Best practice Zonnehuisgroep Amstelland en Amstelland Thuiszorg. Meldcode ouderenmishandeling en huiselijk geweld door naasten.

Transcriptie

1 Best practice Zonnehuisgroep Amstelland en Amstelland Thuiszorg Meldcode ouderenmishandeling en. Doel: Informeen van alle medewerkers met betrekking tot werken met de meldcode ouderenmishandeling Werkwijze: Organisatie specifieke meldcode Goed: Het kader wordt duidelijk omschreven Helder omschreven wie waarvoor verantwoordelijk is Stappenplan duidelijk uitgewerkt Link met andere regel en wetgeving Stap 6: Evaluatie en stap 7: Nazorg zijn waardevolle toevoegingen Bronvermelding: Zonnehuisgroep Amstellland, 2013 Pagina 1 van 25

2 PROCEDURE MELDCODE OUDERENMISHANDELING EN HUISELIJK GEWELD (DOOR NAASTEN) Doelstelling / omschrijving: Voldoen aan wet en regelgeving omtrent meldcode ouderenmishandeling en huiselijk geweld door naasten. Er is sprake van ouderenmishandeling of ontspoorde zorg als een oudere lichamelijk, psychisch en/of materiële schade lijdt, waarbij hij/zij afhankelijk is van degene die mishandelt. Er zijn zes vormen: - lichamelijke mishandeling - psychische mishandeling - verwaarlozing - financiële uitbuiting - seksueel misbruik - schending van rechten Deze vormen staan verder uitgewerkt in Bijlage 1, Signalenlijst ouderenmishandeling. Toepassingsgebied: Zonnehuisgroep Amstelland en Amstelland Thuiszorg Doelgroep / uitvoerder: Doelgroep: cliënten Uitvoerder(s): Medewerkers uitvoerend niveau Leidinggevenden Aandachtsfunctionaris ouderenmishandeling Raad van Bestuur Pagina 2 van 25

3 Inhoud / werkwijze: Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Uitgangspunten 4 3. Samenvatting meldcode 5 4. Stappenplan bij signalen van ouderenmishandeling/huiselijk geweld Inleiding Volgorde van stappen Termijnen van stappen Stappenplan 7 Stap 1: Vermoeden: in kaart brengen van de signalen 7 Stap 2: Overleg en plan van aanpak: collegiale consultatie 8 Stap 3: Gesprek 9 Stap 4: Afweging 10 Stap 5: Beslissen en handelen 10 Stap 6: Evaluatie 11 Stap 7: Nazorg Verdeling verantwoordelijkheden van Zonnehuisgroep Amstelland in het scheppen van randvoorwaarden voor een veilig werk- en meldklimaat Bronvermelding 15 Bijlagen 1. Signalenlijst ouderenmishandeling Formulier intern overleg bij signalen van ouderenmishandeling Beroepsgeheim, meldcode en meldplicht Tips voor gespreksvoering Tips voor omgaan met privacy 25 Pagina 3 van 25

4 1. Inleiding Als gevolg van de wet verplichte meldcode huiselijk geweld is Zonnehuisgroep Amstelland als ouderenzorgorganisatie verplicht om een meldcode te ontwikkelen en te implementeren. Aangezien Zonnehuisgroep Amstelland het tegengaan van huiselijk geweld erg belangrijk vindt, staat Zonnehuisgroep Amstelland dan ook helemaal achter deze wet en geeft hier graag invulling aan. Deze meldcode heeft betrekking op signalen van huiselijk geweld gepleegd in de privé situatie van de cliënt. Betreffen de signalen mishandeling gepleegd door een medewerker, dan is dit stappenplan niet van toepassing. Hiervoor heeft Zonnehuisgroep Amstelland een aparte procedure ontwikkeld (meldplicht ouderenmishandeling). In deze meldcode huiselijk geweld is te lezen welke stappen medewerkers van Zonnehuisgroep Amstelland kunnten nemen bij het vermoeden van huiselijk geweld. In hoofdstuk 3 vinden jullie een samenvatting van de meldcode en in hoofdstuk 4 worden de verschillende stappen verder toegelicht. Zonnehuisgroep Amstelland baseert zich op de 5 wettelijke stappen en voegt daar de stappen evaluatie en nazorg aan toe. De reden hiervan is dat Zonnehuisgroep Amstelland van voorgaande gebeurtenissen wil leren. Om het voor jullie mogelijk te maken om in een veilig werkklimaat vermoedens van huiselijk geweld te bespreken en de stappen van de meldcode volgen, schept Zonnehuisgroep Amstelland een aantal randvoorwaarden. Deze worden genoemd in hoofdstuk 5. Mocht je naar aanleiding van de stappen in de meldcode vragen hebben, aarzel dan niet en neem contact op met je leidinggevende of aandachtsfunctionaris. De meest actuele gegevens van de aandachtsfunctionaris staan op intranet onder meldcode. Hier vind je ook de digitale versie van dit document. Omdat de meldcode regelmatig wordt geëvalueerd en zo nodig aangepast is het zaak te controleren of je wel in het bezit bent van de meest actuele versie. Deze is te vinden op intranet. Pagina 4 van 25

