Leesbeleidsplan KBS De Plataan

Transcriptie

1 Leesbeleidsplan KBS De Plataan 1

2 Dit Leesbeleidsplan omvat drie onderdelen: Het Leesplan leesmotivatie en leesplezier, dat is opgesteld samenwerking met de bibliotheek Het beleid t.a.v. technisch lezen Aanpak leesproblemen en dyslexie Deze drie vormen samen het beleid voor lezen. Leesmotivatie en leesplezier staat met opzet vooraan. Dit is een noodzakelijjke voorwaarde. Zonder plezier leren kinderen minder snel en ook minder goed technisch lezen en houden ze het ook minder goed vast. Plezier in lezen vergroot de woordenschat, maakt dat kinderen meer willen lezen en dat zet het vliegwiel in werking waardoor de technische leesvaardigheid snel groter wordt. De vormgeving en inghoud van dit plan is ingegeven door het format van het leesplan dat de bibliotheek hanteert. Het beleid ten aanzien van technisch lezen vormt de basis voor goed leesonderwijs aan alle leerlingen op KBS De Plataan. Daarnaast is er apart een aanpak geformuleerd voor leesproblemen en (het signaleren van) dyslexie. De inzet van de aanpak van leesproblemen is zo vroeg mogelijk signaleren (liefst al op basis van kindkenmerken, fonemisch bewustzijn, thuissituatie in groep 2), zodat leesproblemen zoveel mogelijk voorkomen kunnen worden. 2

3 A.Het Leesplan: leesmotivatie en leesplezier 1. Meerjarenplan 1.1Visie De missie van de school is: Iedereen heeft talent, de groei bepaalt de weg. Lezen is een belangrijk onderdeel van die groei. Groei in kennis, sociale groei en groei als mens. Leren lezen is een basisverantwoordelijkheid van onze school. Alle leerlingen verlaten onze school als goede en geïnteresseerde lezers. Leesplezier en leesmotivatie vormen het fundament; plezier in lezen is een voorwaarde voor lezen en blijven lezen. Meer lezen zorgt ervoor dat het lezen beter gaat en leuker wordt. Daardoor gaat een kind meer lezen en groeit talent op allerlei ontwikkelingsgebieden. 1.2 Doel Doel van ons onderwijs in technisch lezen is dat alle leerlingen aan het einde van groep 6 dit goed en vloeiend beheersen. Technisch goed kunnen lezen is een voorwaarde voor de verdere ontwikkeling van begrijpend lezen en het verdiepen van kennis bij de zaakvakken. Aan de basis van het technisch en begrijpend lezen ligt plezier in lezen, plezier in boeken, teksten. Het bieden en vasthouden van leesplezier en leesmotivatie is daarmee ook een belangrijk doel van ons leesonderwijs. Doel van dit leesbeleidsplan is het verhogen van het leesplezier en het leesniveau van groep 1 t/m 8. In groep 1-2 is het onderwijs voornamelijk gericht op het plezier in lezen en het kennis maken met allerlei leesmaterialen. In groep 3 t/m 8 zijn naast leesplezier, ook een goede leestechniek en goed begrijpend lezen belangrijke doelen. 1.3 Taal- en leesmethodes Methode: Ik&Ko (groep 1-2) Methode voor taal: Taal Actief Methodes voor technisch lezen: Veilig leren lezen en Leesparade Methode voor begrijpend lezen: Tekstverwerken Fonemisch Bewustzijn Bij Ik&Ko is er veel aandacht voor taal, voorlezen en woordenschatontwikkeling. Er wordt gewerkt met prentenboeken en thema's. De leerkracht verrijkt de methode en thema's zelf met boeken, teksten, materialen en opdrachten, waardoor belevend lezen en leesplezier een centrale plaats innemen. Binnen Veilig Leren Lezen ligt het accent vooral op het leren van de letters en het beginnen met lezen. Veel kinderen ontdekken steeds meer woorden die ze kunnen lezen. Wanneer dat aanvankelijk leesproces goed verloopt, ontstaat veel leesplezier. Bij kinderen bij wie dit niet vanzelf gaat, kost het ook direct meer moeite om het leesplezier op te bouwen. Leesparade is de methode voor voortgezet technisch lezen. De methode die we op dit moment gebruiken is verouderd, De teksten spreken leerlingen minder aan en dragen daardoor niet bij aan het belevend lezen en het leesplezier. Taal Actief is onze taalmethode. Ook binnen taal is veel aandacht voor teksten, maar dan vooral met een taalkundige bedoeling en minder gericht op leesplezier. Tekstverwerken is de methode voor begrijpend lezen. Deze gebruikt diverse soorten teksten, waardoor kinderen ervaren aan welke soort tekst zij meer/minder plezier beleven. Maar ook hier is de tekst ondergeschikt aan het leerdoel. De teksten van Taal Actief en Tekstverwerken, maar ook van de zaakvakken, worden door de leerkrachten wel actief gebruikt voor instructie van technisch vloeiend lezen: de leerlingen lezen de teksten om beurten hardop voor. 1.4 Relatie tussen technisch, begrijpend, studerend lezen, woordenschat en leesbeleving Meer lezen verhoogt het niveau van het technisch lezen en vergroot de woordenschat. Goed technisch lezen verhoogt de kans dat een kind ook begrijpt wat het leest. Daarvoor is 3

