden als bezit beschouwd en niet als mensen. De WIC veroverde de zilvervloot. De zilvervloot werd naar Brazilië gestuurd en daar kreeg het z n eigen suikerplantages. Er werd vaak maar 1 product op verbouwd, zoals suiker. De slaven die dit bewerkte werden geleverd uit Afrika. Er ontstond een driehoekshandel:

16 Europa: schepen met spijkers, buskruit en geld Amerika: getransporteerd Om plaats te maken voor plantage Producten zoals suiker en tabak Afrika: geruild tegen slaven Niet iedereen profieteerde van de handel. Op het platteland van Oost-Nederland heerste feodale toestanden: - landheren deden niks voor vernieuwing van de landbouw - boeren was in het algemeen niet makkelijk - veel veeziektes en het weer vormde een risico Steden waren menseneters, alleen door de immigratie bleef het inwoneraantal op peil. Het sterftecijfer in de stad overtrof het geboortecijfer. - er werd veel gestolen - grachten waren open riolen - ondersetuning was een gunst geen recht Armen werden toen in bijvoorbeeld armenhuizen geplaatst. Daar werden ze opgesloten in werkhuizen om voor zichzelf te leren zorgen. Bewoners moesten zich aan strenge regels houden en waren niet vrij om het armenhuis te verlaten. Kooplui en bankieren zij lieten langs de Vecht buitenplaatsen maken in Franse stijl. Daar trokken ze in de zomer per boot naar toe en in de winter keerde ze terug naar de stad. De Gouden eeuw was dus een tijd van grote tegenstellingen, van onvoorstelbare weelde en bittere armoede. Gepasseerd door Engeland en Frankrijk De verhouding van de Engelsen en de Fransen veranderden dus na de vrede van Munster. Er werd veel geld gestoken in risico volle ondernemingen. Er gebeurden nog steeds geen rampen want de economie ging niet achteruit maar groeide zelfs nog in de tweede helf van de 17 e eeuw. Vergeleken met Frankrijk en Engeland verloor de Republiek echter terrein. er was sprake van: relatieve achteruitgang PARAGRAAF 3 In de 17 e eeuw vond er een ware wetenschappelijke revolutie plaats. Ook de Hollandse schilderkunst van de Gouden Eeuw werd toonaangevend in Europa. In de 17 e eeuw werd er weleens een lijk van bijvoorbeeld een misdadiger gebruikt om onderzoek te doen anatomie Nieuw onderzoek - denkers uit de oudheid werden weer ontdekt daar werd in de 17 e eeuw op voortboorduurd - de reformatie had discussie over de bijbel gebracht

17 er ontstonden 2 stromingen: Emperischme - er werd onderzoek gedaan door te experimenteren, observeren en redeneren - kennis kon alleen opgedaan door het ervaren ervan. Maurits en Frederik paste deze manier van emperisch denken toe. Rationalisme - Wie politiek en maatschappelijk geintresseerd was vaak rationalistisch - Onderzoek werd gedaan doormiddel van het verstand te gebruiken - René Descartes: ik denk dus ik besta. Zijn bestaan en het bestaan van god waren voor hem zeker waarheden. Zijn manier van denken in de wetenschap werd beïnvloed en gestimuleerd Ontdekkingen - explosieve werden ontwikkeld (door Frederik Hendrik) - zwaartekracht, onderzoek naar de bijbel, technologie (Isaak Newton) titel sir hij werd geëerd door de Engelse koning - val en slingerbewegingen, ontwikkeling lenzen voor telescopen (Christiaan Huygens) - eerste onderzeeër en windmolen (Cornelis Drebbel) (voor leeghwater) Er ontstonden voor het eerst samenwerkingverenigingen. Bijvoorbeeld de Franse Académie royale des Sciences. Deze werd gefinancieerd door Lodewijk XIV zelf. Zo kon hij toezicht houden op de ontwikkelingen en een reputatie verkrijgen als een patroon van de wetenachap. Engels voorbeeld Hobbes vond dat het volk geen vost mocht afzetten. De wereld bestond volgens heb uit allemaal bewegende deeltjes die soms tegen elkaar opbosten. Iedereen was bezig zijn eigen belangen te behartigen en zoveel mogelijk bezit te verzamelen. Enige manier om te ontsnappen was: zelfstandigheid opgeven en de macht voor altijd aan een vorst overdragen. hobbes steunde dus het absolutisme Republiek Hugo de Groot dacht na over de natuurrecht. Rechten waarmee mensen geboren worden. Deze wetten golden niet voor een bepaald land maar waren universeel. Hij schreef een boek: over het recht van oorlog en vrede hij vormt nog steeds een basis voor het moderne volkenrecht. Maar ook Mare Liberum verteld dat je altijd vrij moet zijn en niet in het bezit van een land. Hij koos in het 12 jarig bestand de kant van de Remonstranten. Hij werd opgesloten op het Slot Loevenstein en kreeg levenslang. En ontsnapte in een boekenkist. Kunst en cultuur Schilders mochten in de Gouden Eeuw geen religeuze afbeeldingen maken en legde zich dus toe op, landschappen, portretten en stillevens. De rijke mensen bv. het patriciaat hadden geld genoeg om een schilder aan het werk te zetten. Iedere stad had zijn eigen schilder. Er gingen steeds meer mannen schilderen, want het bracht blijkbaar iets op en ook het buitenland ging er om vragen.

18 Rembrant, Vermeer en Hals waren beroemde nederlandse schilders die emoties konden vastleggen in poses, gebaren en galaatsuitdrukkingen. Rembrant is de beroemste schilder uit de Gouden eeuw. Maar ook zijn carrière kwam een einde. Zijn onaardige karakter, persoonlijke schandalen en geldproblemen zorgden ervoor dat hij zijn faillissement moest aanvragen.