5 2. Uitgangspunten Het bevoegd gezag van Stichting Zonnehuisgroep Amstelland stelt de volgende meldcode ouderenmishandeling en huiselijk geweld vast. Uitgangspunten hierbij zijn: - Zonnehuisgroep Amstelland is verantwoordelijk voor een goede kwaliteit van de dienstverlening aan haar cliënten, en deze verantwoordelijkheid is zeker ook aan de orde is in geval van dienstverlening aan cliënten die (vermoedelijk) te maken hebben met huiselijk geweld; - Van de medewerkers die werkzaam zijn bij Zonnehuisgroep Amstelland wordt op basis van deze verantwoordelijkheid verwacht dat zij in alle contacten met cliënten attent zijn op signalen die kunnen duiden op huiselijk geweld en dat zij effectief reageren op deze signalen; - Zonnehuisgroep Amstelland stelt een meldcode vast zodat de medewerkers die binnen Zonnehuisgroep Amstelland werkzaam zijn, weten welke stappen van hen worden verwacht bij signalen van huiselijk geweld; - Zonnehuisgroep Amstelland legt in deze code vast op welke wijze zij de medewerkers bij deze stappen ondersteunt; - Onder huiselijk geweld in deze code wordt verstaan ouderenmishandeling; het handelen of het nalaten van handelen van al degenen die in een terugkerende persoonlijke relatie met de oudere staan, waardoor de oudere persoon (herhaaldelijk) lichamelijke en/of psychische en/of materiele schade lijdt, dan wel vermoedelijk zal lijden, en waarbij van de kant van de oudere sprake is van een vorm van gedeeltelijke of volledige afhankelijkheid. - Onder medewerker wordt verstaan: de medewerker die voor Zonnehuisgroep Amstelland werkzaam is en die in dit verband aan cliënten opvang, zorg, begeleiding, of een andere wijze van ondersteuning biedt. Dit betreft ook vrijwilligers en stagiaires; - Onder cliënt in deze code wordt verstaan: de persoon aan wie de medewerker zijn professionele diensten verleent; Zonnehuisgroep Amstelland houdt hierbij rekening met: - de Wet meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling - de Wet bescherming persoonsgegevens; - Wet klachtrecht; - het privacyreglement van Zonnehuisgroep Amstelland. Pagina 5 van 25

6 3. Samenvatting meldcode Stap 1 Vermoeden: In kaart brengen van signalen door de medewerker - Observeer - Beschrijf signalen zo feitelijk en objectief mogelijk - Leg gegevens vast - Neem contact op met je leidinggevende Onderstaande stappen worden genomen door de leidinggevende. Deze kan taken delegeren aan de medewerker. Stap 2 Overleg en plan van aanpak: Collegiale consultatie en advies SHG - Meld en bespreek het vermoeden met de aandachtsfunctionaris ouderenmishandeling - Overleg met het Steunpunt Huiselijk Geweld (SHG) - Leg uitkomsten van het overleg en advies vast in een concreet plan Stap 3 Gesprek met de cliënt - Neem contact op met de aandachtsfunctionaris en besluit over de voortgang - Bespreek de signalen met de cliënt. Stap 4 Weeg aard, ernst van en risico op huiselijk geweld/ouderenmishandeling - Neem contact op met de aandachtsfunctionaris - Vraag het SHG over de uitkomst een oordeel te geven Stap 5a Hulp organiseren en effecten volgen - Bespreek zorgen met de cliënt - Organiseer hulp door de cliënt door te verwijzen Stap 5b Melding doen bij SHG - Bespreek met de cliënt je voornemen om te melden - Meld bij SHG Pagina 6 van 25

7 Stap 6 Nazorg - Monitor of de cliënt hulp krijgt - Volg de situatie van de cliënt - Regel interne nazorg Stap 7 Evaluatie - Evalueer het proces en de procedure samen met de medewerker en de aandachtsfunctionaris Pagina 7 van 25

8 4. Stappenplan bij signalen van ouderenmishandeling/ huiselijk geweld 4.1 Inleiding De stappen gaan in op het proces vanaf het moment dat er signalen zijn. Het signaleren zelf is in de meldcode geen aparte stap. Het kunnen signaleren wordt namelijk gezien als een belangrijk onderdeel van de deskundigheid en de beroepshouding van de medewerkers. De stappen wijzen de medewerker de weg als hij meent dat er signalen zijn van ouderenmishandeling/huiselijk geweld. 4.2 Volgorde van stappen De stappen die worden beschreven zijn in een bepaalde volgorde gerangschikt. Deze volgorde is niet dwingend. Waar het om gaat, is dat de medewerker op enig moment in het proces alle relevante stappen heeft doorlopen, voordat hij besluit om een melding te doen. Dit geldt niet voor acute noodsituaties. In dat geval wordt direct contact opgenomen met het SHG of de politie (112). Ook kan het voorkomen dat bepaalde stappen meerdere malen zullen worden genomen. 4.3 Termijnen van stappen Er zijn geen termijnen beschreven per stap. De reden hiervan is dat het beschrijven van een tijdspad schijnveiligheid geeft. Elke situatie is anders en de medewerker zal een inschatting moeten maken op basis van ernst en (on)veiligheid van de situatie. Daarnaast zou een beschreven tijdspad uit moeten gaan van de meest ernstige, fatale vorm en situatie van huiselijk geweld. Alle andere situaties zullen in datzelfde tijdspad moeten worden afgehandeld. Dit is niet mogelijk en geeft geen recht aan de situatie van elke individu. Het is daarom dat wettelijk geen tijdspad wordt vastgelegd. In elke situatie van huiselijk geweld wordt opnieuw een inschatting gemaakt van de ernst en mate van spoed. Het is aan de medewerker en de organisatie om effectief en verantwoord te handelen. Spreek daarom per stap met je leidinggevende en de aandachtsfunctionaris af welke termijn jullie voor de komende stap hanteren. 4.4 Stappenplan Stap 1: Vermoeden: het in kaart brengen van signalen Observeer en breng de signalen die een vermoeden van huiselijk geweld of ouderenmishandeling bevestigen of ontkrachten in kaart en leg deze vast. Leg ook de contacten over de signalen vast, evenals de stappen die worden gezet en de besluiten die worden genomen. Neem contact op met je leidinggevende. Signaleren Bij vroegsignalering worden signalen gezien die duiden op een zorgelijke of mogelijk bedreigde ontwikkeling. Vaak geven deze signalen niet direct duidelijkheid over de oorzaak zoals mogelijk huiselijk geweld. Het is daarom verstandig uit te gaan van de signalen die je als medewerker bij de cliënt of in de interactie tussen personen waarneemt. Bijlage 1 bevat een overzicht van signalen. Maak, indien beschikbaar, bij het signaleren van huiselijk geweld gebruik van een vroegsignaleringsinstrument. Vastleggen/registratie Pagina 8 van 25