4 het wel nodig dat het kind ook vloeiend kan lezen. Dit wordt geoefend (en gecontroleerd) door hardop te lezen. Goed technisch en vloeiend lezen zorgt ervoor dat er beter met begrip gelezen kan worden. Als het technisch en begrijpend lezen beter gaat, gaan kinderen meer lezen en dat vergroot weer hun vaardigheden. Meer lezen draagt bij aan een grotere woordenschat en een grotere kennis van de wereld om het kind heen. Hierdoor gaat het begrijpend lezen ook makkelijker. Voor leesbeleving is niet alleen vaardigheid belangrijk, maar ook het aanbod: leuke teksten, grote diversiteit aan boeken en materialen en een rijke keuze. 1.5 Checklist Leescoördinator aanwezig: Komend schooljaar Leesconsulent aanwezig: Komend schooljaar Geoormerkt budget voor boeken/lezen: Op orde Actuele boekencollectie: Op orde Samenwerking bibliotheek: Op orde Voorlezen en vrij lezen op rooster: Op orde Boekenkring/boekgesprekken: Werken we aan Wekelijkse boekintroducties: Werken we aan Aanpak sterke en zwakke lezers: Werken we aan Stimuleren ouders met (voor)lezen: Komend schooljaar Leesbevordering bij zaakvakken: Werken we aan Leerkrachten zijn enthousiaste leesbevorderaars: Op orde Het leesbeleid wordt bijgesteld op grond van resultaten op taal- en leestoetsen: werken we aan 4

5 2.Jaarplan 2016 De leescoördinatoren zijn Ardi Reinders en Hélène Grijseels. De taken van de leescoördinator(en) zijn verdeeld. De huidige 'leescoördinator' is een leerkracht die de schakel vormt tussen de bibliotheek en de school. Zij zorgt ervoor dat alle informatie binnen het team verspreid wordt. Ook is zij eerste aanspreekpunt voor activiteiten rondom boekpromotie, zoals de Kinderboekenweek en het Voorleesontbijt. De uren hiervoor zijn verdisconteerd in de taakuren van de school, zij is niet vrij geroosterd. De andere coördinator is directeur en zorgt voor het beleidsplan en de doorgaande lijn binnen het team. De taken van de leescoördinator(en) worden geëvalueerd in de ontwikkelgesprekken. Het team werkt aan professionalisering op het gebied van leesbevordering middels studiebijeenkomsten en vakliteratuur/digitale informatie. Binnen het team wordt informatie gedeeld op studiedagen en tijdens teamvergaderingen. In nieuwsbrieven, vakliteratuur en boeken over jeugdliteratuur vinden leerkrachten informatie voor hun professionele ontwikkeling op leesgebied. De leesconsulent voor de school vanuit de bibliotheek is Marinka Koopman. 2.1.Budget Het jaarlijkse budget is 1000,- per jaar en is opgenomen in de schoolbegroting. Dit bedrag is opgenomen om Bibliotheek op school goed vorm te kunnen geven. Doordat de school in één gebouw zit met de bibliotheek zelf, is een eigen boekencollectie minder urgent. Daardoor is er wel meer budget voor leesbevorderingsactiviteiten zoals het voorleesontbijt en de Kinderboekenweek en professionalisering van de leescoördinator en de teamleden. 2.2 Boekencollectie Doordat de bibliotheek bij ons in hetzelfde gebouw zit, kunnen we permanent van de collectie van de bibliotheek gebruik maken. Leerlingen lenen boeken om te zelf te lezen (vrij lezen), maar ook voor het maken van een werkstuk. Leerkrachten lenen boeken ter ondersteuning van hun onderwijs bij een thema, als achtergrondinformatie maar ook als boekpromotie en om uit voor te lezen. Onze schoolbibliotheek is feitelijk de openbare bibliotheek van Meppel. Wij kunnen binnen door naar de bibliotheek lopen. De onderbouw gaat wekelijks nieuwe boeken lenen en de andere groepen eens in de 2-3 weken. Toch valt er in de eigen boekencollectie wel wat te verbeteren. Elke groep heeft een kleine eigen collectie boeken in de groep. Dit zijn voornamelijk romans en weinig informatieve boeken. Deze boekcollecties moeten worden nagekeken en aangevuld met nieuwe boeken (diverse soorten boeken). Er is op school niet een speciale leesplek (bankje) of leeshoek waar kinderen lekker kunnen zitten lezen. We gaan samen onderzoeken waar en hoe we een leuke leesplek kunnen inrichten. 2.3 Samenwerking met de leesconsulent van de bibliotheek Komend jaar zal het contact gelegd worden met onze leesconsulent intensiever worden. Zij begeleidt ons bij de afname van de leesmonitor en met het vertalen van de resultaten naar ons leesbeleid. Wij kunnen haar ook om advies en tips vragen bij de Kinderboekenweek en het Voorleesontbijt. Daarnaast kan de leesconsulent ons adviseren ten aanzien van onze eigen kleine boekencollecties, het actief betrekken van ouders bij het (voor)lezen van hun kind(eren) bij het samenstellen van het zomerleespakket (vakantielezen). 2.4 Verbeteringen voor 2016 Voorlezen (alle groepen): meerdere keren per week in elke groep ( 1 t/m groep 8) Dagelijks stillezen (vrij lezen) in groep 3 t/m 8: 4x per week minimaal 15 minuten per dag op een vast moment. Een boekenkring organiseren : elk kind doet minimaal één keer per schooljaar een boekenkring. 5

