PGA behandeling LKH Doorwerth en LKH Brabant, aangesloten bij LKH Nederland: Een vergelijkend onderzoek

Transcriptie

1 PGA behandeling LKH Doorwerth en LKH Brabant, aangesloten bij LKH Nederland: Een vergelijkend onderzoek Projectgroep: Cisca Aerts, projectleider Annemarie Ellenbroek Nienke Geerts Brigitte de Jong Ronald De Meyer Jan Willem Veerman Datum: 8 maart 2012 Inleiding Psychiatrische Gezinsbehandeling Autisme (pga) is een ambulante behandeling die bedoeld is voor gezinnen waarvan een gezinslid gediagnosticeerd is met een autismespectrumstoornis (ASS). De pga is gestart in 2004, een pilotstudie in 2006 liet positieve effecten zien op alle domeinen waarop de PGA intervenieerde, namelijk: gezinsfunctioneren, persoonlijk welzijn van ouders, gedragsproblematiek van het aangemelde kind en andere kinderen, en de zelfwaardering of competentiebeleving van het aangemelde kind en de andere kinderen in het gezin. Scriptie-onderzoeken van studenten van de Radboud Universiteit bevestigden later deze resultaten en lieten ook zien dat pga-behandelaren zich aan de principes van de methodiek houden. De pga module zoals deze ontwikkeld is in LKH Doorwerth is in 2007 uitgerold naar LKH Brabant. Deze uitrol was een intensief proces met informatiebijeenkomsten en coaching on the job met de aandachtsfunctionaris voor de pga, de pgabehandelaren en de pga psychiater van LKH Doorwerth en van LKH Brabant voor de duur van drie pga gezinstrajecten. Daarna is er vanwege tijd en financiële redenen geen diepgaande uitwisseling meer geweest om de module samen verder te ontwikkelen. Wel zijn in 2011 de vragenlijsten zoals ze van 2004 tot 2011 gebruikt werden door beide partijen omgezet volgens de nieuwe richtlijnen van de Behandelmonitor van het LKH, waar de pga een onderdeel van is. Dit betekent dat er in de werkwijze van de pga module tussen LKH Doorwerth en LKH Brabant verschillen kunnen zijn opgetreden waar we nog geen inventarisatie van hebben gemaakt. In het navolgende verslag zal daar waar tijdens dit onderzoek verschillen duidelijk geworden zijn deze verschillen genoemd worden. Doelstelling van dit onderzoek In dit onderzoek zullen we de resultaten van de pga modules van Leo Kannerhuis Doorwerth en Leo Kannerhuis Brabant beschrijven en met elkaar vergelijken.

2 Methode De analysegroep betreft gezinnen met kinderen met ASS die vanaf Oktober 2005 tot en met november 2011 een PGA behandeling hebben ontvangen. Het gaat in totaal om 111 gezinnen, 80 bij LKH Doorwerth en 31 bij LKH Brabant. Van deze gezinnen zijn de veranderingen op de volgende probleemgebieden geanalyseerd: 1. Gezinsfunctioneren, gemeten met de Vragenlijst Gezinsfunctioneren volgens Ouders (VGFO). 2. Psychische klachten van de ouders gemeten met de SCL Probleemgedrag bij het aangemelde kind gemeten met de Strengths and Difficulties Questionnaire (SDQ). 4. Zelfwaardering van het kind gemeten met de Competentiebelevingsschaal voor Kinderen of Adolescenten (resp. CBSK of CBSA). Tevens zijn waar mogelijk de gegevens van de brusjes (de broertjes en zusjes van het kind met ASS) in het onderzoek betrokken. Dit betreft dan de onderdelen over probleemgedrag en competentiebeleving. De vragenlijsten zijn afgenomen bij aanvang van de pga (T1), bij beëindiging van de pga (T2) en een half jaar na beëindiging van pga (T3). In dit verslag worden alleen de T1 en T2 resultaten gerapporteerd en staat derhalve de vraag centraal welke veranderingen er tijdens het behandeltraject zichtbaar worden. Respons In principe zouden voor alle cliënten die gestart zijn met de pga op T1 en T2 de vragenlijsten moeten zijn ingevuld. Wanneer echter na de observatiefase is besloten de pga te stoppen doen deze gezinnen niet mee aan het onderzoek. Wanneer pga wel heeft plaatsgevonden en de vragenlijsten niet zijn ingevuld hebben we te maken met nonrespons. Onderstaande Tabel 1 geeft een overzicht van respons. Zowel bij LKH Doorwerth als bij LKH Brabant is deze bij T1 ruim voldoende tot goed, daalt hij, met uitzondering van de SDQ en VGFO bij LKH Doorwerth, bij T2 naar net niet voldoende tot onvoldoende en is hij op T1 en T2 ook meestal net niet voldoende tot onvoldoende. Bij LKH Doorwerth is de respons op drie van de vier instrumenten iets beter dan bij LKH Brabant. Richtlijn hierbij is dat een respons van 60% op twee opeenvolgende metingen voldoende is om betrouwbare uitspraken te kunnen doen. Alleen voor de SDQ en VGFO bij LKH Doorwerth wordt hieraan voldaan. Tabel 1. Respons Instrument pga Doorwerth pga Brabant T1 T2 T1-T2 T1 T2 T1-T2 N % % % N % % % SDQ CBSK/A SCL VGFO Resultaten 2

