Review RSI. Een overzicht van verschijningsvormen, medische achtergronden, oorzaken en oplossingen

Transcriptie

1 Review RSI Een verzicht van verschijningsvrmen, medische achtergrnden, rzaken en plssingen Drs. Jan Willem Elkhuizen Drs. Brigitte Bulthuis Januari 2003 Review RSI 1 van 21

2 RSI...3 Terminlgie...3 HET RSI-PROCES...3 Fase 1: Beginnende fase...3 Fase 2: Gevrderde fase...3 Fase 3: Blijvende fase...3 WAARDOOR ONTSTAAT RSI? Te weinig afwisseling van huding en beweging Ongunstige werkhuding Gedrag Stress...5 WAT VERANDERT ER IN SPIEREN?...6 Drbleding...6 Triggerpints...7 Spierbindweefsel...8 WELKE SPIEREN ZIJN ER BIJ BETROKKEN?...8 Trapezius...8 De levatr scapula...8 De infraspinatus...9 De serratus psterir...9 Diverse nderarmspieren...9 Ademhalingsspieren De scaleni WELKE ANDERE WEEFSELS ZIJN BIJ RSI BETROKKEN?...10 RISICOFACTOREN...12 A. Risicfactren ten aanzien van werkgedrag B. Risicfactren p de cmputerwerkplek C. Risicfactren van de werkmgeving D. Risicfactren van een njuiste taakinhud WAT TE DOEN TEGEN RSI Gedragsverandering Ergnmisch werken Taakverbreding Taakrulatie Het gebruik van micrpauzes Het verminderen van stress Training met EMG Training van een gede ademtechniek Het verbeteren van de slaaphuding RSI-cursussen Algemene gezndheid Review RSI 2 van 21

3 RSI Terminlgie RSI is de afkrting van Repetitive Strain Injury. Hiermee wrden klachten van de nek, schuders en armen aangeduid die ntstaan dr verbelasting p het werk. Sms wrdt i.p.v. injury (letsel) het meervud injuries gebruikt, maar de betekenis is hetzelfde. In de vlksmnd spreekt men meestal ver muisarm, hewel het ng nduidelijk is f en in welke mate het muisgebruik werkelijk verantwrdelijk is vr de klachten. In de medische en wetenschappelijke wereld gebruikt men een scala aan termen die sms nageneg hetzelfde als RSI betekenen (bijvrbeeld Occupatinal Overuse Syndrme) en sms een deelverzameling aanduiden (bijvrbeeld carpaal tunnelsyndrm f peesntsteking). RSI kan ntstaan drdat steeds dezelfde bewegingen wrden gemaakt, zals dat bij caissières vaak vrkmt. Vrbeelden zijn chrnische pees- en slijmbeursntstekingen. Dit wrdt k wel dynamische RSI genemd. Tegenwrdig blijkt RSI echter in tenemende mate vr te kmen bij beeldschermwerkers die juist helemaal niet dynamisch werken. Als dat het geval is en er ntstaan bijvrbeeld nekklachten dr te lang werken in één bepaalde huding znder vldende rust en afwisseling, dan wrdt dit een vrm van statische RSI genemd. Op deze pagina wrdt uitgebreid ingegaan p achterliggende rzaken van deze en andere vrmen van RSI. HET RSI-PROCES Er wrden bij RSI drie stadia nderscheiden, de beginnende fase, de gevrderde fase en de blijvende fase. Deze indeling is enigszins arbitrair en k niet bij elke vrm van RSI van tepassing, maar geeft tch wel aan he het klachtenbeeld vaak verlpt. Het is in elk geval duidelijk dat in de laatste fase de klachten z ernstig kunnen zijn dat de nek, schuders, armen f handen cntinu pijnlijk zijn en men deze niet meer kan gebruiken znder pijn te velen. Reden m vregtijdig in te grijpen! Fase 1: Beginnende fase Het eerste symptm is vaak het bespeuren van enige vermeidheid in de nek, schuders f armen. Eerst incidenteel, maar gaandeweg kmt dat vaker vr. Een vlgende stap is het ptreden van tintelingen (f een raar gevel ), geveligheid en sms al enige pijn tijdens f vlak na het werk. s Avnds en in het weekend verdwijnen de symptmen weer. Fase 2: Gevrderde fase De pijn is nu duidelijk waarneembaar en kenmerkend is dat deze nu niet alleen tijdens het werk ptreedt. Ok in het weekend en bijvrbeeld tijdens het afwassen treden klachten p. Sms is er sprake van krachtverlies f gevellsheid. Vaak is de pijn duidelijk lkaliseerbaar en zijn de spieren pijnlijk bij aanraking. Werken is pijnlijk, maar ng wel mgelijk. Fase 3: Chrnische fase De pijn is ng heviger en cntinu aanwezig en maakt het werken nageneg nmgelijk. Er is sprake van duidelijke krachtsvermindering en k thuis zijn veel activiteiten vrijwel nmgelijk gewrden. De klachten zijn in dit stadium meilijk tt niet behandelbaar en dit leidt vaak tt langdurig ziekteverzuim. De tijd tussen fase 1 en fase 3 is ngal verschillend. Sms is dat maanden, maar sms kan dat k slechts weken zijn. Het kmt regelmatig vr dat het klachtenbeeld zich steeds verder uitbreidt. Niet alleen de intensiteit van de klachten neemt te, k het klachtengebied. Begint het met een beetje me gevel in één spier, na verlp van tijd wrden steeds meer spieren betrkken bij het prces. En niet alleen aan één zijde; RSI kmt geregeld in beide lichaamshelften vr. Alles bij elkaar vldende redenen m snel en z vreg mgelijk in te grijpen met het nemen van maatregelen! Review RSI 3 van 21