9 Alle signalen en contacten die je hierover hebt, leg je schriftelijk vast. Maak voor het vastleggen van gegevens een dossier aan. Deze moet, in verband met de wet privacy, in een gesloten kast (met slot) of digitaal (met wachtwoord) worden bewaard. Leg in het dossier de volgende gegevens vast: - Vermeld altijd datum, plaats, situatie en overige aanwezigen. - Signalen die duidelijk maken welke zorgen je ziet, hoort of ruikt. - Signalen die een vermoeden van huiselijk geweld bevestigen of ontkrachten. - Contacten over deze signalen (intern en extern). - Stappen die worden gezet. - Besluiten die worden genomen (na bijvoorbeeld overleg met leidinggevende of aandachtsfunctionaris). - Vervolgaantekeningen over het verloop. Beschrijf de signalen zo feitelijk mogelijk: - Worden ook hypothesen en veronderstellingen vastgelegd, vermeld dan uitdrukkelijk dat het gaat om een hypothese of veronderstelling. Maak een vervolgaantekening als een hypothese of veronderstelling later wordt bevestigd of ontkracht. - Vermeld de bron als er informatie van derden wordt vastgelegd. - Leg diagnoses alleen vast als ze zijn gesteld door een medewerker die hierin geschoold is (bijvoorbeeld een arts of orthopedagoog). Signalen van mishandeling binnen Zonnehuisgroep Amstelland Betreffen de signalen ouderenmishandeling gepleegd door een medewerker, dan is dit stappenplan niet van toepassing. Hiervoor heeft Zonnehuisgroep Amstelland een aparte procedure meldplicht ouderenmishandeling door een medewerker. Deze is terug te vinden op intranet. Stap 2: Overleg en plan van aanpak: collegiale consultatie en advies Steunpunt Huiselijk Geweld Meld en bespreek het vermoeden met de aandachtsfunctionaris. Overleg met het Steunpunt Huiselijk Geweld (SHG). Leg uitkomsten vast in een plan van aanpak. Besluit of je als leidinggevende de stap zelf uitvoert of delegeert aan een medewerker. Overleg - Je neemt altijd contact op met de aandachtfunctionaris voor jouw gebied om het vermoeden te bespreken. De actuele gegevens van de aandachtsfunctionaris staan op intranet. - Gebruik het formulier Intern overleg bij signalen van ouderenmishandeling (zie bijlage 2) om afspraken vast te leggen. Dit formulier wordt gebruikt voor het dossier. Maak tijdens elk overleg duidelijke afspraken over wie verantwoordelijk is voor welke stap of actie. Leg de verantwoordelijkheid daar waar hij hoort. Je neemt een signaal serieus, redeneert het niet weg en bent je bewust van je eigen emoties. Emoties als angst, boosheid of ongeloof bespreek je met je leidinggevende of de aandachtfunctionaris zodat je hier op een professionele en beheerste manier mee om kunt gaan. Pagina 9 van 25

10 De vraag aan de collega( s) is: Is hier sprake van een onderbuikgevoel dat zou kunnen duiden op huiselijk geweld, of is er mogelijk een ander probleem of helemaal geen probleem?. Het gesprek dwingt je om je gedachten te ordenen, om de argumenten te toetsen aan een andere mening en om samen een voorlopig plan om te stellen. Beroepsgeheim en toestemming Om de cliënt open (niet anoniem) te bespreken met externe deskundigen, waaronder het SHG, is schriftelijke toestemming van cliënt nodig. Dit bespreek je met de aandachtsfunctionaris. De cliënt kan overigens anoniem worden besproken wanneer er geen toestemming wordt gegeven, maar dit verdient niet de voorkeur vanwege de eventuele vervolgacties. Dit dient wel vermeld te worden in het dossier. Het vragen van advies aan het SHG gebeurt op basis anonieme cliëntgegevens. Daarom is er geen sprake van een eventuele doorbreking van het beroepsgeheim. Voor meer informatie over het beroepsgeheim zie bijlage 3 Beroepsgeheim, meldcode en meldplicht. Noodsituaties Bij signalen die wijzen op acuut en ernstig geweld dat de cliënt daartegen onmiddellijk moet worden beschermd, vraag je, wanneer je de aandachtsfunctionaris niet direct kunt bereiken, meteen advies aan je leidinggevende of de MT bereikbaarheidsdienst en/of het SHG. Komt het SHG op basis van de signalen, tot het oordeel dat onmiddellijke actie is geboden, dan kun je zo nodig in hetzelfde gesprek een melding doen zodat op korte termijn de noodzakelijke acties in gang kunnen worden gezet. Daarnaast kun je natuurlijk ook in overleg met je leidinggevende en/of de MT bereikbaarheidsdienst direct de politie (112) vragen om hulp te bieden. Stap 3: Gesprek met de cliënt Neem contact op met de aandachtsfunctionaris om een besluit te nemen over de voortgang. Bespreek de signalen met de cliënt. Bespreek met de aandachtsfunctionaris of op basis van de collegiale consultatie en/of het advies van het SHG, het signaal zou kunnen duiden op huiselijk geweld. In dat geval moet een gesprek gevoerd worden met de cliënt. Indien gewenst kan de aandachtsfunctionaris je helpen met de voorbereiding op dit gesprek. Ook kun je advies vragen aan het SHG. Van belang is dat je van tevoren bedenkt en/of bespreekt wat het doel is van het gesprek cliënt. Stel vast op basis van welke (concrete) zorgen en signalen je het gesprek voert en welke insteek je kiest. Het gesprek bevat de volgende onderdelen: 1. Leg het doel uit van het gesprek. 2. Beschrijf de feiten die je hebt vastgesteld en de waarnemingen die je hebt gedaan. 3. Nodig de cliënt uit om hierop te reageren. 4. Kom pas na deze reactie waar nodig en mogelijk met je eigen interpretatie van hetgeen je hebt gezien, gehoord en waargenomen. Pagina 10 van 25