3 Bijlage 2 geeft de tabellen met de resultaten, hieronder worden deze per vragenlijst kort samengevat. Hierbij wordt vanuit twee perspectieven gekeken: Wat zijn de geconstateerde veranderingen? (In de tabellen worden hiervoor effectgroottes gerapporteerd, de betekenis hiervan wordt in de bijlage kort uitgelegd). Hoe ernstig zijn de problemen bij aanvang? (In de tabellen worden hiervoor deviatiescores gerapporteerd, ook hiervan wordt de betekenis in de bijlage kort uitgelegd). VGFO Vaders zien wat betreft het gezinsfunctioneren op de VGFO nauwelijks statistisch significante veranderingen in het gezinsfunctioneren (slechts op één van de vijf schalen), moeders zien meer veranderingen (op 4 van de 5 schalen). De effectgroottes zijn echter klein, alleen bij pga Brabant zijn ze voor moeders op de schalen Opvoeding en Partnerrelatie (en ook op de totaalscore) middelgroot. Gelet op de deviatiescores bij aanvang ervaren vaders en moeders op beide locaties problemen op de schalen Opvoeding en Sociale contacten, het gaat om lichte problematiek (zij het dat de vaders bij pga Brabant op Sociale contacten net iets onder de kritische grens van 0,80 scoren). De moeders van pga Doorwerth ervaren bovendien lichte problemen wat betreft hun jeugdbeleving en hun partnerrelatie. SCL90 Het psychisch welbevinden van moeders gaat op zeven van de acht SCL90- schalen statistisch significant vooruit, bij de vaders is dit op drie van de acht schalen het geval. De effectgroottes zijn ook hier klein, behalve bij pga Brabant, daar zijn middelgrote effecten te vinden op de schalen Agorafobie, Depressie, Insufficiëntiegevoelens en Hostiliteit. Opvallend is dat de vaders bij aanvang geen problemen in psychisch welbevinden laten zien. Er zijn wel verschillen tussen de beide locaties, maar die liggen in het normale gebied. De moeders bij pga Doorwerth laten ook geen problemen in dit opzicht zien, De moeders bij pga Brabant laten problemen zien op de schalen Depressie, Insufficiëntiegevoelens en Hostiliteit, niet toevallig ook schalen waarop middelgrote effecten voor de moeders gevonden zijn. SDQ Aangaande het probleemgedrag van het aangemelde kind zijn de scores van de moeders op vier van de vijf schalen bij einde pga significant lager, bij vaders is dit op twee van vijf schalen het geval. De effectgroottes wijzen echter op kleine effecten, behalve op de schaal Emotionele problemen en op de totale schaal bij PGA Brabant, daar zijn middelgrote effecten te constateren. Wat betreft de ernst van de problematiek wijzen de scores van zowel de vaders als de moeders op ernstige tot zeer ernstige gedragsproblemen bij aanvang. De scores van de beide ouders ontlopen elkaar niet zoveel, ook de scores op beide locaties ontlopen elkaar niet veel. 3

