Machinaal leren, neurale netwerken, en deep learning

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Machinaal leren, neurale netwerken, en deep learning"

Transcriptie

1 Machinaal leren, neurale netwerken, en deep learning Prof. dr. Tom Heskes KNAW-symposium Go en machinale intelligentie 11 oktober, 2016

2 Inhoud Inleiding - Supervised, reinforcement, unsupervised leren Neurale netwerken Deep learning 2

3 Inleiding Leren is een essentieel onderdeel van (kunstmatige) intelligentie - Flexibel gedrag - Jezelf verbeteren - Minder afhankelijk van reeds aanwezige kennis - Voorkom herhaling van dezelfde domme fouten 3

4 Definitie Arthur Samuel (1959). Machine Learning: Field of study that gives computers the ability to learn without being explicitly programmed Tom Mitchell (1998). A computer program is said to learn from experience E with respect to some task T and some performance measure P, if its performance on T, as measured by P, improves with experience E 4

5 Toepassingen automatische tagging spam filtering aanbevelingen doen 5

6 Toepassingen detectie van creditcard fraude spraakherkenning sterrenstelsels classificeren 6

7 Big Data: McKinsey 2011 Rapport 7

8 Deloitte advertorial 8

9 Waar kun je van leren? Het wordt je verteld (programmeren) Je krijgt voorbeelden (inductie) Aan de hand van analogiën Door zelf ervaringen op te doen 9

10 Lerende Agent (Russell & Norvig) 10

11 Lerende Agent (Poole & Mackworth) Learning agent 11

12 Soorten feedback Supervised leren Reinforcement leren Unsupervised leren 12

13 Supervised leren pictures courtesy: Simon Dennis 13

14 Reinforcement leren 14

15 Unsupervised leren 15

16 Inhoud Inleiding - Supervised, reinforcement, unsupervised leren Neurale netwerken Deep learning 16

17 Kunstmatige Neurale Netwerken Computationele structuur bestaande uit individuele units Individuele unit = neuron Hersenstructuur als inspiratie Model voor neurowetenschappen 17

18 Neuronen in onze hersenen Synapsen van andere zenuwcellen laten transmitters vrij in de dendrieten (input) Wanneer de electrische potentiaal in het soma over de drempel gaat, vuurt het neuron (trigger) en... wordt een actiepotentiaal via de axon naar andere neuronen gestuurd (output) 18

19 McCullogh-Pitts Neuron X 1 neuron output = een activatiefunctie van de input Z 1 0 if if Z Z input van andere neuronen w 1 Σ Z σ Y drempel w p X p synaptische sterkte Z neuron input = gewogen som van inkomende activiteiten w X... w X j j w p X p 19

20 Geschiedenis 1943 McCulloch & Pitts: eerste studie van neurale netwerken 1948 Wiener: feedback loops 1949 Hebb: eerste neurale leerregel 1951 Minsky: eerste neurale netwerk systeem 1956 Geboorte van de Kunstmatige Intelligentie 1957 Rosenblatt: perceptron 1960 Widrow & Hoff: adaline 1960s Systemen bestaande uit perceptrons en adalines 1969 Minsky & Papert: Perceptrons 1969 Bryson & Ho: back-propagation 1970s Perceptron winter 1980s Connectionisme 1986 Rumelhart & McClelland: Parallel Distributed Processing 1990s Meer gebruik en begrip; NNs voor toepassingen versus hersenmodellen 2000s Gewoon een van de machine learning technieken Meer gedetailleerde hersenmodellen 2010s Revival van diepe neurale netwerken Enorme neurale architecturen 20

21 Meerlaags perceptron Bryson & Ho (1969), en vele anderen daarna: McCullogh-Pitts neuronen in verschillende lagen Typisch één laag met verborgen ( hidden ) units Feedforward model: geen cycles Back-propagation leerregel Hidden units leren zich te specialiseren om karakteristieke kenmerken te coderen ( high-level features ) Output units combineren deze features tot een voorspelling/classificatie 21

22 Inhoud Inleiding - Supervised, reinforcement, unsupervised leren Neurale netwerken Deep learning 22

23 Convolutionele Neurale Netwerken Convolutie: matrixoperatie schuift over het beeld Filters voor edge detection, blurring, sharpening Neural netwerk leert nuttige filters Herhalen: meer en meer lagen diepe neurale netwerken 23

24 Unsupervised leren op Youtube frames Le et al., ICML

25 Succesfactoren Uitstekend parallelliseerbaar op GPUs: enorme rekenkracht Grote datasets Veel nieuwe slimme trucs (ReLU, dropout, batch normalization,...) Beschikbaarheid open source software, cursussen en tutorials Voor computer vision, spraakherkenning, natuurlijke taalverwerking onverslaanbaar (maar niet daarbuiten...) 25

26 Conclusie Meer rekenkracht, meer data, betere methoden, complexere modellen betere systemen voor machinaal leren Convolutionele neurale netwerken als paradepaardje: ideaal voor computer vision en andere taken met een lokale structuur in ruimte/tijd 26

Inhoud. Neuronen. Synapsen. McCulloch-Pitts neuron. Sigmoids. De bouwstenen van het zenuwstelsel: neuronen en synapsen

Inhoud. Neuronen. Synapsen. McCulloch-Pitts neuron. Sigmoids. De bouwstenen van het zenuwstelsel: neuronen en synapsen Tom Heskes IRIS, NIII Inhoud De bouwstenen van het zenuwstelsel: neuronen en synapsen Complex gedrag uit eenvoudige elementen McCulloch-Pitts neuronen Hopfield netwerken Computational neuroscience Lerende

Nadere informatie

Kunstmatige Intelligentie (AI) Hoofdstuk 18.7 van Russell/Norvig = [RN] Neurale Netwerken (NN s) voorjaar 2016 College 9, 19 april 2016

