Afdeling Wetenschappelijk onderzoek en econometrie. Vijf voor twaalf: uitkomsten twaalfde DNB-euro-enquête. C. van Renselaar en A.C.J.

Transcriptie

1 Afdeling Wetenschappelijk onderzoek en econometrie Vijf voor twaalf: uitkomsten twaalfde DNB-euro-enquête C. van Renselaar en A.C.J. Stokman Onderzoeksrapport WO&E nr. 666 September 2001 De Nederlandsche Bank

2

3 VIJF VOOR TWAALF: uitkomsten twaalfde DNB-euro-enquête C. van Renselaar en A.C.J. Stokman Onderzoeksrapport WO&E nr. 666/0121 September 2001 De Nederlandsche Bank NV Afdeling Wetenschappelijk onderzoek en econometrie Postbus AB AMSTERDAM

4

5 SAMENVATTING Vijf voor twaalf: uitkomsten twaalfde DNB-euro-enquête C. van Renselaar en A.C.J. Stokman Dit rapport analyseert de resultaten van de twaalfde DNB-euro-enquête die in juli 2001 werd gehouden onder de Nederlandse bevolking en het bedrijfsleven. Ondernemend Nederland heeft de voorbereiding op de invoering van de euro in januari 2002 de afgelopen maanden krachtig ter hand genomen. Het midden- en grootbedrijf heeft inmiddels 70% van de vereiste investeringen gerealiseerd, het kleinbedrijf zo n 50%. Hoewel dus nog het een en ander moet gebeuren, voorziet men zelf weinig knelpunten. Tweederde van de Nederlanders heeft vertrouwen in de euro als opvolger van de gulden. Zowel de tevredenheid over de informatievoorziening als de daadwerkelijke kennis over euro en muntunie zijn aanmerkelijk verbeterd vergeleken met de peiling van het afgelopen voorjaar. Dit geldt met name voor de kennis ten aanzien van de juiste duur van de duale fase, al blijft het een punt van zorg. Publiek en bedrijfsleven zijn er niet gerust op dat het betalingsverkeer in de overgangsperiode zonder hindernissen zal verlopen. Zij vrezen de complexiteit van de operatie en zijn bang voor lange rijen bij kassa s en loketten. Om de overgang van gulden naar euro te vergemakkelijken is een groeiend aantal Nederlanders bereid te pinnen of chippen. Uit de enquête blijkt ten slotte dat viervijfde van de Nederlandse bevolking rekent op verkapte prijsverhogingen als gevolg van de euro-omzetting, hoewel uit de Euromonitor van de Consumentenbond en onderzoek van de Nederlandsche Bank valt op te maken dat daar vooralsnog niets op wijst. Trefwoorden: euro, EMU, chartale omwisseling ABSTRACT Going on for twelve: results of the 12th DNB-euro-survey C. van Renselaar en A.C.J. Stokman This research memorandum presents and discusses the results of the 12th DNB-euro survey which was held in July 2001 among the Dutch public and business sector. The business community has energetically embarked upon preparing for the euro. Large scale and medium-sized enterprises have materialised 70% of the necessary investments, small businesses around 50%. Although quite a few things have yet to be done, the enterpreneurs themselves are confident on the outcome. Two thirds of Dutch society has faith in the euro as a successor to the guilder. Both satisfaction about the provision of information and the actual euro knowledge has improved considerably. This particularly holds for the knowledge of the correct duration of the dual fase, although this remains a subject of constant concern. Public and business community are rather worried whether a smooth transition from guilder to euro is feasible. They fear it s too complex an operation and foresee long cues at cash desks, counters and booking offices. To alleviate the burden of the euroconversion carried by retailers a growing number of Dutchmen is prepared to use payment cards. Finally, four out of five interviewees assume that the euroconversion will lead to veiled price increases, although so far neither the Consumentenbond nor the Nederlandsche Bank found facts or arguments to sustain their fear. Keywords: euro, EMU, euro-conversion

