Bewegingsleer Deel III De romp en wervelkolom

Transcriptie

1 Bewegingsleer Deel III De romp en wervelkolom

2 Bewegingsleer Deel III De romp en de wervelkolom I.A. Kapandji Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009

3 Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j o het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN NUR 874 Ontwerp omslag: Bottenheft, Marijekampen Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Pre Press, Zeist Eerste druk 1984 Tweede druk 2009 Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

4 Inhoud Voorwoord 9 1 De wervelkolom als geheel De wervelkolom, een gestaagde as De wervelkolom, lichaamsas en bescherming van het ruggenmerg De krommingen van de wervelkolom als geheel Ontstaan van de krommingen van de wervelkolom Grondvorm van een wervel De krommingen van de wervelkolom Structuur van het corpus vertebrae De functionele componenten van de wervelkolom De verbindingen tussen de wervels De structuur van de discus intervertebralis De nucleus pulposus, opgevat als een bol De krachten op de discus Waterverplaatsing in de nucleus pulposus Drukkrachten op de discus Variaties in de structuur van de discus op de verschillende niveaus van de wervelkolom Het gedrag van de discus intervertebralis bij de elementaire bewegingen Automatische rotatie van de wervelkolom bij lateroflexie Bewegingsuitslag van flexie en extensie van de wervelkolom Bewegingsuitslag van lateroflexie van de gehele wervelkolom Bewegingsuitslag van rotatie van de gehele wervelkolom Klinische bepaling van de totale bewegingsuitslag van de wervelkolom 53 2 De bekkengordel en de sacro-iliacale gewrichten De bekkengordel bij man en vrouw Bouw van de bekkengordel De gewrichtsvlakken van het sacro-iliacale gewricht De facies auricularis van het os sacrum De ligamenten van het sacro-iliacale gewricht Kanteling van het os sacrum Vormverandering van het bekken door de kanteling van het os sacrum De symphysis pubica en de junctura sacrococcygea Invloed van de houding op de gewrichten van de bekkengordel 73

5 6 Bewegingsleer Deel III De romp en wervelkolom 3 De lumbale wervelkolom De lumbale wervelkolom als geheel Bouw van de lumbale wervels De ligamenten van de lumbale wervelkolom Flexie-extensie en lateroflexie van de lumbale wervelkolom Rotatie in de lumbale wervelkolom De lumbosacrale overgang en spondylolisthesis De iliolumbale ligamenten en de bewegingen in de lumbosacrale overgang De spieren van de romp in een horizontale doorsnede De dorsale spieren van de romp De rol van de derde lumbale wervel en de twaalfde thoracale wervel De spieren aan de laterale kant van de romp De rechte en dwarse buikwandspieren De schuine buikwandspieren De taille Rotatie van de romp Flexie van de romp Het afvlakken van de lumbale lordose De romp als een opgeblazen structuur Statiek van de lumbale wervelkolom in rechtopstaande houding Zit- en lighouding Bewegingsuitslag van flexie-extensie in de lumbale wervelkolom Bewegingsuitslag van lateroflexie in de lumbale wervelkolom Bewegingsuitslag van rotatie in de thoracolumbale wervelkolom Het foramen intervertebrale en de radixopening Verschillende soorten herniae van de discus Hernia van de discus en compressie van de zenuwwortel Het teken van Lasègue De thoracale wervelkolom en de ademhaling De thoracale wervels, in het bijzonder de twaalfde thoracale wervel Flexie, extensie en lateroflexie van de thoracale wervelkolom Rotatie van de thoracale wervelkolom De costovertebrale gewrichten Bewegingen van de ribben in de costovertebrale gewrichten Bewegingen van het ribkraakbeen en van het borstbeen Vervorming van de borstkas in het sagittale vlak bij inademing De werking van de mm. intercostales en de m. transversus thoracis Het diafragma en zijn werking De ademhalingsspieren Antagonistische en synergistische werking van diafragma en buikspieren Luchtcirculatie in de ademhalingswegen De ademhalingsvolumina Respiratoire pathofysiologie ademhalingstypen De dode ruimte Vervormbaarheid van de thorax 1 63