6 Wanneer elk kind een boekenkring houdt, kan daaraan gekoppeld worden dat elk kind ook zijn favoriete boek meeneemt (hoeft niet hetzelfde boek te zijn, maar kan wel) en vertelt waarom dit boek een echte aanrader is. Andere kinderen in de groep kunnen dit boek ook lezen (als ouders akkoord zijn dat het boek op school mag blijven) en dan kunnen kinderen erover met elkaar in gesprek gaan. Introductie van nieuwe boeken (alle groepen): de leerkracht houdt één keer per maand een boekenkring/boekpresentatie. Dit kan een nieuwe boek zijn, maar kan ook een wat ouder boek zijn dat de leerkracht erg leuk vindt om te lezen. Inzetten van boeken bij de zaakvakken (groep 4 t/m 8): leerkrachten lenen boeken over onderwerpen die aan de orde komen binnen de zaakvakken en bieden deze ook aan de leerlingen aan. Ook leerlingen kunnen uiteraard boeken over deze onderwerpen lenen bij hun bibliotheekbezoek. 2.5 Rekening gehouden met verschillen in leesniveau en in leesvoorkeuren van leerlingen Kinderen zijn vrij in de keuze van hun boeken in de bibliotheek. Doordat we gebruik kunnen maken van de openbare bibliotheek, hebben we de beschikking over een grote diversiteit in het aanbod en een actuele collectie (vaker nieuwe boeken). De eigen collectie in de groepen is afgestemd op het gemiddelde niveau van de lezers in die groep. Kinderen kunnen uiteraard ook een boek van thuis meenemen om op school te lezen. Bij het technisch lezen wordt vanuit de methode gedifferentieerd naar leesniveau. Bij het vrij lezen mogen leerlingen zelf kiezen; kinderen komen daarbij op een natuurlijke wijze bij hun eigen leesniveau uit. 2.6 Ouders betrekken bij leesbevordering Informeren: Regelmatig aandacht besteden in de nieuwsbrief voor lezen, voor de bibliotheek, voor activiteiten rondom lezen op school of elders. Activeren, actieve rol bij (voor)lezen thuis: In oudergesprekken ouders aan reiken dat het belangrijk is voor het kind om voor te lezen en samen te lezen. Voor de zomervakantie worden ouders van kinderen die aan de slag gaan met vakantielezen uitgenodigd en krijgen ze extra uitleg over de aanpak. Stimuleren van het boekbezit thuis, geleend bij de (school)bibliotheek of gekocht: Promotie van het gratis lidmaatschap van de bibliotheek (is ook onderdeel van de aanpak van Bibliotheek op school). 2.7 Leesbevordering evalueren Evaluatie vindt plaats via de taal- /leestoetsen die we gebruiken en via de leesmonitor van de Bibliotheek op school. De leestoetsen geven informatie over het leesniveau van groep 3 t/m 8. Via de leesmonitor willen we meer inzicht krijgen in het leesplezier en de leesmotivatie van onze leerlingen van groep 4 t/m 8. Binnen het team zullen we tijdens teamvergaderingen reflecteren op ons leesonderwijs. 6

7 3. Activiteitenplan 3.1 Leescampagnes KBS De Plataan doet mee aan: De Nationale Voorleesdagen De Kinderboekenweek De Nationale Voorleeswedstrijd De Nationale voorleeswedstrijd vindt plaats in oktober tijdens de Kinderboekenweek, met groep 7-8. De schoolwinnaar gaat in het voorjaar meedoen aan de voorleeswedstrijd van Meppel en daarbij wordt ook groep 7-8 weer betrokken. De Kinderboekenweek is jaarlijks in oktober; we doen daar met de gehele school aan mee en organiseren gedurende 10 dagen tal van leesactiviteiten. De Voorleesdagen vinden plaats in januari 2016 met groep 1-2, samen met de Kinderopvang en peuterspeelzaal van KOO Meppel. 3.2 Leesbevorderingsprojecten van de bibliotheek KBS De Plataan heeft uit het aanbod van de bibliotheek de volgende leesbevorderingsprojecten gekozen om aan deel te nemen Letterwinkeltje, groep 2 Toneellezen, groep 6 Groepsbezoek aan de bibliotheek (mediawijsheid), groep 5-6 Groepsbezoek aan de bibliotheek, groep 3-4 Ladekastje, groep 4 Introductie schrijversbezoek, groep 5-6 7

8 4. Begroting schooljaar Kosten per groep/leerling Totaal Scholing/deskundigheidsbevordering 250/jaar 250 Boekencollectie 50/groep/jaar 250,- Inrichting schoolbibliotheek/mediatheek 250/jaar 250 Samenwerking Bibliotheek 250/jaar 250 gr ,- i.v.m. vorming extra groep inrichting leeshoek: kast, bankje 8