6

7 - 1-1 INLEIDING Met het in circulatie brengen van de chartale euro in de twaalf landen van de Economische en Monetaire Unie (EMU), zal de monetaire eenwording op 1 januari 2002 een feit zijn. Nationale overheden, bedrijfsleven en consumenten hebben dus nog drie maanden om de laatste voorbereidingen te treffen voor de afschaffing van hun nationale munt en het europroof maken van de eigen organisatie. Gedurende de afgelopen zes jaar heeft de Nederlandsche Bank met halfjaarlijkse peilingen de vinger aan de pols gehouden van de Nederlandse samenleving over uiteenlopende relevante ontwikkelingen op eurogebied. Daarbij ging de aandacht uit naar het eurosentiment, de kennis over de euro, de tevredenheid over de informatievoorziening, alsmede naar de voortgang bij de voorbereidingen op de euroconversie en het voorgenomen omwissel- en betaalgedrag van gezinnen en bedrijven. Dit rapport presenteert en analyseert de belangrijkste resultaten van de twaalfde, en vermoedelijk laatste DNBeuro-enquête in de huidige opzet. Het veldwerk voor het onderzoek is in juli 2001 verricht. Het rapport is als volgt ingedeeld. Paragraaf 2 schetst kort de gevolgde onderzoeksmethodiek. Paragraaf 3 beschrijft en analyseert de onderzoeksresultaten op het gebied van informatie en opinie over euro en muntunie. Paragraaf 4 bespreekt het betaal- en omwisselgedrag ten tijde van de chartale omwisseling. Paragraaf 5 tot slot behandelt de voorbereiding van het bedrijfsleven op de euro het invoeren van dubbele beprijzing. Het rapport eindigt met een opsomming van de belangrijkste bevindingen en conclusies.

8 - 2-2 ONDERZOEKSMETHODIEK Het onderzoek vond plaats door middel van telefonische enquêtering in juli De vragen zijn gesteld vanuit een centrale lokatie ter bevordering van de uniformiteit. Aan het onderzoek werkten mee 734 personen van 18 jaar en ouder en 791 bedrijfsvestigingen. De respons onder particulieren was 45% (in maart jl.: 51%) en onder bedrijven 29% (in maart jl.: 35%). De lagere respons houdt verband met het feit dat enquêtering plaatsvond in de vakantieperiode. De methode van steekproeftrekking is zodanig dat de resultaten naar voor dit onderzoek relevante kenmerken representatief zijn voor de volwassen bevolking respectievelijk het bedrijfsleven in Nederland. Bij de particulieren gaat het om individuele kenmerken als geslacht, leeftijd, opleiding, en sociale klasse (bepaald door opleiding en beroep). Voor het bedrijfsleven is er representativiteit naar grootteklasse (uitgedrukt in aantal werknemers) en bedrijfstak. In dit rapport is het bedrijfsleven naar grootte ingedeeld in kleinbedrijf (bedrijven met een personeelsomvang van 1-19 personen), middenbedrijf (20-99 personen) en grootbedrijf (100 of meer personen). De verdeling naar bedrijfstak is als volgt: industrie, groothandel, detailhandel (onderscheiden naar levensmiddelenbranche en overig), zakelijke dienstverlening en een groep overig, die de bouw-, auto-, horeca- en transportbranche omvat. Het bankwezen is vanwege zijn speciale positie niet in het onderzoek betrokken.

9 - 3-3 EURO-ACCEPTATIE EN KENNIS 3.1 Inleiding Deze paragraaf gaat in op het vertrouwen van Nederlanders in de euro, en de mate waarin particulieren en bedrijven zich op dit terrein op de hoogte achten. Vervolgens wordt ingegaan op de daadwerkelijke kennis die zij hebben over euro en muntunie. Daarbij is aandacht voor zowel de bevolking als het bedrijfsleven in zijn totaliteit als voor specifieke categorieën ondervraagden. Informatie over eventuele opvallende verschillen is nuttig voor de Nederlandsche Bank, de voorlichtende instanties en anderen die betrokken zijn bij de voorbereiding op de overgang van gulden naar euro. 3.2 Eurosentiment Hoewel de euro in Nederland, vergeleken met een aantal andere EMU-landen, altijd op veel steun van de bevolking heeft kunnen rekenen, kenterde het sentiment onder invloed van de dalende eurodollarkoers in de loop van de tweede helft van 1999 en 2000 flink (figuur 1). In het afgelopen voorjaar zette echter een licht herstel in. De steun voor de euro onder particulieren heeft zich in de daaropvolgende maanden op dit niveau geconsolideerd, zo blijkt uit de jongste DNB-steekproef. Op dit moment vindt tweederde van de Nederlanders, zoals ook de Eurobarometer van de Europese