4 WAARDOOR ONTSTAAT RSI? RSI kan grfweg ntstaan dr het maken van steeds dezelfde bewegingen (dynamische RSI) en dr gebrek aan afwisseling (statische RSI). Dr de sterke tename van het gebruik van cmputers zien we tegenwrdig steeds vaker de statische vrm van RSI. Bij beeldschermwerkers wrden vral de nek- en schuderspieren statisch belast. Wat pvalt is dat de uitgeefende krachten bij typen gering zijn in vergelijking met de uderwetse typmachines. En tch ntstaan vaak klachten, zelfs veel meer dan met die zware typmachines van vreger. Dat lijkt merkwaardig, maar is tch wel ged verklaarbaar. Het prbleem in veel arbeidssituaties, zals bij beeldschermwerk, is namelijk niet de grtte van de geleverde spierkracht, maar de lange duur dat smmige delen van het lichaam eenzijdig belast wrden. Anders gezegd, smmige weefsels krijgen nvldende gelegenheid zich te ntspannen. En dat geldt niet alleen vr spieren. De belangrijkste aspecten die bijdragen aan het ntstaan van RSI: 1. Te weinig afwisseling van huding en beweging Werkzaamheden die verwegend en langdurig in één en dezelfde huding wrden uitgeverd, zijn risicvl. Alleen al het urenlang zitten in een bepaalde huding is belastend. De kans is grt dat de spieren en gewrichten die bij dergelijke eenzijdige hudingen en activiteiten wrden belast, p den duur klachten gaan verrzaken. Spieren kunnen heel wat kracht leveren -daar zijn ze k vr!-, maar het cntinu gespannen zijn van spieren, leidt tt prblemen. Afwisseling is nntbeerlijk, zwel bij huding als beweging. Tijdens de mmenten waarin belaste lichaamsdelen even niet meer belast wrden, is er tijd vr de ndige herstelprcessen, zdat een vlgende fase van belasting weer relatief vers kan wrden ingegaan. Te weinig afwisseling is er k bij repeterende handelingen, zals typen. Hewel daarbij vrijwel cntinu bewgen en dus afgewisseld wrdt, leidt typen er tch te dat steeds dezelfde spiergrepen gespannen zijn. In de nek, schuders vindt daarbij nauwelijks beweging plaats en deze spieren zijn vaak lange tijd nafgebrken gespannen. Het is, z bezien, ng niet z gek dat smmige spiervezels in dat gebied vreg f laat burn-ut verschijnselen vertnen. Een belangrijk verschil met vreger is, dat nu veel taken zijn veranderd en het werk eenzijdiger is gewrden. Vreger liep je met je brief naar de pst, nu stuur je een mailtje. Vreger hield het typen p aan het eind van een regel en mest je even een andere beweging tussendr maken. Vreger maakte men werktekeningen p een tekentafel, nu p de cmputer. Vreger mest je na een A4-tje het papier uit de typmachine halen en een nieuw papier inveren, nu typen we vrlijk urenlang achter elkaar dr. 2. Ongunstige werkhuding Kan weinig afwisseling van de huding p zich al tt prblemen leiden, bij hudingen waarbij het weefsel extra p spanning staat, zals bij een gedraaide f gebgen nek, geldt dit in versterkte mate. Op de kantrwerkplek kmt het vaak vr dat werknemers frequent met het hfd gebgen zitten, bijvrbeeld bij schrijfwerkzaamheden, lezen, en bij het inveren van data in een cmputer waarbij gegevens wrden afgelezen die p het werkblad liggen. Het gevlg van het langdurig gebgen zijn van het hfd is dat de nek langdurig p spanning staat. De wervelgewrichtjes, banden en spieren wrden dan eenzijdig belast, hetgeen kan resulteren in nek- en hfdpijnklachten. Hier is zelfs een srt hfdpijn naar vernemd: de anteflexiehfdpijn. Uit nderzek is gebleken dat ngeveer 20% van de beeldschermwerkers vaak last heeft van hfdpijn. Verder is bij beeldschermwerkers gebleken dat juist de spanning in de nekspieren verhgd is en van alle meetbare afwijkingen crreleert dit ng het sterkst met RSI. 3. Gedrag RSI-patiënten zijn vaak plichtsgetruwe, hardwerkende mensen. Punctueel en perfectinistisch. Op zich gede eigenschappen, maar vr RSI kan het fnuikend zijn. Dr niet p tijd naar de eigen lichaamssignalen te luisteren en daar dus k niet naar te handelen, kan verbelasting ntstaan. Als men het werk af wil hebben maar eigenlijk te weinig tijd heeft, dan leidt dat maar al te vaak tt het inkrten f verslaan van pauzes. Pauzes die hard ndig zijn vr herstelprcessen in spieren en andere weefels. Het is vaak geen nwil m vldende te Review RSI 4 van 21

5 pauzeren, maar dr de eigen -psitieve- instelling in cmbinatie met een hge werkdruk wrdt wel rfbuw gepleegd p het lichaam. 4. Stress Uit nderzek is gebleken dat de spierspanning in de nek- en schuderspieren drastisch plpt als mensen in een stressvlle mgeving werken (zie figuur). Natuurlijk maakt het dan een grt verschil he men met die stress mgaat en he de werktechniek daardr wrdt beïnvled. Het is gebleken dat de werktechniek sterk kan verbeteren dr training, bijvrbeeld dr anti-stress prgramma s en EMG trainingssessies. Bij deze laatstgenemde trainingen wrdt de spierspanning zichtbaar en hrbaar gemaakt met behulp van EMG (electrmygrafie). Z kan men p relatief eenvudige wijze vermatige spierspanningen leren vermijden. Het frappante bij dit srt nderzeken is dat mensen zich in het geheel niet bewust zijn dat zij hun spieren extra aanspannen, bijvrbeeld dr te werken met pgetrkken schuders. De gewaarwrding speelt hierbij een belangrijke rl. Mensen meten leren m naar hun lichaamsignalen te luisteren. Uit het feit dat uit nderzeken blijkt dat het risic p RSI teneemt dr stress, mag ng niet de cnclusie wrden getrkken dat RSI dus psychisch is en tussen de ren zit. Dr stress neemt direct de spierspanning te in de nek- en schuderspieren en kan bvendien het gedrag veranderen p een wijze die nadelig is vr RSI (men werkt harder en neemt minder rustpauzes en micrpauzes). Hierdr neemt de spierbelasting extra te. Stress heeft dus verduidelijk een verhgde fysieke belasting tt gevlg, wat verigens niet uitsluit dat bij smmige mensen psychische factren misschien wel een rzakelijke rl spelen. Een vrbeeld van EMG metingen van de trapezius (mnnikskapspier) bij mensen in gewne mstandigheden en in een stressvlle mgeving. Het blijkt dat de spanning in de spier drastisch teneemt bij een stressvlle mgeving. In de figuur is te zien dat er bij de stressvlle cnditie géén micrpauzes ptreden (de scherpe dalingen die ptreden tijdens het gewn typen). De gegevens zijn ntleend aan publicaties van Prf. Peper ( Dr het werken aan beeldschermen regelmatig krt te nderbreken met zgenaamde micrpauzes kan phping van afvalstffen en verzuring van spieren wrden vrkmen. Met behulp van het pauzeprgramma WrkPace f met het behulp van het EMG apparaat MyPace (meet de spierspanning en geeft aan wanneer een micrpauze gewenst is), kunnen regelmatige herstelmmenten wrden ingebuwd. Onderstaande grafiek tnt het effect daarvan. Review RSI 5 van 21

6 WAT VERANDERT ER IN SPIEREN? Drbleding Een gede drbleding is essentieel vr vrijwel elk nderdeel van de mens, en zeker k vr spieren. Juist mdat er veel energie verbruikt wrdt dr de spieren is een gede aanver van energiestffen en een gede afver van afvalstffen ndzakelijk. Vr een gede drbleding is vldende stuwkracht ndig. Dit wrdt dr twee factren bereikt. Ten eerste dr een gede hartfunctie en ten tweede dr de zgenaamde spierpmp. De spierpmp werkt als vlgt: dr aanspannen van spieren wrden de bledvaten in de spier en tussen spieren samengeknepen en wrdt het bled er uitgeperst. Bij een vlgende fase, waarbij de spieren ntspannen, valt de druk p de bledvaten weg waardr deze zich weer penen. Dit verrzaakt een aanzuigende werking. Afwisselend aan- en ntspannen van spieren bevrdert aldus de drbleding. Bij chrnisch verhgde spanning in een spier valt deze spierpmpwerking echter weg. Sterker ng, in dat geval fungeert het spierweefsel als frse weerstand. Uit nderzek is gebleken dat de drbleding in spieren al afneemt bij 10% van de maximum spierspanning en bij 70% spanning is de drbleding zelfs geheel gestremd (zie figuur). Bld flw in a muscle Relaxed spier spier Tensin Impaired bld flw: buildup f metablites Review RSI 6 van 21