9 B.Beleid technisch lezen 1. Visie op leesvaardigheid 1.1 Definitie Technisch leren lezen betekent dat kinderen leren om letters te verklanken in een woord, woorden in zinnen en zinnen in een tekst. Door te lezen krijgen zinnen en teksten betekenis. Technisch lezen is een voorwaarde voor begrijpend lezen. Technisch lezen is vlot lezen: correct en in een goed tempo lezen wat er staat. Technisch lezen is ook vloeiend lezen: met expressie en begrip lezen. Wanneer leerlingen vlot en vloeiend kunnen lezen, kunnen ze aan de slag met verdiepend lezen, waarbij ze complexe teksten leren begrijpen. Alle drie de niveaus van lezen zijn nodig om goed begrijpend te kunnen lezen: tempo, correctheid en expressie zijn voorwaarden om tot leesbegrip te komen. Begrijpend lezen is een essentiele vaardigheid voor het goed functioneren in de samenleving. Het is belangrijk om instructie te geven in vloeiend lezen. Daarvoor is nodig dat leerlingen hardop lezen en daarop feedback krijgen van de leerkracht. Vloeiend lezen leren kinderen vooral ook door het veel te doen en met teksten afgestemd op hun eigen niveau. Leerkrachten kunnen vloeiend lezen ook modellen. Begrijpend lezen is het lezen van een tekst met begrip. Begrijpend lezen heeft drie pijlers: kennis van de wereld om je heen, uitgebreide woordenschat en het zelf kunnen sturen van je leesproces. Begrijpend lezen is daarom geen 'les', maar veel meer nadenken en praten over teksten in welke les dan ook. Daarmee wordt de kennis vergroot en de woordenschat uitgebreid. Voor het sturen van het eigen leesproces zijn verschillende strategieën: leesdoel bepalen Oriëntatie op de tekst Actualiseren van kennis en woordenschat Actief lezen met toepassing van leesstrategieën (voorspellen, vragen stellen, visualiseren, verbinden, samenvatten, afleiden) Controleren van begrip Toepassen van herstelstrategieën (langzamer lezen, hardop lezen, opnieuw lezen, verder lezen, plaatjes bekijken, hulp vragen) Checken leesdoel Dit sturen van het eigen leesproces kunnen kinderen leren. Expliciete instructie van deze strategieën door middel van stappenkaarten en modellen door de leerkracht is noodzakelijk. 1.2 Aanbod van teksten Kinderen moeten diverse tekstsoorten kunnen lezen. Dat betekent dat er ook een divers aanbod moet zijn in tekstgenres. Fictie verhalend: kort verhaal, roman en dat kan zijn een waargebeurd verhaal, een avonturenverhaal, thriller, griezelverhaal, science fiction, detective, liefdesverhaal, komisch verhaal, historisch verhaal, autobiografisch verhaal Poëzie: epiek, epos, sonnet, haiku, elfje, etc Drama: komedie, tragedie, passiespel, tragikomedie, etc Mengvormen: liedtekst, stripverhaal, hoorspel, filmscript Non-fictie informatieve teksten: artikel, verslag, Wikipedie, boek, biografie betogende teksten: artikel, reclame, column, recensie, opiniestuk persoonlijke teksten: brief, memoires, reisverslag, blog, logboek dialogen: interview, enquête, discussieforum 9

10 1.3 Doorgaande lijn Leren lezen is een proces dat kinderen stap voor stap doorlopen. Sommige kinderen gaan uit zichzelf leren lezen, maar niet allemaal. Goed leesonderwijs van groep 1 t/m 8 in een doorgaande lijn is van belang. De basis wordt gelegd in groep 1-2. In deze groepen krijgen kinderen doelgerichte activiteiten aangeboden, waarin gewerkt wordt aan: mondelinge taalvaardigheid Woordenschat Ontluikende en beginnende geletterdheid Fonemisch bewustzijn Taalbeschouwing Een taalrijke leeromgeving is hierbij belangrijk. Ook is er aandacht voor het begrijpend luisteren In groep 3 ligt het accent op het aanvankelijk lezen. Er wordt gewerkt aan de hand van een methode, maar daarnaast is er extra aanbod van lezen. Differentiatie tussen leerlingen in instructie, aanbod van materialen en verwerking is essentieel. Ook in groep 3 is er aandacht voor begrijpend luisteren ter voorbereiding op het begrijpend lezen (kennis, woordenschat en leesstrategieën). In groep 4 en 5 wordt het technisch lezen voortgezet, waarbij de nadruk ligt op het ontwikkelen van een vlot leestempo en het automatiseren van lezen (veel lezen van veel verschillende soorten teksten). Kinderen krijgen instructie in het lezen met expressie. Ook in deze groepen blijft differentiatie van belang. In groep 4 is het voortgezet technisch lezen nog flink in ontwikkeling. Technisch goed lezen is noodzakelijk om zelf begrijpend te kunnen lezen. Kinderen met een te laag leesniveau kunnen daarom nog niet starten met begrijpend lezen, maar wel met begrijpend luisteren. Daarin komen de verschillende leesstrategieën, woordenschat en kennis van de wereld ook aan bod. In groep 6 wordt het proces van vlot leren lezen (tempo en correctheid) afgerond, maar moet in groep 6, 7 en 8 wel onderhouden worden. Het accent komt steeds meer te liggen op het lezen met expressie. Aan de manier waarop de leerlingen hardop lezen is te horen of ze begrijpen wat ze lezen. Verdiepend en daarmee ook begrijpend lezen is in deze groepen zeer belangrijk. Het uiteindelijke doel van het leren lezen op de basisschool is dat kinderen als zelfstandige lezers en goede begrijpend lezers de school verlaten. 10