Kunstmatige Intelligentie (AI) Hoofdstuk 18.7 van Russell/Norvig = [RN] Neurale Netwerken (NN s) voorjaar 2016 College 9, 19 april 2016 AI Kunstmatige Intelligentie (AI) Hoofdstuk 18.7 van Russell/Norvig = [RN] Neurale Netwerken (NN s) voorjaar 2016 College 9, 19 april 2016 www.liacs.leidenuniv.nl/ kosterswa/ai/ 1 Hersenen De menselijke

Nadere informatie

Neurale Netwerken en Deep Learning. Tijmen Blankevoort

Neurale Netwerken en Deep Learning. Tijmen Blankevoort Neurale Netwerken en Deep Learning Tijmen Blankevoort De toekomst - Internet of Things De toekomst - sluiertipje Je gezondheid wordt continue gemonitored Je dieet wordt voor je afgestemd -> Stroomversnelling

Nadere informatie

Inleiding Adaptieve Systemen Hoofdstuk 4: Neurale netwerken

Inleiding Adaptieve Systemen Hoofdstuk 4: Neurale netwerken Inleiding Adaptieve Systemen Hoofdstuk 4: Neurale netwerken Cursusjaar 2012-2013 Gerard Vreeswijk β-faculteit, Departement Informatica en Informatiekunde, Leerstoelgroep Intelligente Systemen 12 Juni 2015

Nadere informatie

heten excitatory. heten inhibitory.

heten excitatory. heten inhibitory. Transparanten bij het vak Inleiding Adaptieve Systemen: Neurale Netwerken. M. Wiering Nucleus Synapse Axon van andere neuron Neurale netwerken Dendriet Axon Synapse Leerdoelen: Soma Weten wanneer neurale

Nadere informatie

Hoe AI kan ingezet worden voor de analyse van asbesthoudende daken

Hoe AI kan ingezet worden voor de analyse van asbesthoudende daken Hoe AI kan ingezet worden voor de analyse van asbesthoudende daken Earth Observation Data Sciences www.vlaanderen.be/informatievlaanderen www.vito.be Workshop: Asbestinventarisatie en analyse Weerslag

Nadere informatie

Kunstmatig Leven & Kunstmatige Neurale Netwerken!

Kunstmatig Leven & Kunstmatige Neurale Netwerken! Kunstmatig Leven & Kunstmatige Neurale Netwerken Tim Trussner Inhoudsopgave Inhoudsopgave 1 Voorwoord 4 Introductie 5 Onderzoeksvragen 6 Brein 8 Neuronen 8 Actiepotentialen 9 Hebbian learning 10 Kunstmatige

Nadere informatie

Robotic accounting & machine learning

Robotic accounting & machine learning Robotic accounting & machine learning Door: Gerard Bottemanne, Onderzoeksbureau GBNED 19 september 2018 Begripsvorming Robotic accounting Robotic accounting heeft betrekking op Boekhoudfuncties in de brede

Nadere informatie

MACHINE LEARNING. Een egocentrische presentatie door een data scientist van Axians. Michel van Gelder Data Scientist bij Axians

MACHINE LEARNING. Een egocentrische presentatie door een data scientist van Axians. Michel van Gelder Data Scientist bij Axians MACHINE LEARNING Een egocentrische presentatie door een data scientist van Axians Michel van Gelder Data Scientist bij Axians 1 MICHEL VAN GELDER Data Scientist Axians 2 A day in the life of.. 3 MACHINE

Nadere informatie

Aantekeningen Ch. 4 Artificial neural networks

Aantekeningen Ch. 4 Artificial neural networks Aantekeningen Ch. 4 Artificial neural networks Gerard Vreeswijk Samenvatting Dit zijn aantekeningen gemaakt die ik in 1998 heb gemaakt i.h.k. van een college Machine Learning aan de Universiteit van Groningen.

Nadere informatie

Robotic accounting & machine learning

Robotic accounting & machine learning Robotic accounting & machine learning Door: Gerard Bottemanne, Onderzoeksbureau GBNED 13 september 2017 Begripsvorming Samenhang tussen Robot, robotic process automation en robotic accounting Robot Eerst

Nadere informatie

Inhoud leereenheid 12. Probleemoplossen met kunstmatige intelligentie. Introductie 225. Leerkern 226. Samenvatting 250.

Inhoud leereenheid 12. Probleemoplossen met kunstmatige intelligentie. Introductie 225. Leerkern 226. Samenvatting 250. Inhoud leereenheid 12 Probleemoplossen met kunstmatige intelligentie Introductie 225 Leerkern 226 1 Neurale netwerken 226 1.1 Neuronen 228 1.1.1 Het biologische neuron 228 1.1.2 Een kunstmatig neuron 228

Nadere informatie

Transparanten bij het vak Inleiding Adaptieve Systemen: Introductie Machine Leren. M. Wiering

Transparanten bij het vak Inleiding Adaptieve Systemen: Introductie Machine Leren. M. Wiering Transparanten bij het vak Inleiding Adaptieve Systemen: Introductie Machine Leren. M. Wiering Lerende Machines Verbeter in taak T, Voorbeeld: je ziet de karakteristieken (Features) van een aantal dieren

Nadere informatie

De toekomst van data science in het waterdomein.

De toekomst van data science in het waterdomein. De toekomst van data science in het waterdomein. Data science & Wateropgaven o o o o Ynformed Doing good with data Ca. 15 projecten in het waterdomein Van PoC naar oplossing Kunstmatige intelligentie &

Nadere informatie

Tentamen Kunstmatige Intelligentie (INFOB2KI)

Tentamen Kunstmatige Intelligentie (INFOB2KI) Tentamen Kunstmatige Intelligentie (INFOB2KI) 30 januari 2014 10:30-12:30 Vooraf Mobiele telefoons dienen uitgeschakeld te zijn. Het tentamen bestaat uit 7 opgaven; in totaal kunnen er 100 punten behaald

Nadere informatie

INZET VAN MACHINE LEARNING

INZET VAN MACHINE LEARNING INZET VAN MACHINE LEARNING VOORSTELLEN INHOUD Context wat is de staat van de verzekeringsindustrie? Machine Learning - wat is het eigenlijk en is het nieuw? Toepassingen waar wordt ML met succes toegepast?