11 5. Leg datgene wat je tijdens het gesprek hebt besproken vast, inclusief de gemaakte afspraken en laat het indien mogelijk ondertekenen door alle betrokkenen. Geef direct (of zo snel mogelijk) na het gesprek een terugkoppeling aan de aandachtsfunctionaris. Enkele tips voor het voeren van een gesprek met de cliënt - Het is belangrijk om betrokkenheid uit te stralen en eerlijkheid - Door middel van open vragen geef je de cliënt de gelegenheid om zijn eigen verhaal te vertellen - Hierbij luister je actief en stimuleert door houding, knikken, hummen etc. - Je neemt de tijd en raakt niet geïrriteerd of ongeduldig. - Het gesprek moet geen verhoor worden maar heeft als doel om de achterliggende problematiek op te sporen - Door het benoemen van zichtbare feiten en zichtbaar gedrag zonder eigen waardeoordeel of beschuldigende houding of (stem)toon zal de cliënt zich minder in de verdediging gedrukt voelen - Reageren in de eerste persoon ('ik') op emoties of uitlatingen, herhalen (in andere woorden) en samenvatten, verheldert wat er door jou en cliënt bedoeld wordt - Je analyseert de situatie op grond van de eigen observatie, het verhaal cliënt en de aanwezigheid van risicofactoren en beschermende factoren - Je observeert de interactie tussen de cliënt en zijn/haar partner en/of andere naasten tijdens het gesprek en bespreekt wat opvalt. Voor meer tips zie bijlage 4. Het doen van een melding bij het SHG zonder dat de signalen zijn besproken met de cliënt, is alleen mogelijk als: - de veiligheid van de cliënt, die van jezelf, of die van een ander in het geding is; of - als je goede redenen hebt om te veronderstellen dat de cliënt door dit gesprek het contact met je zal verbreken. Bij het vragen van advies aan het SHG geldt dit niet, advies vragen mag altijd anoniem. Stap 4: Afweging Neem contact op met de aandachtsfunctionaris en weeg de aard en de ernst van het huiselijk geweld. Vraag zo nodig advies aan het SHG. Weeg op basis van de signalen, van het ingewonnen advies en van het gesprek met de cliënt het risico op huiselijk geweld. Weeg eveneens de aard en de ernst van het huiselijk geweld. Maak bij het inschatten van het risico op huiselijk geweld indien mogelijk gebruik van een risicotaxatie-instrument. Voor ondersteuning van deze weging neem je contact op met de aandachtsfunctionaris en eventueel het SHG. Stap 5: Beslissen en handelen Stap 5a: Hulp organiseren en effecten volgen Bespreek je zorgen met de cliënt en organiseer hulp door de cliënt door te verwijzen. Pagina 11 van 25

12 Denk je, op basis van de afweging in stap 4, dat je de cliënt redelijkerwijs voldoende tegen het risico op huiselijk geweld kunt beschermen: - bespreek je zorgen met je cliënt; - organiseer dan de noodzakelijke hulp; - volg de effecten van deze hulp; en - doe alsnog een melding als er signalen zijn dat het huiselijk geweld niet stopt, of opnieuw begint. Stap 5b: Melden en bespreken met de cliënt Bespreek met de cliënt je voornemen om te melden. Doe vervolgens een melding bij SHG. Kun je de cliënt niet voldoende tegen het risico op huiselijk geweld beschermen, of twijfel je er aan of je hiertegen voldoende bescherming kunt bieden: - bespreek met de cliënt je voornemen om te melden; - meld je vermoeden bij het Steunpunt Huiselijk Geweld (SHG) en; - sluit bij je melding zoveel mogelijk aan bij feiten en gebeurtenissen en geef duidelijk aan indien de informatie die je meldt (ook) van anderen afkomstig is; - overleg bij je melding met SHG wat je na de melding, binnen de grenzen van je gebruikelijke werkzaamheden, zelf nog kunt doen om de cliënt tegen het risico op huiselijk geweld te beschermen. Bespreek je melding vooraf met de cliënt. 1. Leg uit waarom je van plan bent een melding te gaan doen en wat het doel daarvan is. 2. Vraag de cliënt uitdrukkelijk om een reactie. 3. In geval van bezwaren van de cliënt, overleg dan op welke wijze je tegemoet kunt komen aan deze bezwaren en leg dit schriftelijk vast. 4. Is dat niet mogelijk, weeg de bezwaren dan af tegen de noodzaak om de cliënt te beschermen tegen het geweld. Betrek in je afweging de aard en de ernst van het geweld en de noodzaak om de cliënt door het doen van een melding daartegen te beschermen. 5. Doe een melding als volgens jou de bescherming van de cliënt de doorslag moet geven. Van contacten met de cliënt over de melding kun je afzien als: - de veiligheid van de cliënt, die van je zelf, of die van een ander in het geding is; of - je goede redenen hebt om te veronderstellen dat de cliënt daardoor het contact met je zal verbreken. Indien na enige periode onvoldoende verbetering zichtbaar is, is het van belang opnieuw contact op te nemen met SHG en eventueel opnieuw een melding te doen. Stap 6: Nazorg Monitor of de cliënt hulp krijgt. Volg de situatie van de cliënt. Regel interne nazorg. Blijf alert op het welzijn van de cliënt Het op gang brengen van hulp voor de cliënt is de aanzet tot het verhelpen van de problemen. Het kost soms enige tijd voordat die hulp vruchten afwerpt. Maak duidelijke afspraken over een eventuele terugkoppeling van een andere partij. In de het kader van de nazorg is het je verantwoordelijkheid om (indien mogelijk): - te monitoren of de cliënt daadwerkelijk hulp heeft gekregen; - de situatie van de cliënt te volgen. Is er verbetering in de thuissituatie? Pagina 12 van 25