10 - 4 - Commissie laat zien, de euro een acceptabele vervanger van de gulden 1. Toch houdt een harde kern van ca.15% een slag om de arm. Als reden voor die scepsis geeft 42% van hen op bevreesd te zijn voor hogere prijzen als de euro komt. Dat is opvallend omdat tot voor kort de tegenstanders vooral de dalende eurodollarkoers noemden, en bijvoorbeeld in de herfst van 2000 slechts 10% prijsopdrijving opgaf als motief voor hun pessimisme. Het lijkt erop dat de recente berichten in de pers over enkele forse prijsverhogingen die bij euro-omprijzing van sommige producten optraden, hun uitwerking niet hebben gemist. Ruwweg driekwart van de bedrijven heeft vertrouwen in de Europese munt. Dit betekent een lichte opleving ten opzichte van de peiling in maart van dit jaar, maar is nog steeds aanzienlijk minder dan bij de start van de EMU, toen 90% zijn vertrouwen in de euro uitsprak. Het zal geen verrassing zijn dat men hier gevoeliger is voor de positie van de euro op de valutamarkt. De groep ondernemingen die ongunstiger is gaan denken over de invoering van de euro is vergeleken met die van maart jl. weliswaar geslonken (tabel 1), maar daar staat tegenover dat het percentage dat dit wijt aan de nog steeds zwakke eurodollarnotering is gestegen met bijna 20 procentpunten. Het veldwerk voor deze twaalfde enquête is, zoals eerder gezegd, gedaan in juli. Het sedertdien opgetreden herstel van de euro ten opzichte van dollar heeft zich dus niet in de resultaten van de peiling gemanifesteerd. Opvallend is dat prijstransparantie steeds vaker de door ondervraagde ondernemingen wordt genoemd als voordeel van de EMU. Tabel 1 Is mening van het bedrijfsleven over de euro veranderd sinds start van de EMU? Percentage respondenten dat betreffende antwoordcategorie noemt Peiling november 2000 Peiling maart 2001 Peiling juli Niet veranderd Ongunstiger Gunstiger Weet niet/geen opgave Europese Commissie, Findings of the Eurobarometer 55. Brussel (juli) Het veldwerk voor dit onderzoek vond april/mei 2001 plaats.

11 Informatievoorziening en kennis Met nog drie maanden voor de boeg is het goed te constateren dat de mate waarin de Nederlandse bevolking zich geïnformeerd voelt, behoorlijk is toegenomen. Ruim 80% van de Nederlanders zegt tevreden te zijn over de informatievoorziening; in maart uitte 70% zijn voldoening op dit punt (tabel 2). Die toename doet zich voor bij alle leeftijdscategorieën. Onder bedrijven is de tevredenheid eveneens gegroeid; 94% van de ondervraagde ondernemingen acht zich adequaat voorgelicht. In het zakelijk segment valt overigens wel enige nuancering aan te brengen, de tevredenheid over de informatiestroom is naar verhouding iets minder in de horeca-, transport- en bouwsector. Europa als geheel, zo geeft de Eurobarometer aan, is heel wat minder te spreken over de voorlichting; nog niet de helft van de Europeanen zegt over toereikende informatie te beschikken. Vaste onderdelen van de DNB-enquête zijn de vragen die de kennis over euro en EMU meten. In de laatste peilingen zijn dat steevast vragen over de eurogulden-conversiekoers, de invoeringsdatum van de chartale euro, het aantal landen dat aan de EMU meedoet en de duur van de overgangsperiode waarin euro en gulden beide als wettig betaalmiddel in omloop zijn. Tabel 2 Geïnformeerdheid en eurokennis van volwassen Nederlanders, In procenten van totaal Maart 1999 Maart 2000 Oktober 2000 Maart 2001 Juli 2001 Voelt zich voldoende geïnformeerd Kent eurokoers (2,20) Kent startjaar chartale euro (2002) Aantal EMU-landen (10, 11,12) Kent duur chartale overgangsfase (4 weken) Nvt Ruim driekwart van de bevolking weet, honderdvijftig dagen voordat zij de munt in handen heeft, de juiste guldenswaarde van de euro te noemen. Vorig jaar herfst wist de helft van de Nederlanders het juiste bedrag te noemen. Overigens scoren, en scoorden, vrouwen op deze vraag significant lager. Van ondernemend Nederland weet exact 75% de juiste conversiewaarde te noemen, en behaalt zodoende een fractioneel lager resultaat dan de bevolking als geheel. Evenals in maart jl. is de score op de vraag naar het tijdstip van de invoering van de euro onder particulieren hoog, al is dat cijfer gedaald van 97% naar 91%. Aan de bedrijven is deze vraag dit keer