Nadere informatie

Tentamen in2205 Kennissystemen

Tentamen in2205 Kennissystemen TECHNISCHE UNIVERSITEIT DELFT Faculteit Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica Tentamen in2205 Kennissystemen 21 Januari 2010, 14:0017:00 Dit tentamen heeft 5 meerkeuzevragen in totaal goed voor 10 punten

Nadere informatie

Artificial Intelligence

Artificial Intelligence Artificial Intelligence De kansen, risico s en ethische dilemma s van machine learning Casper Rutjes Sophie Smits Viviënne Haring 25 jaar geleden Neural networks are revolutionizing virtually every aspect

Nadere informatie

Personiceren van stemmen met Deep Learning

Personiceren van stemmen met Deep Learning Personiceren van stemmen met Deep Learning Kan het Nationaal Archief straks teksten voorlezen met de stem van Joop den Uyl? Esther Judd-Klabbers 20 September 2016 Overzicht Introduction Statistische Parametrische

Nadere informatie

Eerst even een testje

Eerst even een testje Frans Bleumer Frans Bleumer Eerst even een testje Een krant is beter dan een weekblad. Het strand is beter dan de straat. In het begin kun je beter rennen dan wandelen. Je zult het vaker moeten proberen.

Nadere informatie

AI introductie voor testers

AI introductie voor testers AI introductie voor testers De basis van deep learning TestNet werkgroep Testen met AI Martin van Helden Sander Mol Introductie Artificial Intelligence (AI) is anders dan traditioneel programmeren. Traditioneel

Nadere informatie

AI Kaleidoscoop. College 12: Subsymbolische methoden. Twee scholen. Leeswijzer: Performance cliff (2) Performance cliff

AI Kaleidoscoop. College 12: Subsymbolische methoden. Twee scholen. Leeswijzer: Performance cliff (2) Performance cliff AI Kaleidoscoop College 2: Subsymbolische methoden Neurale Netwerken Genetische Algorithmen Leeswijzer:.-.3 + 2. AI2 Twee scholen Physical Symbol systems = formele operaties op symbool-structuren, geïnspireerd

Nadere informatie

Predictieve modellen - overzicht

Predictieve modellen - overzicht Predictieve modellen - overzicht 08-01-2018 Jochem Grietens Verhaert Alexander Frimout Verhaert 1 AI voor lichtcontrole Het doel is om de verlichting van de Vlaamse snelweg slimmer te maken met behulp

Nadere informatie

Het computationeel denken van een informaticus Maarten van Steen Center for Telematics and Information Technology (CTIT)

Het computationeel denken van een informaticus Maarten van Steen Center for Telematics and Information Technology (CTIT) Het computationeel denken van een informaticus Maarten van Steen Center for Telematics and Information Technology (CTIT) 2-2-2015 1 Computationeel denken vanuit Informatica Jeannette Wing President s Professor

Nadere informatie

AI & Big Data bij Defensie

AI & Big Data bij Defensie AI & Big Data bij Defensie Max Welling Universiteit van Amsterdam, AMLAB, QUVA Canadian Institute for Advanced Research (CIFAR) Co-founder Scyfer Overzicht Machine Learning & Deep Learning 101 Toepassingen

Nadere informatie

Een foto zegt meer dan duizend woorden

Een foto zegt meer dan duizend woorden Een foto zegt meer dan duizend woorden Open Circle Solutions Inhoud 3 4 6 8 9 10 Beeldherkenning Hoe werkt het De mogelijkheden van beeldherkenning OCS beeldherkenning 6-stappenplan Beeldherkenning op

Nadere informatie

Brain-Computer Interfaces. ir. Pieter-Jan Kindermans, Vakgroep Elektronica en Informatiesystemen, Universiteit Gent

Brain-Computer Interfaces. ir. Pieter-Jan Kindermans, Vakgroep Elektronica en Informatiesystemen, Universiteit Gent Brain-Computer Interfaces ir. Pieter-Jan Kindermans, Vakgroep Elektronica en Informatiesystemen, Universiteit Gent 1 Een robot besturen met gedachten? Bron: M. Velliste, et al. Cortical control of a prosthetic

Nadere informatie

Wij veranderen de technologie en de technologie verandert ons Hoe beïnvloedt dat onze manier van werken? Arjan van Hessen

Wij veranderen de technologie en de technologie verandert ons Hoe beïnvloedt dat onze manier van werken? Arjan van Hessen Wij veranderen de technologie en de technologie verandert ons Hoe beïnvloedt dat onze manier van werken? Arjan van Hessen a.j.vanhessen@utwente.nl Artificial Agent Assistance Arjan van Hessen Universiteit

Nadere informatie

Smart Vision! Van Neuroscience naar Deep Learning (en terug) Sander Bohté CWI Life Sciences VIA AwesomeIT, April 10th 2015

Smart Vision! Van Neuroscience naar Deep Learning (en terug) Sander Bohté CWI Life Sciences VIA AwesomeIT, April 10th 2015 Smart Vision! Van Neuroscience naar Deep Learning (en terug) Sander Bohté CWI Life Sciences VIA AwesomeIT, April 10th 2015 Deep Learning SIR EDMUND / 28 MAART 2015 Braaf, computer De Facebooks en Googles

Nadere informatie

Het classificeren van hoortoestel modaliteiten m.b.v. een Big Data benadering: Latent Class Trees analyse