13 - mee te denken in overlegsituaties ten behoeve van hulpverlening aan cliënt. Blijf signaleren en zorgen melden bij het SHG Als er een melding is gedaan bij het SHG en er nieuwe signalen zijn, is het van belang deze door te geven aan het SHG. Het SHG kan zo nodig contact opnemen met de cliënt of met de betrokken hulpverleningsinstellingen. Interne nazorg Situaties met betrekking tot huiselijk geweld gaan vaak gepaard met veel emoties zoals onbegrip, boosheid en angst. Ook voor medewerkers is het daarom van belang dat er interne nazorg wordt georganiseerd. Heb je behoefte aan nazorg, bespreek dit dan met je leidinggevende. Stap 7: Evaluatie Evalueer het proces en de procedure met de medewerkers en de aandachtsfunctionaris. De evaluatie van het proces en de registratie van de gegevens gebeurt binnen 1 maand na afronding van het proces. Evaluatie - De aandachtsfunctionaris evalueert samen met de medewerker(s) en leidinggevende datgene wat er is gebeurd en de procedures die zijn gevolgd. - Zo nodig wordt de zaak ook doorgesproken met andere betrokkenen, zoals de manager of de adviseur kwaliteit en veiligheid. - Zo nodig worden verbeteringen in afspraken en/of procedures aangebracht. Dit gaat in overleg met de adviseur kwaliteit en veiligheid. Registratie Zorg ervoor dat geanonimiseerde gegevens met betrekking tot het vermoeden van huiselijk geweld worden geregistreerd. Deze gegevens worden door de aandachtsfunctionaris beheerd. De gegevens worden geregistreerd en bewaard om in kaart te kunnen brengen hoe vaak vermoedens van huiselijk geweld bij cliënten van de gehele organisatie voorkomen en op welke wijze daarmee wordt omgegaan. Op basis van deze gegevens wordt een rapportage gemaakt door de aandachtsfunctionaris. Deze interne rapportage gaat naar management en Raad van Bestuur. Zo nodig worden beleid en procedures aangepast. Pagina 13 van 25

14 5. Verantwoordelijkheden van Zonnehuisgroep Amstelland in het scheppen van randvoorwaarden voor een veilig werk- en meldklimaat Om het voor medewerkers mogelijk te maken om in een veilig werkklimaat ouderenmishandeling en huiselijk geweld te signaleren en om de stappen van de meldcode te zetten, draagt Zonnehuisgroep Amstelland er zorg voor dat: Bestuur en/of management: - de meldcode opneemt in het zorgbeleid en/of veiligheidsbeleid van de organisatie; - taken vaststelt van een ieder (Wie doet wat wanneer) en deze in de meldcode vastlegt; - een aandachtsfunctionaris ouderenmishandeling aanstelt; - deskundigheidsbevordering m.b.t. de meldcode opneemt in het scholingsplan; - regelmatig deskundigheidsbevorderingactiviteiten aanbiedt aan medewerkers, zodat zij voldoende kennis en vaardigheden ontwikkelen/behouden voor het kunnen signaleren van huiselijk geweld en voor het zetten van de stappen van de code; - de meldcode laat aansluiten op de werkprocessen binnen de organisatie; - ervoor zorgt dat er voldoende deskundigen beschikbaar zijn om de medewerkers te kunnen ondersteunen bij het signaleren en het zetten van de stappen van de meldcode; - de werking van de meldcode regelmatig evalueert en waar nodig verbetermaatregelen neemt; - binnen en buiten de organisatie bekendheid geeft aan het doel en de inhoud van de meldcode; - afspraken maakt over de wijze waarop Zonnehuisgroep Amstelland haar medewerkers zal ondersteunen als zij door betrokken, zoals partners, in of buiten rechte worden aangesproken op de wijze waarop zij de meldcode toepassen; - de eindverantwoordelijkheid draagt voor de uitvoering van de meldcode; - investeert in een open aanspreekcultuur, waarbij het gebruikelijk is dat medewerkers elkaar aanspreken op ongewenst gedrag. Aandachtsfunctionaris: - als vraagbaak functioneert binnen de organisatie voor algemene informatie over de meldcode en huiselijk geweld; - signalen herkent die kunnen wijzen op huiselijk geweld; - kennis heeft van de stappen volgens de meldcode; - samenwerkingsafspraken vastlegt met ketenpartners; - de uitvoering van de meldcode coördineert bij een vermoeden van huiselijk geweld; - waakt over de veiligheid van de cliënt bij het nemen van beslissingen; - zo nodig contact opneemt met het SHG voor advies of melding; - de genomen stappen evalueert met betrokkenen; - een open aanspreekcultuur stimuleert. Leidinggevende: - deelneemt aan het werkoverleg; - de aansluiting van de meldcode op de werkprocessen uitvoert; - de aansluiting van de meldcode op de zorgstructuur uitvoert; - waakt over de veiligheid van de cliënt bij het nemen van beslissingen; - zo nodig contact opneemt met het SHG voor advies of melding; - toeziet op zorgvuldige omgang met de privacy van de betreffende cliënt; - toeziet op dossiervorming en verslaglegging; - bepaalde taken delegeert aan de medewerker; Pagina 14 van 25

15 - een open aanspreekcultuur stimuleert. Medewerker: - signalen herkent die kunnen wijzen op huiselijk geweld; - overlegt met de direct leidinggevende bij zorg over een cliënt aan de hand van waargenomen signalen die kunnen wijzen op huiselijk geweld; - afspraken uitvoert die zijn voortgekomen uit het overleg met de direct leidinggevende of de aandachtsfunctionaris; - de resultaten bespreekt van deze ondernomen stappen met de direct leidinggevende of aandachtsfunctionaris; - handelt conform de bedrijfscultuur, waarin het gebruikelijk is dat medewerkers elkaar aanspreken op ongewenst gedrag. Zoals ook beschreven in de folder PRET gedragsafspraken. Zonnehuisgroep Amstelland is niet verantwoordelijk voor: - het vaststellen of er al dan niet sprake is van huiselijk geweld; - het verlenen van professionele hulp aan cliënt. Pagina 15 van 25

16 6. Bronvermelding - Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2009). Basismodel meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling - Movisie (2012, Zorg en grenzen, Werken aan sociale veiligheid in ouderenzorg. - Pagina 16 van 25

