Muzische Opvoeding. Eigenaarschap van leren. Uiteindelijk is elke afbeelding een metafoor voor een doelstelling uit het leerplan.

Transcriptie

1 BASISONDERWIJS Muzische Opvoeding Eigenaarschap van leren I n zijn boek De Muzische Mens stelt de Noorse professor Björkvold dat het metier van leerkrachten niet zo zeer te maken heeft met leerkracht zijn, maar wel met de kunst om de leerkracht in de leerling te appelleren en te benutten. Deze uitnodiging tot een leerlingbetrokken en actief leren is in de basisschool niet in dovenmansoren gevallen. Voortbouwend op het werken met leerlingenportfolio s werd voor het leergebied Muzische opvoeding binnen het VVKBaO een methodiek ontwikkeld die onder de noemer Muzenbumwerking stilaan de scholen binnensijpelt. Kerngedachten van deze methodiek zijn: doelgericht werken, zelfsturend leren, zelfevaluatie en communicatie. Hieronder volgt een korte schets van de in Muzenbum vooropgestelde procedures en instrumenten. Zelfsturend leren Misschien is het goed eerst even te schetsen wat we bedoelen met zelfsturend leren. Kort gesteld komt het hier op neer dat kinderen systematisch worden gestimuleerd op een bewuste manier om te gaan met hun eigen leren. Dat veronderstelt dat de doelen van hun leren (de inhoud) worden geëxpliciteerd en dat de kinderen zelf nadenken over de te volgen leerstrategieën. Reflectie, zelfevaluatie en communicatie zijn daarbij heel belangrijk. Ze moeten bijdragen tot het opbouwen van een realistisch en gedifferentieerd zelfbeeld van waaruit kinderen persoonlijke keuzes kunnen maken voor het eigen leren: wie ben ik, wat kan en ken ik en wat is mijn volgende stap? Uiteindelijk is elke afbeelding een metafoor voor een doelstelling uit het leerplan. 12 december 2009

2 Dat kinderen en jongeren over heel wat potentiële leerkracht beschikken staat buiten kijf, maar dat betekent niet dat ze meteen meesters zijn in efficiënt zelf - sturend leren. Dat kunnen ze wel worden mits, en dat is een absolute voorwaarde, een deskundige en geëngageerde ondersteuning en begeleiding door leerkrachten die de kunst verstaan om die leerkracht in elke leerling op te roepen en efficiënt te gebruiken. In die zin moet het duidelijk zijn dat de rol van de leerkracht in deze die van coach ruimschoots overstijgt. Misschien is het begrip facilitator een goed woord om de opdracht van de leerkracht in deze te benoemen. Faciliteren houdt dan in: voorzien in een prikkelend en uitdagend onderwijsaanbod, ter beschikking stellen van aangepaste procedures en instrumenten, inzetten van de eigen didactisch- peda - gogische competenties en zorgen voor een rijke leeromgeving en een veilig leerklimaat. Onontbeerlijk bij de leerkracht zijn bijvoorbeeld zijn goede kennis van de inhouden die tijdens het leren aan bod moeten komen (het curriculum) én het kennen van zijn leerlingen. Pas dan kan hij trajecten op maat opzetten. Thematische prenten Muzenbum is een methodiek die een aantal instrumenten aan boord heeft die een handreiking bieden om binnen het Facilitator december

3 leergebied Muzische Opvoeding in de basisschool dat zelfsturend leren te onderbouwen. Een eerste instrument is de leerlijn op basis van de doelen uit het leerplan die het fundament vormt waarrond drie pakketten werden ontwikkeld. Het is duidelijk welke de doelen zijn die worden nagestreefd en die respectievelijk op het einde van het eerste leerjaar, op het einde van het vierde leerjaar en op het einde van het zesde leerjaar dienen bereikt te worden. Vernieuwend is dat de leerlijn niet alleen is opgenomen in een duidelijk overzicht voor de leerkracht, maar ook dat de te behalen doelen worden geëxpliciteerd naar de kinderen. Voor hen werden de doelen getekend en samengebracht in thematische prenten waarin een heleboel kinderen worden voorgesteld terwijl ze muzisch actief zijn. Zij vormen het tweede instrument. Door de prenten met de leerlingen te verkennen wordt de betekenis ervan ook voor hen duidelijk. Uiteindelijk is elke afbeelding een metafoor voor een doelstelling uit het leerplan. Het is belangrijk dat de leerlingen dat begrijpen. Hoe de prenten op een fijne manier kunnen worden geïntroduceerd wordt aangegeven in de handleiding. Deze prenten worden communicatieprenten genoemd omdat ze zowel op klasniveau als individueel veelvuldig zullen gebruikt worden. De leerkracht gebruikt ze om de doelen bij de start van een activiteit met de kinderen te bespreken: Kijk eens, deze jongen durft echt te experimenteren met klanken en geluiden. Dat is precies wat we vandaag ook willen doen. Ik ben benieuwd of we daar zullen in slagen. De prenten worden ook gebruikt bij de reflectie achteraf: Lijk ik op dit meisje dat zo durft te dansen? De communicatie die zo ontstaat draagt niet alleen bij tot de kennis van de doelen, maar stimuleert tegelijkertijd de formatieve evaluatie tijdens de muzische processen in de klas. De communicatie - prenten hebben een vaste plaats in de klas en vormen zo een schakel in het tot stand komen van een krachtige leeromgeving. Wij zijn er van overtuigd dat het persoonlijk bijhouden van gemaakte vorderingen bijdraagt tot een bewuster en gedifferentieerd zelfbeeld bij kinderen. Het sterkt hen ook in de gedachte dat niet alle kunnen, kennen en zijn bij voorbaat vastligt, maar ontwikkeld kan worden. Communicatieprenten Het volstaat natuurlijk niet om het gebruik van de communicatieprenten te beperken tot het expliciteren van doelen. Dit is maar de eerste fase van de procedure. Na de verheldering van de doelen dient met de kinderen te worden nagedacht over de weg van het leren: Hoe kunnen we die muzische kwaliteit verwerven? In de handleiding bij Muzenbum 14 december 2009