6 Inhoud Elasticiteit van de ribkraakbeenderen Mechanisme van het hoesten: het sluiten van de glottis De spieren van de larynx en de afscherming van de luchtwegen tijdens het slikken De spieren van de larynx en de afscherming van de luchtwegen tijdens het slikken (vervolg) De cervicale wervelkolom De cervicale wervelkolom als geheel Schematische voorstelling van de eerste drie halswervels De atlanto-axiale gewrichten Flexie-extensiebewegingen in de atlanto-axiale gewrichten Rotatie in het mediane en laterale atlanto-axiale gewricht De gewrichtsvlakken in het atlanto-occipitale gewricht Rotatie in het atlanto-occipitale gewricht Lateroflexie en flexie-extensie in het atlanto-occipitale gewricht De ligamenten van de suboccipitale wervelkolom De suboccipitale ligamenten De suboccipitale ligamenten (vervolg) Bouw van een halswervel De ligamenten van het onderste deel van de halswervelkolom Flexie en extensie in het onderste deel van de halswervelkolom Bewegingen in de uncovertebrale gewrichten Richting van de gewrichtsvlakken; de gemeenschappelijke as voor rotatie en lateroflexie Combinatie van lateroflexie en rotatie in het onderste deel van de halswervelkolom De geometrie van de lateroflexie- en rotatiecomponenten Mechanisch model van de halswervelkolom Lateroflexie en rotatie in het model van de halswervelkolom Vergelijking van het model met de halswervelkolom bij lateroflexie en rotatie Compensaties in het suboccipitale gebied van de wervelkolom Compensaties in het suboccipitale gebied van de wervelkolom (vervolg) Bewegingsuitslag in de halswervelkolom Evenwicht van het hoofd op de halswervelkolom Structuur en functie van de m. sternocleido-mastoideus De prevertebrale spieren: m. longus colli De prevertebrale spieren: m. longus capitis, m. rectus capitis anterior en m. rectus capitis lateralis De prevertebrale spieren: mm. scaleni De prevertebrale spieren als geheel Flexie van hoofd en hals De nekspieren De suboccipitale spieren Werking van de suboccipitale spieren: lateroflexie en extensie De rotatiewerking van de suboccipitale spieren De nekspieren: eerste en vierde laag 243

7 8 Bewegingsleer Deel III De romp en wervelkolom 5.35 De nekspieren: tweede en derde laag De nekspieren: tweede en derde laag (vervolg) Extensie van de halswervelkolom door de nekspieren Synergisme en antagonisme van de prevertebrale spieren en de m. sternocleido-mastoideus Bewegingsuitslag van de halswervelkolom Verhoudingen van de neuraxis tot de cervicale wervelkolom Verhoudingen van de cervicale wortels tot de wervelkolom 257

8 Voorwoord Om de afwijkingen van het bewegingsapparaat te kunnen begrijpen, is een diepgaande kennis van de bewegingsleer noodzakelijk. Tot nu toe is er echter nog maar weinig aandacht besteed aan de mechanische aspecten die nauw verbonden zijn met de anatomie van het skelet. Sinds het bewonderenswaardige werk van Duchenne de Boulogne, die alleen de functies van de spieren heeft bestudeerd zonder speciaal te verwijzen naar de vorm van de gewrichten die zij overspannen, is er geen allesomvattend werk meer verschenen. Van de bewegingsleer, die tijdens de medische studie vaak wordt verwaarloosd, begrepen de chirurgen slechts weinig, ook al waren ze gespecialiseerd in het bewegingsapparaat. Dit hiaat is nu opgevuld door het voortreffelijke werk van Kapandji, de kunstenaar en leraar, die niet alleen een goed voorstellingsvermogen en mechanisch inzicht heeft, maar ook het vermogen zijn ideeën nauwkeurig en op eenvoudige wijze over te brengen. Zijn prestatie, die al opmerkelijk was in de eerste twee delen, is nog duidelijker in het deel over de wervelkolom, dat ik u nu mag voorleggen. De taak was moeilijker dan bij de extremiteiten, daar de complexe bewegingen van de wervelkolom moeilijker te begrijpen en uit te leggen zijn. Naar mijn mening is Kapandji goed geslaagd in het bereiken van zijn doel. Ik benijd de jonge chirurgen om het feit dat ze zo n werk tot hun beschikking hebben. Ik twijfel er niet aan dat dit deel, doordat het de mechanica van de wervelkolom begrijpelijk maakt en de oorzaken van beschadigingen verklaart, een grote bijdrage zal leveren aan de vooruitgang van de behandeling van afwijkingen van de wervelkolom. Professor R. Merle d Aubigné

9 Voorwoord bij de tweede, herziene druk In deze nieuwe editie van Bewegingsleer deel 3 is veel aandacht besteed aan een nieuwe, aantrekkelijke vormgeving. Hiervoor is de lay-out geheel vernieuwd en zijn alle illustraties opnieuw getekend. Met dank aan fysio- en manueel therapeuten Aad van der El, Dick van Egmond en Ruud Schuitemaker is ook een aantal tekstuele wijzigingen doorgevoerd, zodat de wisselwerking tussen beeld en tekst nog duidelijker is geworden. Met deze aanpassingen en een vernieuwde vormgeving past dit boek prima in het moderne (para)medische onderwijs. De uitgever