4 Bij pga Doorwerth is ook een SDQ afgenomen voor het niet-aangemelde broertjes of zusjes. Hier werden op beide locaties zowel door vaders als door moeders geen problemen van betekenis gesignaleerd, ook vonden er nauwelijks veranderingen plaats. CBSK en CBSA Ten aanzien van de zelfwaardering en competentiebeleving gemeten met de CBSK en CBSA vonden voor het aangemelde kind op beide locaties geen statistisch significante veranderingen plaats. Opvallend was dat voor niet-aangemelde broertjes en zusjes op één van de schalen wel een significante verandering te constateren was, dit betrof de schaal Fysieke Verschijning, de effectgrootte hierbij was klein en lijkt vooral bij pga Doorwerth op te treden. Opvallend is dat er bij PGA Brabant een achteruitgang op de schaal Gedragshouding te constateren valt (met een middelgroot effect), deze blijft echte binnen het normale gebied. De competentiebeleving bleek gemiddeld genomen nauwelijks problematisch. Zowel de aangemelde als de niet-aangemelde kinderen wijken wat dit betreft niet af van de norm. Wel geven de scores op Hechte vriendschappen (alleen bij pga Doorwerth) een indicatie voor lichte problemen (lage competentiebeleving). Discussie De behandelarrangementen zijn het gemeenschappelijk goed van de partners binnen LKH Nederland. pga is een module welke als eerste officieel is gedeeld binnen LKH Nederland maar waarbij de borging van de methodiek niet is vastgelegd. Dit kan betekenen dat er in de afgelopen jaren een verschil in werkwijze is ontstaan welke in de berekeningen niet is meegenomen. Ook blijkt de SDQ bij ouders over de andere kinderen in Brabant niet afgenomen te zijn. Blijkbaar is dit bij de uitrol en introductie van pga naar LKH Brabant niet goed overgedragen. Kijken we naar de resultaten wat betreft de tijdens de pga opgetreden veranderingen dan zien we dat gemiddeld genomen over de hele groep (beide locaties samen) moeders de meeste veranderingen waarnemen. Dit geldt zowel voor het gezinsfunctioneren, het eigen psychisch welbevinden als de gedragsproblemen bij het aangemelde kind. Vaders zien op deze gebieden wel enige verandering, maar duidelijk minder dan moeders. Aangemelde kinderen zelf zien ten aanzien van hun zelfwaardering en competentiebeleving geen verandering, hun niet aangemelde broertjes en zusjes zien een kleine verandering op één van de gebieden. De grootte van de veranderingen is in de meeste gevallen klein. De problematiek bij aanvang blijkt wat betreft gezinsfunctioneren en psychisch welbevinden niet zo hoog te zijn. Over de gehele groep gezien zien moeders en vaders bij het gezinsfunctioneren lichte problemen in een aantal gebieden. Ook worden er door vaders en moeders nauwelijks problemen in het eigen psychisch welbevinden gerapporteerd. Wel zien beide ouders bij aanvang ernstige gedragsproblemen bij het aangemelde kind. Kinderen zelf ervaren nauwelijks problemen met zelfwaardering of competentiebeleving. 4