11 2. Effectief leesonderwijs Effectief leesonderwijs heeft 6 kenmerken. Deze worden in de onderstaande paragrafen uitgewerkt. 2.1 Doelgericht onderwijs In het leesonderwijs zit een doorgaande lijn door de jaren heen met leesdoelen. Deze doelen worden vertaald naar lesdoelen/periodedoelen. Bijvoorbeeld: vandaag leer je woorden waarin de /i/ klinkt als /ie/ vlot en correct lezen. Door voor de leerling duidelijk te maken wel leerdoel er voor deze les/week/periode aan de orde is, wordt ook de leerling betrokken bij het eigen leer-/leesproces. Het is daarnaast belangrijk om ook doelen te formuleren in termen van resultaten die leerlingen kunnen behalen. KBS De Plataan heeft voor lezen op woordniveau (DMT) en op tekstniveau (AVI) eigen resultaatdoelen geformuleerd: Doelen invullen!! 2.2 Beredeneerd aanbod Het gebruik van een goede methode is een basis voor het beredeneerde aanbod in lezen. Daarbij is het voor de leerkracht belangrijk te differentiëren in haar aanbod aan de leerlingen in de groep: differentiatie in instructie, verwerking, leesmaterialen. In groep 3 is er in ieder geval 6 uur leesonderwijs per week voor de basisgroep, en 1 uur extra intensieve instructie voor de risicolezers. Belangrijk daarbij is om echt in te zetten op leesactiviteiten (methodes bieden vaak leuke kleurplaten, tekenopdrachten, etc, maar deze hebben niets met leren lezen te maken). In groep 4 t/m 6 is er minimaal 2 uur leesonderwijs per week voor de basisgroep, de risicolezers krijgen minimaal 1 uur per week extra instructie en leestijd. Daarbij is aandacht voor leestempo, correctheid en intonatie/expressie. In groep 7 en 8 wordt de leesvaardigheid onderhouden. Risicolezers krijgen ook in deze groepen instructie (1 uur per week). KBS De Plataan heeft in het document 'Aanpak leesproblemen en dyslexie' beschreven hoe de toetsing en de aanpak voor risicolezers plaatsvindt. Naast de methode wordt er in alle groepen 3-4 keer per week voorgelezen en gaan de leerlingen in groep 3 t/m 8 4 keer per week minuten per dag vrij lezen. Hierbij is het van belang aandacht te hebben voor diversiteit in teksten die leerlingen lezen. In ons Leesbeleidsplan (in het kader van Bibliotheek op school) wordt hier concreet invulling aan gegeven. 2.3 Voldoende tijd voor lezen Goed taal-/leesonderwijs staat of valt met de hoeveelheid tijd die eraan besteed wordt. Hieronder wordt aangegeven hoeveel tijd per week er in de verschillende groepen aan lezen, begrijpend lezen en taal besteed zou moeten worden. Groep minuten mondelinge taalvaardigheid 75 minuten ontluikende en beginnende geletterdheid Groep minuten aanvankelijk lezen 60 minuten begrijend luisteren, voorlezen, boekenactiviteiten 60 minuten taal Groep minuten voortgezet lezen 60 minuten begrijpend luisteren/lezen, voorlezen, boekenactiviteiten 240 minuten taal Groep minuten voortgezet lezen 60 minuten begrijpend lezen ( ook in zaakvakken en aandacht voor woordenschat) 11