17 Bijlage 1 Signalenlijst ouderenmishandeling Bij de definitie van ouderenmishandeling gelden de volgende belangrijke uitgangspunten: 1. Het gaat om zowel opzettelijke mishandeling als ontspoorde zorg. Ontspoorde zorg is mantelzorg die door overbelasting de grens van goede zorg overschrijdt. Dit kan zich op twee manieren uiten: a. mantelzorgers laten belangrijke elementen van de zorg achterwege b. ze vertonen stressgedrag, waardoor de mantelzorger zich anders gaat gedragen. 2. Het gaat om zowel persoonlijke als professionele relaties, met als kenmerk afhankelijkheid van de kant van de oudere. 3. Het gaat om handelingen dan wel het nalaten daarvan. 4. Ouderenmishandeling heeft verschillende verschijningsvormen: i) Lichamelijke mishandeling ii) Psychische mishandeling iii) Verwaarlozing; kan worden onderverdeeld in lichamelijke verwaarlozing en psychische verwaarlozing. iv) Financiële uitbuiting v) Seksueel misbruik vi) Schending van rechten Risicofactoren Waarom worden ouderen mishandeld? Die vraag is moeilijk te beantwoorden. We weten dat twintig procent van de ouderen boven 65 jaar herhaaldelijk wordt mishandeld en dat ouderenmishandeling in elke bevolkingsgroep voorkomt. Er zijn enkele risicofactoren te benoemen voor ouderenmishandeling: Risicofactoren bij de oudere - Toenemende afhankelijkheid Een toename van de afhankelijkheid van zorg door lichamelijk en geestelijke achteruitgang. De afhankelijkheid kan ook van financiële of emotionele aard zijn. - Familiegeschiedenis Gewelddadig met elkaar omgaan kan van generatie op generatie worden overgedragen - Ingrijpende voorvallen Er is stress ontstaan door een verhuizing, de dood van een geliefd persoon, verlies van een baan of scheiding van een huisgenoot. Er kan sprake zijn van financiële nood. - Isolement Het slachtoffer heeft weinig contact met de buitenwereld. Risicofactoren bij de pleger - Afhankelijkheid De pleger kan afhankelijk zijn van het slachtoffer, bijvoorbeeld door huisvesting, sociale contacten of inkomen. - Overbelasting De zorg is teveel geworden of de zorgbehoefte is groter dan de mantelzorger kan bieden. Ook kan de pleger kampen met langdurige werkloosheid, moeilijkheden op het werk, relatieproblemen of schulden. - Psychische gesteldheid De pleger kan psychiatrische problemen of ontwikkelingsstoornissen hebben. Alcoholisme, drugs- en gokverslaving vergroot het risico van mishandeling. Pagina 17 van 25

18 Signalen Er zijn meerdere signalen die kunnen wijzen op ouderenmishandeling, maar één of enkele van die signalen hoeft zeker niet altijd op mishandeling te wijzen. Signalen bij de oudere: Zichtbaar letsel Schrikreactie of angstig bij (onverwachte) aanraking Onsamenhangende verklaringen over verwondingen Depressieve, angstige indruk Onverzorgd, verwaarloosd uiterlijk Spullen en geld van de oudere die verdwijnen Weigeren van hulp of gesprekken Krijgt geen gelegenheid om alleen met anderen te praten Onverklaarbaar geldtekort Signalen bij de pleger: Onverschillig of juist een uiterst vriendelijke houding Lijkt overbelast, heeft onduidelijke (pijn)klachten of is vaak ziek Schelden, schreeuwen (in aanwezigheid van arts of hulpverlener) Afschermen van de oudere voor hulpverleners Klagen over de oudere Onverschillige houding naar de oudere Lichamelijke mishandeling Blauwe plekken, schrammen, zwellingen, fracturen of brandplekken; deze symptomen kunnen het gevolg zijn van een lichamelijke mishandeling. Maar ook het geven van te weinig of juist te veel medicijnen (bijvoorbeeld slaapmiddelen). Psychische mishandeling Treiteren en sarren, dreigementen, valse beschuldigingen, beledigingen of bevelen. Bij de oudere leidt dit tot gevoelens van angst, woede, verdriet, schuchterheid, verwardheid of apathie. Verwaarlozing Lichamelijke verwaarlozing kan blijken uit ondervoeding, uitdroging, slechte hygiëne of wonden als gevolg van doorliggen. Wanneer de geestelijke behoeften van ouderen worden genegeerd, zoals de behoefte aan aandacht, liefde en ondersteuning, spreken we van psychische verwaarlozing. Financiële uitbuiting Het wegnemen of profiteren van bezittingen van de oudere. Te denken valt aan diefstal van geld, juwelen en andere waardevolle spullen, aan verkoop of gebruik van eigendommen zonder toestemming van de oudere en aan gedwongen testamentverandering. Hieronder valt ook iemand financieel kort houden en misbruik van rekeningen. Seksueel misbruik Hieronder valt exhibitionisme, betasten van het lichaam en verkrachting. Schending van rechten Wanneer rechten van ouderen, zoals het recht op vrijheid, privacy en zelfbeschikking, worden ingeperkt. Bijvoorbeeld post achterhouden, bezoekers wegsturen. Pagina 18 van 25

19 Bijlage 2 Formulier intern overleg bij signalen van ouderenmishandeling Beschrijf de gegevens zo zorgvuldig en objectief mogelijk. Naam cliënt: Geboortedatum: Burgerservicenummer: Deelnemers overleg: A. Analyse van de situatie Wat zijn de concrete signalen (ook van de omgeving) en wie signaleert dit? Sinds wanneer worden de signalen opgemerkt? Door wie? Waardoor is de zorg over deze situatie of het vermoeden van ouderenmishandeling ontstaan? Bij wie? Delen anderen deze zorg of dit vermoeden? Zo ja, wie en waardoor? Pagina 19 van 25

20 Zijn er ook signalen van andere gezinsleden? Bij wie? Welke vragen moeten beantwoord worden? Hoe vaak en wanneer komen de signalen voor? Nemen de signalen toe in intensiteit of aantal? intern overleg bij signalen kindermishandeling B. Eerdere acties Welke acties zijn al ondernomen? Door wie? Wat is er al met de cliënt besproken? Door wie? C. Actieplan Welke acties zijn er nodig? Beschrijf ook hoe, wanneer, door wie en met welk doel de acties worden ingezet. Pagina 20 van 25