7 Het gevlg is dat er te weinig energiestffen wrden aangeverd en dat er teveel afvalstffen achterblijven. In de vlksmnd wrdt dit wel verzuring genemd. Hierdr wrden pijnreceptren geprikkeld en treedt als reactie extra spieraanspanning p. Hierdr ntstaat een vicieuze cirkel. De drbleding wrdt dus slechter, terwijl verhgde spieractiviteit juist een betere drbleding ndig heeft! Krtm, langdurig verhgde spierspanning is heel slecht vr de stfwisseling in de spier. The Pain Cycle muscle tensin pain & discmfrt lack f circulatin & buildup f metablites Triggerpints De afwijkingen die in de spieren ntstaan ten gevlge van een te eenzijdige en/f verkeerde belasting, kunnen symptmen verrzaken die niet beperkt blijven tt deze spieren. Het is bekend dat lcale verhardingen in de nek-, schuder- en armspieren verantwrdelijk kunnen zijn vr pijn in een gebied dat ruim buiten deze spieren is gelegen. Ok tintelingen en "een me gevel" in de armen en handen kunnen hierdr verrzaakt wrden. Deze lcale verhardingen wrden wel triggerpints genemd. Sms is z n triggerpint p zichzelf niet pijnlijk, maar verrzaakt het wel klachten p afstand. Het is dan vr niet-ingewijden vaak lastig m de rzaak van deze klachten p te spren. Zelfs (para-) medici hebben geregeld prblemen m de brn van de klachten p te spren en te behandelen. Een triggerpint dankt zijn naam aan het feit dat als er p z n punt druk wrdt uitgeefend er pijn p afstand kan ntstaan, vergelijkbaar met het verhalen van een trekker (trigger) van een pistl: daarmee wrdt k pijn p afstand verrzaakt. Een vrbeeld van een triggerpint is hierbven weergegeven. Hierin is te zien dat een triggerpint bestaat uit een erwtvrmige verharding in de spier. Dit is p te spren dr een vinger p een spier te leggen en er rustig ver heen te wrijven. Op de plaats van een triggerpint velt men de verharding die altijd gevelig en meestal pijnlijk is. Review RSI 7 van 21

8 Spierbindweefsel Spierweefsel bestaat vr meer dan 50% uit bindweefsel. Dit bindweefsel heeft een belangrijke functie: het zrgt vr het verbrengen van krachten. De spier is in feite een krachtenfabriekje en deze krachten meten p z efficiënt mgelijke wijze wrden vergebracht p de betreffende btstukken. Uit zeer recent wetenschappelijk nderzek is gebleken dat dit bindweefsel p een uitermate ingenieuze manier zrgdraagt vr de krachtverdracht in de spier. Nu zijn de cllagene vezels waaruit het bindweefsel is pgebuwd gevelig vr duurbelasting: er treedt langzaam maar zeker rek p (creep). Gelukkig wrden spieren bij nrmaal gebruik afwisselend belast. Na een peride van aanspannen, is er weer een mment van rust. Alleen al dr te bewegen, wisselen spanning en ntspanning elkaar af. Uitgerekt bindweefsel kan in z n ntspanningsfase weer herstellen. Dr eenzijdige taken, he weinig kracht deze k ksten, wrden smmige spiervezels evenwel cntinu belast. Het cllageen krijgt geen hersteltijd en dat kan de functie van dit deel van de spier nadelig beïnvleden. In het een artikel in het Tijdschrift vr Ergnmie Elkhuizen, 1999, wrdt uitverig ingegaan wat de gevlgen daarvan precies zijn. WELKE SPIEREN ZIJN ER BIJ BETROKKEN? RSI heeft verschillende uitingsvrmen. De één heeft vral last in de schuders, bij de ander ntstaan de klachten in de pls f in de arm. Gezien de neiging van RSI zich uit te breiden, blijkt dat na verlp van tijd vaak veel spieren betrkken zijn bij het prces. Het aantal spieren dat bij verschillende RSI patiënten mee kan den, is dan k grt. Een beschrijving daarvan zu haast neerkmen p het dupliceren van een anatmische atlas. Tch zijn er wel een aantal spieren die pvallend vaak zijn aangedaan bij RSI. De meest beruchte spier is de mnnikskapspier (trapezius). Uit nderzek is bekend dat deze het vaakst betrkken is bij RSI. Dat is k niet z verwnderlijk, want deze spier zrgt vr het ptillen en stabiliseren van de schuders. Zdra de armen wrden pgetild, zals bij typen en telefneren, neemt de spanning in deze spier frs te. Maar k bij caissières, kappers en metselaars vrmt deze spier vaak een brn van klachten. Trapezius Triggerpints in de trapezius kunnen niet alleen veel nekklachten verrzaken, maar k hfdpijn. Gezien de tename van beeldschermwerk de laatste jaren, zien we steeds vaker RSI ntstaan bij beeldschermwerkers. Dat is vral te wijten aan het langdurig werken in één bepaalde huding znder dat vldende pauzes wrden genmen f dat er vldende afwisseling is in de werkzaamheden. Vaak is er k ng sprake is van een verkeerde werkhuding en dan spannen de spieren ng extra aan. Z kunnen gemakkelijk pijnlijke verhardingen in de trapezius ntstaan. Het is dus zaak de spanning in deze spieren z laag mgelijk te huden zdat dit srt verhardingen wrdt vrkmen. De levatr scapula Een met de trapezius vergelijkbare spier is de levatr scapulae, de ptiller van het schuderblad. Deze spier kan een stijve nek verrzaken. De levatr scapulae heft en stabiliseert het schuderblad, net als de trapezius, en kan vral klachten verrzaken bij een verkeerde werkhuding (met pgetrkken schuders) en bij gebrek aan afwisseling. Review RSI 8 van 21

9 De infraspinatus Een spier die dr beeldschermwerk verbelast kan wrden en die pijn f een me gevel in de arm kan verrzaken, is de infraspinatus. Deze spier is berucht vanwege het verrzaken van tintelingen in de armen, vaak znder dat de spier zelf pijnlijk is. De serratus psterir Een andere spier die vage klachten verrzaakt in de armen (tintelingen, een zwaar f raar gevel) is de serratus psterir. De spanning in deze spier lpt vral p bij irritatie van de gewrichten tussen wervelklm en ribben. Dit kmt veel vr. Het te lang in een verkeerde huding zitten en liggen is de belangrijkste reden daarvan. Vral het wat gebgen zitten met de schuders naar vren is funest vr deze kwaal. Veel reiken naar de muis is k een veel vrkmende rzaak vr het ntstaan van dit srt afwijkingen. Het vervelende van triggerpints in de serratus psterir is dat ze meilijk zijn te ntdekken. Dat kmt mdat het schuderblad deze spier bedekt (zie figuur). Een andere rzaak van het ntstaan van triggerpints in deze spier is een verkeerde slaaphuding. Dat kmt mdat dr het liggen p de zij (de meest vrkmende slaaphuding) de bvenste arm naar vren en beneden hangt zdat de nderarm p het matras rust (de stabiele zijligging). Hierdr ntstaat urenlang lichte rek p de rib-wervel gewrichten en kunnen na verlp van tijd blkkeringen in deze gewrichten ntstaan. Oplssing: leg een extra kussen vr de brst en laat de bvenste arm daar p rusten tijdens het slapen. Ng mier is het gebruik van een sleepmate, de Nederlandse variant p de Indnesische geling. Diverse nderarmspieren Ok in de nderarm kunnen triggerpints ntstaan. Dat is natuurlijk k eenvudig te verklaren: dr het vrtdurend aanspannen tijdens typen en muizen, beleven deze spieren trpenjaren. Een vrbeeld van dit srt triggerpints is te zien in de vlgende figuur. Review RSI 9 van 21