12 45 minuten voorlezen, boekenactiviteiten 240 minuten taal Groep minuten voortgezet lezen 90 minuten begrijpend lezen (ook in zaakvakken en aandacht voor woordenschat) 30 minuten voorlezen, boekenactiviteiten 240 minuten taal Groep minuten begrijpend lezen (ook in zaakvakken en aandacht voor woordenschat) 30 minuten voorlezen en boekenactiviteiten 240 minuten taal Daarnaast bieden we gelegenheid aan kinderen, die extra leestijd nodig hebben, om op school een kwartier extra te oefenen, 2.4 Effectieve instructie Goede instructie heeft een aantal kenmerken: interactief (goede vragen), gedifferentieerd, deze leert leerlingen wat ze nog niet weten of kunnen en biedt structuur in tijd, aanbod en werkvormen aan de leerlingen. Gedurende de dag komen verschillende lesfasen aan bod: Korte terugblik, activeren van voorkennis Instructie aan groepjes leerlingen van verschillende niveaus Begeleid oefenen Zelfstandig verwerken Feedback, evaluatie 2.5 Differentiëren Risicolezers krijgen extra instructietijd en extra leestijd. Heel sterke lezers kunnen toe met een andere en kortere instructie en hebben andere verwerkingsopdrachten. In het groepsplan technisch lezen wordt de differentiatie in doelen, organisatie en aanpak uitgewerkt. In de dag- en weekplanning van de leerkracht en op de taakbrief van de leerling is terug te zien hoe extra instructie en leestijd is ingepland. 2.6 Monitoren van de leesontwikkeling Het lezen wordt geobserveerd tijdens het hard op lezen van teksten en het wordt getoetst op tekstniveau (AVI) en woordniveau (DMT). Technisch lezen is vervat in een groepsplan, dat elke 10 weken wordt geëvalueerd en bijgesteld. Op deze wijze wordt goed vinger aan de pols gehouden bij de leesontwikkeling in groep 3 t/m 8. In groep 3 komen daar de signaleringen (herfst, winter, lente en eind) vanuit de methode Veilig Leren Lezen bij. KBS De Plataan heeft een 'Aanpak voor leesproblemen en dyslexie, waarin is vastgelegd hoe vaak en wat er getoetst wordt. Ook is daarin beschreven hoe er om wordt gegaan met risicolezers en leerlingen met het vermoeden van dyslexie. Het is belangrijk om in groep 2 op basis van het fonemisch bewustzijn en op basis van logopediescreening al een beeld te hebben van de kinderen die meer moeite zullen gaan krijgen met het aanvankelijk leesproces. Daardoor kan er in groep 3 direct extra tijd en instructie besteed worden aan deze leerlingen. In de Aanpak voor leesproblemen en dyslexie is vastgelegd hoe de toetsing van technisch lezen ingepland is in het schooljaar. Ook wordt in deze aanpak beschreven hoe wordt omgegaan met risicolezers en leerlingen met (het vermoeden van) dyslexie. 12

13 C. Aanpak ter voorkoming van leesproblemen en het snel opsporen van dyslexie 1.Inleiding Lezen is een basale vaardigheid. Het belang van goed lezen kan niet genoeg worden benadrukt. Wanneer het leren lezen moeizamer verloopt, is het belangrijk direct alert te zijn en de leerling te ondersteunen, zodat er vooruitgang blijft en het plezier in lezen ook groeit. Kbs De Plataan hanteert daarom het Protocol Leesproblemen en dyslexie van groep 1 t/m 8. Dat houdt in dat we een bepaalde aanpak in ons lees- en spellingsonderwijs hanteren en de toetsing op een strakke manier organiseren. Goede toetsing en screening zorgt voor een vroegtijdige signalering van leesproblemen, waardoor deze ook snel en adequaat kunnen worden aangepakt. In deze notitie wordt de toetsing en aanpak voor spelling en lezen beschreven zoals wij die op de kbs de Plataan hanteren. 13

14 1. Toetsing Groep Logopediescreening in groep 2 - Fonemisch bewustzijn: 2x per jaar in groep 1 en 2 - Taal voor kleuters: midden groep 2 (bij onvoldoende score ook eind groep 2) Groep 3 - Cito LOVS DMT in januari (kaart 1+2) en mei (kaart 1+2+3) - Signalering herfst, winter, voorjaar en zomer van VLL - AVI: afname in januari/februari en bij lagere score dan verwacht herhalen in juni - Cito LOVS spelling M3 en E3 - Cito LOVS begrijpend lezen E3 - Cito LOVS woordenschat M3 en E3 - Na elke kern VLL: Veilig en vlot afname plus controletaak - In november en april Tempotoets rekenen (inzicht in automatiseren). De signalering in VLL en observaties zorgen voor tussentijdse bijstelling van de aanpak in het onderwijs in lezen en spellen aan de leerling. Groep 4: - Cito LOVS DMT in januari en mei - AVI: afname in januari/februari en bij lagere score dan verwacht herhalen in juni - Cito LOVS spelling M4 en E4 - Cito LOVS Begrijpend lezen M4 en E4 - Cito LOVS woordenschat M4 en E4 - In november en april afname Tempotoets rekenen (inzicht in automatiseren). Het lezen en spellen wordt regelmatig geobserveerd en geanalyseerd. Voor zwakke lezers en spellers: In november en april opnieuw toetsen van DMT en afname van PI-dictee. Dit regelt de leerkracht zelf. De tussentijdse toetsing van DMT, spelling (PI-dictee) en de observaties van lezen en spellen zorgen voor tussentijdse bijsturing van het onderwijs in lezen en spellen, waardoor tussendoelen kunnen worden geformuleerd met een specifieke aanpak voor de leerling. Bij vermoeden van dyslexie formuleren we een individuele aanpak. Groep 5-8: - Cito LOVS DMT in januari en mei - AVI: afname in januari/februari en bij lagere score dan verwacht herhalen in juni - Cito LOVS spelling M en E - Cito LOVS Begrijpend lezen M - Cito LOVS woordenschat M en E - In november en april afname Tempotoets rekenen (inzicht in automatiseren). Bij zwakke lezers en spellers: In november en april opnieuw toetsen van DMT en afname van PI-dictee. Dit regelt de leerkracht zelf. De tussentijdse toetsing van DMT, spelling (PI-dictee) en de observaties van lezen en spellen zorgen voor tussentijdse bijsturing van het onderwijs in lezen en spellen aan de leerling, waardoor tussendoelen kunnen worden geformuleerd met een specifieke aanpak voor de leerling. Bij vermoeden van dyslexie formuleren we een individuele aanpak. 14