21 D. Terugkoppeling Hoe, door wie, aan wie en wanneer worden bevindingen teruggekoppeld en vastgelegd? E. Resultaten acties Beschrijf per actie of deze uitgevoerd is, hoe het gegaan is en wat de uitkomsten zijn. Volg het stappenplan. F. Verdere beschrijving gevolgde stappen. Dit formulier is ingevuld door (naam en functie): Datum: Formulier intern Pagina 21 van 25

22 Bijlage 3 Beroepsgeheim, meldcode en meldrecht Hieronder wordt enige achtergrondinformatie gegeven, met name over het beroepsgeheim, het wettelijk meldrecht en de verhouding tussen het beroepsgeheim en het meldrecht. Inhoud en doel van het beroepsgeheim Algemene zwijgplicht Iedere medewerker die individuele cliënten hulp, zorg, steun, of een andere vorm van begeleiding biedt, heeft een beroepsgeheim. Deze zwijgplicht, zoals het beroepsgeheim ook wel wordt genoemd, verplicht de medewerker om, kort gezegd, geen informatie over de cliënt aan derden te verstrekken, tenzij de cliënt, diens ouder of het kind hem daarvoor toestemming heeft gegeven. Doel van het beroepsgeheim is de drempel voor de toegang tot de hulpverlening zo laag mogelijk te maken en de cliënt het vertrouwen te geven dat hij vrijuit kan spreken. De zwijgplicht geldt voor bijvoorbeeld artsen en andere behandelaars, maatschappelijk werkers en verpleegkundigen en verzorgenden. De hierboven beschreven algemene zwijgplicht voor hulpverleners en begeleiders is niet specifiek opgenomen in een bepaalde wet, maar wordt afgeleid uit de privacybepalingen uit het Europees Verdrag voor de Rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (artikel 8) en uit de Grondwet (artikel 10). Deze bepalingen worden nog eens ondersteund door artikel 272 Wetboek van Strafrecht dat een verbod bevat op het verbreken van geheimen die aan de medewerker zijn toevertrouwd. Specifieke zwijgplicht Een aantal beroepsgroepen kent een specifieke zwijgplicht die is geregeld in een eigen wet. Dit geldt bijvoorbeeld voor medisch hulpverleners, zoals artsen en verpleegkundigen, zij vinden hun zwijgplicht in artikel 88 van de Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg en in artikel 7:457 Burgerlijk Wetboek. Paradox van de geheimhoudingsplicht Er doet zich bij de omgang met de zwijgplicht een zekere paradox voor. De zwijgplicht is hét instrument bij uitstek om er voor te zorgen dat mensen naar de medewerker toe komen en ook bereid zijn om open over hun zorgen te spreken. Ze mogen er immers op vertrouwen dat hun verhaal niet zomaar elders terecht komt. Maar een te rigide omgang met het beroepsgeheim kan tot gevolg hebben dat een ouder die dringend hulp nodig heeft juist niet geholpen wordt omdat de medewerker meent dat hij vanwege zijn beroepsgeheim niet in mag grijpen. Al met al is de omgang met het beroepsgeheim een vorm van evenwichtskunst: geheimhouding waar mogelijk, zorgvuldige doorbreking van het geheim waar nodig. Het basismodel meldcode wil daarin een handreiking bieden voor zover het gaat om signalen van huiselijk geweld of kindermishandeling. Vragen van toestemming Bij het verstrekken van gegevens van een cliënt aan een ander, dus ook bij het doen van een melding aan het Steunpunt Huiselijk Geweld, geldt als hoofdregel dat de medewerker zich inspant om toestemming voor zijn melding te krijgen. Geeft de cliënt zijn toestemming, dan kan een melding worden gedaan. Weigert de cliënt, ondanks de inspanning van de medewerker, zijn toestemming, dan houdt het niet op maar maakt de medewerker een nieuwe afweging. Pagina 22 van 25

23 NB: Van het vragen van toestemming kan worden afgezien in verband met de veiligheid van de cliënt, van de medewerker of die van anderen. Conflict van plichten Zo oud als de zwijgplicht, is ook de notie dat een medewerker door zijn beroepsgeheim in de knel kan komen. Er kunnen zich situaties voordoen waarin de medewerker alleen door te spreken de cliënt kan helpen, terwijl hij voor dit spreken geen toestemming krijgt. Er kan in dat geval sprake zijn van een conflict van plichten. De plicht om te zwijgen vanwege het beroepsgeheim, botst met de plicht om de cliënt te helpen juist door met een ander over hem te spreken. Het gaat dan altijd om de cliënt die zich in een ernstige situatie bevindt en die alleen kan worden geholpen door een ander bij de aanpak te betrekken. In de (tucht)rechtspraak wordt in geval van een conflict van plichten erkend dat een medewerker, ook zonder toestemming van de cliënt, over hem mag spreken. Uiteraard moet een dergelijk besluit om de zwijgplicht te doorbreken zorgvuldig worden genomen. Beantwoording van de volgende vijf vragen leidt doorgaans tot een zorgvuldige besluitvorming. 1. Kan ik door te spreken zwaarwegende belangen van de cliënt behartigen? 2. Is er een andere mogelijkheid om ditzelfde doel te bereiken zonder dat ik mijn beroepsgeheim hoef te verbreken? 3. Waarom is het niet mogelijk om toestemming van de cliënt te vragen of te krijgen voor het bespreken van zijn situatie met iemand die hem kan helpen? 4. Zijn de belangen van de cliënt die ik wil dienen met mijn spreken zo zwaar dat deze naar mijn oordeel opwegen tegen de belangen die de cliënt heeft bij mijn zwijgen? 5. Als ik besluit om te spreken aan wie moet ik dan, welke informatie verstrekken zodat de mishandeling effectief kan worden aangepakt? Beoordeling van een besluit over het doorbreken van het beroepsgeheim Zou achteraf een toetsende organisatie gevraagd worden om een oordeel te geven over het optreden van de medewerker, dan wordt vooral de zorgvuldigheid beoordeeld waarmee het besluit om de geheimhouding te verbreken tot stand is gekomen. Daarbij wordt o.a. gelet op: collegiale consultatie; raadpleging van het Steunpunt Huiselijk Geweld; aanwezigheid van voldoende relevante feiten of signalen en zorgvuldige verzameling van deze feiten en signalen; zorgvuldige en concrete afweging van belangen; en de contacten die er met cliënt zijn geweest over de melding. Concreet gaat het er dan om of de medewerker zich, gelet op zijn mogelijkheden en op de omstandigheden waarin de cliënt zich verkeert, heeft ingespannen om de cliënt toestemming te vragen, of om hem te informeren, indien het verkrijgen van toestemming niet mogelijk bleek. Als hulpmiddel bij de besluitvorming over het verbreken van de geheimhoudingsplicht en het doen van een melding, wordt verwezen naar de website van de privacy helpdesk van het Ministerie van Justitie, NB: Het is, ook in verband met de toetsbaarheid van het besluit achteraf, belangrijk om een besluit over het melden van een cliënt zonder dat de cliënt daarvoor zijn toestemming heeft gegeven zorgvuldig vast te leggen. Niet alleen de melding dient te worden vastgelegd, ook de belangen die zijn afgewogen en de personen die van te voren over het besluit zijn geraadpleegd. Pagina 23 van 25