10 Ademhalingsspieren Andere spieren die betrkken kunnen zijn bij RSI zijn de scaleni. Dit is een grepje spieren die vast zit aan de halswervelklm en aan de bvenste ribben. Bij diep ademhalen spannen deze spieren aan, maar bij nrmale activiteiten nauwelijks. Vandaar dat deze spieren k wel hulpademhalingsspieren genemde wrden, ze heffen de ribben bij speciale mstandigheden zals niezen, zuchten en hesten. Het is evenwel bekend dat tijdens cmputerwerkzaamheden en k dr stress het ademhalingspatrn verandert. De ademhaling vindt dan minder via het middenrif plaats (de buikademhaling) en meer dr de ribheffers (de scaleni). Ok neemt de ademfrequentie te en wrdt de ademhaling ppervlakkiger. Een en ander heeft tt gevlg dat de scaleni tijdens cmputerwerk en dr stress heel anders en veel langduriger, repeterend aangespannen zijn, dan dat het nder nrmale mstandigheden het geval is. Dr spieren meer te gebruiken wrden ze dikker. Als dat bij de scaleni gebeurt, dan wrdt de drgang vr enkele zenuwen en bledvaten minder ruim en kunnen inklemmingsverschijnselen ptreden. Hierdr kunnen dan bijvrbeeld tintelingen in de arm ntstaan. Dit wrdt het scalenussyndrm genemd. Op de hierbven beschreven wijze dragen de scaleni p indirecte wijze bij aan het ntstaan van RSI gerelateerde klachten. Immers de spieren heven zelf geen pijn te verrzaken, maar dr afknelling van andere weefsels ntstaan de klachten. Echter, minder bekend is het dat de scaleni k direct klachten kunnen verrzaken, en wel dr het ntstaan van triggerpints in deze spieren. Het is van belang dit ged te nderzeken mdat deze triggerpints wel behandelbaar zijn, mits zij p de juiste wijze wrden aangepakt. Niet behandeld kunnen dit srt afwijkingen echter jarenlang klachten verrzaken. Vrbeelden van triggerpints in de scaleni staan hiernder weergegeven. De scaleni WELKE ANDERE WEEFSELS ZIJN BIJ RSI BETROKKEN? Naast veranderingen in de spierbuiken, zals het ntstaan van triggerpints, kunnen ng veel meer afwijkingen ntstaan die met verbelasting te maken hebben: Peesntstekingen. De verhgde spanning in spieren kmt vr de vlle 100% k terecht in de pezen van die spieren. En deze kunnen daardr p den duur geïrriteerd raken. Peesschede-ntstekingen. De pezen van de nderarmspieren zijn te vergelijken met remkabels. Deze lpen dr een mantelbuisje en pezen bevinden zich p vergelijkbare wijze in de peesschede, een dun vliesachtig tunneltje. Bij repeterende bewegingen zals typen bewegen de pezen duizenden keren per dag p en neer in de Review RSI 10 van 21

11 peesschede. Een kleine nregelmatigheid kan bij z intensief gebruik leiden tt de ndige irritaties. Er ntstaat vaak een duidelijk waarneembare zwelling. De peesscheden van de duimspieren zijn hiervr het meest gevelig. Aanhechtingspijnen. Pezen hechten vast aan btweefsel. In feite lpen bindweefselvezels ver van de pees in het beenvlies. Net zals de verhgde spanning in de spier terug te vinden is in de pees, heeft deze verhgde activiteit k haar invled p de aanhechtingen p het bt. Het is maar net waar de ketting het zwakst is, daar ntstaan dan als eerste de klachten. Aanhechtingspijn karakteriseert zich dr lkale pijn ter plaatse, die ng behrlijk ver kan uitstralen. Vrbeelden zijn een tennisellebg en smmige vrmen van hfdpijn. Slijmbeursntstekingen. Slijmbeurzen zijn natuurlijke vchtheuveltjes die als taak hebben wrijving p te vangen en bewegingen te vergemakkelijken. Maar als er sprake is van te intensief gebruik kunnen deze slijmbeurzen geïrriteerd raken. Dan zwellen ze p en wrden pijnlijk. Dit is vral het geval bij veel repeterende bewegingen. Gewrichtsaandeningen. Gewrichten wrden mgeven dr banden en vliezen. Beiden bestaan uit cllageen bindweefsel en hebben als taak het beschermen van het gewricht tegen luxaties (kp uit de km) én het sturen van de bewegingen in het gewricht. Als het bindweefsel veelvuldig wrdt pgerekt -en dit gebeurt vral bij het hangen in eindstanden van gewrichten- dan kan daardr het bindweefsel structureel veranderen (slapper wrden). Daarmee verandert de bewegingssturing en kunnen functiestrnissen in gewrichten ntstaan. Blkkeringen in de wervelklm. Blkkerende wervelklm gewrichten kmen veel vr. Chirpractren en manueel therapeuten behandelen dergelijke aandeningen. Nekwerveltjes kunnen gaan vastzitten dr het veelvuldig vrverhangen van het hfd. Dit kmt bij kantrwerkzaamheden ngal eens vr. Denk aan schrijven en lezen. Het gevlg is dat in de bvenste gewrichten van de nek een knik ntstaat en er rek ntstaat p de betreffende banden. De symptmen die hier bij hren zijn hfdpijn, nekklachten en duizeligheid. Dit wrdt wel anteflexiehfdpijn genemd. In de brstwervelklm en de rib-wervelverbindingen ntstaan eveneens veelvuldig blkkeringen. Dit kmt vral dr het veelvuldig hangen in de rug: het aannemen van een slappe huding met de schuders naar vren (veel mensen typen helaas z). Ok het vele reiken, bijvrbeeld naar de muis, kan hierbij een rzakelijke factr zijn. Onderarmklachten. Een ander vrbeeld is te vinden in de nderarm. Het naar binnen draaien van de nderarmen is maar beperkt mgelijk (zie figuur). Tch meten de nderarmen tijdens typen wel maximaal naar binnen gedraaid wrden. De btstukken hangen daardr langere tijd in hun eindstanden waardr afwijkingen in het bindweefsel, en als reactie daarp in de spieren, kunnen ntstaan. Uit deze figuur blijkt dat het naar binnen draaien van de nderarmen maar beperkt mgelijk is. Als de ellebgen tegen het lichaam gedrukt blijven, lukt het meestal niet m de plsen hrizntaal te krijgen (vergenmen uit Versus, ). Review RSI 11 van 21