5 Vanwege de kleine groep bij pga Brabant konden de verschillen tussen beide locaties niet statistisch getoetst worden. Kijkend naar de effectgroottes lijken de vaders en moeders in Brabant iets meer veranderingen te zien in gezinsfunctioneren, met name op de schalen Opvoeding en Partner-relatie. Ook ervaren de moeders van pga Brabant meer verandering in hun psychisch welbevinden. Ten aanzien van de gedragsproblemen van het aangemelde kind zien moeders in Brabant meer verbetering in emotionele problemen en in de totale problematiek. Voor Brabantse vaders geldt alleen dat ook zij relatief meer verbetering ervaren in de relatie met hun partner dan de vaders in Doorwerth. De zelfwaardering en competentiebeleving van de aangemelde kinderen verschilt op beide locaties niet veel, alleen lijken de aangemelde kinderen in Doorwerth iets meer problemen op de schaal Hechte vriendschappen te ervaren. Bij de niet-aangemelde kinderen lijken er in Brabant meer problemen op de schalen Schoolvaardigheden en Gedragshouding. Maar nogmaals gezegd: de verschillen tussen beide locaties zijn niet statistisch getoetst, de genoemde verschillen zijn indicaties. De scores bij de start van de pga geven geen ernstige problematiek aan, met uitzondering van het probleemgedrag van het aangemelde kind. Bij het nabespreken van vragenlijsten met ouders geven de ouders aan dat ze voorzichtig geweest zijn bij het invullen en eerder onderrapporteren dan dat zij de ernst groter willen maken. Door de pga worden ze zich meer bewust van de problematiek die bij alle gezinsleden speelt. Het zou een verklaring kunnen zijn dat de effecten van de pga niet groot zijn dan wel dat de ernst van de problematiek bij de tweede meting soms zelfs groter is. De vraag is of er werkelijk sprake is van een gedragsverbetering bij het aangemelde kind, of dat de perceptie van ouders op het kind als probleem verandert Bij nadere beschouwing blijkt de gemiddelde deviatiescore een grote standaarddeviatie te hebben (zie de tabellen in de Bijlage 1). Dit kan betekenen dat er mogelijk twee te onderscheiden groepen van gezinnen zijn: een groep met minder ernstige problemen en een groep met ernstige problemen. Deze groepen zouden geïdentificeerd en met elkaar vergeleken kunnen worden. Welke groep is dan diegene die een positief effect heeft door de pga? Een aandachtspunt hierbij is dat door een goede beginscore eerder een plafondeffect bereikt is, waardoor de feitelijke verandering klein is. Dit zou met dan name voor de groep met lichte aanvangsproblemen gelden. Een discussiepunt is of de afgenomen vragenlijsten wel precies meten wat de doelstellingen van de pga zijn. De doelstellingen van de pga zijn tijdens het onderzoeksproject van de pga in scriptie-onderzoek onderzocht en vastgesteld. De vragenlijsten zijn daar niet op aangepast. Wel zijn in de nieuwe Behandelmonitor 5

6 vragenlijsten veranderd (de SDQ is vervangen door de CBCL). Daarmee is echter nog geen specifiek op ASS en pga toegespitste vragenlijst ingepland. Multi-center onderzoek is een van de manieren om te komen tot een evidence-based onderbouwing van een behandelinterventie. De voorliggende resultaten zijn opnieuw een onderbouwing dat de pga een effectieve interventie is bij gezinnen met ASS. Echter, door het ontbreken van een controlegroep kunnen geconstateerde veranderingen nog niet eenduidig aan de pga worden toegeschreven. Hier is meer onderzoek voor nodig. Door het huidige onderzoek zijn we ons bewust geworden van de mogelijke verschillende ontwikkeling in de uitvoering van de methodiek in de verschillende centra. Naast de uitkomsten zou daarom ook de uitvoering van de methodiek gemeten kunnen worden, hiermee kan de zogeheten behandelintegriteit gewaarborgd worden. Voorstellen voor vervolg Hoe nu verder? We doen een aantal voorstellen. Voorstel 1 In kader van een LKH Nederland module is het voorstel om de manier van werken bij pga in beide centra met elkaar uit te wisselen en de pga te beschrijven tot een module. Deze pga Nederland module kan dan verder gecertificeerd worden in een post HBO module (RINO). Voorstel 2 In het hiervoor genoemde scriptieonderzoek is een instrument ontwikkeld om de uitvoering van pga te meten. Ouders en behandelaars vullen tijdens de behandeling op afgesproken tijden de vragen van dit instrument in. Het gebruik van dit instrument geeft zicht op de kwaliteit van de uitvoering. Dit is niet alleen voor de praktijk van belang (intervisie en supervisie), maar is ook onderzoeksmatig interessant (behandelintegriteit). Een hypothese zou kunnen zijn dat naarmate de behandeling meer volgens de bedoelingen en principes wordt uitgevoerd de effecten groter zullen zijn. Hiervoor is in de literatuur ook wel steun te vinden. Invoering van dit instrument in de praktijk van de pga verdient aanbeveling. Voorstel 3 Er wordt nog een artikel over dit onderzoek geschreven. Doelstelling van dit artikel kan zijn het beschrijven van een vanuit de praktijk op gezinnen met ASS ontwikkelde module vanuit twee centra voor ASS, met de overeenkomsten en de verschillen. Daarbij zijn de effecten van de totale groep het meest interessant omdat hier de pga op veel domeinen significante positieve resultaten laat zien. De effecten van de pga zijn echter in een eerder artikel al gepubliceerd en geven geen nieuwe informatie. Voor een artikel moeten daarom nog aanvullende analyses gedaan worden. Vragen hierbij zijn onder andere: Zijn er door de grote standaarddeviatie mogelijk twee groepen van gezinnen te identificeren waarbij de resultaten / effecten van de pga bij de ene groep, significant verschillen van de andere groep? Zijn er binnen de groep voorspellers te vinden die uitkomsten op T2 kunnen voorspellen? Gaan in dit 6