Het classificeren van hoortoestel modaliteiten m.b.v. een Big Data benadering: Latent Class Trees analyse Het classificeren van hoortoestel modaliteiten m.b.v. een Big Data benadering: Latent Class Trees analyse Simon Lansbergen & Wouter Dreschler Motivatie // Introductie 1. Veel verschillende hoortoestellen,

Nadere informatie

Wim van Vroonhoven Heleen Schoots-Wilke

Wim van Vroonhoven Heleen Schoots-Wilke Wim van Vroonhoven Heleen Schoots-Wilke Hersenen : wat weet ik er van? Teken de hersenen. Waar liggen? De grote hersenen De kleine hersenen De amygdala De hersenstam De prefrontale cortex Het corpus callosum

Nadere informatie

Waarmaken van Leibniz s droom

Waarmaken van Leibniz s droom Waarmaken van Leibniz s droom Artificiële intelligentie Communicatie & internet Operating system Economie Computatietheorie & Software Efficiënt productieproces Hardware architectuur Electronica: relais

Nadere informatie

Thema: hersenontwikkeling

Thema: hersenontwikkeling Thema: hersenontwikkeling stap 1: Ontwikkeling van de neurale buis Lengte: bv cortex, middenhersenen en hersenstam. Oppervlakte : bv visuele cortex, Diepte: verschillende lagen van een gebied Porblemen

Nadere informatie

EVALUATIE VAN TWEE TYPEN NEURALE NETWERKEN IN EEN DYNAMISCHE OMGEVING. Gerbrand Kamphuis

EVALUATIE VAN TWEE TYPEN NEURALE NETWERKEN IN EEN DYNAMISCHE OMGEVING. Gerbrand Kamphuis EVALUATIE VAN TWEE TYPEN NEURALE NETWERKEN IN EEN DYNAMISCHE OMGEVING Gerbrand Kamphuis Universiteit Utrecht MSc Scriptie Cognitive Artificial Intelligence Begeleider Dr. I. Th. C. Hooge Utrecht, 12 december

Nadere informatie

AI en Software Testing op de lange termijn

AI en Software Testing op de lange termijn AI en Software Testing op de lange termijn Is het een appel? Traditioneel programmeren AI Kleur = rood, groen, geel Vorm = rond Textuur = glad Artificial Intelligence Machine Learning Methods Technologies

Nadere informatie

Machine Learning IBM Watson. Eindhoven, High Tech Campus, 13 juni 2017

Machine Learning IBM Watson. Eindhoven, High Tech Campus, 13 juni 2017 Machine Learning IBM Watson Eindhoven, High Tech Campus, 13 juni 2017 Industriële revoluties Geneeskunde zit hier! Artificial Intelligence (AI) Onderdeel van de computerwetenschappen dat als doel heeft

Nadere informatie

Data Science and Process Modelling

Data Science and Process Modelling Data Science and Process Modelling Frank Takes LIACS, Leiden University https://liacs.leidenuniv.nl/~takesfw/dspm Lecture 6 Reinforcement Learning & Process Modelling Frank Takes DSPM Lecture 6 Reinforcement

Nadere informatie

Kunstmatige neurale netwerken in de psychiatrie

Kunstmatige neurale netwerken in de psychiatrie Kunstmatige neurale netwerken in de psychiatrie Theoretische concepten door J.M. van Beveren en E.J. Colon Samenvatting Een kunstmatig neuraal netwerk is een computersimulatie van enkele samenwerkende

Nadere informatie

PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen

PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a preprint version which may differ from the publisher's version. For additional information about this

Nadere informatie

Artificial Intelligence. Tijmen Blankevoort

Artificial Intelligence. Tijmen Blankevoort Artificial Intelligence Tijmen Blankevoort Een intelligente revolutie Live spraak vertaling (Skype 2015) Zelfrijdende auto s (Meerdere bedrijven) Jeopardy winst (IBM 2013) Professioneel Go (Google 2016)

Nadere informatie

Ontsluiten van gesproken documenten. Arjan van Hessen

Ontsluiten van gesproken documenten. Arjan van Hessen SpraakTech Ontsluiten van gesproken documenten Arjan van Hessen spraak tekst spraak verslag emotiedetectie emotiedetectie geeft GEEN antwoord op vragen herkennen van sprekers groeperen van verschillende

Nadere informatie

Van krabbels naar getallen

Van krabbels naar getallen Van krabbels naar getallen Classificatie van handgeschreven cijfers middels een kunstmatig neuraal netwerk Wouter van Dijk Joris Veldhuizen Begeleider: Peter Albersen Inhoudsopgave Voorwoord... 2 Inleiding...

Nadere informatie

d(w j, x i ) d(w l, x i ) Voorbeeld

d(w j, x i ) d(w l, x i ) Voorbeeld Transparanten bij het vak Inleiding Adaptieve Systemen: Unsupervised Leren/ Self organizing networks. M. Wiering Unsupervised Learning en Self Organizing Networks Leerdoelen: Weten wat unsupervised learning

Nadere informatie

Intelligente Spelen. Pieter Spronck. TouW Informatica Symposium, Open Universiteit, Universiteit van Tilburg

Intelligente Spelen. Pieter Spronck. TouW Informatica Symposium, Open Universiteit, Universiteit van Tilburg Intelligente Spelen Pieter Spronck Open Universiteit, Universiteit van Tilburg TouW Informatica Symposium, 13-11-2010 Wat is kunstmatige intelligentie? Kunstmatige intelligentie Kunstmatige intelligentie

Nadere informatie

succes. Door steeds opnieuw toernooien te blijven spelen evolueert de populatie. We kunnen dit doen onder ideale omstandigheden,

succes. Door steeds opnieuw toernooien te blijven spelen evolueert de populatie. We kunnen dit doen onder ideale omstandigheden, Inleiding Adaptieve Systemen deel 2, 25 juni 2014, 13.30-16.30, v. 1 Er is op vrijdag 27 juni nog een practicumsessie! De aanvullende toets is op 4 juli, 13-15 uur. Competitie en cooperatie 1. Bekijk de