24 Bijlage 4 Tips voor gespreksvoering Hieronder worden enkele tips gegeven voor het voeren van een gesprek over huiselijk geweld. Aandachtspunten voor het gesprek over huiselijk geweld volwassenen Het gesprek verloopt in vijf fasen: 1. Begin van het gesprek Je stelt de cliënt en eventuele partner/verzorger op hun gemak. 2. Aanleiding van het gesprek Je vertelt de aanleiding voor dit gesprek: dit kan bijvoorbeeld zijn de zorg om de cliënt op grond van eigen waarnemingen, door signalen van anderen, door de partner zelf aangegeven problemen, of omdat een hulpverlener zich over de cliënt zorgen maakt. 3. Reactie cliënt De cliënt krijgt de gelegenheid hierop te reageren door een open vraag en door de luisterende houding. Als de cliënt/partner/verzorgende de zorg niet delen verduidelijk je de eigen beleving en stimuleer je de ander om vragen te stellen en om hun problemen te uiten. In samenspraak met de cliënt wordt een/het probleem vastgesteld. 4. Aanpak van het probleem Hierbij tracht je samen oplossingen te bedenken. Je geeft de mogelijkheden voor hulp aan die andere instanties kunnen bieden. De cliënt/partner wordt aangesproken op hun verantwoordelijkheid voor de zorg van de cliënt, maar het moet ook duidelijk zijn dat jij als hulpverlener een eigen verantwoordelijkheid draagt in deze zorg. 5. Samenvatting Je vat het besprokene en de gemaakte afspraken samen. Je vraagt aan je gesprekspartners of zij het met deze samenvatting eens zijn. Je deelt mee dat de afspraken indien aan de orde in het dossier worden genoteerd. Als de cliënt na dit gesprek geen probleem ziet en geen verdere stappen wil ondernemen maakt je bij blijvend vermoeden van ouderenmishandeling een vervolgafspraak. In dit gesprek wordt opnieuw de zorg over de cliënt/partner aangegeven en verteld waarom gedacht wordt aan ouderenmishandeling. De inhoud en de afspraken van het eerdere gesprek worden kort genoemd. Je geeft aan dat de zorgen en jouw verantwoordelijkheid maken dat hulpverlening moet worden ingeschakeld via het SHG. Cliënt verschijnt niet Als cliënt niet reageert als je voor een vervolggesprek komt of niet verschijnt voor het tweede gesprek over de problematiek, bel dan, na overleg met je deskundige collega, met het SHG om advies te vragen en overweeg een melding. Pagina 24 van 25

25 Bijlage 5 Belangrijke tips bij het omgaan met privacy Ten behoeve van het waarborgen van de privacy heeft Zonnehuisgroep Amstelland een privacyreglement. Deze is te vinden op intranet. Hieronder een aantal belangrijke tips om met de privacy om te gaan: - Betrek bij een overleg niet teveel mensen. - Zorg dat informatie cliënten altijd binnenshuis blijft. Emoties kunnen de privacy in gevaar brengen. Soms willen medewerkers hun collega als uitlaadklep gebruiken. Dit is begrijpelijk, maar qua privacy niet de juiste manier om met de situatie om te gaan. Betrek daarom alleen personen die in het stappenplan genoemd worden. - Contact met andere instellingen kan alleen na toestemming van cliënt. Zonder deze toestemming kan dit alleen anoniem. De cliënt mag dan niet bekend worden gemaakt. Een uitzondering hierop is het contact met het SHG. - Wees zorgvuldig met schriftelijke informatie. Cliënten hebben recht op inzage in (observatie)verslagen en formulieren. Dit geldt niet voor anonieme werkverslagen. - Schrijf daarom alsof cliënten over je schouder meekijken. Beschrijf waarneembaar gedrag en wees voorzichtig met interpretaties. - Als cliënten een verslag willen inzien, kun je voorstellen om het samen met hen te lezen. Erover te praten en waar nodig toe te lichten. Indien gewenst kan daarna een kopie worden meegegeven. Een andere mogelijkheid is om de belangrijkste punten uit het verslag en afspraken tijdens het gesprek op papier te zetten en aan de cliënt te geven. Dit vormt tegelijk een leidraad voor eventuele vervolggesprekken. - Alle schriftelijke informatie in de vorm van een dossier, moet goed worden opgeborgen in een afsluitbare kast. - Informatie die niet (meer) relevant is moet worden vernietigd of aan cliënten worden meegegeven. - Schriftelijke informatie mag niet zonder toestemming van cliënt aan derden worden verstuurd. Het SHG is hierop een uitzondering. - Schriftelijke informatie die de instelling van derden ontvangt, moet ook met toestemming van de cliënt zijn verstuurd. Als dit niet zo is, is het verstandig de informatie terug te sturen. Pagina 25 van 25