7 verband veranderingen in gezinsfunctioneren of psychisch welbevinden samen met veranderingen in probleemgedrag van het aangemelde kind? Tenslotte kunnen we op grond van de scores bij aanvang mogelijk de profielen van de gezinnen nader beschrijven. Bijvoorbeeld dat er veel gezinnen zijn waarbij de ouders goed functioneren; sterke ouders bij zeer problematische kinderen! Mogelijk zijn hier ook nog subgroepen met verschillende profielen te onderscheiden, die vervolgens ook een verschil in effecten laten zien. Door de p GA neemt het probleemgedrag van de kinderen wel af, ook al heeft het kind geen specifieke individuele ASS behandeling. Een artikel over gezinsbehandeling bij gezinnen met ASS is in de internationale ASS literatuur nauwelijks te vinden. Ook het WTA heeft belangstelling om een vervolg op het artikel van 2008 te plaatsten. 7

8 Bijlage 1. Factsheet module PGA 8

9 Bijlage 1. Resultaten in tabellen De tabellen met resultaten staan op de volgende bladzijden per vragenlijst geordend, ze zijn als volgt opgemaakt. Binnen een tabel worden per centrum telkens de volgende cijfers gepresenteerd: Aantal respondenten met een aanvang en einde meting (=N), de gemiddelde deviatiescore op de schaal bij aanvang (M), standaarddeviatie van het gemiddelde bij aanvang (SD), de gemiddelde deviatiescore (M) op de schaal bij einde, de standaarddeviatie van het gemiddelde bij einde (SD) en de behaalde effectgrootte (ES). Deze laatste maat geeft het behandeleffect per gemeten aspect weer. Deviatiescores geven aan hoeveel eenheden van een standaarddeviatie de scores van de PGA-groep afligt van de scores van de normgroepen van de betreffende lijsten. Dit zegt iets over de ernst van de problematiek. Hierbij geldt als richtlijn dat scores van 0,80 en hoger (0,8 SD van het normgemiddelde) op problematiek wijzen die aandacht verdient (licht problemen) en scores van 1,29 en hoger (bijna 1,3 SD van het normgemiddelde) wijzen op problematiek die zeker behandeling verdient (ernstige problemen). Effectgroottes (ES) geven aan hoeveel eenheden van een standaarddeviatie er verandering is geboekt. Voor de interpretatie van de ES gelden de volgende richtlijnen. Een positieve ES duidt op een positief effect, een negatieve ES duidt op een negatief effect. Een ES kleiner dan 0.20 is niet betekenisvol, een ES tussen 0.20 en 0.49 wordt klein genoemd, tussen 0.50 en 0.79 is de ES middelgroot en boven of gelijk aan 0.80 is er sprake van een grote ES. Vanwege de kleine aantallen in de PGA-groep van Brabant zijn de statistische toetsen voor de effecten alleen voor de gehele groep uitgevoerd. De gegevens hiervoor staan in de grafieken na de tabellen. Significante effecten (p < 0,05) zijn weergegeven met een asterisk. Vergelijkingen tussen de effecten van de PGAgroepen van Doorwerth en Brabant kan beschrijvend plaatsvinden via het vergelijken van de ES in de tabellen. 9