12 Gewrichtsslijtage. Gewrichtsslijtage is géén rzaak van RSI. Tch kan er wel een relatie gelegd wrden met eenzijdig en statische werkzaamheden. Gewrichten hebben namelijk als functie bewegen. Omgekeerd heeft een gewricht m in gede cnditie te blijven beweging ndig. Alleen dan wrdt het kraakbeen regelmatig geved dr de gewrichtssmeer. Niets is z schadelijk vr gewrichten als niet bewegen. En juist bij kantrwerk wrdt er te weinig bewgen en teveel gezeten. Dit kan na vele jaren zijn weerslag hebben p de cnditie van de gewrichten. Regelmatige afwisseling van werkzaamheden (waarbij afwisseling tussen zitten en staan plaatsvindt) is daarm de beste remedie. Zenuwinklemmingen. De zenuwen van de armen lpen vanaf de nekwervelklm tt aan de vingertppen aan te. Er is echter niet steeds een aparte busbaan vr hen beschikbaar. Daardr drdringen deze zenuwen regelmatig spieren en k wel ander weefsel. Bij verhgde spierspanningen kunnen de drlaatpeningen kleiner wrden, waardr de zenuwen afklemmen. Gevellsheid en tintelingen kunnen daarvan het gevlg zijn. De bekendste afknelling in de nderarm is het carpaaltunnelsyndrm (CTS). Dit kmt verigens niet zzeer dr gespannen spieren, maar dr een te nauwe ruimte aan de palmzijde van de pls. Wel is het z dat veelvuldig gebruik van de pls vral bij een verkeerde typhuding- en het dikker wrden van pezen dit beeld wel verslechteren. RISICOFACTOREN Risicfactren zijn mstandigheden die lichamelijke verbelasting uitlkken. Het spreekt vanzelf dat zij pas echt een prbleem pleveren als men langere tijd werkt nder dit srt mstandigheden. Indien een werknemer slechts af en te krtdurend werkt met de cmputer, is het helemaal niet erg dat de cmputerwerkplek niet ptimaal is. Daar tegenver staat natuurlijk dat de risicfactren des te zwaarder wegen naarmate er langduriger beeldschermwerk wrdt verricht. A. Risicfactren ten aanzien van werkgedrag De belangrijkste risicfactr is wel het werkgedrag. Mensen die urenlang in dezelfde huding zitten, in een hg temp werken, ten tijde van pieken nvermeibaar drgaan, nvldende pauzes nemen en niet naar hun lichaamsignalen luisteren: z n instelling is wel de grtste risicfactr vr het ntstaan van RSI. Zelfs als alle hulpmiddelen ergnmisch verantwrd zijn, dan ng kan men met z n mentaliteit gemakkelijk in de prblemen kmen. Bewustwrding dr vrlichting en training is ndig m deze mensen geznder werkgedrag aan te leren. Daarbij kan een pauzeprgramma dat tevens de limieten en werkintensiteit bewaakt erg zinvl zijn. B. Risicfactren p de cmputerwerkplek De vlgende risicfactren van de kantrwerkplek kunnen wrden nderscheiden: 1. Een njuiste pstelling van het beeldscherm en tetsenbrd De klassieke fut bij de pstelling van het beeldscherm en het tetsenbrd is dat deze niet in één lijn staan met de gebruiker. Deze zit bijvrbeeld aan een werkblad, maar met de nek draaien m p het beeldscherm te kunnen kijken. De nekspieren en andere weefsels zullen nu eerder klachten kunnen gaan pleveren. Een te hg staand beeldscherm kan nekklachten verrzaken dr het achterver kantelen van het hfd. Ok kan gvermeidheid ntstaan drdat de gen ter cmpensatie mhg kijken. Review RSI 12 van 21

13 Een te laag staand beeldscherm leidt tt het vrver buigen van de nek en kan eveneens nekklachten verrzaken. Vr een klassieke mnitr (geen flatscreen) geldt verder dat een te lage pstelling er te kan leiden dat er geen plaats meer is vr een dcumenthuder tussen beeldscherm en tetsenbrd. De papieren wrden dan naast het tetsenbrd geplaatst, hetgeen zal leiden tt het frequent buigen en draaien van de nek. Een ander nadeel van een te laag beeldscherm is dat het beeldscherm achterver gekanteld dient te wrden m er ged recht in te kunnen kijken. Hierdr ntstaat vaak meer hinder van lichtreflecties in het scherm. 2. Een te grte reikafstand naar de muis De spanningen in de nek- en schuderspieren nemen te naarmate de reikafstand tt de muis grter is. Met de breedte van het tetsenbrd, neemt k de reikafstand tt de muis te. Vandaar dat, vral vr rechtshandigen, een klassiek tetsenbrd met daarp een navigatieblk (.a. pijltjestetsen) en numeriek blk een risicfactr is: dit verrzaakt een grtere afstand tt de muis en dus grtere spierspanningen. Een plssing hiervr is het gebruik van een cmpact tetsenbrd, zals het ErgStars Aquarius tetsenbrd. 3. Het ntbreken van een dcumenthuder In die gevallen waarbij de werknemer gegevens af met lezen van een dcument, bijvrbeeld bij typen, is een veel vrkmende fut dat het dcument links f rechts naast het tetsenbrd p het werkblad wrdt geplaatst. Dit leidt er te dat het hfd vaak gebgen en gedraaid met wrden m het dcument ged te kunnen lezen. Dit is enrm nekbelastend en leidt veelvuldig tt nek- en hfdpijnklachten. 4. Een verkeerde f verkeerd ingestelde bureaustel Een mderne bureaustel is in diverse richtingen instelbaar. Uiteraard is het van belang m ptimaal gebruik te maken van deze instelmgelijkheden. Maar al te vaak blijkt dat werknemers te hg f te laag zitten f dat de armsteunen niet ged zijn ingesteld. Indien armsteunen ntbreken, dan met bij bijvrbeeld typen, het gewicht van de armen vlledig wrden pgevangen dr de nek- en schuderspieren. Indien de nderarmen f de ellebgen p een steun rusten is dat niet het geval. De bvenarmen heven dan niet dr spierkracht pgetild te wrden. Dit vrkmt cntinue aanspanning van de trapezius, de spier die bij RSI het meest betrkken is. Het is verigens best mgelijk dat kantrwerkzaamheden wrden verricht znder dat er armsteunen p de stel gemnteerd zijn; dr ged aan te schuiven aan het werkblad, kunnen de nderarmen ntspannen rusten p dit werkblad. In dat geval fungeert het werkblad als nderarmsteun. Hiervr is echter een vldende diep bureaublad ndig. Een vaak vrkmend euvel is dat de nderarmsteunen betrekkelijk ver naar vren p de stel bevestigd zijn waardr de gebruiker niet geheel aan kan schuiven aan het werkblad en de reikafstand van de armen grter wrdt. De wettelijk nrm hiervr is dat er ten minste 200 mm afstand bestaat tussen de vrzijde van de armsteunen en de vrzijde van de zitting. Verder kmt het vaak vr dat de armsteunen te ver naar buiten staan. Helaas blijkt dat deze steunen bij veel stelen k niet ver geneg naar binnen kunnen wrden ingesteld. Deze stelen zijn niet geschikt vr tengere mensen. 5. Verkeerde stand van de plsen Werknemers die veel typewerk verrichten, kunnen last krijgen van de pls en de nderarmspieren. Vral als men werkt in een verkeerde huding: met geknikte f gedraaide plsen. Dit kan wrden vrkmen met een gede typhuding: hierbij staat de pls in een neutrale stand. 6. Het werken met een veruderde muis De ude typen cmputermuis hebben een balletje aan de nderzijde. Dit werkt redelijk ttdat het balletje vervuilt raakt, wat na verlp van tijd nherrepelijk het geval is. Uiteindelijk merkt men dit wel p en wrdt het meestal wel gereinigd, maar ttdat dat gebeurt leidt dit tt meer futen, Review RSI 13 van 21