12 - 6 - niet voorgelegd, zij lieten al gedurende een langere periode over een breed front zien van de juiste ingangsdatum op de hoogte te zijn. De kennis over de termijn dat gulden en euro beide in omloop zijn, is fors aangetrokken. In maart 2000 wist nog geen vijfde van de Nederlanders de juiste periode van 1 t/m 27 januari 2002 te noemen. Nu heeft de helft van de bevolking het goede antwoord paraat. Dat neemt niet weg dat nog steeds bijna 30% in de mening verkeert dat er een doorlooptijd tot 1 juli 2002 geldt. De kennistoename bij het bedrijfsleven is met tien procentpunten minder opzienbarend. Van de ondervraagde ondernemingen weet nu 60% de juiste termijn te noemen. De levensmiddelenbranche heeft haar relatieve voorsprong echter niet vast kunnen houden. Dat is jammer, omdat zo kort voor de feitelijke intrede van de euro, kennis van de duur van de duale fase van kardinaal belang is. Met een ruimere termijn in het achterhoofd, vervalt de druk tijdig de vereiste voorbereidingen te treffen, zodat men zich over vier maanden voor onaangename verrassingen geplaatst kan zien. Het is daarom verstandig dit najaar ondernemend Nederland via gerichte campagnes met de neus op de exacte conversietermijn te drukken. Het percentage particulieren dat bekend is met de (globale) omvang van de EMU schommelt sedert maart 1999 zo tussen de 40-50%, met een uitschieter naar beneden in het voorjaar van In de zakelijk sector is die kennis op dit moment aan het wegzakken. Nog geen 40% weet hoeveel landen tot de EMU behoren, terwijl dat percentage in de vorige twee peilingen rond de 50% lag, vermoedelijk

13 - 7 - omdat dit aspect in de voorlichtingscampagne op dit moment minder aandacht krijgt. Eerder viel een zelfde effect te constateren onder particulieren. Overigens reiken de grote bedrijven op dit onderdeel veel hoger (63%). Dit ligt voor de hand, gegeven de sterkere oriëntatie van deze categorie op het buitenland. Tabel 3 Geïnformeerdheid en eurokennis bij bedrijven In procenten van totaal Maart 2000 Oktober 2000 Maart 2001 Juli 2001 Voelt zich voldoende geïnformeerd Kent eurokoers (2,20) Kent startjaar chartale euro (2002) a) Aantal EMU-landen (10, 11,12) Kent duur chartale overgangsfase (4 weken) a) Vanwege eerdere hoge score niet langer gevraagd.

14 - 8-4 BETAAL - EN WISSELGEDRAG 4.1 Inleiding Het uit circulatie halen van de gulden en in omloop brengen van de euro vergt een geweldige logistieke inspanning. Het succes van een soepele omwisseling hangt af van een nauwgezette voorbereiding en de daartoe vereiste maatregelen vallen slechts te treffen als de verantwoordelijken goed zicht hebben op de wensen en verwachtingen van publiek en bedrijfsleven. Evenals in eerdere peilingen is gevraagd wat huishoudens van plan zijn te doen met de Nederlandse munten en bankbiljetten die men eind 2001 in huis heeft. Wordt het bezit aan contanten bij een bank ingeleverd, geeft men het uit in de winkel, of wordt het bewaard om het op een rustiger tijdstip in te wisselen? Het perspectief dat het publiek op grote schaal zijn spaarpot in winkels leegt, is weinig uitnodigend, en kan leiden tot opstoppingen bij kassa s en loketten. Ook de banken zien liever een gespreide inname van contanten, of ruim voor E-day, danwel ruimschoots nadien. Met ingang van 28 januari 2002 is dat gulden dan wel geen wettig betaalmiddel meer, het restant aan guldens kan immers nog lang nadien worden ingewisseld of bijgeschreven op rekeningen Gewenning gedurende de aanloop naar E-day In vorige enquêtes gaf het Nederlandse publiek in groten getale aan dat het behoefte had aan dubbele beprijzing in winkels en restaurants om te kunnen wennen aan de komende europrijzen. In een aantal andere EMU-landen was dat al ingeburgerd. Uit de jongste enquête blijkt dat 67% van de bedrijven inmiddels dubbele prijskaartjes aan de artikelen heeft gehangen, en dat de detailhandel er op dit punt in gunstige zin uitspringt. Dit is een robuuste stap voorwaarts vergeleken met de situatie in maart jl. (toen: 37%). Het spiegelbeeld is dat 1 op de 3 bedrijven te laat is en de afspraak tussen Consumentenbond en brancheorganisaties om uiterlijk per 1 juli 2001 op dubbele beprijzing over te stappen, aan zijn laars lapt. Bijna de helft van deze groep zegt zelfs niet eerder dan per 1 januari 2002 op dubbele prijsaanduidingen te zullen overgaan. Het betreft hier een dwarsdoorsnede van het bedrijfsleven, maar uit eerder onderzoek van de Nederlandsche Bank is gebleken dat het vooral gaat om bedrijven die amper tot eens per jaar hun prijzen aanpassen en extra (omprijs-)kosten willen vermijden. 2 Munten kunnen tot 1 januari 2007 worden ingeleverd, bankbiljetten tot 1 januari 2032.