Nadere informatie

AI Kaleidoscoop. College 11: Machinaal Leren. Machinaal leren: algemeen (1) Machinaal leren: algemeen (2) Machinaal leren: algemeen (3)

AI Kaleidoscoop. College 11: Machinaal Leren. Machinaal leren: algemeen (1) Machinaal leren: algemeen (2) Machinaal leren: algemeen (3) AI Kaleidoscoop College 11: Machinaal Leren Algemeen Voorbeeld Concept Learning (Version Space) Bias Leeswijzer: Hoofdstuk 10.0-10.2 + 10.4.1 AI11 1 Machinaal leren: algemeen (1) Leren betere prestaties

Nadere informatie

UNDERSTANDING COGNITIVE SCIENCE

UNDERSTANDING COGNITIVE SCIENCE Samenvatting van MICHAEL R.W. DAWSON S UNDERSTANDING COGNITIVE SCIENCE inclusief informatie uit de collegeserie van Harald Kunst en Ignace Hooge en de werkgroepen van Frank van Meurs Sebastiaan de Kruif

Nadere informatie

Opdracht 2 Het Multilayer Perceptron

Opdracht 2 Het Multilayer Perceptron Opdracht 2 Het Multilayer Perceptron Doel: - Inzicht verkrijgen in een neuraal netwerk (het multilayer perceptron). - Begrijpen van het backpropagation algoritme. - Een toepassing van een neuraal netwerk

Nadere informatie

Meten is weten? Performance benchmark bij een geo-ict migratietraject

Meten is weten? Performance benchmark bij een geo-ict migratietraject Meten is weten? Performance benchmark bij een geo-ict migratietraject Student: Begeleiders: Professor: Sandra Desabandu (s.desabandu@zoetermeer.nl Edward Verbree (GIMA/TU Delft) en Pieter Bresters (CBS)

Nadere informatie

Bent u er al klaar voor? TMap dag 2016

Bent u er al klaar voor? TMap dag 2016 Robots testen Bent u er al klaar voor? TMap dag 2016 Heeft u al een robot? Over 10 jaar zeker! TMap dag 2016 2 Technologie verovert ons leven, steeds sneller! TMap dag 2016 3 Robots in de praktijk Meer

Nadere informatie

Tentamen in2205 Kennissystemen

Tentamen in2205 Kennissystemen TECHNISCHE UNIVERSITEIT DELFT Faculteit Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica Tentamen in2205 Kennissystemen 21 Januari 2008, 14:00 17:00 Het gebruik van boek of aantekeningen tijdens dit tentamen is

Nadere informatie

Dag van intelligentie 2018

Dag van intelligentie 2018 Dag van intelligentie Design 2018 Dr. Marc P.H. Hendriks, Klinisch neuropsycholoog Het Brein achter Intelligentie; Van localisatie naar netwerktheorieën Structuur en Functie De hersenen van boven Structuur

Nadere informatie

Masterproeven 2012-2013 Wireless & Cable Research Group (WiCa)

Masterproeven 2012-2013 Wireless & Cable Research Group (WiCa) Masterproeven 2012-2013 Wireless & Cable Research Group (WiCa) Aanbevelingssystemen Vakgroep Informatietechnologie Onderzoeksgroep WiCa WiCa Wireless 13 onderzoekers Cable 3 onderzoekers Fysische laag

Nadere informatie

Gefrustreerde magnetische systemen als basis voor artificiële neurale netwerken

Gefrustreerde magnetische systemen als basis voor artificiële neurale netwerken Faculteit Wetenschappen Vakgroep Vastestofwetenschappen Voorzitter: Prof. Dr. F. Callens Gefrustreerde magnetische systemen als basis voor artificiële neurale netwerken door Pieter Gypens Promotor: Prof.

Nadere informatie

Artificiële Intelligentie: wat is het (niet)?

Artificiële Intelligentie: wat is het (niet)? Artificiële Intelligentie: wat is het (niet)? Prof. Dr. ir. Hendrik Blockeel Departement Computerwetenschappen Faculteit Ingenieurswetenschappen Welke van deze toepassingen gebruiken AI? Robots zelfstandig

Nadere informatie

Artificial Agent Assistance. Arjan van Hessen Universiteit Twente

Artificial Agent Assistance. Arjan van Hessen Universiteit Twente Artificial Agent Assistance Arjan van Hessen Universiteit Twente Kunstmatige intelligentie De menselijke geest uniek? Dat had u gedacht. Het onderscheid tussen een biologisch en een synthetisch brein zal

Nadere informatie

Data Science.

Data Science. Data Science Sieuwert van Otterloo Studie: AI en wiskunde Werk: IT expert (LRGD, NVBI): Strategie, innovatie, projectmanagement, review / audit Passies: Startups en innovatie, IT en recht www.ictinstitute.nl

Nadere informatie

Programma Bachelor- en Masteropleiding Informatica 2009-2010

Programma Bachelor- en Masteropleiding Informatica 2009-2010 Programma Bachelor- en Masteropleiding Informatica 2009-2010 Curriculumcommissie Redactie: Jos Roerdink Laatst herzien: 26 maart 2009 Inhoudsopgave 1 Inleiding 1 2 Bacheloropleiding 1 3 Masteropleiding

Nadere informatie

Tentamen Kunstmatige Intelligentie

Tentamen Kunstmatige Intelligentie Naam: Studentnr: Tentamen Kunstmatige Intelligentie Department of Information and Computing Sciences Opleiding Informatica Universiteit Utrecht Donderdag 2 februari 2012 08.30 10:30, EDUCA-ALFA Vooraf

Nadere informatie

Kunstmatige Intelligentie (AI) Walter Kosters. voorjaar kosterswa/ai/aieen.pdf

Kunstmatige Intelligentie (AI) Walter Kosters. voorjaar kosterswa/ai/aieen.pdf AI Kunstmatige Intelligentie (AI) Walter Kosters voorjaar 2017 www.liacs.leidenuniv.nl/ kosterswa/ai/aieen.pdf 1 AI algemeen AlphaGo: Go 2016: computerprogramma verslaat Lee Sedol; 2017... 2 AI algemeen

Nadere informatie

Drie domeinen als basis voor onze toekomstige veiligheid De genoemde trends en game changers raken onze veiligheid. Enerzijds zijn het bedreigingen, anderzijds maken zij een veiliger Nederland mogelijk.