10 Gezinsfunctioneren Tabel 1 Gemiddelde verandering gezinsfunctioneren vader VGFO PGA Doorwerth PGA Brabant Basiszorg 50-0,10 1,08 0,03 1,19 0, ,28 1,06-0,00 0,81 0,30 Opvoeding 50-1,15 1,00-0,96 1,11 0, ,84 1,02-0,40 1,23 0,39 Sociale contacten 49-0,85 1,17-0,91 1,16-0, ,71 0,92-0,80 1,40-0,08 Jeugdbeleving 50-0,31 1,10-0,21 0,96 0, ,04 0,80 0,15 0,82 0,14 Partnerrelatie 44-0,30 1,22-0,24 1,03 0, ,22 0,94 0,13 0,69 0,42 Totaal 49-0,70 1,13-0,63 1,13 0, ,59 0,82-0,28 0,96 0,35 Tabel 2 Gemiddelde verandering gezinsfunctioneren moeder VGFO PGA Doorwerth PGA Brabant Basiszorg 55-0,09 1,13 0,18 1,06 0, ,11 0,99 0,39 1,18 0,26 Opvoeding 55-1,00 1,15-0,52 1,22 0, ,82 0,91-0,38 1,00 0,46 Sociale contacten 54-1,20 1,22-0,98 1,29 0, ,07 1,20-0,65 1,20 0,35 Jeugdbeleving 55-0,85 1,29-0,77 1,30 0, ,60 1,56-0,36 1,30 0,17 Partnerrelatie 47-0,85 1,55-0,74 1,45 0, ,73 1,35-0,08 0,82 0,58 Totaal 54-1,07 1,18-0,77 1,21 0, ,93 1,16-0,37 1,10 0,50 10

11 Verandering gezinsfunctioneren Vader 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0-0,2-0,4-0,6-0,8-1 -1,2-1,4-1,6-1,8-2 Basiszorg Opvoeding * Soc contacten Jeugdbeleving Partnerrelatie T1 0,01-1,09-0,82-0,23-0,3 T2 0,02-0,83-0,89-0,13-0,17 Verandering gezinsfunctioneren Moeder 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0-0,2-0,4-0,6-0,8-1 -1,2-1,4-1,6-1,8-2 Basiszorg * Opvoeding * Soc contacten * Jeugdbeleving Partnerrelatie * T1-0,05-0,97-1,18-0,81-0,84 T2 0,23-0,49-0,91-0,7-0,6 11