14 crrecties, ergernis en extra spierspanningen. Een mderne ptische muis met extra knppen vrkmt dit en werkt nauwkeuriger en efficiënter. 7. Een njuist (ingesteld) beeldscherm Een njuiste instelling van het beeldscherm kan leiden tt een te grte helderheid (luminantie), een te grt cntrast, flikkeringen p het scherm en lijnvervrming. Dit vrmt een extra belasting en kan leiden tt extra vermeidheid van de gen en het ptreden van hfdpijn. Verder is het van belang dat de leestekens dnker zijn en de achtergrnd licht. Hiervr bestaan twee redenen. Ten eerste kmt deze instelling vereen met alles wat wij meten aflezen van papier en daarm heven de gen minder te accmmderen als geswitcht wrdt tussen beeldscherm en dcument. En ten tweede is bij die instelling het grtste deel van het beeldscherm licht en daardr valt een grt deel van hinderlijke schitteringen (reflecties) in het beeldscherm weg. Over het algemeen zijn TFT beeldschermen beter van kwaliteit dan de klassieke CRT mnitren. De verschillen p een rij: TFT Ruimtebesparend Ged cntrast Hge reslutie Hge leessnelheid Weinig straling Laag strmverbruik Vrijwel geen reflecties Licht gewicht CRT Veel ruimte ndig Matig cntrast Lagere reslutie Lagere leessnelheid Meer straling Hger strmverbruik Reflecties/ spiegelingen Grt gewicht 8. Het ntbreken van een schuin pzetwerkblad Werkzaamheden waarbij de werknemer vaak met het hfd naar beneden gebgen zit, zals bij schrijven, zijn enrm nekbelastend. Na verlp van tijd kan hierdr hfdpijn ntstaan. Dit is te vrkmen, f althans te beperken, dr gebruik te maken van een schuin pzetwerkblad, een srt lessenaar. Er zijn pzetwerkbladen te verkrijgen in diverse afmetingen en met verschillende hellingsheken, afhankelijk van de taak (lezen, schrijven). Ok zijn er cmbimdellen, met een lees- én schrijfstand. 9. Onjuiste werkbladhgte Een te laag werkblad ndigt uit tt meer gebgen gaan zitten (nek- en rugbelastend), terwijl een te hg werkblad kan leiden tt het extra meten heffen van bijvrbeeld de armen, hetgeen kan resulteren in een schuderprbleem. 10. Te weinig werkbladruimte De ptimale grtte van een werkblad is per situatie verschillend. Taakinhud, gebruikte hulpmiddelen, mgeving en persnlijke werkwijzen zijn factren die dit mede bepalen. In zijn algemeenheid is de werkbladruimte eerder te krap dan te ruim, terwijl een te ruim werkblad nauwelijks prblemen plevert vr de gebruiker. Een te krappe werkplek leidt tt pstapeling van dcumenten en een minder efficiënte indeling. Wat verder van belang is, is de diepte van het werkblad. Vreger was 70 f 75 cm gebruikelijk, tegenwrdig is de standaard 80 cm. Dit is evenwel vaak ng te krap. De aanbevlen afstand tussen g en beeldscherm is afhankelijk van de grtte van het beeldscherm en de gekzen tekengrtte en ligt meestal tussen cm. Deze afstand wrdt vaal niet gehaald. Het gevlg is dat mensen te dicht p het beeldscherm zitten en bvendien weinig werkbladruimte vr het beeldscherm ver hebben. Een werkbladdiepte van 100 cm p de plaats waar het beeldscherm staat is aan te bevelen. Vr Flatscreens is 80 cm vldende. Review RSI 14 van 21

15 11. Gebruik laptp Drdat bij een laptp het tetsenbrd en het beeldscherm aan elkaar gekppeld zijn, is het niet mgelijk m beide nderdelen tegelijkertijd ptimaal p te stellen. Het gevlg is dat f het beeldscherm te laag en te dicht bij het lichaam staat, f het tetsenbrd te hg en te ver van het lichaam af. Bij een laptp znder hulpmiddelen mag men maximaal twee uur per dag werken. Als er gebruik wrdt gemaakt van een laptphuder (scherm p de juiste hgte) inclusief dcumenthuder (tekst recht vr de gebruiker), extern tetsenbrd en externe muis, dan kan er maximaal zes uur per dag gewerkt wrden. C. Risicfactren van de werkmgeving 1. Onjuiste verlichting Een zeer vaak vrkmend prbleem p de kantrwerkplek, en dan met name p de cmputerwerkplek, is een njuiste verlichting. Zwel het daglicht als de kunstmatige verlichting geven vaak hinderlijke spiegeling in het beeldscherm. Verder kan reflectie van licht hinderlijk zijn p dcumenten, het werkblad, muren en andere bjecten. Een te hge lichtintensiteit in de werkmgeving kan leiden tt een grter cntrast tussen mgeving en beeldscherm hetgeen gvermeidheid det tenemen. Vaak is het niet eenvudig m de verlichting even te veranderen; de verlichtingsarmaturen aan het plafnd zijn niet gemakkelijk te verplaatsen en dus blijft het prbleem k na signalering helaas vaak bestaan. Het wrdt aanbevlen m het beeldscherm dwars p het raam te plaatsen. De hinderlijke spiegeling wrdt verigens lang niet altijd dr de betrkkenen pgemerkt. Tch zal k bij hen extra accmmdatie van de gen ndig zijn, waardr de gspieren zich langdurig extra meten inspannen. Ok leidt spiegeling er vaak te dat bepaalde invalsheken wrden vermeden, zdat een minder natuurlijke huding wrdt aangenmen m het beeld tch maar z ged mgelijk te kunnen zien. 2. Ongunstige klimaatsfactren tcht Het is duidelijk dat als iemand p de tcht zit, hij vatbaarder is vr het krijgen van een verkudheid en k van bijvrbeeld een stijve nek. Tcht dr penstaande ramen en deuren kmt in kantrgebuwen gelukkig niet zveel vr, maar balimedewerkers hebben daar sms wel last van. De luchtstrm verrzaakt dr mechanische ventilatie en aircnditining kan wel hinderlijk zijn en RSI klachten bevrderen. temperatuur en vchtigheid Een CRT beeldscherm prduceert ngeveer evenveel warmte als een mens, niet naanzienlijk dus. Dit geldt gelukkig in veel mindere mate vr een TFT beeldscherm ( Flatscreen). Vr CRT beeldschermen is het dan k van belang alert te blijven p de temperatuur, vchtigheid en vldende frisse lucht. Klachten als hfdpijn, drge mnd en prikkelende gen kunnen hierdr verrzaakt wrden. 3. Geluid Cmputers, beeldschermen en printers prduceren geluid. Bij elkaar kan dat hinderlijk zijn en k leiden tt cncentratieverlies. Sms is er sprake van een hge pieptn, die nauwelijks waarneembaar is, maar ngemerkt tch invled uitefent. Uiteraard bepalen k de andere mgevingsgeluiden, zals pratende cllega's, rinkelende telefns e.d., de ttale geluidsbelasting. Review RSI 15 van 21