15 Stijgende vrees voor prijsopdrijving De intensieve belangstelling van de media voor mogelijk prijsbederf als gevolg van euro-omprijzing heeft de Nederlandse consument argwanend gemaakt voor verkapte prijsverhogingen. Ook de hoge inflatie heeft voeding gegeven aan deze vrees, hoewel andere oorzaken als BTW-verhoging, energieprijsstijgingen, loonstijgingen e.d. hieraan ten grondslag liggen. Inmiddels zegt bijna 80% van de Nederlanders te verwachten dat ondernemers bij het vaststellen van mooie europrijzen hun prijzen vooral naar boven zullen afronden, tegen 58% een half jaar geleden. Eenvijfde schat dat dit de prijzen met ten minste 2% zal opschroeven, nog eens eenvijfde rekent op 5%. In deze laatste groep denkt het mannelijk deel significant sterker aan een stijging van deze omvang, maar in het gezelschap (23%) dat geen stijgingsspercentage kan of wil geven, domineren daarentegen de vrouwen. Nederland verkeert met zijn achterdocht in de voorhoede van Europa. Een maand of twee geleden zei 64% van de Europeanen te vrezen dat de detailhandel de komst van de euro zal aangrijpen om de prijzen te verhogen. Een jaar geleden lag dat percentage nog op 50% 3. Om stiekeme prijsverhogingen door systematische, ongefundeerde afrondingen tegen te gaan is eind 1999 in het Nationaal Forum voor de invoering van de euro een Convenant gesloten. De Consumentenbond ziet door permanente monitoring van een reeks producten toe op naleving van de afspraken. Voorts heeft de Nederlandsche Bank onderzoek gedaan naar mogelijke prijseffecten. De conclusie luidt dat vooralsnog niets wijst op sluipende prijsverhogingen, maar dat waakzaamheid desondanks is geboden 4. Frappant is dat 63% van de ondervraagde ondernemingen verklaart te verwachten dat de sector de prijzen vooral naar boven zal afronden bij het bepalen van aantrekkelijke prijzen. Men denkt aan prijsstijgingen in de orde van grootte van 2% (verwacht door 14% van de respondenten) of 5% (door 12% genoemd). Ruim een kwart weet het niet, en eenvijfde denkt dat de prijzen onveranderd zullen blijven. Op de vraag of invoeringkosten en psychologische prijszetting hun eigen prijzen zullen beïnvloeden, antwoordt echter 55% dat er niets zal veranderen. Bijna de helft van zakelijk Nederland realiseert zich trouwens dat prijsverhoging onrust en onzekerheid zullen veroorzaken. Van de 47% die vermoedt dat het met die onrust wel zal loslopen, schrijft bijna eenvijfde dit toe aan de geringe prijsbewustheid van de consument op dit moment. De sterk concurrerende levensmiddelenbranche weet, zoals de enquête overduidelijk aangeeft, wel beter en hoedt zich voor onderschatting van de consument. 3 Europeanen bang voor prijsstijging door euro. In: Het Financieele Dagblad, 6 juni P.J.A. van Els, C.K. Folkertsma en A.C.J. Stokman, Neutraal omprijzen gaat niet vanzelf. In: ESB, jrg. 86, nr. 4320, 10 aug