Nadere informatie

Opgave 2 ( = 12 ptn.)

Opgave 2 ( = 12 ptn.) Deel II Opgave 1 (4 + 2 + 6 = 12 ptn.) a) Beschouw bovenstaande game tree waarin cirkels je eigen zet representeren en vierkanten die van je tegenstander. Welke waarde van de evaluatiefunctie komt uiteindelijk

Nadere informatie

Artificiële intelligentie 1 ( ) Voorbeelden van examenvragen

Artificiële intelligentie 1 ( ) Voorbeelden van examenvragen Artificiële intelligentie 1 (2002-2003) Voorbeelden van examenvragen Tony Belpaeme, Bart de Boer, Bart De Vylder, Bart Jansen Vraag 1. Wat zal het effect zijn van een convolutiekernel a. Contrast wordt

Nadere informatie

Hersenschimmen. Jan Sleutels

Hersenschimmen. Jan Sleutels Hersenschimmen Jan Sleutels Hersenschimmen 1. De geest heeft een lange geschiedenis 2. Descartes vond de geest uit 3. In 1874 werd de psychologie geboren 4. Volkspsychologie en philosophy of mind 5. Eliminatief

Nadere informatie

Data-gestuurd animisme: - van aangezicht tot aangezicht -

Data-gestuurd animisme: - van aangezicht tot aangezicht - Data-gestuurd animisme: - van aangezicht tot aangezicht - Mireille Hildebrandt Radboud Universiteit Nijmegen Vrije Universiteit Brussel Erasmus Universiteit Rotterdam 1Data-gestuurd animisme ECP 1. Kunst,

Nadere informatie

1 De geschiedenis van de AI per decennium

1 De geschiedenis van de AI per decennium Encyclopedie van de AI, opdracht 2 0440949 Andreas van Cranenburgh 0045101 Jesse Mak Sat Jan 13 12:26:30 CET 2007 1 De geschiedenis van de AI per decennium 1.1 1956-1965 1956: Het ontstaan van de kunstmatige

Nadere informatie

Botlek Studiegroep - Machine vision in de praktijk. ing. Simon Mingaars Consultant Pliant BV

Botlek Studiegroep - Machine vision in de praktijk. ing. Simon Mingaars Consultant Pliant BV Botlek Studiegroep - Machine vision in de praktijk ing. Simon Mingaars Consultant Pliant BV Machine vision in de praktijk Introductie Pliant Machine vision technieken Beweging in de markt 3D technieken

Nadere informatie

Slimme toepassingen met Unmanned Aerial Vehicles (UAV s) Studie dag Big Data Aansluitingsnetwerk vo-ho Fryslân 24 juni 2016

Slimme toepassingen met Unmanned Aerial Vehicles (UAV s) Studie dag Big Data Aansluitingsnetwerk vo-ho Fryslân 24 juni 2016 Slimme toepassingen met Unmanned Aerial Vehicles (UAV s) Studie dag Big Data Aansluitingsnetwerk vo-ho Fryslân 24 juni 2016 Jaap van de Loosdrecht Lector Computer Vision Kenniscentrum Computer Vision NHL

Nadere informatie

Voorspellers van Leerbaarheid en Herstel bij Cognitieve Revalidatie van Patiënten met Niet-aangeboren Hersenletsel

Voorspellers van Leerbaarheid en Herstel bij Cognitieve Revalidatie van Patiënten met Niet-aangeboren Hersenletsel Voorspellers van Leerbaarheid en Herstel bij Cognitieve Revalidatie van Patiënten met Niet-aangeboren Hersenletsel Een onderzoek naar de invloed van cognitieve stijl, ziekte-inzicht, motivatie, IQ, opleiding,

Nadere informatie

Het (on)meetbare brein

Het (on)meetbare brein Het (on)meetbare brein Proost op de wetenschap, SPUI25 Lukas Snoek Universiteit van Amsterdam Even voorstellen... Wie ben ik? Lukas Snoek, promovendus psychologie ("Brein & Cognitie") aan de UvA Interesse

Nadere informatie

informatica. hardware. overzicht. moederbord CPU RAM GPU architectuur (vwo)

informatica. hardware. overzicht. moederbord CPU RAM GPU architectuur (vwo) informatica hardware overzicht moederbord CPU RAM GPU architectuur (vwo) 1 moederbord basis van de computer componenten & aansluitingen chipset Northbridge (snel) Southbridge ("traag") bussen FSB/HTB moederbord

Nadere informatie

Veranderend onderwijs. Hersenontwikkeling in de adolescentie. Onderwijs en het brein. Onderwijs en het brein. Waar of niet waar? Waar of niet waar?