12 Persoonlijk psychisch welbevinden van ouders Tabel 3 Gemiddelde verandering persoonlijk psychisch welbevinden vader SCL90 PGA Doorwerth PGA Brabant Angst 38 0,33 1,46 0,16 1,33 0, ,16 0,91-0,25 0,57 0,12 Agorafobie 38 0,20 1,67 0,20 1,67 0, ,23 0,31-0,26 0,20 0,12 Depressie 38 0,63 1,81 0,23 1,19 0, ,10 0,90-0,28 0,70 0,22 Som. klachten 38 0,25 1,54-0,11 0,91 0, ,00 1,25-0,06 1,19 0,05 Insufficient d&h 38 0,59 1,63 0,34 1,48 0, ,06 1,14-0,15 1,05 0,19 Wantrouw/sensi 38 0,28 1,45-0,10 1,04 0, ,42 0,26-0,42 0,37 0,00 Hostiliteit 38 0,48 1,34 0,01 0,73 0, ,04 0,69-0,10 0,67 0,09 Slaapproblemen 38 0,24 1,37 0,25 1,30 0, ,19 1,30-0,18 0,67 0,36 Psychoneurotic. 38 0,45 1,62 0,11 1,19 0, ,17 0,80-0,29 0,69 0,16 Tabel 4 Gemiddelde verandering persoonlijk psychisch welbevinden moeder SCL90 PGA Doorwerth PGA Brabant Angst 42 0,34 0,88-0,04 0,65 0, ,31 1,17-0,09 0,60 0,43 Agorafobie 42-0,00 0,80-0,11 0,75 0, ,16 0,70-0,20 0,28 0,68 Depressie 42 0,44 1,13 0,06 0,76 0, ,88 1,77-0,10 0,57 0,75 Som. klachten 42 0,40 1,42 0,06 1,20 0, ,19 1,02-0,20 0,70 0,45 Insufficient d&h 42 0,52 1,20 0,27 1,00 0, ,99 1,46 0,29 1,03 0,55 Wantrouw/sensi 42 0,06 0,84-0,17 0,68 0, ,35 1,10-0,06 0,66 0,45 Hostiliteit 42 0,36 1,42 0,05 0,81 0, ,89 1,25 0,08 0,86 0,75 Slaapproblemen 42 0,62 1,45 0,34 1,17 0, ,60 1,29 0,49 1,01 0,09 Psychoneurotic. 42 0,38 0,98 0,03 0,74 0, ,67 1,26-0,00 0,67 0,66 12

13 Verandering psychisch welbevinden Vader 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0-0,2-0,4-0,6-0,8-1 ANG AGO DEP * SOM IN SEN * HOS * SLA T1 0,19 0,08 0,42 0,18 0,44 0,08 0,33 0,23 T2 0,05 0,07 0,08-0,1 0,2-0,19-0,02 0,13 Verandering psychisch welbevinden Moeder 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0-0,2-0,4-0,6-0,8-1 ANG * AGO * DEP * SOM * IN * SEN * HOS * SLA T1 0,33 0,04 0,54 0,35 0,63 0,13 0,48 0,61 T2-0,05-0,13 0,03 0 0,28-0,14 0,06 0,41 13

14 Probleemgedrag aangemeld kind en andere kinderen Tabel 5 Gemiddelde verandering probleemgedrag aangemeld kind informant vader SDQ PGA Doorwerth PGA Brabant Emotionele symp. 43 1,86 1,35 1,32 1,39 0, ,56 1,26 1,48 1,13 0,07 Gedragsprobl. 44 1,64 1,58 1,32 1,39 0, ,43 1,57 1,21 1,35 0,15 Hyperactiviteit 44 1,37 0,92 1,11 0,86 0, ,25 0,90 1,31 1,00-0,06 Leeftijdgenoten 44 2,45 1,45 2,38 1,51 0, ,53 1,39 1,91 1,19 0,48 Prosociaal gedrag 44 2,03 1,62 1,71 1,72 0, ,77 1,63 1,87 1,60-0,06 Totaal 44 2,52 1,13 2,09 1,17 0, ,32 1,12 2,07 1,07 0,23 Tabel 6 Gemiddelde verandering probleemgedrag aangemeld kind informant moeder SDQ PGA Doorwerth PGA Brabant Emotionele symp. 52 2,01 1,47 1,63 1,63 0, ,62 1,31 0,79 0,98 0,72 Gedragsprobl. 51 1,93 1,64 1,51 1,50 0, ,43 1,75 1,09 1,72 0,20 Hyperactiviteit 52 1,48 0,99 1,27 0,96 0, ,20 1,03 1,13 1,10 0,07 Leeftijdgenoten 51 2,74 1,58 2,25 1,61 0, ,33 1,25 1,78 1,22 0,45 Prosociaal gedrag 52 2,29 1,67 2,04 1,60 0, ,29 1,34 1,71 1,14 0,47 Totaal 51 2,80 1,22 2,28 1,41 0, ,25 1,23 1,66 1,10 0,51 Tabel 7 Gemiddelde verandering probleemgedrag ander kind bij PGA Doorwerth SDQ Vader Moeder Emotionele symp. 57 0,40 1,14 0,49 1,24-0, ,70 1,37 0,50 1,23 0,15 Gedragsprobl. 57 0,20 0,92 0,18 0,91 0, ,25 1,03 0,30 1,29-0,04 Hyperactiviteit 57 0,21 0,96 0,27 0,94-0, ,17 1,03 0,29 1,20-0,11 Leeftijdgenoten 57 0,58 1,32 0,55 1,25 0, ,54 1,17 0,56 1,20-0,02 Prosociaal gedrag 57 0,16 0,99 0,16 1,14 0, ,15 1,26 0,20 1,37-0,04 Totaal 57 0,46 1,05 0,51 1,06-0, ,55 1,19 0,56 1,26-0,01 14