16 Betaal- en wisselgedrag rond E-day Wat huishoudens rond E-day met hun Nederlandse munten en bankbiljetten gaan doen is van groot belang voor de bij de omwisseling betrokken instanties; zij kunnen dan gerichte voorbereidingsmaatregelen treffen. Uit de laatste peiling valt af te leiden dat eenderde van de consumenten van plan is het Nederlandse contante geld nog dit jaar uit te geven, en 16% het in de loop van vierde kwartaal zal storten op de eigen rekening. Dat betekent dat nog voordat de feitelijke omwisseling van start gaat een belangrijk deel van het Nederlandse geld al aan de omloop onttrokken is. Nog eens eenderde van de bevolking zal in de periode t/m 27 januari 2002 met de laatste Nederlandse contanten betalen, of wisselt deze in de loop van 2002 om in euro s. Ruim een kwart heeft nog geen idee of overweegt een mix van bewaren, uitgeven en omwisselen. 4.5 Bevordering van een soepele overgang De bereidwilligheid om een steentje bij te dragen aan een soepele overgang van gulden op euro neemt sterk toe. Inmiddels is 83% van de bevolking genegen een betaalpas in te zetten. De pinpas (62%) is daarbij veruit het populairst, maar nog eens 20% zegt zowel pinpas als chipkaart te willen gebruiken om de winkels rond E-day te ontlasten. Om de consumenten vanaf 1 januari 2002 direct met euro s te kunnen laten betalen, zijn er vanaf 17 december 2001 setjes euromunten te koop ter waarde van NLG 25. Ongeveer 60% van de bevolking zegt ze te zullen aanschaffen, en dat is een behoorlijke vooruitgang vergeleken met het afgelopen voorjaar (45%). De voorkeur gaat daarbij onveranderd uit naar het inslaan van 1,2 of 4 pakketjes, met een gemiddelde van 2 à 3 per huishouden. Ook het bedrijfsleven kan een bijdrage leveren aan een snelle en gesmeerde omwisseling. De snelheid waarmee de gulden uit de roulatie verdwijnt hangt sterk af van de wijze waarop ondernemers, en in het bijzonder detaillisten, in januari 2001 de klanten wisselgeld teruggeven. Gewezen op de toezegging van de brancheorganisaties van toonbankinstellingen dat men vanaf 1 januari 2002 uitsluitend euro s als wisselgeld zal teruggeven, ook als de klant met guldens betaalt, zegt nu 77% van de toonbankinstellingen 5 dat ook metterdaad te zullen doen en 16% het nog niet te weten. Slechts 6% (in maart jl. 15%) zal zowel in guldens als euro s terugbetalen. 5 Dat wil zeggen de detailhandel en de bouw-, horeca-, en autobranche.

17 De bereidwilligheid om zoveel mogelijk in euro terug te betalen moet echter met de nodige reserve bezien worden. Het is maar de vraag of men die belofte ingelost. Het betekent namelijk dat winkels op 1 januari 2002 een flinke beginvoorraad euro s in kas moeten hebben. Daarnaast moeten toonbankinstellingen voorbereid zijn op de inname van veel grotere hoeveelheden guldens dan onder normale omstandigheden. Om de detailhandel tegemoet te komen en de veiligheid te bevorderen zet de Nederlandsche Bank speciale, gratis breng- en ophaaldiensten in die tussen 27 december 2001 en half februari 2002 gratis euro s bezorgen en guldens innemen 6. Bijna 40% van de toonbankinstellingen zegt van deze service gebruik te gaan maken, ruim 10% meer dan in maart jl. Eenvijfde zal de aan- en afvoer van de euro s zelf ter hand nemen. Nog eens eenvijfde verwacht überhaupt geen problemen met wisselgeld, en wijst om die reden de aangeboden faciliteiten van de hand. Overigens maakt 86% van de respondenten, en in deze groep voeren de kleine bedrijfjes de boventoon, nooit gebruik van waardevervoerders. Dat zal wel verklaren waarom zovelen deze dienstverlening afhouden, de bijzondere logistieke omstandigheden ten spijt. 4.6 Gemengde gevoelens over een soepele overgang op euro Die bereidheid om een bijdrage te leveren lijkt mede voor te komen uit een groeiende bezorgdheid dat de overgang niet probleemloos zal verlopen. Bijna 60% (was: 55% in maart jl.) is beducht voor storingen in het betalingsverkeer. Eenderde daarvan (was: 24%) - en op deze groep drukken de vrouwen een zwaar stempel - vreest achter lange rijen voor kassa s en loketten te moeten aansluiten, en nog eens eenderde (was: 33%) beschouwt de omwisseling zonder meer als een té complexe operatie. Toch is die bezorgdheid geen aanleiding voor eventuele voorzorgsmaatregelen. Bijna driekwart van de bevolking vindt dat onnodig. Het verschil naar sekse is hier significant, mannen zien de zaken duidelijk minder somber in. Zo zijn ook naar verhouding meer vrouwen van plan voor de eerste dagen van 2002 extra boodschappen in te slaan. Het percentage bedrijven dat een problematische overschakeling van gulden op euro voorziet is ten opzichte van maart jl. gelijk gebleven: 59%. Daarvan dicht eenderde (was: 25%) zijn zorgen toe aan de complexiteit van de ingreep en is 15% benauwd voor lange rijen bij kassa s en loketten. Dat laatste is opmerkelijk, want eerder koesterde een kwart die vrees. Aan een tekortschietende voorbereiding in eigen kring denkt maar een kleine groep. Was afgelopen voorjaar 11% bereid de hand in eigen boezem te steken, inmiddels is dat cijfer met nog eens twee procentpunten gedaald. 6 Op 1 september 2001 ontvangen de toonbankinstellingen bericht van hun bank over het bestellen van euromunten- en biljetten.