4 worden suggesties gedaan voor de concrete aanpak van zulke gesprekken en voor het stimuleren van het zelfsturend leren van kinderen. De handleiding heeft ook visiemateriaal aan boord dat de hele Muzenbumwerking onderbouwt. Leerkrachten vinden er informatie over leerlingenevaluatie, over rapportering en interne kwaliteitszorg. De communicatieprenten zetten niet alleen aan tot reflectie, ze helpen ook bij de summatieve evaluatie en de communicatie erover met de lerende en met derden. Op een bepaald moment beperkt de vraag zich niet tot: Wat moet ik doen om dit te verwerven?, maar wordt het: Heb ik na geleverde inspanningen, en rekening houdend met mijn beginsituatie de achterliggende doelstelling in voldoende mate bereikt? Typerend voor de Muzenbumwerking is dat de deliberatie over het wel of niet behalen van doelstellingen gebeurt in onderling overleg tussen leerkracht en leerling. Dat geeft de leerkracht de gelegenheid kinderen te helpen bij hun doelgericht nadenken. Hij kan ze stimuleren tot argumenteren en kan indien nodig bijsturen indien een kind zijn eigen mogelijkheden te hoog of te laag zou inschatten. Is de conclusie na de deliberatie: Ja, de doelstelling is in voldoende mate bereikt, dan kan het kind het figuurtje op een individuele tekening inkleuren. De verworven competentie kan nu verder ingezet en ontwikkeld worden. Is het antwoord: Neen, voorlopig niet!, dan kan worden nagedacht over het verdere leerproces dat kan bijdragen tot het behalen van de doelstelling. Wij beschouwen het inkleuren van het individuele Muzenbum als het vieren van een gezette stap in de persoonlijke ontwikkeling. Wij zijn er van overtuigd dat het persoonlijk bijhouden van gemaakte vorderingen bijdraagt tot een bewuster en gedifferentieerd zelfbeeld bij kinderen. Het sterkt hen ook in de gedachte dat niet alle kunnen, kennen en zijn bij voorbaat vastligt, maar ontwikkeld kan worden. De kinderen worden ook uitgenodigd om aan derden over hun evolutie te vertellen. Dat kunnen klasgenootjes zijn, ouders of anderen. Dat met eigen woorden toelichting kunnen geven (rapporteren) is een belangrijk onderdeel van de Muzenbumwerking. Ook de leerkracht zal in zijn communicatie, bijvoorbeeld met ouders of tijdens MDO s, deze prenten kunnen gebruiken. In tegenstelling met vele andere en vaak vage rapporteringsprocedures zoals punten - rapporten, gaat het bij Muzenbum om doelgerichte en kindgerichte communicatie. Bovendien is ook voldaan aan de vraag van leerkrachten om haalbare procedures. Het aanvullen van de prenten en de communicatie erover gebeurt immers binnen de schooltijd. Elektronisch De bijgeleverde software laat bovendien toe om de leerlingengegevens handig te beheren. Leerkrachten kunnen snel en efficiënt, op niveau van de individuele leerling en op niveau van de klasgroep overzichten op vragen en afprinten. De gegevens zijn via december

5 elektronische weg ook vlot uitwisselbaar over de schooljaren en klassen heen. Dat biedt nogal wat comfort op het vlak van interne kwaliteitszorg. Door de overzichten op de juiste manier te interpreteren wordt namelijk duidelijk wat gerealiseerd is en wat nog niet. De overzichten zijn ook handig bij het aantonen van de realisatie van ontwikkelingsdoelen en eindtermen. Geen methode, maar een methodiek Muzenbum is op zich geen methode voor de realisatie van kwalitatieve muzische opvoeding. Een methode voor muzo zullen we trouwens nooit ondersteunen. Muzenbum is wel een methodiek die kan bijdragen tot een betere realisatie van de doelen uit het leerplan op niveau van elke leerling en die uitgaat van een geloof in de creatieve groeikracht van elk kind en van elke leerkracht. Laat het duidelijk zijn, voor ons vraagt goed leren om leerkracht bij leerling en leraar! Kris De Ruysscher Pedagogisch begeleider muzische opvoeding VVKBaO Leeftocht zoekt kroongetuigen Leeftocht krijgt dit schooljaar een zilveren kroontje. Als kroon op zijn 25ste jaargang wil Leeftocht graag voor de dag komen met een bloemlezing van pittige gedachten, uit het hart en het leven van zijn lezers gegrepen. Zij immers maken dag na dag de inspiratie waarvoor Leeftocht staat, levendig en concreet. Deel je inspiratie met vele andere lezers en zend je boodschap met onderwerp Kroongetuige aan Dat mag vandaag al maar liefst ten allerlaatste tegen Nieuwjaar. Kom op! december 2009