15 Verandering probleemgedrag aangemeld kind volgens Vader 3 2,8 2,6 2,4 2,2 2 1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 Emotie * Gedrag ADH * Peers Prosociaal T1 1,79 1,59 1,34 2,47 1,97 T2 1,36 1,29 1,16 2,27 1,75 Verandering probleemgedrag aangemeld kind volgens Moeder 3 2,8 2,6 2,4 2,2 2 1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 Emotie * Gedrag * ADH Peers * Prosociaal * T1 1,91 1,81 1,41 2,64 2,29 T2 1,43 1,41 1,24 2,13 1,96 15

16 Competentiebeleving aangemeld kind en andere kinderen Tabel 8 Gemiddelde verandering competentiebeleving aangemeld kind CBSK/A PGA Doorwerth PGA Brabant Schoolvaardigh. 43 0,10 1,42 0,25 1,39 0, ,42 1,05 0,55 0,73 0,14 Soc. Acceptatie 42-0,54 1,27-0,51 1,27 0, ,61 1,01-0,34 1,12 0,25 Sportieve vaardig 42-0,39 1,28-0,31 1,36 0, ,33 1,31-0,35 1,10-0,02 Fysieke verschijn 42 0,16 1,31 0,19 1,15 0, ,10 0,97 0,10 0,97-0,00 Gedragshouding 42 0,21 1,06 0,24 1,25 0, ,35 1,09 0,01 1,00-0,33 Hechte vriendsch. 34-0,84 1,22-0,51 1,18 0,27 9-0,24 1,03-0,51 0,97-0,27 Eigenwaarde 43-0,32 1,32-0,34 1,33-0, ,24 1,12-0,11 0,97 0,12 Tabel 9 Gemiddelde verandering competentiebeleving ander kind CBSK/A PGA Doorwerth PGA Brabant Schoolvaardigh. 44 0,38 1,02 0,37 1,34-0, ,85 0,89 0,69 1,07-0,16 Soc. Acceptatie 44 0,20 1,29 0,31 1,01 0, ,03 1,27 0,15 1,11 0,15 Sportieve vaardig 44 0,09 1,25 0,34 1,17 0, ,20 1,25 0,23 0,78 0,03 Fysieke verschijn 44 0,12 1,05 0,56 1,02 0, ,47 1,09 0,63 0,74 0,17 Gedragshouding 44 0,02 1,10 0,27 1,10 0, ,15 0,93 0,67 0,96-0,51 Hechte vriendsch. 29-0,04 1,16 0,13 0,74 0,17 7 0,61 0,77 0,41 0,79-0,26 Eigenwaarde 44-0,01 1,18 0,41 1,01 0, ,69 0,94 0,56 0,88-0,14 16

17 Verandering competentiebeleving Aangemeld kind 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0-0,2-0,4-0,6-0,8-1 School Acceptatie Sportief Fysiek Houding Vriendschap Zelfwaarde T1 0,19-0,52-0,34 0,15 0,28-0,7-0,27 T2 0,34-0,42-0,29 0,18 0,23-0,45-0,24 Verandering competentiebeleving Ander kind 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0-0,2-0,4-0,6-0,8-1 School Acceptatie Sportief Fysiek * Houding Vriendschap Zelfwaarde T1 0,5 0,14 0,12 0,21 0,32 0,09 0,18 T2 0,45 0,27 0,31 0,58 0,37 0,18 0,45 17