15 2. Aanpak 3.1 Groep1-2 Voorschotbenadering: boeken aanbieden, lezen positief benaderen, letters aanbieden, voorlezen, leesvoorwaarden. Woordenschat: groot aanbod Er wordt thematisch gewerkt aan de hand van de thema s van Ik&Ko. 3.2 Groep 3: VLL gedurende 90 minuten per dag VLL effectief inzetten VLL helemaal uit maken Lezen: - Duolezen/samen lezen/tutorlezen - Hardop lezen en stil lezen - Lezen onder begeleiding van een ouder Lezen observeren (zie bijlage 1 voor observatieformulier). Zwakke lezers: Extra leestijd bieden, 3 keer per week minuten. We geven materiaal mee voor thuis en ouders krijgen daar uitleg bij. Aan het einde van het schooljaar bieden we ouders van de zwakke lezers het pakket Vakantielezen aan; zij worden hiervoor uitgenodigd voor gesprek. Daarnaast kan ook ondersteuning vanuit logopedie ingezet worden; José Welbergen screent de leerlingen in groep 2 en zij kan doorverwijzen naar gespecialiseerde logopediepraktijken in Meppel. Deze bieden een zogenaamde 'voorschotbehandeling' (o.a. Kinderpraktijk in Meppel, Logopediepraktijk Meppel). Daarbij wordt een behandeling ingezet, zodat leerlingen gericht geholpen worden ter voorkoming van leesproblemen en direct inspelen op kenmerken van dyslexie. Dit gebeurt altijd in overleg met ouders. Spelling: Hiervoor wordt Zo leren kinderen lezen en spellen van José Schraven gebruikt. Klankgebaren worden ingezet. Extra dictees inzetten: letterdictee, woordjesdictee Schrijfopdrachten inzetten, 2 e helft groep 3 (functioneel spellen) Spelling observeren (zie bijlage 1 voor observatieformulier). Zwakke spellers Fysiek oefenen met letters: bijv. dienblad met zand, 3d-letters 2.3 Groep 4 Voldoende tijd besteden aan lezen is essentieel voor een goed leesresultaat: Technisch lezen: 30 min/dag Voorlezen: 10 min/dag Taal: 60 min/dag Lezen: Voor technisch lezen gebruiken we de methode Leesparade. Instructie in de technisch leestijd. Tijd wordt vnl. gebruikt om te lezen. Naast Leesparade bieden we de leerlingen ruimte voor vrij lezen. Hardop lezen en stil lezen zijn beide nodig om te oefenen. Lezen observeren (zie bijlage voor observatieformulier). 15

16 Zwakke lezers: Deze krijgen naast de gewone leestijd 3 keer per week 20 minuten leesinstructie en lezen. Hierbij kan herhaald lezen ingezet worden. Herhaald lezen kan betekenen herhaald dezelfde tekst aanbieden, maar kan ook zijn herhaald teksten van hetzelfde niveau aanbieden. Een leuke vorm van herhaald lezen is toneel lezen. We hanteren een vorm van Ralfi-lezen (4-5 keer per week door eigen leerkracht. We geven materiaal mee voor thuis en ouders krijgen daar uitleg bij. Aan het einde van het schooljaar bieden we ouders van de zwakke lezers het pakket Vakantielezen aan; zij worden hiervoor uitgenodigd voor een gesprek. Spelling Naast de methode Taalactief wordt Zo leren kinderen lezen en spellen van José Schraven gebruikt. Klankgebaren worden ingezet. Dagelijks dictee (5 woorden, zinnendictee 1 keer/week) Extra opties: Moeilijke woorden tijdens het lezen laten opschrijven op kaartjes en daarmee gedurende de week laten oefenen samen met een andere leerling (kleine dicteetjes tussen twee leerlingen). Schrijfopdrachten inzetten (functioneel spellen). Zwakke spellers: Deze krijgen naast de gewone spellingtijd drie keer per week 20 minuten extra oefening met: Bloon. Daarnaast wordt Voorspel en Spelling in de lift gebruikt. 2.4 Groep 5-8 Voldoende tijd besteden aan lezen is essentieel voor een goed leesresultaat: Groep 5 Groep 6 Groep 7/8 Technisch lezen 30 min/dag 20 min/dag 10 min/dag Stil lezen 10 min/dag 20 min/dag 30 min/dag taal 60 min/dag 60 min/dag 60 min/dag Lezen: Voor technisch lezen gebruiken we de methode Leesparade. Instructie in de technisch leestijd. Tijd wordt vnl. gebruikt om te lezen. Naast Leesparade bieden we de leerlingen ruimte voor vrij lezen. Hardop lezen en stil lezen zijn beide nodig om te oefenen. Lezen observeren (zie bijlage voor observatieformulier). Zwakke lezers: Deze krijgen naast de gewone leestijd 3 keer per week 20 minuten leesinstructie en lezen. Hierbij kan herhaald lezen ingezet worden. Herhaald lezen kan betekenen herhaald dezelfde tekst aanbieden, maar kan ook zijn herhaald teksten van hetzelfde niveau aanbieden. Een leuke vorm van herhaald lezen is toneel lezen. We hanteren een vorm van Ralfi-lezen (4-5 keer per week door eigen leerkracht. We geven materiaal mee voor thuis en ouders krijgen daar uitleg bij. Aan het einde van het schooljaar bieden we ouders van de zwakke lezers het pakket Vakantielezen aan; zij worden hiervoor uitgenodigd voor een gesprek. We gebruiken bij dyslectische leerlingen Kurzweil en in bepaalde gevallen een daisy-speler. Spelling: Naast de methode Taalactief wordt Zo leren kinderen lezen en spellen van José Schraven gebruikt. Dagelijks dictee (5 woorden, zinnendictee 1 keer/week) 16