18 DE VOORBEREIDING VAN HET BEDRIJFSLEVEN OP DE EURO 5.1 Voorbereidingen bedrijfsleven komen op stoom Het afgelopen jaar toonden officiële instanties zich zeer bezorgd over de traag verlopende voorbereidingen van het Nederlandse bedrijfsleven op de euro. Maar ook buiten Nederland verliepen deze stroef en maande de Europese Commissie het Europese bedrijfsleven aan tot voortvarendheid. Opmerkelijk genoeg bleef het bedrijfsleven zelf hier rustig onder en zag het volgens de peilingen (nog) geen been in het substantieel opvoeren van de investeringsinspanning. Veel genoemde redenen om de eurovoorbereiding voor zich uit te schuiven waren voorbereiden heeft nog geen nut en er hoeft niet veel te gebeuren. Wel lieten ondernemers in toenemende mate hun oorspronkelijke ambities varen om al ruim voor 1 januari 2002 om te schakelen op een europroof zijnde administratie en giraal betalingverkeer in euro s. Op grond van de jongste uitkomsten kan gelukkig worden geconcludeerd dat het bedrijfsleven de draad serieus heeft opgepakt. Figuur 2 geeft de ontwikkeling in de tijd van de gemiddelde voorbereiding van bedrijven op de euroconversie op 1 januari De gemiddelde voorbereiding is het percentage van de totale voorbereiding dat reeds, gemiddeld, is getroffen. Daarbij is de bedrijvensector opgedeeld naar grootteklasse, maar de enquête maakt ook een indeling mogelijk naar andere ondernemingskenmerken, zoals naar sector. Het grootbedrijf is het verst in zijn voorbereidingen, maar wordt op de voet gevolgd door het midden- en kleinbedrijf. Naar eigen zeggen heeft het grootbedrijf circa 80% van de voorbereidingen getroffen. Dit was in maart van dit jaar iets meer dan 60%. Het middenbedrijf zit hier met 78% net onder. Het kleinbedrijf zegt bijna 70% van de voorbereidingen te hebben getroffen. Bij kleinere ondernemingen ligt het accent van de voorbereiding op de aanpassing van software en apparatuur, terwijl grotere bedrijven zich daarnaast op dit moment Sterk richten op de betekenis van de euro voor ondernemingsstrategie, regelgeving, marketing en logistiek. Zo gaf in maart van dit jaar slechts 16% van de grote ondernemingen aan plannen te hebben klaar liggen voor haar euro-ondernemingsstrategie, terwijl dat in juli jl. was opgelopen tot 64%. Ook training van het eigen personeel, dat in maart van dit jaar in nog maar zeer bescheiden mate genoemd werd als actiepunt, mag zich inmiddels verheugen in een groeiende belangstelling van de ondernemer. Bijna 2 op de 3 grote ondernemingen zegt de vereiste voorbereidingen hiervoor te hebben getroffen, tegen slechts 1 op de 7 in maart jl.

19 Naar sector beschouwd is de voorbereidingsgraad over de hele linie sterk gegroeid. De groothandel, de zakelijke dienstverleners en de industrie hebben naar eigen zeggen ruim driekwart van de voorbereidingen voltooid. Maar ook de detailhandel en in het bijzonder de voedingsmiddelenbranche