16 D. Risicfactren van een njuiste taakinhud 1. Eenzijdige taakinhud Helaas bestaan er ng steeds veel werksituaties waarbij de taakinhud te eenzijdig is. Indien een werknemer het grtste deel van zijn werk eenzijdige werkzaamheden verricht, leidt dit nvermijdelijk tt fysiek eenzijdige belastingen van spieren, pezen en dergelijke. De kans p klachten is dan grt. Uit nderzek dr TNO is bijvrbeeld gebleken dat er een duidelijk verband bestaat tussen de duur van het beeldschermwerk en het ptreden van gvermeidheid. Van alle beeldschermwerkers heeft 37% vaak last van gvermeidheid, en dit percentage neemt frs te indien langer dan 5 uur per dag beeldschermwerk wrdt verricht. De beste plssing hiervr is de taakinhud afwisselend te maken zdat van nature afwisseling plaatsvindt van huding en beweging. Als dat niet mgelijk is, dan is het regelmatig nemen van (micr)pauzes een plssing. Hierbij kan het geavanceerde pauzesftwareprgramma WrkPace van dienst zijn. 2. Te hge werkdruk Indien de werkdruk hg is, zal men minder geneigd zijn m kleine pauzes in de werkzaamheden in te passen. Dit lijkt weliswaar p krte termijn de prductiviteit ten gede te kmen, maar is p den duur heel risicvl. Naast stress-gerelateerde symptmen, kunnen hierdr k veel sneller fysieke verbelastingsverschijnselen ntstaan. Het lichaam heeft nu eenmaal p tijd rust ndig. Deze rust hudt evenwel niet in dat de werknemer nderuit p een sfa met gaan liggen: de ndige afwisseling in werkzaamheden kan k uitkmst bieden. Een te hge werkdruk leidt in veel gevallen tt inefficiënt werken, nder meer dr het meer maken van futen, hetgeen de werkdruk ng meer det tenemen. Dr het inlassen van krte pauzes wrdt spier- en gvermeidheid tegengegaan en aangetnd is dat dit de efficiëntie van werken ten gede kmt. WrkPace kan hierbij helpen mdat dit prgramma het gebruik van tetsenbrd en muis registreert en het mment berekent wanneer een rustpauze f een micrpauze ndig is. 3. Veel werken met de muis Tegenwrdig wrden veel cmputerprgramma's met de muis gestuurd. Het gevlg is dat daar waar vrheen verschillende vingers van beide handen de bewuste tetsen bedienden, nu steeds dezelfde spiergrepen van één hand/nderarm actief zijn in een psitie die vaak te wensen verlaat. Z wrdt de nderarm vaak niet helemaal ndersteund, waardr k de schuderspieren weer extra belast wrden. Niet vr niets duikt de term muisarm vaak p. Hierbij gaat het meestal m peesschede-ntstekingen van de nderarm- en handspieren. Veel muisgebruik kan wrden vervangen dr tetscmbinaties en dr handig gebruik van Macr s. Met alt-f4 bijvrbeeld sluit u een Windwsscherm af en heft u dus niet eerst naar rechtsbven in het scherm te muizen en dan vervlgens te klikken en later weer terug te muizen. Het kan in veel gevallen efficiënter zijn en minder lichamelijk belastend m cmbinatietetsen te gebruiken. WAT TE DOEN TEGEN RSI Het is natuurlijk duidelijk dat vrkómen beter is dan genezen. Allereerst is het ndzakelijk m de belangrijkste rzaken van RSI aan te pakken. Dit zijn: eenzijdigheid van werkzaamheden lange duur van bepaalde werkzaamheden statische en verkeerde werkhudingen nvldende pauzes en krte nderbrekingen (micrpauzes) verbdige spierspanningen dr njuiste werksituaties slechte ergnmie van de werkplek Review RSI 16 van 21

17 Mgelijkheden van preventie 1. Gedragsverandering Het is in de praktijk meilijk m de juiste dsering te vinden in het belastingspatrn. Mensen hebben de neiging dr te gaan als ze ergens mee bezig zijn. Het werk met immers af! Het is vaak geen nwil m eventjes te pauzeren, maar het kmt er gewnweg niet van. Z pleegt men echter rfbuw p het eigen lichaam. Gebleken is dat met behulp van een intelligent anti-rsi sftware prgramma p relatief eenvudige wijze verbluffende resultaten kunnen wrden gebekt p het gebied van RSI bestrijding en RSI preventie. Een dergelijk prgramma meet het gebruik van tetsenbrd en muis en berekent de juiste verhuding tussen belasting en ntspanning. Het meest geavanceerde prgramma p dit gebied is WrkPace van Niche Ltd. uit Nieuw Zeeland. Als het tijd wrdt m een rustpauze f een micrpauze te nemen, geeft WrkPace dit aan. Indien ndig, adviseert WrkPace m efeningen te den. Daarmee wrdt de statische belasting die bij veel cmputerwerk ptreedt drbrken. WrkPace beschikt ver een heel scala aan efeningen, waaruit desgewenst een selectie kan wrden gemaakt. Ok de duur en de frequentie kunnen wrden aangepast aan individuele mstandigheden en wensen. Oefeningen p maat dus. Enkele vrbeelden staan hiernder afgebeeld. 2. Ergnmisch werken. De werkzaamheden dienen p een zdanige wijze te wrden uitgeverd dat de minste kans p lichamelijke verbelasting bestaat. Daarte zullen de risicfactren zveel mgelijk meten wrden geëlimineerd en zal de werkplek ergnmisch ptimaal meten wrden ingericht. Gedacht kan wrden aan: stel met zachte armleuningen (dan kunnen de armen zich beter ntspannen) afwisseling van srt stelen (wisselen met cllega s) een cmfrtabele werkmgeving aangename verlichting (bijvrbeeld 70% indirect, 30% direct licht) geen spiegelingen in het beeldscherm een gede, ruime dcumenthuder tussen tetsenbrd en beeldscherm cmpact tetsenbrd znder apart numeriek blk en navigatieblk vlakke plssteun vr het tetsenbrd minder muisgebruik dr gebruik van cmbinatietetsen (vaak k sneller) f gebruik een penmuis. de laptp in een laptphuder plaatsen en gebruik maken van een externe muis en extern tetsenbrd Het is van grt belang dat de werkplek ergnmisch is ingericht. Het tetsenbrd, de dcumenthuder en het beeldscherm dienen recht vr de gebruiker te staan. Dit geldt zwel vr werkplekken met een desktpcmputer en een vrijstaande mnitr als vr werkplekken waarbij gewerkt wrdt met een laptp. Review RSI 17 van 21