Veranderend onderwijs. Hersenontwikkeling in de adolescentie. Onderwijs en het brein. Onderwijs en het brein. Waar of niet waar? Waar of niet waar? Hersenontwikkeling in de adolescentie Dr. Linda van Leijenhorst www.brainandeducationlab.nl Veranderend onderwijs Onderwijs nu ziet er anders uit dan onderwijs in het verleden tegenwoordig 1915 1953 Onderwijs

Nadere informatie

Active2Gether. Smart coaching strategies that integrate social networks and modern technology to empower young people to be physically active

Active2Gether. Smart coaching strategies that integrate social networks and modern technology to empower young people to be physically active Active2Gether Smart coaching strategies that integrate social networks and modern technology to empower young people to be physically active 08-12-2015 VvBN Utrecht 2015 Introductie Julienka Mollee Department

Nadere informatie

Het einde van de cloud zoals wij die nu kennen. Dell EMC Hans Timmerman

Het einde van de cloud zoals wij die nu kennen. Dell EMC Hans Timmerman Het einde van de cloud zoals wij die nu kennen Dell EMC Hans Timmerman 2 Copyright 2017 Dell Inc. Dell Technologies Dell Inc. Strategically Aligned Businesses Client Solutions Group Infrastructure Solutions

Nadere informatie

Info Support TechTalks

Info Support TechTalks Info Support TechTalks Architectural Talks Evolutie van Architectuur Aan de hand van historische ontwikkelingen in architectuur, hernieuwde inzichten en het spectaculair falen van grote ICT projecten,

Nadere informatie

A Data Driven Journey Pieter de Kok RA AANJAGER CONEY. 31 oktober 2018

A Data Driven Journey Pieter de Kok RA AANJAGER CONEY. 31 oktober 2018 A Data Driven Journey Pieter de Kok RA AANJAGER CONEY 31 oktober 2018 MIJN DATA REIS 1994 HBO ACCOUNTANCY SCRIPTIE EDI AND CHANGING ROLE OF AUDITOR MIJN DATA REIS 1995 MIJN DATA REIS 1999 RA STUDIE AFSTUDEER

Nadere informatie

Geest, brein en cognitie

Geest, brein en cognitie Geest, brein en cognitie Filosofie van de geest en Grondslagen van de cognitiewetenschap Fred Keijzer 1 Overzicht: Wat is filosofie en waarom is dit relevant voor cognitiewetenschap en kunstmatige intelligentie?

Nadere informatie

Duurzame escience. Bioinformatica case study. Pieter Meulenhoff, Daniël Worm, Freek Bomhof, George Huitema,

Duurzame escience. Bioinformatica case study. Pieter Meulenhoff, Daniël Worm, Freek Bomhof, George Huitema, Duurzame escience Bioinformatica case study Pieter Meulenhoff, Daniël Worm, Freek Bomhof, George Huitema, Job Oostveen, Carolien van der Vliet-Hameeteman 1 Doelstellingen Inzicht in energiegebruik en besparing

Nadere informatie

10 december 2014 Data-analyse en fraudedetectie. Wendy Schierboom

10 december 2014 Data-analyse en fraudedetectie. Wendy Schierboom 10 december 2014 Data-analyse en fraudedetectie Wendy Schierboom 2 Fraude bij organisaties Er kan worden gesproken over interne en over externe fraude Interne fraude - Verduistering van geld en goederen

Nadere informatie

Bijlagen Bacheloropleiding Kunstmatige Intelligentie. Bijlage I Eindtermen van de bacheloropleiding

Bijlagen Bacheloropleiding Kunstmatige Intelligentie. Bijlage I Eindtermen van de bacheloropleiding voor Bijlagen Bacheloropleiding Kunstmatige Intelligentie Bijlage I Eindtermen van de bacheloropleiding Met de opleiding wordt beoogd: - inhoudelijke kennis, vaardigheid en inzicht op het gebied van Kunstmatige

Nadere informatie

Sommige mensen claimen dat je alles op het internet kunt vinden. Maar dan moet je wel kunnen zoeken!!

Sommige mensen claimen dat je alles op het internet kunt vinden. Maar dan moet je wel kunnen zoeken!! Bij dit vak moet je veel leren. Je moet niet alleen de tri-level hypothese snappen. De voorbeelden zijn wel degelijk van belang. Ze horen bij de algemene ontwikkeling van een CKI er Sommige mensen claimen

Nadere informatie

NFR & Architectuur: Twee handen op één buik. Remco de Boer

NFR & Architectuur: Twee handen op één buik. Remco de Boer NFR & Architectuur: Twee handen op één buik Remco de Boer 1 Over mijzelf 1999: Softwareontwikkelaar 2009: Promotie (VU) 2003: Onderzoeker / ontwikkelaar kennistechnologie 2005: Promotieonderzoek Architectuurkennismanagement

Nadere informatie

Informatie- Gestuurd. Handhaven. Pilot Uitkeringsfraude

Informatie- Gestuurd. Handhaven. Pilot Uitkeringsfraude Pilot Uitkeringsfraude Informatie- Gestuurd Handhaven InformatieGestuurd Handhaven GBI Ooit Gezamenlijke Backoffice Inkomen Nu Gemeentelijke Basisprocessen Inkomen 2 het IGH-model InformatieGestuurd Handhaven

Nadere informatie

Wat kan klantcontact met kunstmatige intelligentie?

Wat kan klantcontact met kunstmatige intelligentie? 13 oktober 2016 Wat kan klantcontact met kunstmatige intelligentie? De gemiddelde smartphone van nu is al viermaal zo krachtig als de computers die nodig waren om in 1969 de Apollo11- raket op de maan

Nadere informatie

Business Intelligence & Process Modelling

Business Intelligence & Process Modelling Business Intelligence & Process Modelling Frank Takes Universiteit Leiden Lecture 5 Reinforcement Learning & Python BIPM Lecture 5 Reinforcement Learning & Python 1 / 83 Recap Business Intelligence: anything

Nadere informatie

Slimme algoritmes om burn-out en depressie te monitoren via draagbare technologie Deborah Piette Promotor: Prof. Dr.