20 heeft aanzienlijke vorderingen geboekt. Voor een deel zijn de vruchten van deze inspanning zichtbaar voor de consument, nu 2 op de 3 winkeliers haar waren dubbel beprijst. Voor een ander deel onttrekt zich dit aan het oog, zoals het laten ombouwen van aanwezige kassa s, betaal- en pinautomaten. Het zijn in de eerste plaats toonbankinstellingen die met ingang van volgend jaar direct en veelvuldig met contante betalingen in euro s te maken krijgen. Ook hier zijn in vergelijking met de peiling van maart flinke vorderingen gemaakt: driekwart van de voedingsmiddelenwinkeliers heeft hier de noodzakelijke acties ondernomen. De non-food sector loopt hier met een percentage van 63 die orders heeft geplaatst nog wel bij achter. 5.2 Bijna de helft van de investeringsuitgaven is verricht De omschakeling op de euro brengt voor het Nederlandse bedrijfsleven eenmalige uitgaven mee. Deze kosten bieden een indicatie van de mate waarin bedrijven gevorderd zijn in de uitvoering van het euro-bestendig van de onderneming. Uit de enquête komt naar voren dat het Nederlandse bedrijfsleven de totale kosten voor de euroconversie raamt op bijna NLG 7 miljard, 10% meer dan in maart jongstleden. Dit is ongerekend de kosten die de bankensector maakt. Van dit bedrag was tot en met juli volgens de ondernemers zo n NLG 3 miljard gulden besteed, tot en met maart 2001 was de stand NLG 1,5 miljard. Met andere woorden, iets minder dan de helft van de totale voorziene investeringsuitgaven is gedaan, een verdubbeling ten opzichte van maart jl. Figuur 3 toont dat het midden- en grootbedrijf langs deze lat gelegd het verst is. Zij zullen in de tweede helft van dit jaar in geld gemeten grofweg 30% van de euro-invoeringskosten moeten realiseren. Voor het kleinbedrijf gaat het om 50% van de kosten. Naar sector bezien zijn het vooral de industriële sector en de zakelijke dienstverleners, die relatief nog veel van de plannen moeten uitvoeren. 5.3 Bedrijven zien weinig knelpunten De inspanning die het bedrijfsleven de afgelopen maanden heeft verricht betekent een flinke stap in de goede richting. De cijfers maken duidelijk dat het ondernemers nu ernst is met de euro-invoering. Neemt niet weg dat er nog veel gedaan moet worden wil de definitieve overgang op de euro probleemloos verlopen. Dit is in het belang van een ieder, en niet in de laatste plaats van ondernemers zelf. Overigens zijn de meeste bedrijven, 6 van de 7, niet bang dat zich bij de voorbereidingen en overgang op de euro serieuze problemen of knelpunten gaan voordoen, zo blijkt uit de enquête. Ook niet als het gaat om het aantrekken van specialisten (zoals IT-ers). De detailhandel maakt zich nog de meeste zorgen. Dit is begrijpelijk, omdat zij als eerste te maken krijgt met het chartale betalen in

21 euro s. Zo is 1 op de 3 voedingsmiddelenzaken bang dat na E-day problemen zullen rijzen in de winkels verbandhoudend met de omwisseling van geld. Om de last van winkeliers te verkleinen is anticiperend betaalgedrag van consumenten essentieel. Uit het voorgaande bleek dat veel consumenten bereid zijn aan een soepele overgang mee te werken. In de informatievoorziening zal duidelijk gemaakt moeten worden hoe daar het beste vorm aan kan worden gegeven. 5.4 Bedrijven laat over op euro-administratie Nederlandse bedrijven kiezen in toenemende mate voor een late omschakeling op een euroadministratie, en hebben zo hun oorspronkelijke ambities van een vroegtijdige omzetting losgelaten. Tabel 4 laat zien dat vooral het midden- en kleinbedrijf inzet op een overschakeling van de bedrijfsadministratie naar euro per 1 januari Het ligt daarom niet voor de hand dat de euro in de tweede helft van dit jaar in het girale betalingsverkeer een grote rol zal spelen. Dit, gecombineerd met het feit dat de guldensbankbiljetten en munten snel uit de circulatie zullen verdwijnen, betekent dat Nederland lijkt af te gaan stevenen op een snelle omschakeling van gulden naar euro: een quasi Big Bang. Tabel 4 Administratie geheel of gedeeltelijk omgezet in euro s Als percentage van betreffende grootteklasse Is reeds gebeurd Per 1 jan 2002 Peiling maart 2001 Peiling juli 2001 Peiling maart 2001 Peiling juli 2001 Kleinbedrijf Middenbedrijf Grootbedrijf

22 CONCLUSIES De belangrijkste uitkomsten van de twaalfde euro-enquête van de Nederlandsche Bank zijn: - Tweederde van de Nederlandse bevolking vindt de euro een goede vervanger voor de gulden; - Een royale meerderheid van de Nederlanders voelt zich toereikend geïnformeerd over euro en muntunie; - De kennis van publiek en bedrijfsleven is op belangrijke onderdelen verder verbeterd. Hoewel dit ook geldt ten aanzien van de juiste duur van de duale fase, blijft dit onderdeel een zorgenkindje; - Publiek en bedrijfsleven maken zich onverminderd zorgen over mogelijke haperingen in het betalingsverkeer in januari Men vreest de complexiteit van de operatie en is huiverig voor filevorming bij kassa s en loketten; - Vier van de vijf Nederlanders voorziet verkapte prijsverhogingen als gevolg van euro-omprijzing; - Om aan een soepele overgang in januari 2002 bij te dragen is ruim 80% van de particulieren bereid om te pinnen of te chippen; - Nederlandse bedrijven maken inmiddels werk van de euro. Voorbereiding en implementatie hebben een flinke impuls gekregen; - Niettemin moet er nog veel gebeuren. Bedrijven verwachten echter weinig knelpunten; - Wel denkt een groeiend aantal bedrijven pas op E-day de bedrijfsadministratieve omschakeling op de euro te zullen maken.