18 Desktp werkplek Q-dc dcumentuder tussen beeldscherm en tetsenbrd. 3. Taakverbreding Vaste laptp werkplek Erg-Tp laptphuder met geïntegreerde dcumenthuder en tetsenbrd. Mbiele laptp werkplek Erg-Q laptphuder met geïntegreerde dcumenthuder en tetsenbrd. Dr de taak van werknemers minder eenzijdig te maken, kmt er autmatisch meer afwisseling in de belasting van de verschillende spiergrepen. 4. Taakrulatie Dit is k een prbaat middel m niet dag in dag uit dezelfde spieren te belasten. Bvendien leert men z meer facetten van de nderneming ged kennen en werkt het minder demtiverend dan jarenlang alleen dezelfde srt werkzaamheden te verrichten. 5. Het gebruik van micrpauzes Micrpauzes zijn krte nderbrekingen van het werk gedurende 5 à 25 secnden. Gebleken is dat als men maar drstmt en geen micrpauzes neemt, de kans p RSI veel grter is. De bg kan niet altijd gespannen zijn. Tijdens een micrpauze neemt de spanning in de spier af en kan het bled weer drstrmen. Z blijft de aan- en afver van energie en afvalstffen vldende plaatsvinden. Smmige mensen hebben een werktechniek waarbij micrpauzes al van nature plaatsvinden. Helaas is dat echter meestal niet het geval en dan kan men daarbij gehlpen wrden met een ged anti-rsi sftwareprgramma, zals WrkPace. Review RSI 18 van 21

19 Tijdens een micrpauze kunt u bijvrbeeld uw armen ntspannen langs uw lichaam laten hangen en even uitschudden. Al is het maar even, het zrgt er wel vr dat de afvalstffen zich niet phpen en er geen verzuring van de spieren ptreedt. 6. Het verminderen van stress Mchten er p het werk psychische spanningen bestaan dan is het zaak dat bespreekbaar te krijgen. Pas dan is er kans p verbetering. Maar al te vaak wrden frustraties binnenshuids gehuden, waar het ng jaren z n effect kan hebben. Veel vrkmende rzaken van stress zijn persnlijke mstandigheden, het bestaan van cnflicten en vrtdurende hge werkdruk. Het is een kunst m hier ged mee m te gaan. Stress-management prgramma s kunnen hier heel zinvl zijn. 7. Training met EMG Uit wetenschappelijk nderzek is aangetnd dat men met behulp van EMG metingen in staat is m een geznde werktechniek aan te leren. EMG is de afkrting van electrmygrafie. Het trainen met behulp van EMG wrdt k wel myfeedback genemd: de spanningen in de spieren wrden geregistreerd en dit wrdt digitaal en akestisch weergegeven. Zdra een verkeerde huding wrdt aangenmen waarbij vermatige spierspanning ptreedt, hrt men dit dr een signaal. Gebleken is dat mensen zich het ttaal niet bewust zijn als hun spieren teveel spannen, maar dat ze dit wel bewust wrden dr training met EMG. Na aflp van een gede EMG-training blijken mensen in staat te zijn m in hun eigen werksituatie k znder myfeedback een gede werktechniek te handhaven. Aangetnd is dat de kans p RSI hierdr flink vermindert. Een ged en relatief gedkp EMG apparaat is de Mytrn. Meer geavanceerd en kppelbaar met WrkPace is de MyPace. Op bvenstaande afbeelding is te zien dat de spierspanning afneemt na training met EMG. (Met dank aan Prf. Dr. E. Peper, Review RSI 19 van 21

20 8. Training van een gede ademtechniek In diverse nderzeken is vastgesteld dat mensen anders gaan ademen tijdens het werken aan de cmputer. De ademhaling wrdt minder diep, de ademfrequentie neemt te, de brstademhaling neemt te en de buikademhaling neemt af. Dit is geen gede ademtechniek. Gebleken is verder dat dr training mensen in staat zijn wel p een gede manier te ademen, k tijdens typen. De ademhaling wrdt efficiënter en de spierspanningen van de ademhalingsspieren neemt af. Een gede ademtechniek kan wrden aangeleerd dr fysitherapeuten en efentherapeuten. Het gebruik van EMG kan daarbij helpen mdat dan zichtbaar en hrbaar wrdt gemaakt welke ademhalingsspieren actief zijn. Men krijgt daardr inzicht in de eigen ademtechniek; zwel de srt ademhaling (brst- en buikademhaling) als de ademfrequentie (ppervlakkig f diep) is af te leiden uit het EMG signaal. 9. Het verbeteren van de slaaphuding RSI wrdt vrijwel nit in verband gebracht met slapen. Dat is echter ten nrechte. Vral met betrekking tt blkkeringen in de wervelklm en in rib-wervelgewrichten kan de slaaphuding een belangrijke rl spelen. De lichaamsdelen die verdag belast wrden behren s nachts weer te herstellen, maar dat gebeurt lang niet altijd ptimaal. Er zijn hierbij verschillende aspecten te nemen: 1. Ten eerste kan de slaaphuding een rl spelen bij het ntstaan en in stand huden van blkkeringen in het gebied tussen de schuderbladen. Blkkeringen in dit deel van wervelklm en in de rib-wervelverbindingen kmen veel vr. Dit gaat gepaard met gespannen spieren in dit gebied en vage uitstralende klachten in de arm (zwaar, raar gevel, tintelingen en pijn. Het zitten met een rnde rug, waarbij de schuders naar vren hangen is een belangrijke rzakelijke factr (verkeerde typhuding). Reiken met de arm (muizen) k. Het bindweefsel waaruit de kapsels en banden van deze gewrichten bestaan, rekt langzaam p (creep). Dat is niet alleen bij cmputerwerk het geval, k bij rijden in de aut (armen naar vren aan het stuur), hangen p de bank bij het kijken naar de tv f bij het lezen van een bek én bij het liggen slapen in de zgenaamde stabiele zijligging. Veel mensen slapen p de zij in deze huding: de bvenste arm hangt naar beneden en de gewrichten van wervelklm en ribben staan urenlang p lichte spanning. Terwijl s nachts het belaste weefsel zu meten herstellen, vindt juist het tegenvergestelde plaats. Niet verwnderlijk dus dat mensen met klachten wakker wrden. Men velt zich stram en niet lekker uitgerust. Oplssing: slaap p de zij met een kussen vr de brst waar de bvenste arm p rust. Ng beter is het slapen met een Sleepmate, dit is de Nederlandse variant van de Indnesische geling. Hierdr ntstaat een gede ntspannen slaaphuding, zals de Indnesiërs dat van nature altijd al den. 2. Ten tweede kan de slaaphuding een rl spelen bij het ntstaan en in stand huden van blkkeringen in de nekwervelklm. Hierdr neemt indirect (reflectir) de spanning van.a. de trapezius (mnnikskapspier) te. En chrnisch verhgde spanning in deze spier is een belangrijke risicfactr van RSI. Beperkingen in de nek kunnen ntstaan als er langdurig passieve rek ptreedt, zals dat bij een verkeerde slaaphuding vaak het geval is. Het slapen p de buik is daarvan het ergste vrbeeld. De nek ligt gedraaid en ligt z urenlang in een verwrngen stand. Maar k in de stabiele zijligging kan er ng teveel rek ptreden, vral bij mensen die een kwetsbare nek hebben zals na een ngeluk(je). Ok hier is het advies m een Sleepmate te gebruiken; dat vrkmt het naar vren rllen van de rmp en vermindert daardr de draaiing in de nek. Vral mensen die s chtends met een stijve nek f met hfdpijn wakker wrden den er ged aan dit eens uit te prberen. Daarnaast is een ged hfdkussen belangrijk; dat geeft gede steun aan de nek en vrkmt trekspanningen tussen de nekwervels. Dr Bakker & Elkhuizen Ergnmie is jarenlang nderzek gedaan naar hfdkussens en dit bureau heeft de FysiFrm ntwikkeld, een anatmisch hfdkussen van 1e klas perflatex. Dr s nachts echt Review RSI 20 van 21