17 Extra opties: Moeilijke woorden tijdens het lezen laten opschrijven op kaartjes en daarmee gedurende de week laten oefenen samen met een andere leerling (kleine dicteetjes tussen twee leerlingen). Schrijfopdrachten inzetten (functioneel spellen). Zwakke spellers: Deze krijgen naast de gewone spellingtijd drie keer per week 20 minuten extra oefening met: Bloon. Daarnaast wordt Voorspel en Spelling in de lift gebruikt. Voor spellings- en leesondersteuning en oefening en gebruiken we Kurzweil (zelfgeschreven teksten en woorden worden voorgelezen, kind hoort terug wat het schrijft). 17

18 3. Aanvragen dyslexie-onderzoek Bij leerlingen met lees- en/of spellingsproblemen wordt gedurende 2 keer 12 weken intensief gewerkt aan de onderwijsondersteuning op spelling- en leesgebied, zoals in het bovenstaande omschreven is. Wanneer de leerling na de eerste en de tweede periode van 12 weken weer een IV/V-score heeft op genormeerde toetsen (DMT, cito-spelling/pi-dictee), kan een aanvraag ingediend worden voor behandeling voor dyslexie bij een gespecialiseerde behandelaar. Wanneer een leerling door een externe partij begeleid wordt op dyslexiegebied, wordt in het onderwijs geprobeerd aan te sluiten bij de aanpak die door de externe begeleiding geadviseerd wordt. 18

19 Bijlage: Aanvullende observatiepunten lees- en schrijfgedrag Naam leerling: Ingevuld door: Datum: Taak- en werkhouding Lees- en schrijfmotivatie Is de leerling gemotiveerd om te lezen en te schrijven? Taakgerichtheid tijdens lezen en schrijven Is de leerling voldoende betrokken bij het lezen en schrijven of is hij vaak met wat anders bezig/aan het dromen? Kan de leerling in een klein groepje taakgericht bezig zijn met lees- en schrijfactiviteiten? Concentratie Kan de leerling geconcentreerd lezen/schrijven? Hoe lang kan de leerling in de groep bezig zijn met lezen en schrijven? Op welk tijdstip van de dag kan de extra begeleiding het beste plaatsvinden? Hoe lang kan het kind tijdens één-op-één situaties bezig zijn met lezen en schrijven? Aanpakgedrag Organisatie en planning Hoe vaardig is de leerling is de leerling in het organiseren en plannen van zijn lees- en schrijfactiviteiten? Zelfreflectie en zelfverbetering Kan de leerling reflecteren op zijn werk? In welke mate verbetert de leerling zijn leesen schrijffouten? Is het handschrift een complicerende factor bij het controleren van eigen werk? Zo ja, in welke zin? Zelfstandig lezen Kan de leerling zelfstandig een boek lezen? Leest de leerling bij voorkeur stil of hardop? 19

20 Vormgeving van leesmateriaal Heeft de leerling voorkeur voor boeken met illustraties of juist niet? Heeft de leerling voorkeur voor een bepaald(e) lettertype, lettergrootte en/of regelafstand? Zo ja, welke? Uitspraak bij lezen Zijn er opvallendheden wat betreft uitspraak/articulatie? Hoe zou u de intonatie van de leerling beschrijven? Geheugen Kan de leerling woordbeelden goed onthouden? Kan de leerling de rode draad van het verhaal vasthouden tijdens het lezen? Weet het kind wat het leest? Kan de leerling instructies en opdrachten goed onthouden? Emotionele factoren Emotionele reactie op de lees- en spellingproblemen Laat de leerling blijken dat hij last heeft van problemen met lezen en/of spellen? Zo ja, waar blijkt dat uit? Zelfvertrouwen tijdens het lezen en schrijven Heeft de leerling een laag zelfbeeld tijdens lees- en schrijfactiviteiten? Is er sprake van faalangst bij het lezen en schrijven? Is er sprake van vermijdingsgedrag bij lezen en/of schrijven? Zo ja, waar blijkt dat uit? Reacties van de groep op leesprestaties Voelt de leerling zich voldoende geaccepteerd door de klasgenoten? Hoe reageert de groep op de zwakke leesprestaties van de leerling? 20

21 Hobby s en interessegebieden Welke onderwerpen spreken de leerling het meest aan? Thuissituatie Leescultuur thuis Wordt er thuis (voor)gelezen? Wat zijn de verwachtingen van de ouders naar het kind? Wordt er thuis leeshulp geboden? Zo ja, hoe gaat dat? Zo nee, is het in principe welk mogelijk? Komen er lees- en/of spellingproblemen in de familie voor? 21