Slimme algoritmes om burn-out en depressie te monitoren via draagbare technologie Deborah Piette Promotor: Prof. Dr. Slimme algoritmes om burn-out en depressie te monitoren via draagbare technologie Deborah Piette Promotor: Prof. Dr. Daniel Berckmans Carewear symposium Stress en depressie te lijf met wearables 4 februari

Nadere informatie

Over de rol die neurowetenschappelijk onderzoek kan betekenen voor het onderwijs

Over de rol die neurowetenschappelijk onderzoek kan betekenen voor het onderwijs Over de rol die neurowetenschappelijk onderzoek kan betekenen voor het onderwijs VLOR-inspiratiedag School onderzoek, 14/02/2019 Pieter Tijtgat, PhD Waarom zitten jullie hier? Inspiratie opdoen Iets bijleren

Nadere informatie

BENIEUWD WAT MORGEN BRENGT?

BENIEUWD WAT MORGEN BRENGT? BENIEUWD WAT MORGEN BRENGT? DE REIS NAAR HET GROTE ONBEKENDE BIJ BENTACERA WERKEN WE VOOR ONDERNEMERS. EEN SPECIAAL SLAG MENSEN DIE OP EEN ZEKER MOMENT DE BEWUSTE KEUZE HEBBEN GEMAAKT HUN HART TE VOLGEN.

Nadere informatie

' entamen TI2730-B - Computational Intelligence..N Kennissystemen. 09-nov-2012, 14:00-17:00

' entamen TI2730-B - Computational Intelligence..N Kennissystemen. 09-nov-2012, 14:00-17:00 TECHNISCHE UNIVERSITEIT DELFT Faculteit Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica TUDelft ' entamen TI2730-B - Computational Intelligence..N2205 - Kennissystemen 09-nov-2012, 14:00-17:00 e Dit tentamen

Nadere informatie

Big Data en Testen samen in een veranderend speelveld. Testnet 10 april 2014 Paul Rakké

Big Data en Testen samen in een veranderend speelveld. Testnet 10 april 2014 Paul Rakké Big Data en Testen samen in een veranderend speelveld Testnet 10 april 2014 Paul Rakké Kernvraag Is het testen van Big Data omgevingen, applicaties en de data anders dan het testen van meer traditionele

Nadere informatie

DE MARKETEER VAN MORGEN: DENKT NIET OLD OF NEW SKOOL, MAAR NEXT SKOOL MWG AMSTERDAM, 17 APRIL 2018

DE MARKETEER VAN MORGEN: DENKT NIET OLD OF NEW SKOOL, MAAR NEXT SKOOL MWG AMSTERDAM, 17 APRIL 2018 DE MARKETEER VAN MORGEN: DENKT NIET OLD OF NEW SKOOL, MAAR NEXT SKOOL MWG AMSTERDAM, 17 APRIL 2018 ? Ben jij Old Skool? Of New Skool? Wat zou je willen delen met de andere Skool? Wat zou je willen leren

Nadere informatie

Anomaliedetectie en patroonherkenning

Anomaliedetectie en patroonherkenning Digitale overheid van de Toekomst, 28 september 2016 Anomaliedetectie en patroonherkenning binnen de loonaangifteketen Dr. Ralph Foorthuis Voorstelrondje Werkervaring Sr. enterprise architect bij UWV Werkzaam

Nadere informatie

Resilience engineering

Resilience engineering Resilience engineering Hyper of Hype? Resilience Wat is het? Waarom is het nodig? Waarom willen we er iets mee? Wat gaat het opleveren? Hoe kom ik meer te weten? Resilience, wat is het? Wendbaar heid

Nadere informatie

Memo Tekstmining. Technieken en toepassingen in de zorg. mei De Praktijk Index

Memo Tekstmining. Technieken en toepassingen in de zorg. mei De Praktijk Index Memo Tekstmining Technieken en toepassingen in de zorg mei 2018 De Praktijk Index Rembrandtlaan 31 3723 BG Bilthoven 030-244 0326 info@depraktijkindex.nl www.depraktijkindex.nl Haal meer (kwaliteit) uit

Nadere informatie

Onbetwist-Toetsen Calculus

Onbetwist-Toetsen Calculus Onbetwist-Toetsen Calculus 1 Exercise 1. Op is het vectorveld gegeven door Bepaal de veldlijn door het punt in de vorm. Geef de functie. Exercise 2. The vector field on is given by Determine the field

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Inleiding Stress-ervaringen kunnen veelvuldig en onverwachts optreden. De fysiologische reacties die bij een stress optreden zijn belangrijk voor het behoud van psychische en fysieke controle over de situatie.

Nadere informatie

Artificial Intelligence in uw dagelijkse praktijk. Hilversum, 22 September 2016

Artificial Intelligence in uw dagelijkse praktijk. Hilversum, 22 September 2016 Artificial Intelligence in uw dagelijkse praktijk Hilversum, 22 September 2016 Agenda 09:30 Welkom en introductie 09:35 Artificial Intelligence, al meer dan 50 jaar een actief onderzoeksgebied Jaap van

Nadere informatie

Introduction Henk Schwietert

Introduction Henk Schwietert Introduction Henk Schwietert Evalan develops, markets and sells services that use remote monitoring and telemetry solutions. Our Company Evalan develops hard- and software to support these services: mobile

Nadere informatie

Open vragen. Naam:...

Open vragen. Naam:... Tentamen IAS. Vrijdag 29 juni 2012 om 13.30-16.30 uur, zaal: RUPPERT-40. 1 Naam:............................................................................................................. Collegekaart-nummer:...........................

Nadere informatie

Jaardag NAC Leren van crisis? Gebruik je hersens!

Jaardag NAC Leren van crisis? Gebruik je hersens! Jaardag NAC Leren van crisis? Gebruik je hersens! Brainessentials en recepten bij crisis Breinprincipes voor leren Brigitte Spee en NS Leercentrum 29 september 2016 Kennismaken met het brein Opbouw en

Nadere informatie